Минем дусларым

Татар ядкарьләре 14 минут назад ЯНТЫК КАМЫР: 0,5 стакан су тәменчә тоз тыгызрак камыр басу өчен он майлау өчен 100 грамм атланмай ЭЧЛЕК: 50 шәр грамм укроп, кинза, шпинат, яшел суган, петрушка (кайсы бар) 50 грамм атланмай тоз ⃣Эчлек өчен яшел тәмләткечләрне ваклап турыйбыз, тәменчә тоз, эретелгән сыер мае салып болгатабыз. Эчлек әзер. ⃣Кыстыбый камырына җәйгән кебек камыр җәябез. Камыр өстенә яртылаш эчлекне салып, кырыйларын ябыштырабыз. ⃣Фигуралы пычак белән яки тәлинкә кырые белән тигезләп кисеп, майсыз коры табада ике яклап тиз генә кыздырып алабыз. ⃣Табынга мул итеп сыер мае белән майлап кап-кайнар килеш чыгарабыз. Ашларыгыз тәмле булсын!

Индира Сәйфуллина Тормыштан алынганнар Исерек Айдарның күзе тонган, бер нәрсә дә, бер кемне дә ишетер хәлдә түгел. Ул бөгәрләнеп яткан бабасының аркасына хәле беткәнче тибә-тибә кыйнады. Гараж алдында яткан ниндидер тимерне алып сугарга дип өскә күтәрде. Кечкенә иске велосипедның тимер рамында “Газиз оныгым Айдарга” дип язылган сүзләрне күреп, куллары хәлсезләнеп егәрен югалтты. Тимер кисәге ирнең битен сыдырып җиргә төште. ...Айдар Сәрия әбисе белән Наил бабасы өчен иң кадерле онык булды. Аның беренче тапкыр тәпи басып атлап китүләре, беренче иҗек һәм сүзләрне әйтүләре дә зур бәйрәм кебек иде. Иң тәмле әйберләр, иң матур уенчыклар, иң җылы һәм уңайлы киемнәр дә кечкенә Айдар өчен булды. Авылда күгәрченнәр кебек гөрләшеп кенә яшәгән Сәрия карчык белән Наил картның бер улы, бер кызы инде үз тормышлары белән гомер итә. Олы уллары Себер якларында эшли, шунда төпләнеп калды. Сирәк кайталар, елына бер-ике генә күргән оныкларын сөяргә дә өлгерми калалар иде алар. Әллә шул сәбәпле, әллә инде килен ягы якынрак булганга, улларының ике баласы да әти яклап әби-бабайга бик исләре китмәде. Югыйсә, әби белән бабай алар өчен өзелеп торды. Ә менә кызлары Алия авылда гына калды, аның да кызы белән улы үсеп килә. Кыз оныклары күбрәк өйдә булса, кечкенә онык – Айдар гел әбисе белән бабасы янында үсте. Бабасы аны балыкка да, печәнгә дә, утынга да, көтүгә дә, кыскасы, авыл җирендә нинди вак-төяк мәшәкать бар – барысына да үзе белән бергә ияртеп, эшкә өйрәтеп үстерде. Айдарга беренче тапкыр велосипедны да, мопед, мотоциклны да бабасы Наил белән әбисе Сәрия алып бирде. Хәтта кайвакыт мәктәпнең ата-аналар җыелышы, бәйрәмнәргә дә Айдарның әби-бабасы барды. Чөнки әнисе сменалы эштә, ә әтисе шабашта йөри. Эштә булмаган көннәрендә әтисенең айнык чагы сирәк була. Шуңа да Айдарга әби- бабай кочагында тынычрак. Әбисе тәмле итеп ипи сала, чыжлап торган табада әче камырдан кетердәп торган читле коймаклар, күзикмәкләр, сары май белән генә майланган кыстыбыйлар, чүлмәк ашлары һәм бик күп төрле ризыкларны мулдан пешерә. Кыскасы, Айдарга әби-бабай йортында рәхәт тә, тыныч та. Тик балачак илендә мәңге калып булмый шул. Айдар да мәктәпне тәмамлады. Үзе сайлаган уку йортына барды. Бер-ике ай яхшы гына укыган егет шәһәр җиренең иркенлеген тиз сизеп алды. Тулай торакта яшәгәнлектән, дуслар да тиз табылды. Дөрес, баштагы вакытларда үзе кебек авыл егетләре белән аралашты, тора-бара һәрвакыт үзләрен иркен тоткан шәһәр егетләре белән дуслашып китте. Алардан калышырга теләмичә, тәмәке тартырга өйрәнде, юлга һәм кирәк-яракка тотылырга тиешле акча дусларын сыйлар өчен тотылып бетә башлады. Үзе дә яхшы гына “салгаларга” гадәтләнеп китте. Баштагы мәлләрдә әбисе белән бабасыннан кыенсынып кына алган акчаны ул үзе сорап ук ала башлады. Соңгы кайтуында әбисе биргән акчага өстәп, аның гәрәбә муенсасын, балдак һәм беләзекләрен, пенсиядән калган бераз гына җыелган акчасын да “эләктереп” китте. Аны-моны сизенмәгән картлар оныкларына күчтәнәчләр төяп, бәхет-сәгадәт, сәламәтлек теләп, күз яшьләре белән озатып калдылар. Берничә көннән соң беленгән кырын эшне дә Айдар эшләгәндер дип башларына да китермәде алар. Барысын да алдагы көнне чүпрәк-чапрак сатарга кергән чегән хатыны алгандыр, дип уйладылар. Тик ике атнадан барысы да ачыкланды... Айдар исерек килеш бер иптәше белән кайтып, әби-бабасыннан талап диярлек, соңгы акчасын алып киттеләр. Бу хәлдән соң, Сәрия әбисе йөрәк өянәге белән хастаханәгә керде, Наил карт күзгә күренеп бетеренде. Нинди җанвар тәрбияләде алар? Ни өчен өрмәгән җиргә дә утыртмый үстергән газиз оныклары шундый холыклы булып үсте? Күрәсең, Айдарга биргән тәрбия түгел, әтисе ягы геннары күбрәк үз эшен эшләгән. Уку йорты исемлегендә булып та, дәресләрдә, лекцияләрдә күренмәгән Айдарны уку йортыннан да куып чыгардылар. Кәеф-сафа корыр өчен акча да, дуслар да калмады. Аның авылга кайтып китүдән башка чарасы калмады. Еш кына әтисе белән баш төзәтүләр, бер генә яртылык булса да акча эзләү кайгысы башланды. Өйдәге ике исеректән гарык булганнан соң, Алия дә кызын алып Себер якларына чыгып югалды. Алиянең әти-әнисенә җавабы кыска булды: “Минем ир – ул сезнең бала түгел, үз көнен үзе күрер, ә Айдарны үзегез шулай тәрбияләдегез, ни теләсә, шуны алып, кылтайтып һәм бозып үстердегез”. Шулай итеп, әби белән бабай башына ике исерекне калдырып, күз күрмәгән якларга китеп югалды. ...Кечкенә велосипедның чыгып торган бер очлы тимере Айдарның битен сыдырып җиргә төште. Кинәт кенә чыккан салкынча җил уйнап алды. Җил кызы үзенең күренмәс тарагы белән аның керләнеп каткан, укмашкан чәчләрен артка “тарарга” тырыша. Бу мизегелдә Айдар үзенең кечкенә балачагына кайткандай булды. Әйтерсең лә ул велосипедында җилдерә. Аның артыннан бабасы аны мактап капка төбендә басып тора. “Вәйт маладис минем улым! Менә бит ничек!” – ди. Күрше-тирә малайлар күбесе көнләшеп карап торалар. Чөнки мондый велосипед Айдар белән түбән очтагы Азатта гына. Айдар кинәт айнып киткәндәй булды. Нишләде ул? – Бабакаем! Бабам минем, – дип бабасының кечерәеп калган гәүдәсен кулларына күтәреп алды һәм үксеп елап җибәрде. – Гафу ит! Гафу ит мине бабам, булдыра алсаң. Индира

