Шулай, үземә үзем урын табалмый, кичләтеп кенә тагы теге тыкрыктан урамга килеп чыктым. Шулчакны ниләр кичергәнне белсәгез икән, егетләр! Рәхимәм тыкрыкның теге башыннан үзләренең урамнарына таба атлый. Өстендә шул ук күлмәк, яулыгы гына икенче. Өйләренә җитеп килә, икебезнең ара шактый. Урам тутырып кычкырып та булмый, кешеләр бар. Кычкырырга да булыр иде, ләкин мин оялам. Өйрәнелмәгән дә. Безнең якта урамда кычкыру тәрбиясезлеккә керә бит. Ә монда алай түгел. Кышлакның бер очында яшәгән үзбәк, кемгәдер берәр хәбәр әйтергә булса, яки кунакка чакырса, урамда күренгән кешегә әйтә: фәлән-фәләнгә шул-шул хәбәрне әйт, безгә кунакка килсен ди. Тегесе үз чиратында икенче кешегә кычкыра. Шулай итеп, хәбәр ике-өч минутта ун-унбиш кеше ярдәмендә бөтен кышлакны урап, тиешле кешесенә барып җитә. Менә шундый үзенә күрә чыбыксыз телефон. Моңа бер кеше дә гаҗәпләнми. Ә мин тордым да йөгердем. Рәхимә кереп киткәнче бер-ике сүз әйтергә исәп, һич югы хет бер тутырып, күзләренә карап алырга иде. Юк, өлгерә алмадым, никадәр тырышсам да, булмады. Минем йөгергәнне Рәхимә шәйләп алды да адымнарын тизләтеп, кереп тә югалды. Мин, тыным бетеп, капканы этәреп карыйм – бикле. Сак кына шакыйм – җавап юк. Сизеп торам, капка артында ул да басып тора, мине тыңлый. Мин тагын әкрен генә:
– Рәхимә, нигә бу кадәр миннән качасың? Сиңа һичнинди начарлык кылырга теләмим. Бу мин – Җәүдәт, – дим. Һәм, бөтен кыюлыгымны җыеп, тегеңә ап-ачык итеп: – Курыкма, тегендә булганны син беләсең дә мин беләм. Шикләнмә, бу турыда һичкем белмәс, – дим.
Бернинди дә җавап юк. Капка тоткасын тагы бер-ике тартып карадым да, теге көнне менгән агачка үрмәләдем. Күз кырые белән булса да, күреп каласым килә үзен. Рәхимә, чынлап та, капкага арты белән сөялгән дә урамда нәрсә булганын тыңлый. Мин аны иркенләбрәк күрү теләге белән, йортка сузылып үскән ботак буйлап алга үрмәлим. Мине Рәхимә дә күреп калды. Берчә аптырап, берчә куркып, капкадан читкәрәк китеп басты да ярым пышылдап:
– Хәзер үк кире төш! Кеше-мазар күрсә – оят! Әниләр сизсә, нәрсә әйтерләр? Күршеләр алдында хурлык! Хәзер үк төшеп кит! Югыйсә, абыйны чакырып чыгарам. Кирәгеңне бирер. Мине оятка калдырма берүк! – дип, ике битен каплап, еларга ук кереште. Минем, әлбәттә, кадерле кешемә кыенлык китерәсем килми. Кире борылып төшәргә чамалыйм. Өй тәрәзәсеннән дә мине күреп калдылар шикелле, ашыга башладым. Саксызрак кыландыммы, аягым ычкынып китеп чак аска очмадым. Гәүдәм белән асылынып калуын калдым да ул, тик ботак кына минем мондый кискен хәрәкәттән шартлап сынды. Шифер ябылган каралты түбәсенә дөбер-шатыр барып төштем. Шиферлар шарт-шорт сынып, эчкә үк мәтәлдем. Тавык абзары икән. Китте тавыш, китте тавык-әтәчләрнең чыркылдап-кытаклавы – бөтен дөнья яңгырый. Шул чагында аңладым: тавык кытаклавыннан да ямьсез тавыш юктыр бу дөньяда.
