1
Դաժան կամ Լեռնային Կիլիկիայում է գտնվում աշխարհի ամենաանառիկ բերդերից մեկը' Լամբրոնը։Ասում են,յուրաքանչյուր մարդ,ով իշխում էր Լամբրոնում,անպատճառ ըմբոստանում էր և չէր ենթարկվում որևէ թագավորի։Ընդամենը յոթ օր ամրոցի ներսում ապրելուց հետո' յուրաքանչյուր իշխան անմիջապես կողմնորոշվում էր իր անկախության հարցում։Գուցե լեռնային անառիկ դիրքն էր պատճառը կամ ամրոցի ներսում տիրող ըմբոստ ու հպարտ մթնոլորտը,ինչևէ,ամրոցի յուրաքանչյուր տեր շատ կարճ միջոցում հայտարարում էր իր անկախության մասին։
Ինչպես հաղորդում է պատմիչը,Կիլիկիայի թագավորը մեծ չարչարանքով գրավելով բերդը' այսիսի անեծք էգրել.<< Այլևս չհանձնել որևէ իշխանի,միայն արքունի պետք է լինի, որովհետև միշտ նրա տերերն ամրության պատճառով ըմբոստ են եղել >> ։
Եթե Լամբրոնի իշխանը հպատակվում էր որևէ թագավորի,դա կարող էր տևել ընդամենը յոթ օր։ Շաբաթը լրանալուն պես նա, որպես կանոն, փոշմանում էր և ետ կանգնում հպատակությունից։ Միայն ամրոցը գրավելով ու նրան այնտեղից վայր բերելով կարելի էր փոխել իրերի դրությունը։Բայց դա հեշտ բան չէր։ Ինչպե ՞ս պաշարել մի ամրոց,որը գտնվելով ժայռոտ միջավայրում, աշխարհի հետ միացած էր ընդամենը մի այծուղով։ Աշխարհի հզորներն ուրիշ ելք պարզապես չունենալով, բավարարվում էին սոսկ արհամարանքով ' ուղղված դեպի ամրոցն ու նրա տերը։
Որքան էլ Լամբրոնի անառիկության մասին ժամանակակիցները լեգենդներ են հյուսել, այնուամեբայնիվ իրավացի կերպով կարելի է ամրոցն անվանել երկրորդ Ապռնեկ։
Փոքր Ասիա թերակղզու կենտրոնական մասում, Կապադովկիայում, Արգեոս լեռան փեշերին, ժայռերի ու ծերպերի մեջ արձանացած, հպարտ կանգնած է Ապռնեկ ամրոցը։ Ասում են, այն կառուցվել է շատ վաղուց, դեռևս հնագույն հայերի կամ նախահայերի օրերում։ Հետագայում ամրոցը վերակառուցել ու կատարելագործել են հաթթերը, խեթթերը, կիմերները,հայերը,հույները,հռոմեացիբերը և այլոք։ Յուրաքանչյուր ցեղ կամ ժողովուրդ իր ոճն ու հզորությունն է տվել ամրոցին, անառիկության իր փորձն է հաղորդել բերդի պարիսպներին։Դաժան օրեր շատ է տեսել Ապռնեկը, բայց երբեք գլուխ չի ծռել ոչ մի թշնամու առաջ։ Պատմությանը հայտնի չէ այնպիսի դեպք, որ երբևիցե որևէ մեկը գրաված լինի այն։ Ապռնեկն անհնար է գևավել։ Կարելի է ամբողջ ուժով արհամարել այն, բայց գրավել, երբե ՜ք։
2
Որպես իր ամրոցի անառիկության խորհրդանիշ, իշխան Թորոսը ետուառաջ էր անում իշխանական գահի առաջ և զայրույթից քիչ էր մնում ջարդուփշուր աներ առաջին պատահած բանը։Նրանից քիչ հեռու լռին կանգնել էր երիտասաևդ զորական Թաթուլ Մանավազը և աչքի տակով ուշադիր դիտում էր փրփրած իշխանի վարքը։
_ Ընդամենը քառասուն վենետիկյան ցեխի ՜ն _ մրթմրթում էր իշպանը,_ քառասուն ցեխին այս հրաշք ամրոցի համար։
Իշխանի բարկությունը լավ ուղղությամբ չեր դրսևորվում։ Նայում էր Թաթուլ Մանավազը և ավելի խոժոռվում։
_Որտե ՞ղ է դեսպանը_հարցրեց իշխանը։
_Պարիսպների տակ տեր իմ։
_Գնա և թքիր նրա վրա։
Երիտասարդ զորականն անթաքույց զարմացավ իշխանի վրա, թեպետ անսպասելւ չէր իշխանի պատասխանը։ Ապռնեկի տերն իրեն շատ բաներ կարող էր թույլ տալ։
_Ի ՞ նչ ես կանգնել տեղումդ_ գոռաց իշխանը,_չ ՞ես լսում,գնա և թքիր այդ դեսպանի վրա։ Թող վեր կենա ու չքվի ամրոցի մատույցներից։
_Տեր իմ,դեսպանը հոգևորական է։
_Գրողը տանի,_ ավելի բարկացավ իշխանը,_ այդ Կառլոս Արագոնացին լրիվ խելքը թռցրել է։
Բայց քիչ անց մի փոքր հանդարտվեց։ Մեծ դահլիճի կենտրռնում վիթխարի սեղան կար՝ հրաշալի փայտաշեն աթոռներով համալրված։ Իշխանը նստեց սեղանի շուրջ և թեքվեց Թաթուլի կողմը.