Тормыштан алынганнар Әминә – ятимә кыз, ул үзен дөньяга китерүче кадерле кешеләрен бөтенләй хәтерләми. Авыр еллар, зур көрәшләр аны әтисез дә, әнисез дә калдырган. Ләкин игелекле бәндәләр, авылдашлары, үзләре дә ярымач булуга карамастан, ятимә кызны кайгыртканнар. Ул үзе дә бик тырыш булган: керен дә, идәнен дә юган, урагын да урган, бала да карашкан. Һәм көннәрдән бер көнне аның уңганлыгы хакында ... Мәскәүгә кадәр ишетелгән. Туган тиешле бер авылдашы Мәскәүдән кунакка кайткач: «Бер бик әйбәт гаиләгә чиста-пөхтә, уңган татар кызы кирәк, әдәпле дә, тыйнак та булсын, диделәр. Теләсәң, әйдә, сине алып китәм», – дигән. Тукай әйтмешли, «азмы какканны вә сукканны күтәргән» бу ятимә кыз, ни булса да булыр, дип, ризалаша. Күлмәген ямап кия дә билгесез шәһәргә кузгала. Елап озатып калучысы булмый. Авылдаш апасы сүзендә торган, рәхмәт яугыры, аны яһүд табиблар гаиләсе белән таныштырган. Тегеләре дә аны бер күрүдә ошатканнар. Әйе, бу шул – хыялларында йөрткән асрау кыз бит. Әминә (ул чагында 16 яшьлек кыз) аларда бик рәхәттә яши. Какмыйлар-сукмыйлар, тaмагы тук. Ә эштән кеше үлми, анысына гына түзәргә була. Ләкин түзеп булмый торган нәрсәләр дә бар шул. Көне буе бер авыз ачып сөйләшергә зар-интизар булып яши ул. Тел белмәү дә бик читен, җитмәсә, сагынуга түзәр хәл юк. Хисләре тулышып тәмам түгелер чиккә җиткәч, Әминә җырлый башлый. «Гөлҗамал», «Карурман»ны суза. Хуҗалар ишетмәсен, дип курка-курка гына җырлый үзе. Ә хуҗалар ишетеп ала да, бик яратып, кабат-кабат җырлата. Татар моңы ниндидер сихри көчкә ия түгел, дип әйтеп кара син моннан соң. Күкрәгеннән – моң, күзләреннән яшьләре саркып чыга кызның. Хуҗалары болай бик әйбәт тә, әмма беркая да чыгармыйлар, адашыр, югалыр дип куркалар, ахрысы. Шулай җырлап, елап утырганда, аруы да җиткән булгандыр инде (өйдәге эшне тавык та чүпләп бетерми, диләр ич), кыз йоклап киткәнен сизми дә кала. Черем итеп кенә алса да, төш күрергә дә өлгерә. Төшнең дә ниндиен генә әле. Төшендә җигүле атка утырган бер чибәр яшь егет аңа чанада үз янында урын тәкъдим итә. Ләкин алда авызын ыржайтып чокыр каралып тора. – Екмассыңмы соң? – ди кыз, куркып. – Утырсаң, екмам, беркайчан да екмам... Кыз кыяр-кыймас кына утыра. Егет дилбегәне кагып җибәрә... Ат теге чокырны очып диярлек уза. Әминә күзләрен ача да төшен юрарга тотына. Ат – хәбәр, диләр. Нинди хәбәр булыр икән? Юньле генә булса ярар иде... Төше, чынлап та, рас килә. Шул ук көнне кич белән аны Мәскәүгә алып килгән авылдаш апасы үзләренә кунакка чакыра. «Вечер» үткәрәләр икән. Бик ялынып сорагач, уңган кызның үтенеченә хуҗалары да каршы килми, җибәрәләр. Кичәдә Әминәдән кала да яшьләр була. Берсенә аеруча игътибар итә кыз. Бәй, бу шул төштә күргән егет бит, шундый ук бөдрә чәч, яндырып ала торган кап-кара күзләр... Тыйнак кына танышып китәләр. Егет Хәсән исемле, шулай ук асрау икән. Җитмәсә, үзе якташ та. Озаклап йөрергә булмый, хуҗалары да рөхсәт бирми. Тимерне кызуында сугып, уртак тормыш корып җибәрәләр. Никах та укыталар, ЗАГСта да язылышалар. Кешегә эшләп көн күргән ике ятим (Хәсән дә яшьли әти-әнисез калган була), теш-тырнаклары белән, үз тормышларын корырга керешә. Мәскәү янындагы Крюково авылында берәүләрдә фатирда торып, үзләре Мәскәүдә эшли. Беркөнне шулай кич белән эштән кайтсалар, өйдә ут юк, электр энергиясен экономияләгәннәрдер, күрәсең. Аның каравы мичтә кызыл күмерләр җемелдәп тора. Хуҗа хатын күптән түгел генә мич яккан булгандыр инде. Әминә, күмер сүнгәнче дип, тиз генә өстәл тартмасыннан бер кәгазь алып, читен ерта да аны кайнар күмерләргә тигезеп, шәм кабыза. Шәм кабынгач, карасалар, кәгазь дигәннәре ЗАГС биргән никахлашу турындагы белешмә икәнлеге ачыклана. Шушы ярым-йорты, дөресрәге, белешмәнең өчтән ике өлешен тотып, алар 60 елдан артык тату-дус гомер итә. Күрәсең, ул кәгазь теге кышкы кичне балавыз шәмне генә түгел, йөрәкләрендәге мәхәббәт утларын да ныграк дөрләтеп җибәргәндер. Төштә күргән чокырны да кичәргә туры килә. Монысы – сугыш еллары, аерылу газаплары, сагыну сагышлары. Ул чагында инде беренче уллары да туган була. 26 июньдә үк Хәсәнне хәрби комиссариатка чакыралар. Мытищеда бераз өйрәткән булалар да, «кызыл хаҗ»лы поездларга санитар итеп, яралылар ташырга җибәрәләр. Җиде айлык улын кочып, Әминә чит җирдә япа-ялгыз кала. Фашист Мәскәүгә якынлаша. Кулына көрәк тота алган һәркем җир, бомбалардан саклану өчен баз казый. Бер көрәк туфрак алган саен, су чыга. Немец самолетлары тавышын ишетү белән, шул сулы базга төшеп утыралар. Нәни Рәфыйгын күкрәгенә кысып, Әминә дә шунда ашыга. Дымлы җирдә яту үз эшен эшли, баланың үпкәсенә суык тия. Җиде айлык нарасыен Крюково авылы зиратында җирли Әминә. Беренче улының үлү хәбәрен Хәсән үзләренең санитар поездлары Химки аша үтеп, өенә кереп чыгарга рөхсәт алгач кына ишетә. Хәсәннең күңелендә фашистларга карата нәфрәт бермә-бер арта. Ул яңадан сугышка китә. Бу юлы санитар поездларында түгел инде, алгы сызыкка – Дон буена. Монда да яралыларны үлем тырнагыннан йолып калуын дәвам итә санитар. Шулай бер егеткә ярдәм күрсәтеп торганда, якында гына мина шартлый. Хәсән аңын югалтып егыла. Ияге чәрдәкләнә, аягы да яралана. Хәзер инде ул үзе дә ярдәмгә мохтаҗ. Санрота ун чакрым ераклыкта. Үзәкләргә үтәрдәй суыкта яралы килеш шунда үрмәләргә кирәк. Бераз ял итеп аласы иде дә бит, ярамый. Йокыга киттең – беттең, катып үләсеңне көт тә тор. Шулчак, бер могҗиза була – Әминәсенең күзләрен күргәндәй була Хәсән. Алар, ничектер елмаеп, үзләренә чакырып торалар шикелле тоела. Көч кереп китә яралы солдатка, тагын алга үрмәли башлый. Шешкән иякне карау белән, санротаның баш табибы: – Синең өчен сугыш бетте инде, егеткәй, – ди һәм яралыны госпитальгә озата. Башта Воронеж өлкәсенең Мичуринск каласында дәвалана Хәсән, аннары аны Казанга җибәрәләр. 1943 елның 13 феврале була бу. Әминәсе бу вакытта, барлык хатын-кызлар шикелле, кайда куйсалар, шунда эшли – станциядә корал тотып поезд составларын да саклый, заводта снарядлар да ясый. Шулай көнне-төнгә ялгап эшләп ятканда, Хәсәненнән хат килеп төшә. Ничек булса да госпитальгә барып, бердәнберен күрәсе килә Әминәнең. Теләген начальнигына да җиткерә. Тегесе, теләр-теләмәс кенә, риза була. «Эштән китәм», дип гариза язгач, ипи карточкалары да бирмиләр, ә пропискадан төшү язуы ике атнадан соң гына өлгерә. Кем инде ике атна буе ут эченнән кайткан сөйгәнен күрми түзеп торсын?! Әминә бар «мөлкәтен» ике кечкенә төенчеккә төйни дә юлга кузгала. Станция начальнигы аны яралылар төялгән санитар вагонына утыртып, дөресрәге, яткырып, Казанга озата. Поезд бер станциядә туктагач, су эчәргә дип, вагоннан чыга Әминә һәм шунда хәрби патруль кулына эләгә. Аны поезддан төшереп калдыралар. Бу – күз күрмәгән, колак ишетмәгән Төрләмә станциясе була. Ахыр чиктә күмер төялгән товар поездына утырып, мең бәла белән, Казанга кайтып җитә. Юлда очраган һәркем ярдәм итәргә тырыша. Тик һәр «ярдәм» саен кулындагы төенчеге генә бәләкәйләнә бара. Казанга җиткәндә, күмер тузаны баскан йөзендә күзләре генә ялтырап кала аның. Ниһаять, бер-берсен сөйгән ике җан яңадан кавыша. Бергә булгач та авырлыкларны күп күрергә туры килә әле. Пропискасыз булу Әминәнең тәмам үзәкләренә үтә, әллә кайларга чакыртып, куркытып бетерәләр. Сугыштан соңгы авыр елларда, исән калуларына сөенеп, гомерләрен саклап калган сөюләренә рәхмәт әйтеп, тагын өч малайга тормыш бүләк итә алар. Бүген ул егетләрнең Хәсән