Рәхимәм өйләренә кереп югалды. Ул да түгел, ике таза ир кулларына таяк тотып, тавык абзарының ишеген ачарга чамалыйлар. Абзар дип, абзар да түгел инде, тимерчыбыктан үреп эшләнгән челтәр. Арттарак басып торган абзый, Рәхимәнең әтиседерме, үзбәкчә нәрсәдер сөйли, мине әрли. Хәлләр мөшкел. Шүрләп, нәрсәдер мыгырданып абзыйга дәшәм. Алар мине ишетми, күзләрендә ачулы утлар елтырый. Болардан миһербан көтмә. Ниһаять, кетәк ишеге ачылып китте, тегеләр миңа чыгарга куша. Куркып карышам һәм чыкмыйм. Чак телгә килеп:
– Абзый, әкә, – дим, үзбәкчәне исемә төшереп. – Әкә, мин явызлык белән түгел, ялгыш егылып төштем, – дим. Шунда өйдән бер хатын-кыз чыгып, бусагадан кул болгап кычкыра:
– Татар кешесе, ахры? Сезне аңлыймыни ул, – ди. Шунда гына теге ирләр бераз сүрелә биреп, шулай да, таякларын уйнатып, хәзер инде татарча:
– Чык, чык, карак! – диләр.
Минем батырчылыгым җитми. Аптырап өскә карыйм. Әһә, бу тавык кетәге өстенә менеп алсам, койма аша сикереп урамга чыгып качарга була, дип уйлыйм. Минем уемны аңлап, ирләрнең яшьрәге яныма керергә чамалый. Күп уйлап тормый, абзар түбәсенә үрмәләп менә башладым. Теге җәһәт кенә абзарга килеп керде дә аяктан тартып төшерде, сыртка бер-икене тамызып та алды. Ярый әле көч белән кизәнеп суга алмый, абзар тар һәм тәбәнәк.
Ихатада шау-шу киләләр. Бер-бер артлы эреле-ваклы балалар тезелешеп чыкты. Бер әби дә күренде. Картаеп беткән бер кортка инде, таягына таянып, кояш булмаса да, кулын маңгаена куеп, безнең якка карап нәрсәдер кычкыра:
– Нәрсә булды, балалар? Нигә шау-шу киләсез?
Теге абзый:
– Менә бер угры тавык абзарына килеп кергән, шуны эләктердек.
Ул арада өйдән Сәгыйдә апа килеп чыкты. Аны шунда ук танып алдым. Апа килеп, ирнең колагына нәрсәдер пышылдый. Яшь ир мине җилтерәтеп, алар алдына китереп бастырды да, усал гына итеп:
– Бу каракны нишләтәбез? – диде.
Теге абзый, минем иелгән башны күтәреп, күзләремә карап, татарча дәште:
– Йә, егет, сөйлә, син кем? Кайдан килдең?
– Мин шәфкать туташы диебрәк килгән идем. Әни авырый, аңарга укол ясарга иде. Бөтен табиблар мамык җыярга басуга киткәннәр.
Абзыем көлемсерәп тирә-якка карап алды да:
– Шәфкать туташлары агач башында буламы да, тавыклар яба торган шушы читлек эчендә буламы? – ди. – Югыйсә кыйнап ташласалар да, бер сүз әйтә алмыйсың. Милиция чакырсалар, тагын да яманрак булачак. Аннан исбатла үзеңнең дөя түгеллегеңне.
– Чәйханәдәге картлар шушы йортта шәфкать туташы яши, дигәннәр иде. Мин капка шакыдым. Әнә кызыгыз капканы ачып карады да мине тыңлап та тормыйча элеп куйды. Аптырагач, агач башына менгән идем шул. – Тавык йонына баткан чалбар балакларымны сыпыргалаган булам. Сәгыйдә апам кыюсыз гына тавыш белән:
– Ә нигә соң ул шәфкать туташы кирәк булды? – ди. Мин Сәгыйдә апаның мине тануына тәмам шигем калмыйча, шулай да тотлыга-тотлыга, апаның күзләренә туры карарга тырышып:
– Мин сездә дәваланып ятканда, әни минем өчен бик борчылып авырып киткән. Хәзер бераз аруланды арулануын, әмма көнаралаш уколлар ясап торырга куштылар, – дим. Ул:
– Сез, туганым, нәрсәдер бутыйсыз. Безнең хастаханәдә беркайчан да дәваланмадыгыз. Нишләптер хәтерләмим дә, – ди. – Дөрес, минем ялга киткәнемә дә хәзер өч ел булды инде, – ди.
Мин чынлап торып болар теге якта яшәгәннәрен яшерәләр, дип уйладым да сүзне бүтән якка борып:
– Шул хастаханәдә инде, сезгә бик тә охшаган апа бар иде, – дип куйдым. Ә зиһенемне «теге чакта апа карарак, олырак күренә иде, битләрендәге җыерчыклары да тирәнрәк һәм күбрәк төсле иде шикелле» дигән уй бораулый.