_Ի՞նչ ես կաևծում, ինչու՞ է Կառլոս Արագոնացին այդքան քիչ գումար է առաջարկում Ապռնեկի դիմաց։
_Տեր իմ, հոգևորականն ասում է, որ Արագոնացին խորհրդակցել է Հռոմի պապի հետ, և իբր վերջինս է խորհուրդ տվել առաջարկել քառասուն ցեխինից ոչ ավել գումար։
_Լսիր Թաթուլ, իսկ եթե ցեխինը ոչ թեմեկ ոսկեդրամն է, այլ, ասենք, ոսկեդրամների մեկ պա՞րկ։
Զորականը տարածեց ձեռքերը։
_Տեր իմ,ես կրկնում եմ այն,ինչ ասաց հոգևորականը։
_Ցեխին, դուկատ, ֆլորին։ Նրանք լրիվ կորցրել են դատելու ունակությունը։ Ախր իմ նախնիները նույնիսկ Չինգիզ խանի առաջ գլուխ չեն ծռել, հենց մւայն այդ պատճառով Ապռնեկը կարող է տասը բյուր արժենալ։
_Կառլոս Արագոնացու խոսքերով` մի ամրոց, որը նույնիսկ դուռ չունի, չի կարող քառասուն ցեխինից ավելին արժենալ։
_Ախ այդ Արագոնացին,_ իշխանը բարկությունից դողաց,_ սա իրեն հանար Եվրոպա չե։ Այս տեղ ամեն քայլափոխի վխտում են արաբներ ու սելջուկներ, մահմեդականներ ու խաչակիրներ։ Այդ էր պակաս,որ ընդամենը չսրս շունչ բնակչով ամրոցը դուռ ու դարպաս էլ ունենար։
_Պետք չէ բարկանալ,տեր իմ։ Նրանց համար խորթ է մեր վիճակը։Այդ Արագոնացին կարծում է` եթե մեկն ամրոց է վաճառում,կարելի է ջրի գնով առնել։Ավելի լավ է Դուք Ձեր գինն առաջարկեք։
_Իսկ ոևքա ՞ն գնահատեմ ամրոցը։
Թաթուլ Մանավազը խորը շունչ քաշեց.
_Տեր իմ, գոնե առնվազն մեկ բյուր ցեխին պետք է ուզեք։
Իշխանը գլուխը բռնեց.
_Ընդամենը քառասուն ցեխի ՜ն։Հռոմի պապը նման բան չէր կարող խորհուրդ տալ,այդ հոգևորականը հորինում է։Եթե պապն իմանար մեր դրության մասին,հաստատ գումարով սատար կկանգներ։
_Սպասենք,տեր իմ, շուտով պապից պատասխան կստանանք։
_Հուսանք Թաթուլ։
Լռություն տիրեց,իշխանն ափերով ծածկել էր երեսը։
_Ընդամենը քառասուն ցեխին,_ չէր համակերպվում Թորոս իշխանը։
Թաթուլ Մանավազը ոչինչ չէր պատասխանում նրան։
_Իսկ մեր ձյութի հանքե ՞րը,_կրկին ըմբոստացավ իշխանը,_ հաշվե ՞լ ես,թե որքան ձյութ կարելի է ստանալ հանքերից։Բա ա ՞ղը,ջու ՞րը։
_Դե,եվրոպացու համար ձյութն ի ՞նչ նշանակություն ունի։Նրանց միայն ոսկի է հետաքևքրում։
_Ոսկու հանք ցույց կտամ ես դրանց,_ իշխանը բորբոքվեց։_ Իմ հրաշալի,անմատչելի,արքայական ամրոցն եմ առաջարկում,իսկ նա ժլատի պես է մոտենում։ Քառասուն ֆլորին,ինչպե ՞ս չէ։ Ամրոցի շրջակայքի ցեխերը քառասուն ցեխինով չեմ վաճառի։
_Տեր իմ,_ ցածրաձայն խոսեց երիտասարդ զորականը,_ հոգևորականը ասում է,որ Արագոնացին ընդամենը քառասուն ցեխին է առաջարկում միայն այն պատճառով, որ դեպի Ապռնեկ է գալիս արաբական զորքը։ Նա պարզաօես հույս չունի, ոև մենք չորսով կկարողանանք ամրոցը պահել,ուստի շատ էժան է ուզում ձեռք բերել Ապռնեկը։
_Իսկապե ՞ս։
_Այո տեր իմ։
_Ուրեմն Կառլոս Արագոնացին։
_Այո տեր իմ, Կառլոս Արագոնացին։
_Լավ։Շատ լավ։
Իշխանն անզուսպ մի ծիծաղով բռնկվեց.