абзыйның тырышлыгын, Әминә әбинең сабырлыгын алып яшәп ятулары. Инде оныклар да, тормыш көтәргә уйлап, туй итә. Мин Әминә әби белән Хәсән бабай Гыйниятуллиннарга карыйм да сокланып туя алмыйм. Күпме еллар үткән, яшьлек тә, чибәрлек тә шул еллар томанына төренеп, эзсез югалган. Ә сөю, олы сөю япь-яшь – шул килеш калган. Алтмыш елдан артык гомергә җитәрлек, сугышлардан да исән-сау алып чыгарлык, олы сөюне сакларлык нинди зур йөрәк булды икән аларда?! Әминә әби белән Хәсән бабай минем элеккеге күршеләрем иде. Кызганыч, хәзер исән түгел инде алар. Бу фани дөньяда матур озын гомер итеп, кешеләр күңелендә якты эз калдырып, бер-бер артлы бакыйлыкка күчтеләр. Ләкин мәхәббәт, сөю турында сүз чыкса, күз алдыма гел алар җитәкләшеп килеп баса. Әле беркөнне олы улым күптән түгел генә туйлаган дус егетенең аерылуын хәбәр итте. Сәбәбе: яшь хатын ире командировкага киткәч иркенгә чыгып, сулга каерган. Әминә әби белән Хәсән бабайның бер-беренә булган тугрылыклары кабат хәтеремдә яңарды... Йолдыз

Мәрьям Миңнегулова Эремчек пилмәне 😋 Савытка 3 стакан он салабыз, уртасына 2-3 аш калагы көнбагыш мае, 1 стакан кайнар суга 0.5 чәй калагы тоз салып болгатып он өстенә әкрен генә агыза-агыза онны әвәлибез. Камыр үзенә бер төрле формада хасил була, пластилин формасында. Аннан инде камырны җәеп, кисеп, эчлек (эремчек, йомырка, тоз,) салып кайнаган тозлы суда пешереп алабыз 4-5 минут. Судан алгач ак май белән майлыйбыз. Ашларыгыз тәмле булсын! Мәрьям Миңнегулова

Галимҗан ГЫЙЛЬМАНОВ Җан җылысы хикәя Рамилне ут эченнән алып чыктылар. Менә өченче көн ул үлем белән тарткалашып ята. Аның инде аң-зиһене каядыр тирәнгә — мәңгелек чоңгылларына убылып төшеп киткән, җаны да тәненнән аерылган, ә менә суынып бетмәгән гәүдәсе һаман әле үлемгә бирешергә теләми... Чечняга ул үзе теләп килде. Гаскәр белән контракт төзеде. Азмы-күпме акча эшләп алырга ниятләде. Башка чара юк та иде. Рамил эшләгән заводны яптылар, ә алыш-бирешкә — базарга — күнегеп китә алмады ул. Шулай булгач, бердәнбер юл кала — армия. Нәрсәне-нәрсәне, армияне генә белә ул. Үз вакытында әйбәт кенә хезмәт итеп кайтты, шул кайтуында ук авыл кызларының һушын алган иде. Теләгәнеңә өйлән дә... яшә дә яшә генә. Ләкин барыбер бәхетсез булды. Яраткан кызы аның елкылдап торган кием-формасына карап тормады, бер сүз әйтми-нитми, күрше авыл егетенә кияүгә чыкты да китте. Нык кимсенде Рамил. Шул көнне үк, солдат чемоданын күтәреп, шәһәргә китеп барды. Анда да бәхетен таба алмады, эчкече, наркоман ирләр, бер кабым исерткечкә тәнен сатарга риза хатыннар белән тулган тулай торакта берничә ел иза чикте дә, эш урынында рәт беткәч, шул ук солдат чемоданын күтәреп, военкоматка барып керде... Чечняга шулай эләкте ул. Биредәге эш күбрәк дежурдан тора. Саклаган урыннары тыныч, ипле, җылы. Айга бер мәртәбә генә җаннарын учларына кысып яшәп алалар... Айга бер мәртәбә күршедәге станциядән азык-төлек, кирәк-ярак алып кайталар. Шушы биш чакрым күпме кешенең башына җиткәндер — бу хакта "дембель" егетләр авызларындагы тәмәкеләрен чәйни-чәйни сөйлиләр. Ул юлда көн саен әллә никадәр фугас, мина, растяжка табып алалар. Куаклар арасында посып утыручы "шайтан"нар да очрый икән. Моңа кадәр Рамилнең взводына зыян тигәне булмады. Ә менә бу юлы, засадага очрап, шактый туздылар, йолкындылар... Алар яткан урынга мина төште. Рамил янәшәсендәге хохол егете шундук тартыша башлады, Иван исемле урыс егете, эчен тотып, зәһәр акырынырга кереште. Рамил дә, канлы куллары белән, мина кыйпылчыгы умырган уң беләген кысып, алар янына сузылып ятты. Соңыннан ачыкланды: аның ике беләге генә түгел, аяк балтырына да, хәтта кабыргасы арасына да мина ярчыклары кереп тулган икән... Бу хакта Рамил госпитальдә аңына килгәч кенә белде. Юк әле, тиз генә госпитальгә эләгә алмады ул. Иң элек йөз-битләрен сакал-мыек баскан ике чечен кулына эләкте. Тегеләр кайсы кайда яраланып, ыңгырашып яткан федералларны дөмбәсләп, суеп йөриләр иде. Менә алар кан эчендә яткан Рамилгә килеп юлыктылар. Берсе, яшьрәге, кан саркып торган гәүдәгә тибеп куйды да: — Мертвец, сам подохнет, — диде. Картрагы бик сәер кыланды. — Этот не рус, проверь, — диде, автомат көпшәсе белән Рамильнең бот арасына, җан җиренә төртте. Яше шундук кушканны эшләде: Рамилнең чалбар каешын бушатып, канга буялган "хб"ны аска шудырды... — Точно! Это какой-нибудь татарин! — дип, сәер елмаеп куйды. Карт чечен бераз уйланып торды да: — Пусть живет, если выживет, — диде, аннары ашыктыра башлады. — Пошли, скоро вертушки появятся. Из-за продажного татарина на тот свет попадем... Болар якын-тирәдә ыңгырашып яткан тагын берничә солдатның башына җиттеләр дә, ничек кинәт килеп чыккан булсалар, шулай бик тиз гаип тә булдылар. Рамил шунда гына төшеннән айныгандай итте, исен-зиһенен җыеп ала алды. Аның үләсе килде, әмма җансыз куллары янәшәдә яткан үле солдат билендәге гранатаны үрелеп ала алмады... Госпитальдә озак кына аңына килә алмый азапланды ул. Иң элек саташып, алышынып ятты. Ләкин эчке, яшерен бер тоем белән сизенде: берьюлы берничә җиренә операция ясыйлар... Тәнен яргалыйлар, кан тамырларына шыбырдатып кан агызалар, ара-тирә зәһәр сүгенеп, җикеренеп куялар. Рамил үзе бу хәлне әллә ничек кенә күреп-күзәтеп ята, гүя аның җаны, тәненнән аерылып бераз өскәрәк күтәрелгән дә, операция өстәлендәге кан тантанасын манзара кылып тора... Кызык икән: үзең, тере мәет кебек, үлем белән яшәү арасында иза чигәсең, үзең шуны читтән карап торасың... Ләкин бу кызык күренеш озакка бармый. Әллә каян гына актан киенгән тагын бер кеше пәйда була да, сүзсез генә, тавыш-тынсыз гына килеп, үлем белән тартышып яткан Рамилнең баш очына утыра. Нишләптер, аның гамендә операция түгел, ә Рамилнең ап-ак йөзе, тоныкланып, төссезләнеп калган карашы... Шул җансыз, сүнеп барган караштан соңгы тамчы яшәү мәгънәсен күреп калырга тели кебек ул... Рамилнең кайнар тын-сулышы белән чыккан, кабат гәүдәсенә кайтып җитә алмыйча булмә эчендә бәргәләнгән газиз җаны да әлеге ак шәүлә янына "чүкте". — Исәнме, Рамил балам... "Рамил" диме? Каян белә ул аны? "Балам" ди бит... Бик якын, кадерле кешесенә әйткән кебек әйтә. Кем ул? Нишләп ул башкалар янында түгел? Ник ул бүтән табибларга булышмый, Рамилнең исәнлеге, саулыгы, хәләл гомере өчен бармакка бармак та сукмый, көрәшми?... — Рамил балакаем, хәлләрең ничек? Тоташ актан киенгән, нурланып, балкып, ниндидер җылылык биреп салмак дулкынланып торган бу сәер затның кабатлап соравы Рамилнең җанын тынычландырып җибәргәндәй булды... "Исән" дип әйтергә кыенсынды Рамил-җан. Каян килеп исән булсын ул?! Шуңа күрә сорауга сорау белән җавап кайтарды: — Син кем? — Бу