Тавыклар бераз басылдылар. Миңа карап шашып өргән бияләй зурлык кына эт тә тынычланды. Абзыем исә миннән чын-чынлап сорау алу оештырды. Кем мин? Кайдан, кемнәргә килгәнмен? Кем булып эшләвемә кадәр сораша. Мин эшнең болай зурга китми генә басыла баруына шатланып, алдашмый гына җавап бирәм.
Бу якларда безнең халык, ягъни татарлар укмашып бергә яшиләр. Бер-берен беләләр, бер-берсе белән кунакларга йөрешәләр. Үзара ярдәмләшеп, тату яшиләр. Шуларны уйлап, күңелемне бераз тынычландырырга тырышам. Җитмәсә, мәрхүм җизнәм бу абзый белән кайчандыр бергә эшләгәннәр дә булып чыкты. Шунысы бик тә гаҗәп тоелды: бусагада кулларын маңгаена куеп, безне тыңлап торган теге кортка:
– Кем, кем буласың? Кайсы авылныкы, дисең? – дип, кат-кат сораша. Һәм күрше авылдагы берничә карт әбине, мин бәләкәй чакта ук үлеп, мәрхүм булган бабайларны да белә булып чыкты. Әбием, таягына таяна-таяна җитез генә бусагадан төшеп, безнең янга килде дә битендәге җыерчыклары эченә кереп яшеренә язган кап-кара үткер күзләре белән мине тишеп-тишеп карарга кереште. Үзе: – Алай, алай, кхым-кыхым, алай икән, – дип кабатлап-кабатлап алды да кинәт кенә: – Үзебезнең кеше шикелле, шуңа охшаган, алдамаса. Чәйгә чакырыгыз, – ди.
Минем һәр кыймылдавымны дикъкать белән карап, кискен хәрәкәт эшли калсам, сугып егарга торган ирләр аптырап калды. Алар минем урыным капканың теге ягындагы арыкта икәнен әбигә аңлатырга тырышалар. Әби үз сүзендә нык тора:
– Капка аша керә белмәсә дә, кунак бит, – ди. – Әйдәгез, оланнар, чәйләп алырга вакыт. Әйдә, кызым, әйдә, кунакны да алып кер өйгә, – ди.
Нинди хикмәт, нинди могҗиза! Шулай итеп, Сәгыйдә апа белән Вахит абзыйлар өендә, уңайсызлыктан кызарына-бүртенә, чәйләп утырам. Безгә чәй ясап эчергән Сәгыйдә апа Рәхимәгә әйләнгән. Ә кызның исеме Сәгыйдә булып чыкты. Кыскасы, болар исемнәрен алышканнар. Бу хәл мине үтә аптыратса да, сер бирмим. Табындагы нигъмәтләрдән авыз иткәлим. Үзем күз кырые белән генә теге якны күзәтәм. Эреле-ваклы балалар апа белән абзыйның оныклары икән. Ә теге ир аларның олы уллары булып чыкты. Карт әби, апаның әнисе булып, алар бер-берсенә бик охшаганнар. Һәм әбием бертуктаусыз сораша. Тирә-яктагы урман-таулар, басу-чокырларның барысы турында да хәбәрдар. Әллә кемнәрне, әллә кемнәрне белеп, барысын да төпченә. Сер бирмәсәм дә, дулкынланудан кул-бармаклар сизелер-сизелмәс калтыранып алалар. Үч иткән кебек, чәй чайпалып китә, йә калак, чынаякка бәрелеп, яман нык яңгырый. Бер дә булмаса, кулга тоткан йөзем-хөрмәләр бармак араларыннан ашъяулыкка коела. Шулай да, тырыша торгач, ике касә чәйне яна-көя чак эчә алдым. Ә үзем бертуктаусыз аларда үзем хакында уңай фикер калдырырга тырышам. Бу – үзе бер әйтеп бетермәслек җәза.
Рәхмәтләр әйтеп һәм юкка комачаулаганым өчен гафу итүләрен кабат-кабат үтенеп, кайтырга кузгалам. Тышта күптән караңгы төшкән. Абзый белән апа озата чыктылар. Тик Рәхимә генә башкача күренмәде. Күзләрем белән күпме генә эзләсәм дә, ул юк. Йөрәкне алдап булмый, сизәм, ул да мине кайдандыр күзәтә. Кайдан, кай төштән? Соңгы тапкыр тәрәзәләргә күз йөртеп алам. Анда да күренми, тик бер тәрәзәдә генә ут яктысы юк. Минем шигем калмады, ул мине шуннан карап тора дип уйлыйм. Мине озата. Шулай булсын иде дип, ышанасым килә һәм мин шулай уйлыйм да.