_Ժամանակին,երբ Չինգիզ խանը կանգնեց Ապռնեկ ամրոցի պարսպի տակ և պատվիրակի միջոցով հաղորդեց ամրոցն ինքնակամ հանձնելու պահանջը,իմ նախապապը ոչ միայն եևեք մատի կոմբինացիա ցույց տվեց նրան,այլև պարսպի գլխից թքեց գոռոզ խանի վրս։
Իշխանը մի քանի ակնթարթ լռեց,ապա հպարտ աղաղայեց.
_Ողջ աշխարհը ծնկի եյավ Չինգիզ խանի և նրա ժառանգների առջև,բայց Ապռնեկը՝ երբեք։
Թաթուլը ոչինչ չպատասխանեց,իսկ քիչ անց իշխանը շարունակեց.
_Այլևս ոչ մի բանակցություն չեմ վարելու։Ամրոցն այլևս չի վսճառվում։Վերջ։
_Բայց, տեր իմ, շուտով տեղեկություն կստացվի Մազովիայից, Հունգարիայից, Բոհեմւայից, Անտիոքից, տևտոններն էլ գուցե իրար գան,ֆրանկները։ Դեռ Հռոմի պապն իր վերջնական խոսքը չի ասել։
Իշխանը սակայն թերահավատորեն գլուխն օրորեց.
_Դու հավատում ես,որ նրանք գումա ՞ր կառաջարկեն։ Երբե'ք։Մոռացի'ր։Միայն Հռոմի պապը գուցե օգնի,այլ ոչ խաչակիրները կամ եվրոպական իշխանները,_ ապա փոքր֊ինչ լռելուց հետո գոռաց._ իսկ հիմա գնա ու այդ հոգևորականին երեք մատի կոմբինացիա զույց տուր, հետո էլ վերևից թքիր ուղիղ նրա վրա։Թող վերադառնա և հայտնի իր Կառլոս Արագոնացուն մեր պատասխանը։
Թաթուլ Մանավազը գլուխ տվեց.
_Լսում եմ,տեր իմ։
Նա արդեն շտապում էր դեպի պարիսպները,երբ իշխսնը ետ կանչեց.
_Սպսիր,Թաթուլ։ Լսիր,_ նա լռեց,ասես մտքերն էր հավաքում,_որպեսզի այդ հոգևորականը բողոքով չդիմի պապին, նախ պստմիր նրան,թե ինչ պատասխան է տվել իմ նախապապ Թորոս Առաջին Խոշորը Չինգիզ խսնին։Հասկացա ՞ր։Իսկ հետո արա այնպես,ինչպես կարգադրեցի։
_Շատ լավ,տեր իմ,հենց սյդպես էլ կանեմ,_ Թաթուլը կրկին գլուխ տվեց և պատրաստվեց լքելու դահլիճը։
_Սպասիր,_ նորից ձայն տվեց իշխանը։_ Սպասիր,դա նույնպես կոպիտ կլինի։Հոգևորականը կբողոքի Հռոմի պապին։Գիտե ՞ս ինչ ասա նրան,Թաթուլ։
_Լսում եմ տեր իմ։
_Ասա, ես քեզ կպատասխանեմ այնպես, ինչպես Թորոս Առաջին Խոշորն է պատադխանել Չինգիզ խանի պահանջին։ Իսկ հետո արա այնպես,ինչպես կարգադրեցի։
Թաթուլը երրռրդ անգամ գլուխ տվեց, բայց չշտապեց հեռանալ,այլ հարցրեց.
_Տեր իմ; կարո ՞ղ եմ գնալ։
_Ո՜չ,_ Թորոս իշխանը կրկին մտքերի մեջ ընկավ։_ Գրողը տանի, ինչպիսի ՞ պատասխան ուղարկենք այդ Արագոնացուն,որպեսզի նա հասկանա,թե որքան ցածր է վարվել մեզ հետ։
֊Տեր իմ, Ձեր ընտրած պատասխանը հենց լավագույնն է։ Արագոնացին անմիջապես կհասկանա,թե ում հետ գործ ունի։
_Այդպե ՞ս ես կարծում։
_Անշուշտ,տեր իմ։
_Իսկապե ՞ս։
_Այո,տեր իմ։
_Ուրեմն արդեն հոգևորականների վրա է ՞լ ենք թքում։
_Ուրեմն,տեր իմ։
_Դե գնա՛ ։_ Իշխանը հանդարտված նայեց երիտասարդի ետևից։_ Ես Թորոս Թքագեղձի ծոռը չլինեմ,եթե չթքեմ բոլոր այդ ստորաքարշ իշխանների երեսին։Ինչպե ՞ս չէ,ընդամենը քառասուն ցեխին ոսկի։Ամրոց,որը նույնիսկ դարպաս չունի։
...շարունակելի
Нет комментариев