мин, балакай... Син мине танымыйсың, әмма беләсең... Бик ерактан кайттым мин, ай-һай, бик ерактан... Рамил-җан берни дә аңламады. Күзләрен шар ачып (рухларның күзләре бервакытта да йомылмый икән), аптырап карап торуында булды. — Беләм, сиңа моны аңлау авыр. Шулай да, тыңла... Тыңлыйсыңмы? — Тыңлыйм... — Тыңла. — Ак кеше Рамилнең маңгаена төшкән чәчләрен рәтләп куйды, салмак кына борылып, җансыз гәүдә өстенә капланган табибларга карап алды, аннары, дога укыгандагы кебек, салмак кына сөйләп китте. — Мин синең бабаң булам. Рәхимҗан бабаң. Сугышта хәбәрсез югалган бабаң хакында әткәңнең сөйләгәне бар идеме? Менә шул югалган Рәхимҗан мин инде ул... Дөресрәге, аның җаны, рухы... Рамил-җан, ниһаять, тынычланып җитте. Аңа барыбер иде: каршында тигез мәкам белән ахирәт хәлләрен сөйләп утырган бу ак шәүлә — сугышта югалган бабасымы аның, әллә берәр чит-ят рухмы, сихер галәмәтеме, төш шаукымымы?... Ул инде үз язмышы белән килешкән, нәрсә булса да — барысына да разый иде... Шулай да, үзенең язмышын, яшәу мәгънәсен төгәл генә тоеп бетерә алмаса да, бердәнбер һәм соңгы сорауны гына бирә алырлык хәлдә иде ул: — Син — минем Рәхимҗан бабакаймы? Бу сорауга җавап кирәк түгел иде. Болай да аңлашыла бит... — Мин, балакай, озын ахирәт юллары кичеп килдем. — Син... Син кеше түгелмени? — Ә син үзең кем соң? — Минме? Белмим... — Син, балакай, үзең түгел, бәлки, әнә, кан эчендә яткан Рамил-оныкның җаны гына. Ә мин... Мин дә Рәхимҗан бабаңның рухы гына... — Алай да буламыни? Теге дөнья дигәннәре дөресмени? Җендер син, кит моннан!... — Ә "җен" белән "җан"ның нинди аермасы бар дип уйлыйсың? — Юкмыни? — Юк. — Бөтенләй аерма юкмыни? Кешенең күңел түрендә, йөрәге янында җеннәр яшимени? — Нигә алай дисең, балакай? — Кешенең җаны йөрәге янында була бит, шуңа әйтәм... — Анысы шулай шулаен... Ләкин җаннар белән җеннәр иң элек рухиятләре белән кардәшләр. Җеннең дә, җанның да әйбәте, начары бар, аларда явызлык белән изгелек арасында көрәш бара... — Боларны аңлау кыен миңа, бабакай. Бөтен җирем сызлый, түзәр әмәл юк... Әйт әле, нигә килдең минем янга? Монда, шушы каһәрләнгән җирдә сиңа ни кирәк? — Син кирәк. — Ничек — мин? Мине теге дөньяга алырга килдеңме әллә? Мин үлдеммени инде? Ә? Үлдеммени мин? — Юк әле, үлмәдең. Әмма хәлең яхшылардан түгел, менә чыгам, менә чыгам дип торасың... Үз тәкъдиреңне тыныч кына кабул ит — мин килгәнмен икән, димәк син үләчәксең... Рәхәтлектән йөрү түгел, илаһи дөньяның кануны шундый: мәрхүмнәрнең җаннарын аларның нәсел кешеләре кайтып алырга тиеш. Менә... Синең артыңнан мине җибәрделәр... Рәнҗемә, балакай... — Алайса, ал мине моннан тизрәк, бу газапларга түзәрлегем дә, җегәрлегем дә калмады... Бабакай, алып кит мине үзегезнең дөньяга, сездә рәхәт диләр бит... — Ашыкма, балакай, һәр нәрсәнең, һәр сәфәрнең үз вакыты бар. Хәтта ахирәт юлының да... Алып китәм, анысы өчен борчылма. Сине алып кайтмасам, тәмугка озатачаклар мине... Ә анда бик барасы килеп тормый... — Тәмуг дигәннәре дә дөресмени? — Дөрес. Булганым юк. Рәхәт түгел диләр. Ул хакта уйларга да ярамый... Ә ахирәттә без бергә яшәрбез. Бергә күңеллерәк... Беләсеңме, ялгыз җанга оҗмах түрендә дә ямансу... — Алайса, сөйлә миңа шул дөнья хакында, үзеңнең андагы тормышың хакында сөйлә... — Анысын баргач күрерсең. Ә менә ахирәткә эләккәнче күргән газаплы тормышым турында сөйли алам. — Сөйлә, сөйлә, бабакай!... Нәрсә булды ул сугышта? Ник югалдың, ник кайтмадың? — Ай-Һай, хәтәр булды безнең сугыш. Сезнең сугышта да әшәке кыланалар, хәзер дә күп килә безгә канга буялган җаннар. Безнекендә кешенең кадере бигрәк тә юк иде, шуңа да чебен кебек кырылдылар адәм балалары... Исәбен-хисабын алып торучы да булмады. Минем үземне дә, минем белән бергә тагын егерме сигез кешене, югалдыга санап, якты дөньядан сызып ташларга, өйләребезгә "кара кәгазь" җибәрергә ашыктылар. Ә мин, үз взводым белән, Сталинградның караңгы бер тыкрыгында тагын бер ай сугыштым әле. Үзебез корал, азык-төлек юнәтеп, соңгы кешебезгә, соңгы көчебезгә, соңгы тамчы каныбызга кадәр сугыштык... Фашистларга күп зыян салдык. Иң ахырдан өчәү калдык, берсе Кавказдан иде — чечен егете, икенчесе — Мәскәү урысы. Чак-чак кына аягыбызда басып торабыз. Патроннар да бетте. Кулларда — соңгы гранаталар. Тынчу подвалыбызга бәреп керсәләр, үзебезне шартлатырга уйлыйбыз. Юк, кермиләр, табалмыйлар. Болай үлеп булмый бит инде. Мүкәләп чыгып китсәк, үзебезнекеләргә дә барып җитә алмаячакбыз. Җыелып сөйләштек тә, немецларның якындагы блиндажларына һөҗүм итәргә булдык. Үлгәндә дә берничә фашистны дөмектереп үләргә исәп... Ләкин үләм дисәң дә үлеп булмый икән. Немецлар траншеясында шактый шау-шу куптарсак та, үзебезгә берни булмады, тагын исән калдык. Коры кул белән нишлисең? Бер исерек фашистның бугазына ябышып яткан чагымда сөйрәп торгыздылар. Башкалар да шунда ук. Ниндидер карт офицер янына алып килделәр. Ул безне атмаска кушты. "Герой! Герой!" — дип, бармак чөеп алды. Әкәмәт хәлләр — безгә тимәделәр, тылга, лагерьга озаттылар. Рамил-җан сабыр гына тыңлый да тыңлый. Рәхимҗан бабасының нурдан гына торган җаны сөйли дә сөйли... Аның ягыннан килгән кайнар дулкыннар Рамилнең үлем газапларына дучар җанын җылытып торалар, шуның белән аңа өмет, ышаныч бирәләр... Нәрсәгә өмет, нәрсәгә ышанычмы? Анысы мәгълүм түгел. Анысы мөһим дә түгел. Иң мөһиме, Рамил ялгыз түгел, үлеп-нитеп калса да, аның барыр урыны бар, ул урынга алып барыр кешесе бар... Ул кеше, дөресрәге, ул җан — очраклы бер рухи зат кына түгел, ул аның газиз кешесе — бабасы, ягъни әткәсенең әткәсе... — Лагерьлар хакында ишетеп, укып беләсеңдер. Рәхәт түгел анда. Сугышта беркайда да рәхәт түгел. Һәркайда бәла, үлем сагалап тора... Бер-ике мәртәбә качып та карадым. Тоттылар, тетмәмне теттеләр, иң соңгысында бөтен барак каршында этләрдән талаттылар. Аннары качмас булдым. Куркып түгел. Куркуның нәрсә икәнен оныткан идем инде мин ул вакытта. Качуның мәгънәсе калмады. Безнең яктан берәү әйләнеп чыкты. Фашистлар лагерыннан качып, туган илгә кайтып киткән. Кайтып керүенә, кулга алып, измәсен изеп, совет лагерына илтеп тыкканнар... Күрмәгәнен күргән мескен. Мескен дә түгел, батыр йөрәкле кеше иде ул. Аның бөтен җире йөрәктән генә торгандыр, бу кадәр газапларга, түбәнлекләргә түзә алмас иде... Совет лагерыннан да качкан. Карелия урманнарыннан чыгып китеп, берничә ай илдән-илгә күчеп йөргәннән соң, тагын фашистлар кулына эләккән. Менә шул бәндә — бер исән җире дә калмаган, тоташ йөрәктән генә торган совет капитаны әйтә иде: "Кайтмагыз, качмагыз, анда көтеп тормыйлар, монда хәл түзәрлек әле, андагы лагерьларны күрергә язмасын", — ди иде. Һәм беркем дә