Болай соңлап кайтуыма апа ачуланып алды:
– Монда кешеләр югалгалап тора, энем. Син чамалап йөре. Беркемең дә юк. Тауларга алып китеп, сарык көтәргә илтеп салырлар, йә булмаса, калган гомереңне арыктан су ташып үткәрерсең. Алай соңга калып йөрмә бүтән, мине куркытып, – дип, күңелгә шом салып куйды.
Шулай ике көн үтеп киттеме-юкмы, ял көне иде. Мин мондагы гадәт буенча базарга чыгып әйләндем дә ниндидер эшкә тотындым. Апа, эшне бүлдереп, мине табынга чакыра. Килеп керсәм, табын артында Рәхимәнең әнисе утыра. Эсселе-суыклы булып киттем. Миннән адресны кабат-кабат юкка гына сорамаган икән. Үзе белән төрле-төрле дару-уколлар алып килгән. Күп еллар хастаханәдә эшләгәч, барысын да белә. Әнине күреп, сөйләшеп, менә чәй эчеп утыралар икән. Чәйләр эчелеп, дару-уколларны ничек кулланырга икәнен тагын бер кабатлагач, апа кайтырга кузгалды. Мине сискәндереп, кинәт үземә аерып кына:
– Булмаса, Җәүдәт туганым, мине әзрәк озатып куйсаң, әйбәт булыр иде. Үзеңә генә әйтәсе сүзләрем дә бар, – ди.
Мин инде шатланып риза. Үземчә уйлыйм: тиккә генә түгел. Кызларыннан берәр хәбәр бардыр.
Апа белән тын гына барабыз. Ниһаять, апам арык күләгәсендәге урындыкка утырырга тәкъдим ясый. Тамагын кыргандай итеп:
– Җәүдәт туганым, син мине аңларсың дип уйлыйм. Бер дә акылсыз кешегә охшамагансың, – дип сүзен башлады. Шунда ук апаның ни әйтәчәген сиземләп, шөбһәләнеп киттем. Йөрәгем күкрәк читлеген сындырырдай булып, иреккә чыгарга теләгән ат кебек тарсылдап тибәргә тотынды.
– Син, Җәүдәт улым, Сәгыйдәне бимазалама. Иң яхшысы, оныт син аны. Кыз баланың күңеленә коткы салып йөрмә. Миңа инде, әни кешегә, болай итеп йөрү килешеп тә бетми. Сәгыйдәнең ярәшкән егете бар. Калымы яртылаш түләнгән. Үтенеп сорыйм, туганым. Укыган җиренә дә барып йөрмә. Бу Урта Азия бит, Рәсәй түгел. Кыз баланың бер даны чыкса, яхшы түгел. Синең белән улларым һәм ирем сөйләшергә теләгәннәр иде дә, үзем тыйдым. Туганым, син ипле, яхшы егетсең, күреп торам. Шулай булгач, үзеңә тиясе, үзеңә охшаган кызларны табарсың әле, – дип әйтеп салмасынмы! Башыма күсәк белән китереп тондырдылармыни! Мин зиһенемне җыйганчы безнең янга яшел «Жигули» килеп туктады. Апа җәһәт кенә машинага кереп утырды. Руль артында Вахит абзый иде.
Мин инде:
– Теге вакытта Әфганстанда чакта кызыгызны миңа бишкуллап бирергә риза идегез. Бу якка чыккач нигә карышасыз? – димәкче булып ачылган авызымны да ябарга өлгермәдем, машина күздән югалды.
Менә шулай хәлләр... Озак утырдым ул көнне арык буенда.
Төне буе уйланып, барысын да исемә төшереп яттым. Кызны беренче тапкыр күрүем, яңадан очрашуыбыз, урам чатында кача-поса артыннан күзәтеп баруларым – һәммәсе дә кабаттан күзалдыма килеп басты. Тик шунысы аңлаешсыз: ничек алар бу кышлакка килеп урнашканнар да, нишләп Рәхимә белән Сәгыйдә апаның исемнәре алышынды? Теге тәмәкене тартканнан соң зиһенем чуалып, үзем бутадыммы әллә, дип тә уйлап бетердем. Бер сер иде бу. Аңлый да, чишә дә алмаслык олы сер иде.
Ә йөрәк яна, малайлар. Минем газап, минем кичерешләремне үзе яратып караган кеше генә белә. Мәхәббәт дигән нәрсә ул шул кадәр татлы, шул кадәр газаплы, шул кадәр әче, шул кадәр буй җитмәслек биек һәм шулкадәр алдаткыч бер хыялый нәрсә... Менә-менә аның асыл сере ачылыр, менә-менә тәмен татып карармын дип көтәсең, тилмерәсең. Ул сине ымсындырып алдыңда гына тора. Кулыңны суз да ал. Ә юк, булмый. Чүлдә сусызлыктан үлеп барганда офыкта күренгән рәшә кебек алдап, синнән ерагая да ерагая. Ул ерагайган саен синең йөрәк уты көчәйгәннән көчәя. Сине көйдергәннән көйдерә.