качмады. Сугыш беткәч, безне Европа буенча тараттылар. Мин Норвегиягә эләктем. Шунда яшәдем, эшләдем, хәлле, абруйлы кешегә әверелдем. Әмма якын туганнарымны сагынып, туган нигеземне, җир-суымны җирсеп яшәдем. Илленче елларда да әле, тоткынлыкта булып, туган илләренә кайтып җитә алганнарны судсыз-нисез лагерьларга җибәрәләр иде. Без моны белеп тордык. Шуңа кайтмадык. Куркып та түгел, күбрәк үпкәләп, рәнҗеп... Үз юлларым белән, Гөлнисамның үлгәнен белдем, улыбызны өйләндерүгә үк җан тәслим кылган, мәрхүмәкәем... Ахирәттә күрдем мин аны. Бик сагышлы иде. Янына бармадым. Бик гаепле бит мин аның каршында. Кичермәс дип уйладым... Гөлнисам үзе эзләп тапты. Рәнҗеп түгел, яратып, үз итеп сөйләште. "Мин синең исән булуыңны белеп яшәдем, шуңа да авылыбыз зиратындагы каберем янәшәсендә урын калдырырга куштым. Кайтсаң-нитсәң, озын гомер яшәп, минем янга күмелерсең, дип уйладым", — диде ул. Үзең дә беләсең, кайта алмадым. Авыл зиратында минем өчен калдырылган туфракка сиңа ятарга туры киләчәк. Их, бер дә алып китәсе килми сине, балакай... Син бит әле чын-чынлап яшәүнең нәрсә икәнен дә белмисең... Галимҗан ГЫЙЛЬМАНОВ

Галимҗан ГЫЙЛЬМАНОВ Җан җылысы хикәя Рамил-җан моңа нәрсә әйтергә дә белмәде. "Алып китмә", — дисә, шушы изге җан, газиз бабасының рухы тәмугка дучар булачак... Аннары... ул болай да үләргә тиеш иде бит. Бөтен взводыннан берүзе исән калсын да, тыныч күңел белән яшәсен, имеш... Тере мәет бит ул хәзер, яисә... үлгән рух... "Алып кит", — дип тә әйтәсе килми, чөнки үләсе килми аның. Яшь бит әле ул, кызлар белән дә юньләп йөрмәгән, сөешү, кавышу ләззәтен дә, бала бәхетен дә татымаган... Авылда гади генә тормышта, тыныч кына яшәп ятучы әти-әнисенә дә кара кайгы булачак бердәнбер улларының үлеме... — Кайчан китәбез инде, бабакай? Болай изаланып утырганчы, юлга кузгалыйк, булмаса, ә? Барган җирдә дә сөйләшергә вакыт күп булыр... — Рамил үзендә ниндидер олы бер көчнең уяна башлавын тойды. Ул көч, иман яки хакыйкать кебек, яшәешнең бөтен ваклыкларыннан да өстен, хәтта, ахирәтле, җәннәтле булса да, дөм караңгы гүр дөньясы да аны куркытмый иде бу минутта. Кайчандыр иленә азатлык, ирек, бәхет даулап йөргән, шул иле тарафыннан "кара исемлек"кә кертелгән бабасының ачы язмышы каршында аның бу үлеме әллә ни әһәмиятле булмаган, вак һәм түбән бер нәрсә кебек тоела иде. Әйе, бабасына ияреп китүе белән, ул үзенең рухын тәмуг газапларыннан саклап, йолып калачак, барлы-юклы гомерен, дөресрәге, аянычлы үлемен бераз гына булса да мәгънәле һәм максатлы итәчәк ... Ләкин Рәхимҗан бабасының җаны үтә дә уйчан иде. Рәхимҗан моны шундук сизеп алды: җаннар, тирән сагышка бирелгәндә, тоныкланыбрак калалар икән, нурлы балкыш бераз басыла, хәтта, рәшә кебек, дулкынланып торган җан җылысы да кими икән ... — Балакай, ашыкма... Эшләрен бетерсеннәр... — Рәхимҗан әле һаман Рамилнең кан эчендәге гәүдәсе янында талпынган табиблар ягына ымлады. Аннары, оныгына төбәп карап, дулкынланып, хәтта тетрәнеп сорап куйды: — Нәрсәгә дип килдең инде бу мәгънәсез сугышка? Нәрсә калган сиңа монда? Рамил-җан бу сорауны һич көтмәгән иде. Ахирәттән кайткан рухлар да сәясәт белән булышкач инде... Чечнядагы сугышның мәгънәсез икәнен ул үзе дә белә... — Юк-юк, син сәясәт әһеле булып түгел, кеше булып җавап бир — ник килдең бу мәхшәргә? Нәселеңне кайгыртыр урында, үлемеңне эзләп килдеңме? — Шулай булып чыга... — Ә син беләсеңме, балакай, ахирәттә адәм баласына бәяне нәселенә нинди көч-егәрлек биреп калдыруына карап бирәләр. Ә син... Бала актыгы... Нишләп йөрисең монда — кеше каны коелган җирдә?... Илеңне, йортыңны, ата-анаңны, нәселеңне якларга, сакларга килдеңме? Безнең сугышта миллионлаган мәрхүмнәр үз ватаннарын, газизләрен дошманнардан азат итәм дип бәгырьләрен өзделәр. Ә сез? Нишлисез монда сез — япь-яшь ир-егетләр, газиз балакайлар? Менә син нишлисең? Җавап бир, хәзер үк җавап бир, бала кисәге! Шушы җавабыңнан без барасы юлның нинди булуы хәл ителәчәк, шуны онытма... Рамил-җан аптырабрак калды. Әмма каушамады. Икеләнмәде дә, чатнатып әйтте дә салды: — Мин монда мәгънәсез, буш тормыштан качып, бәхетсезлегемнән куркып, язмышымны алдалап, хәйләләп килдем. Һәм... ялгыштым. Кичер мине, бабакай, тормышым барып чыкмады, мин сиңа лаек нәсел дәвамчысы була алмадым... Кичер... — Ялгышыңны тану — хакыйкать юлы ул, иманлылык билгесе. Болай булгач, мин синнән разый, балакай. Син үләргә тиеш түгел. Син яшәргә, нәселебез гомерен дәвам итәргә тиеш. Ялгышларыңны төзәтеп, тормышыңны мәгънәле итеп, үзеңә тигән бәхетеңне табып, якыннарыңны сөендереп яшәргә тиеш. Ә мин... Мин китәрмен инде... Рамил-җан тагын тетрәнеп китте: — Ничек? Юк, мин синең белән китәм, бабакай. Калдырма мине!... Мин сине күрәләтә тәмуг утларына сала алмыйм... Бабакай!... — Борчылма, балакай, аптырама. Мин үз гомеремдә тәмуглар күп күрдем, тагын берсенә генә ничек тә түзәрмен. Хәл ителгән дип сана. Без аерылабыз... — Бабакай!... — Дәшмә... — Дәшәм, дәшәм! Бабакай, соңгы мәртәбә сорыйм, ялварып, үтенеп сорыйм — ал мине үзең белән! Шуны уйла: мин ничек яшәрмен? Ничек онытырмын бу газаплы минутларны?! — Газаплы түгел, татлы, ләззәтле минутлар бу. Син иманга, тормышка, нәселеңә кайтасың. Кайгырма, сөен, бәхетле бул! Ышанам — әйбәт яшәрсең. Мин дә... яшәрмен. Беләсеңме, балакай, рухың, җаның тыныч булмаса, ахирәтең дә тәмуг кебек ул. Җаның тынычланса, тәмуг утлары да ат саклаганда яккан учак җылысы кебек кенә... Мин тынычланып китәм... Хуш, балакай... Рамил-җан бу юлы дәшмәде. Тыйнак кына башын иеп утырды. Утыра торгач, оеп, иләсләнеп киткәндәй булды, аннары, туган оясына кайткан кош кебек, үзенең операция өстәлендә яткан гәүдәсе янында талпынырга кереште... Аңына килгәндә, аның янында беркем дә юк иде. Ап-ак бүлмәдә ап-ак чүпрәкләргә төренеп берьялгызы ята, имеш. Әллә?... Әллә үлдеме? Бабасы ялгыштымы? Язмышы шаярдымы? Ахирәт юлы ап-ак була диләр бит... Ахирәт, җәннәт шушымы? Юк ла, үлмәгән ул. Әнә — иң гадәти госпиталь палатасы бу, әчкелтем дару исләре сеңгән, саргаеп, уңып беткән пәрдәләр артыннан нурлы кояш үрелеп карап тора... Тышкы якта чыркылдап очып йөргән чыпчыклар тавышы да аерым-ачык ишетелә. Ачык тәрәзәдән, чыпчык тавышына ияреп, җиләс җил ургылып керә... Тормыш, яшәү керә... Өмет, ышаныч һәм киләчәк ургылып керә... Җылы керә... Кояш җылысы гына түгел, Ходай сакласын, тәмуг кайнарлыгы да түгел, юк-юк, кемнендер җан җылысы, язмыш җылысы шулай дулкынланып, ташып кереп тора ачык тәрәзәдән... Рамил белә: бу җылы дулкыннар — газиз бабасының җан сулышы, җан авазы, бәлки... җан газабыдыр? Ул тагын шуны белә: шушы сулыш, шушы аваз, шушы газаплар аңа кабат җан өрде, тормыш, яшәү дәрте бирде, язмыш бүләк итте. Юк, моннан соң Рамил ихтыярсыз бер бәндә кебек, үз язмышы артыннан ияреп, яисә сөйрәлеп бармаячак, аны алдарга, хәйләләргә дә тырышмаячак, үз гомеренә үзе хуҗа булачак, моның өчен кирәк булган омтылыш-максатлар да, көч-егәрлек тә, яшәү дәрте белән яшәү мәгънәсе дә җитәрлек аңарда! Мәрхәмәт белән мәхәббәтен ике җан канаты итеп, шушы иманлы, нурлы, җылы җанын бәгыренә төреп, озын-озак гомер яшәячәк ул. Гомеренең, нәселенең озын-озак булачагын хәзер үк әйтеп бетерә алмый Рамил, әмма аның мәгънәле һәм мавыктыргыч булачагын төгәл белә. Чечняны онытачак. Теге ике сакалбайны да бүтән исенә төшермәячәк. Бу хакта балаларына, оныкларына да бер сүз сөйләмәячәк... Юк, оныталмас, ахры... Онытмаячак! Иң мәгънәсез һәм мәнсез көннәре үтте бит аның монда. Гыйбрәт өчен хәтер почмагында посып ятсыннар шунда... Каһәрле сугышның никадәр миһербансыз һәм игелексез, имансыз булуын искә төшереп торсыннар... ...