Апам миңа эш тә тапты. Кышлактан ерак та түгел мамык фабрикасына шофёрлар кирәк икән. Шунда урнашырга кодалый. Барып карадым, киләсе атнага гына килергә куштылар. Дөресрәге, бер юан гына үзбәк – гараж түрәсе – минем татар икәнемне белгәч, ачыктан-ачык әйтте:
– Сез, татарлар, күп беләсез һәм бик буйсынып бармыйсыз. Миңа – буйсынып баш игән кешеләр кулайрак. Киләсе атнага кеше таба алмасам, килеп карарсың. Тик миңа берсүзсез буйсынсаң гына эшкә алам. Тәүге эш хакың минеке, – диде.
Шул көнне үк эшкә алмаганнарына шатландым гына. Бер айлык эш хакын да үзбәккә бик бирәсем килеп тормый әле. Шуннан, тагын бер тапкыр Рәхимәне күреп, үзе белән сөйләшеп карау теләгем дә бар. Йөрәгем сизә: ул да каршы килмәс кебек. Әзрәк шикләндерә дә. Ни дисәң дә чит як, чит җир.
Аны барыбер училище капка төбендә туры китердем. Очрашырга өметләнеп йөрсәм дә, кинәт кенә алдыма килеп баскач, югалып калдым. Күзләренә туп-туры тутырып карап тик торам. Ә күзләр соң, күзләр... ох... сөйләп аңлатырлык түгел. Ул дәшми, мин сүз таба алмый җәфаланам. Аның оялудан бит алмалары кызарып чыкты. Чү, алсу иреннәрен дерелдәтеп-селкетеп нидер пышылдый түгелме? Ирене өстендәге миңенең селкенүеннән генә аңлап алдым. Тик озакка бармады бу татлы мизгелләр. Яныбызга кара шәүлә булып абзасы килеп басты, сеңлесенә ымлап кына китәргә кушты. Рәхимә башын иеп, шәп-шәп атлап китеп барды. Ә абзасы, минем якадан эләктереп алып дер селкетте дә, ысылдап, ачу белән:
– Нәрсә, якташ, аңламадыңмы һаман? Әллә аңларга теләмисеңме?! Сиңа әйтмәделәрмени? Оныт Сәгыйдәне! – дип, китереп торып эчкә берне ямады, малай. Ярый әле шундый киеренке чакларда эч-корсак мускулларын катырып тота торган гадәтем бар. Сугуы да күкрәк авызына туры килмәде. Йодрыгы ару гына. Алай да, сугыша-нитә калсак, бирешерлек түгелмен. Әзрәк чамасын беләбез. Каршы сукмадым. Яңакка бер-икене эләктергәндә дә түздем. Ул хаклы. Чөнки ул сеңлесенең намусын яклый, аның исеменә тап төшермәс өчен тырыша. Шулай бер-икене суккалап, кирәге беткән әйбер кебек, күкрәктән этәреп җибәрде дә: – Кыскасы, бүтән минем күзгә чалынма! Аңладыңмы? Килмешәк... – ди. Барысына да түздем, ә менә килмешәк дигәненә түзмәдем. Ачу белән:
– Монда син үзең кем? Шуны беләсеңме? – дим.
– Ә мин шушында туып үскәнмен, – диде дә сөйләнә-сөйләнә машинасына таба атлады. Ә мин артыннан:
– Алайса син икеләтә ахмак! – дим.
Кире борылып килергә исәбе бар иде дә, тик сеңлесе җиңенә ябышып туктатты. Алар машинага утырып китеп тә бардылар. Борылып килсә, Рәхимәнең абыйсы дип тормый идем. Билләһи дип әйтәм, сугыша идем үзе белән. Ныклап, канга тузганчы.
Алар китте. Ә минем гарьлектән күзләремнән яшь бәреп чыкты. Мине Рәхимәм алдында шулай мыскыллап, кимсетеп китсеннәр инде. Кем-кем, абзасы бит әле. Йодрыклар һәм тешләр, үзләреннән-үзләре кысылып, чатыр-чотыр, шатыр-шотыр киләләр.
Дәвамы бар
Присоединяйтесь к ОК, чтобы подписаться на группу и комментировать публикации.
Комментарии 3