Палатага Рамилләр ротасыннан ике татар егете килеп керде. Рәсим дигәне сөйләшергә ярата, Илсаф күбрәк, баш кагып, тыңлап кына утыра, ара-тирә генә, акыллы чырай чыгарып, берәр саллы сүз кыстырып җибәрә. Әнә шул күп сөйләшә торганы әйтте дә инде ул күңелсез хәбәрне. Бераз үз хәлләрен сөйләп, көлдереп алганнан соң, ул кинәт кискен генә әйтеп куйды: — Синең хәлләр әйбәт түгел бит әле, парин. Эшеңне хәрби трибуналга җибәрәләр икән. Взводыңны сакламагансың, имеш, курыккансың, җебеп төшкәнсең... Мөселманлыгыңны, татарлыгыңны да телгә алгалыйлар... Держись, парин, сине хәтәр сынаулар көтә... Илсаф та буш калмады: — Җылыга җылан җылыша, — дип, әңгәмәгә тоз салды. Рамилгә шул җитә калды. Ул үз күңеленә тагын да ныграк бикләнде. Ашамады, эчмәде, даруларын капмады, табиблар белән дорфа кыланды. Ә бер көнне, палатада беркем дә юк чакта, исәнрәк кулы белән чәбәләнеп, як-яктан чорнап алган тамызгычларны, кан агып яткан трубкаларны өзгәләргә кереште, аннары, тыны-сулышы буылып, мендәргә капланды. Әнә шул соңгы сулышында, соңгы аһы, соңгы рәнҗеше белән бергә, аның хәләл, әмма үтә дә үксез, сагышлы җаны чыкты, шул җан җылысына ияреп: "Бабакай, мин синең янга барам, каршы ал!..." — дигән җан авазы гына ишетелеп калгандай булды. Галимҗан ГЫЙЛЬМАНОВ

Татарские пирожки . Называются они бэрэнге тэкэсе — готовятся они на пресном тесте с начинкой из картошки. Помимо картошки в начинку кладут мелко нарезанный репчатый лук, свежий укроп , специи и сливочное масло. У этих пирогов интересная необычная подача. Их разрезают горячими вдоль пополам и каждую половинку ещё поливают растопленным сливочным маслом. Вкуснятина получается необыкновенная 😋, обязательно всем рекомендую их приготовить. Для теста: 550-600 г -муки 250 мл - молока 150 мл - растопленного сливочного масла (или маргарина) 1/2 ч.л - соли 1/2 ч.л. - соды. Для начинки: 1,5 кг - картофеля 2 шт - репчатого лука 20 гр - укропа соль, перец, тмин - по вкусу 150 г - сливочного масла Приготовление: ⃣Сначала замешиваем тесто, для этого нужно растопить сливочное масло, смешать с молоком , солью и содой. Добавить постепенно просеянную муку и замесить тесто. Готовое тесто накрыть и оставить на 15-20 мин. ⃣ Для приготовления начинки картофель нужно очистить и нарезать небольшими кубиками. Мелко нарезаем репчатый лук. В чашу насыпаем картофель, лук, мелко нарезанный укроп, соль, перец, тмин, и хорошенько все перемешиваем. ⃣Тесто разделить на порционные кусочки (у меня получилось 14 кусочков ) скатать в шарики и прикрыть пленкой . Раскатать шарики в лепешку размером с блюдце. На лепешку выложить начинку и кусочек сливочного масла. Приподнять с двух сторон края теста, соединить и защипать. Пирожки уложить на противень застеленный пергаментной бумагой, и отправить в нагретую до 180 градусов духовку примерно на 45 минут- 1 час. Пока пекутся пирожки, лепим вторую партию. ⃣Готовые пирожки выложить в кастрюлю, накрыть крышкой, сверху накрыть полотенцем, оставить на 10 минут, чтобы тесто стало мягким и перестало быть хрустящим. Перед подачей пирожки аккуратно, чтобы начинка не рассыпалась, разрезать вдоль и полить сливочным маслом. . Авт. recept_elena

Альфира Кадырова-Гайфутдинова ҖИЗ КОМГАН 19 БҮЛЕК -------------------------- Илнар белән Сабира да бик бәхетле күренәләр дим, Анна. Шулай бит? Әйе, Аллаһка шөкер, Илфат. Сабираның бәхете күзләренә чыккан.Ул кыз Маратны ташлап киткәч, аңа бераз үпкәләп йөргән идем, йөрүен. Ну менә хәзер аларга карыйм да, сөенеп бетә алмыйм. Бик матур пар алар да, улыбыз белән Зәлия дә . Әһә.. Матур парлар дисең инде, алайса . Бәхетле дисең. Ә бит Илнарга ул бәхетне мин бүләк иттем. Сиин? Әллә җүләрләнә башладың инде, Илфат. Марат өйләнгәч кенә күрдек бит әле үзен. Тузга язмаган нәрсәләр сөйләп торасың. Язган, Анна, язган. Илфат әкрен генә Аннаның җиңеннән тартты. Кара әле, матурым. Әйдә әле, тау битенә менеп утырыйк. Кодаларны озатыйк инде, Илфат. Әллә ниләр уйларлар. Уйламаслар, җаным, Уйламаслар. Болай булса, куып та җибәрә алмабыз әле үзләрен. Илфат, як ягына каранып көлеп куйды. Атна торабыз дигәннәр иде, ун көн була бугай инде, диде ул, пышылдауга күчеп . Авылыбыз бигрәк матур шул. Әйе, матур. Килгән кеше барсы да шулай дип әйтә. Кодалар да рәхәтләнеп ял итсеннәр. Шәһәр шау-шуыннан арганнардыр. Син генә менә нинди әкият уйлап чыгардың микән? Әкият түгел хатын, чын хәл. Илнар минем аркада бәхетле булды. Улыбызны коткарганын да белмичә, мин бүләк иттем аңа шушы бәхетен. Анна бармагын чигә турысында әйләндергәләп алды да, бакча артындагы ызанга таба атлады. Күрәм, нидер борчый сине, Илфат, диде ул, ирен аңларга тырышып. Кодалар үз өйләрендә кебек инде хәзер. Әйдә, тау бите тек тау бите. ... Менә бәрәңге бакчасы буйлатып салынган ызан. Ике як бакчада шаулап бәрәңгеләр үсеп утыра. Илфат белән Анна шул ызаннан төшеп, таллар арасындагы сукмакка килеп чыктылар. Тып-тын кич. Якында әкрен генә агып яткан нәни инеш тавышы ишетелә. Су буенда үскән төз камышлар арасында бакалар җырлый. Әәй, Анна, чынлап та, кара әле син бу матурлыкны. Камышларны әйтәм, ясап куйганнар мени. Бу кадәр бака каян җыелып беткән соң монда? Су буенда таллыкта кычкыралар бакалар. Колагыңда яшел ташлы бүләк иткән алкалар. Әбәү, әллә шагыйрь булдың инде? Анна колагындагы алкаларын тотып, көлеп җибәрде. Бигрәк матур инде име кадерлем.. Матур хатын, матур. Аннасы колагындагы алтын алкаларга тагын бер кат күз атып, елмаеп куйды Илфат. Кечкенә генә бүләк алса да зурлап кабул итте шул хатыны. Ә менә ул чакта бу алкаларга кызыкса да, кыйммәт дип алдырмаган иде Анна .Илфат кына ничек итсә итте, барыбер бүләк итте аларны . И-и, бу гомерләр, кай арада узып киткән соң бу озын озын еллар?.. Икесе дә нидер уйлап, хисләр дулкынында йөзеп, тауга таба атладылар. Дөрес, авыл халкы яратып тау дисә дә, чынлыкта калкулык кына инде бу аларның. Ә шулай да, монда менгәч, үзеңне икенче бер җиргә килеп эләккән кебек тоясың. Гасырлар буе уелып ясалган серле ерганаклар нидер сөйли кебек. Анда санда шаулап утырган чыршы, наратлар әкиятләрдә сыман сиңа үреләләр. Ой, хатын, аяклар бетте дип, иң беренче Илфат телгә килде. Утырыйк әйдә. Үзе биек тә түгел инде, диде ул мыш мыш килеп. Ә авыл уч төбендә сыман күренеп тора. Әйе, Илфат, авыл үсә. Әле кайчандыр биш урамлы авыл иде. Анна шулай дип, авылга таба күз атты да, ире янына утырды. Тагын бераз менсәк була иде бит әле, диде ул, яшел чирәмне сыпырып. Ардыңмы? Юк, армадым, Анна. Өскәрәк менсәк, Шәвәлинең өе күренми аннары,аста кала. Ә нәрсәгә ди сиңа Шәвәли өе? Ээх, Аннушкам, менә шул Шәвәли өен күрсәтәм дип мендем дә инде мин. Анна ачуы чыгып иренә карады. Илфат! диде ул, сүзне нидән башларга белмичә. Әйтсәң менә хәзер әйтеп саласың. Әйтмәсәң төшәм дә китәм. Җитте сиңа около да вокруг йөрергә. Нәрсә борчый сине? Сөйлә әйдә, мин бит күреп торам. Ниндидер серең бар.. Бар, хатын, бар. Түлке син мине аңларсыңмы? Илфат ныклы бер карарга килеп, бармагы белән Шәвәли өенә таба төртте. Күрәсеңме хатын, әнә Шәвәли өе. Әнә тегендәрәк заказ Өлфәтенең өе күренеп тора. Нуу, дәлше. Шуның белән нәрсә әйтергә телисең инде син? Исеңдәме, теге вакытта Шәвәлинең мунчасы янган иде.. Ул мунчаны мин яндырдым бит Анна. Бакчасын сукалаганда, заказның җиз комганын күреп калган идем. Менә шул комганны эшкә җиктем дә инде мин. Анна куркып иренә карады. Син нәрсә, Илфат? диде ул, кеше ишетмәсен дигәндәй,авызын каплап. Син нәрсә... Кеше ышанмас хәлне дөрес булса да сөйләмә диләр бит, ишеткәнең бардыр. Ниләр уйлап чыгардың инде тагын? Юк, Анна, берни дә уйлап чыгармадым. Ул көнне мин төрттем утны. Әйе, әйе, төнге сукада идем мин. Кеше йоклаганда, таң беленгәнче авылга йөгереп төштем дә, Өлфәтнең җиз комганына бензин салып, мунчага ут төрттем. Ләкин, ни өчен? Ышанмыйм, җаным. Син бу эшкә гомердә дә бармыйсың.. Кызганычка каршы, бардым Анна. Һәм менә ничә еллар вөҗдан газабында янам да инде. Бер үкенәм, бер сөенәм. Буталып беттем инде, хәттә үземне аңламый башладым. Ни өчен, Илфат, ни өчен?? Сабира кияүгә чыкмасын өчен...Мин җүләр баш, әгәр Сабира Ринатка кияүгә чыкмаса, кире Маратка кайтыр дип өметләнгән идем бит, Анна. Ул чакта улымның аны ничек яратуын, өзгәләнүен күреп, үземнең дә җаным әрнеде. Ээх сине, Илфат. Ничә еллар шул утта бер үзең яндыңмы? Нигә миңа сөйләмәдең, җаным? Бала өчен шундый адымга баргансың. Аңламассың дип курыктым, Анна. Аңламассың диип.. Бер көнне әле түзмичә авылдашларга да сөйлим дигән идем. Ләкин, шулай уйланып йөргәндә, көтмәгәндә Өлфәт белән Шәвәлиләр дуслашып киттеләр бит. Аннары бу уемнан кире кайттым. Ул чакта алар өчен ничек сөенгәнне үзем генә беләм. Ләкин Сабира авылдан чыгып китте шул. Ринатка да, Маратка да булмады ул кыз. Әйе, аларга булмады. Ә менә Илнар белән кавыштылар. Ул вакытта Сабира заказга киткән булса, Илнарга эләкми иде бит бу бәхет.. Менә хәзер аңладыңмы? Димәк, Илнар өчен тырышкансың булып чыга инде. Әәй, тормыш ничек бер артын, бер алдын күрсәтә, ә-ә, Илфат? . Әйе, Анна, ничә еллар ут эчендә яшәдем бит, ә. Менә сиңа сөйләгәч тынычланып калдым хәзер. Йөрәгемә рәхәт булып китте. Ээх, сине җүләркәй. Без капчыкта ятмый шул, Илфат. Барыбер бер тишеп чыга ул. Хәзер нишлибез инде менә . Шәвәлигә мунча өчен акча бирәсе буламы? Белмим шул.. Илфат читенсенеп Аннага карады. Әллә белмәгән килеш, мин әйтәм, белмәсеннәрме.. Онытылган хәлләр бит. Юк, Илфат, юк. Алай ярамый. Беләм син дә нишләргә белмисең. Кодаларны озатуга, аларга барабыз Аллаһ бирсә. Дөреслекне сөйләргә кирәк. Һәм үз сүзләрендә торды алар. Кодаларын озаткан кичтә үк, әкрен генә Шәвәлинең капкасын шакыдылар. Куркып кына килсәләр дә, Сабираның әти әнисе бик җылы каршы алды аларны. Бу көн киләсен белгән идек, Ипат, дип үчеге белән көлеп исәнләште Шәвәли. Әйдәгез узыгыз. Мәүлии, чәй куй.. Юук, юк, чәйләр эчеп тормыйбыз, рәхмәт Шәвәли. Без бит, ни, ни. Илфат сүзне нидән башларга белмичә, кулына тоткан фуражкасын бөтәрләде. Гафу үтенергә дип килгән идек без. Әй лә, әйдәгез әле, башта чәй эчеп алыйк. Ул мунча онытылды инде, Илфат. Менә бит, әздән кода булмыйча калдык. Мунчаа? .. Илфат яңа туган сабыйдай аптырап, Аннага карады. Әйе инде. Ярар, беткән мунча иде инде ул. Сүтәсе дип йөри идек, эше бетте. Ярый әле әтәчне җибәрдең.. Шәвәлии? Илфат тотлыгып бер Шәвәлигә, бер Мәүлиягә карады. Димәк аның минем эш икәнен белдегез, диде ул, кызарып. Нигә тавыш тын чыгармадыгыз. Ээх, Шәвәли, нәрсәләр уйлаганмындыр инде, тинтәк баш. Ничава, Ничава.. Әгәр кызымны ничә ел йөргән егете ташласа мин нишләр идем, белмим. Сиңа бер тамчы үпкәм юк, булган беткән. Маратны үзем дә бик яраткан идем лә аныы . Нишлисең, яшьләр арасына кысылып булмый шул. Аларның үз закуннары закун. Кысылып сүзенә кабат басым ясап, хатынына карады Шәвәли. Кеше сүзе беләнме, үзе теләпме үзе утырган ботакка үзе балта чапты бит кыз. Бүтәнчә аңлата алмый мин моны. Ничә ел йөргән алтын егетне ташлап, әллә кая чыгып кит әле син. Ярар, димәк шулай язылган булган инде, Шәвәли дус. Аллаһка шөкер бит, балалар бәхетле. Гел шулай булсын. Әйе, алды арты хәерле булсын, дип сүзгә Анна да кушылды. Без менә акча алып килгән идек, диде ул әкрен генә. Гаепле булгач, акланасы иде инде. Рәхмәт,белсәгез дә моңа кадәр тавыш чыгарып йөрмәгәнсез. Ә мин менә, яңа белдем. Бү җүләр баш үзе сөйләмәсә белми дә идем әле. Нинди акча ди, Анна. Без үзебез бирергә тиеш әле. Әз генә авырып китсәк сиңа йөгерәбез. Әйттек бит инде, бер нинди үпкә юк. Булган, беткән. Алайса, гафу, Шәвәли? Миңа ачу тотмыйсың? Илфат, ниһаять бөгәрләп бетергән фуражкасын урындыкка куйды. Мин бит дус, Сабираны бик яраткан идем. Марат та үлеп яратты кызны. Сабира заказ малаена кияүгә чыкмаса, кире Маратка кайтыр, дип, эшләнгән эш иде инде ул. Вәәт, Вәәт. Мәүлия, мин нәрсә әйттем. Тучны бит. Илфат шулай уйлагандыр дидем бит мин сиңа, әйттеме? Әйттең,әйттең. Моңа кадәр сүзсез торган Мәүлия, гаепле сыман иренә карады. Миндә дә гаеп булгандыр инде. Ярар, иң мөһиме барыбыз исән-сау. Балалар үз бәхетләрен таптылар . Әйдәгез әле, бер чәй эчеп алыйк. Әйе, Мәүлии, дөрес әйтәсең. Әйдәгез, килгәнсез икән, чәйләп алыйк. Шәвәли урындыкларны тарткалап Илфат белән Аннаны өстәл янына дәште. Ну түлке, диде ул, тамак кырып. Заказлардан гафу үтенеп аласың булыр әле,Илфат. Дөрес мин үзем гафу үтендем, үтенүен. Сиңа да бармый булмас. Дәвамы бар.

Гульчира Галимова Хәерле көн хөрмәтле укучыларым. Менә ниһаять төрле мәшәкатьләремне җайлап ВК га да керергә вакыт таптым. Урамда яңгыр ява. Китап чыгару мәшәкатьләре дә артта калып бара. Корректтирование, редактирование юлын үтеп вёрсткага салдылар, хәзер китап тышлыгын ясарга гына калды. Бу юлы күп сораулар буенча китап тышлыгы каты переплёт белән булачак."" Парлы ялгызлар" китабы 222 битле була. Туган көнемә өлгертермен дигән идем, булмады🙈🙈🙈 Әлбәттә инде алдан беләсем килә, китап чыгару бәяләре дә кибет бәяләре белән беррәттән арта бара. Шуңа бераз куркыта да китапны алмаслар дип. Китап үзе 450 сумга төшә+ почта аша җибәрү белән 580 сум була. Әгәр алучылар🙈алырга теләүчеләр бар икән смс языгыз әле. Һәм адреслар җибәрә аласыз, алдан яза башларга. Тагын бер яңалык, алган кредит акчам җитсә әлбәттә инде, 🙈🙈шулай ук "" Туганлык җепләре өзелгәндә" китабым да корректирование белән редактирование үтеп вёрсткага салынды, анысы 324 битле, ( 510 сум+ 130 почта аша җибәрү бәясе) шулай ук каты тышлы булачак. Акчам җитсә аны да чыгарырга исәп, сораучылар булганда диюем инде. ((( Сораучылар булмаса да чыгарам,тик бары үзем һәм балаларым өчен генә ))) Аңлавыгызча бәяләр арта бара, корректирование белән редактирование дә түләүле, каты тышлык үзе бәя, йомшак тыш тиз ертыла бит диючеләр булды. Аңлыйм кыйбатрак диючеләр булыр, мине дә аңлагыз, һәр китаптан миңа бер тамчы акча кала, дөресен әйткәндә сорагач чыгарасым килә, ә болай бераз кыенрак, көннәр буе язып утырып бары китап чыгару бәясе генә чыга. Дөресен әйткәндә бер кило конфет бәясе, ә күпме эш вакытым , күпме көч киткәнен дә , бу әсәргә бирелгән күңел хисләрем түгелгәнен дә искә алыгыз. Казанда яшәүчеләр кызымнан ала алачаклар. Ул вакытта почта аша җибәрү бәясе булмый бит инде. Шуңа күрә бары сездән тора хөрмәтле укучыларым, минем әсәрне яратучыларым, күп китап чыккан саен бәя дә төшә. Киттекме??? Яисә туктаргамы?

Ришат Исмәгыйль улы Курамшин әзерләде ЗИРАТ ӘДӘПЛӘРЕ Зират – Адәм баласының бу дөньядагы соңгы йорты, һәм аны зыярат кылу изге, саваплы гамәлләрдән санала. Бигрәк тә хәзер, күркәм язлар җитеп җир кипшергәч, күпләр зиратка барып, туганнарының каберләрен тәртипкә китерә – җыештыра, чардуганны буйый, кабер ташын төзәтә... Моннан тыш мөселманнарда каберстанга барып бакыйлыкка күчкән якыннарының рухына багышлап Коръән уку, дога кылу гадәте дә бар. Әмма онытмыйк: зират ул гадәти урын түгел. Үзенең бер мөбарәк хәдисендә пәйгамбәребез Мөхәммәд (аңа Аллаһның сәләме һәм рәхмәте булсын) болай дигән: “Каберләрне зыярат итегез, хакыйкатьтә, алар сезгә үлемне искә төшерер”. Димәк, зиратка бару, вафат булган туганнарыбыз, кардәшләребез җирләнгән урынны зыярат кылу саваплы сөннәт гамәл булып санала, әмма каберстанга бару ислам динендә каралган кайбер кагыйдәләр белән бәйле булуын истә тотарга кирәк. Шулай итеп, шушы язмада зират әдәпләренә кагылышлы нәсыйхәтләр һәм киңәшләр бирелер. ============ ЗИРАТКА БАРУ БЕЛӘН БӘЙЛЕ КАГЫЙДӘЛӘР - Зиратка барыр алдыннан госелле булуны кайгырту тиешле. Билгеле булганча, ир белән хатын якынлык кылганнан соң, яки ир-егет төшләнеп мәние чыкса, яисә хатын-кызның айлык күрем вакыты булса, мондый очракларда кеше үзенең пакь халәтен югалтып, госелсез хәлгә керә. Ислам динендә мондый госел булмаган хәл “җөнеб” дип атала, һәм һәрбер шундый очрактан соң госел алу, ягъни авыз-борынны чайкап тулысынча коену фарыз (катгый мәҗбүри гамәл) булып санала. Госелсез зиратка керү тыела. Ә инде намаз укыр алдыннан алган кебек тәһарәт алу – мөстәхәб (саваплы) була. - Зиратка тәннең гаурәт өлешләрен каплап керү бик мөһим (хатын-кызларга җеназада һәм мәетне җирләүдә катнашу тыела, ләкин каберстанга башка вакытта, зыярат кылу максаты белән керсәләр – йөзләре һәм кул чукларыннан тыш бөтен тәннәре дә капланган булу шарт). - Зират капкасыннан кергәндә, кабер әһелләрен болай сәламләү тиешле: “Әс-сәләмү гәләйкүм, йә әһләл кубуур!” (тәрҗемәсе: “Сәләм вә иминлек сезгә, әй кабер әһелләре!”). Зират әһелләрен тулырак зикер-дога белән дә сәламләргә мөмкин: “Әссәләәмү гәләйкүм йәә әһләл кубуур. Вә иннәә ин шәә Аллааһү бикүм ләәхикуун. Нәс’әлүллааһә тәгәәләә ләнәә вә ләкүмүл гәәфийәһ” (Сәләм вә иминлек сезгә, әй кабер әһелләре! Иншә Аллаһ, без дә сезгә кушылачакбыз. Үзебез һәм сезнең өчен гафу ителүне сорыйбыз!”. - Каберстанга килгәч, андагы әрвахларны искә алып: “Безгә дә Аллаһның кушуы белән бу дөньядан аерылып, ахирәт тормышына күчәргә туры киләчәк, шунда безнең хәлебез ничек булыр икән?” – дип гыйбрәтләнеп уйларга кирәк. Димәк, үлемне һәм ахирәткә кайтачагыбызны искә алу зиратка килүнең мөһим бер нәтиҗәсе булып тора. - Зиратта үзеңне әдәпле тоту (кычкырып сөйләшмәү, көлмәү, каты тавыш белән еламау) тиешле. - Каберләрне җыештырганнан соң уталган үләнне, чардуганнарны буяганнан соң кулланылган буяу савытларын, эш перчаткаларын һәм башка чүпне зират эчендә калдырып китәргә ярамый: аларны алып чыгып йә зират капкасы янындагы чүп контейнерына ташларга, йә капчыка яки пакетка салып үзең белән алып китәргә кирәк. - Вафат булганнар рухына багышлап дога кылу – алар өчен җиңеллек вә шатлыктыр. Кемнәр өчен зыярат кылынса, каберләре янында аларның рухына багышлап дога кылырга кирәк (ахырда шул зиратта дәфен кылынган барлык әрвахларны да искә алу хәерле эшләрдән санала). Дога кылыр алдыннан Коръән сүрәләрен укырга мөмкин. ЗИРАТТА НИНДИ СҮРӘЛӘР УКЫРГА? Әбү Хәнифә мәзһәбе буенча зиратта Коръән уку һәм шул укудан хасил булган әҗер-савапларны вафат булган кешенең рухына багышлау рөхсәт ителә. Хәнәфи галимнәре арасында капма-каршы фикерне белдерүчеләр юк. Кабер янында баскан хәлдә, утырып яки чүгәләп шундый сүрәләрне укырга мөмкин: - “Фатиха” сүрәсе; “Аятелкөрси”; “Йә Син”; “Тәбәрак” (“Мүлк”); “Ихлас”; “Фәләкъ”; “Нәс”. Шушы сүрәләрнең барысын да уку мәҗбүри түгел (укылачак сүрәләр белгәнгә һәм вакытка карап сайлана). Сүрәләрне укыганнан соң әрвахларга багышлап дога кылына. ЗИРАТТА ӘРВАХЛАРГА ДОГА КЫЛУ ҮРНӘГЕ Әлхәмдү лилләһи Раббиль гәәләмиин. Әссаләтү үәссәләәмү гәләә расүлиһи Мүхәммәдин үә гәләә әәлиһи үә әсхәәбиһи әҗмәгыйн. Йә Раббым Аллаһ! Шушы кабер әһеле – минем вафат булган туганым (бабам, әбием, әтием, әнием һ.б. ...) фәлән улы (кызы) фәләннең рухына багышлап дога кылам һәм шушы Коръән аятьләрен укудан хасил булган әҗер-савапларны аның рухына ирештереп, ахирәттәге хәлен яхшы булуын сорыйм. Йә Раббым! Минем газиз әбиемнең (әтиемнең, әниемнең, бабам, апам, абыемның һ.б.) гөнаһларын, бәндәчелек белән кылган хата-кимчелекләрен гафу ит, аның кылган гыйбадәтләрен, барча изге - игелекле гамәлләрен кабул ит... Йә Раббым Аллаһ! Минем бабам (әбием, әтием, әнием, апам, абыем...) фәлән улы фәләннең (фәлән кызы фәләннең) ахирәттәге хәлен җиңел кыл, шушы дога белән рухын шатландыр, ахыргы урынын Җәннәттә кыл. Йә Раббым Аллаһ! Шушы зиратта ятучы кабер әһелләрен дә гафу итеп, аларның рухларына да җиңеллек бир... Йә шәфкатьле, мәрхәмәтле Аллаһ! Мине, әти-әниемне, әби-бабаларымны, бөтен нәселебезне гафу ит... Безне ярлыка, олуг ярдәмеңнән ташлама, Үз рәхмәтеңдә булуыбызны насыйп әйлә. Раббәнә әәтинәә фиддүнья хәсәнәтәү үә филь әәхыйрати хәсәнәтәү үә кыйнәә гәзәәбәннәр. Бирахмәтикә йә әрхәмәрраахимиин. Ришат Исмәгыйль улы Курамшин әзерләде.