Yerdagi sudralib yurgan har bir
jonivor, osmonda qanot
qoqayotgan har bir qush xuddi
sizlar kabi jamoadirlar... («An’om»
surasi, 38-oyat)
Bugungi kunda hayvon va qupshar
ekologiyasining o‘rganilishi
natijasida bizga ma’lumki, barcha
hayvonlar va qushlar alohida-
alohida jamoalarda yashaydilar.
Uzoq muddatli va keng qamrovli
izlanishlar hayvonlar orasida
muayyan bir tizimli ijtimoiy tartib
mavjud ekanligini ko‘rsatdi.
Masalan, ijtimoiy hayoti olimlarni lol
qoldiradigan asalarilar to‘da-to‘da
bo‘lib daraxt kovaklari yoki boshqa
pana joylarda o‘z uyalarini quradilar.
Bitta ari to‘dasi ona ari, bir necha
yuz erkak arilar va 10-80000 ishchi
arilardan tashkil topadi. Avvalroq
aytib o‘tganimizdek, har bir to‘dada
bitta ona ari bo‘lib, uning asosiy
vazifasi tuxum qo‘yishdan iborat.
Bundan tashqari, u o‘zidan to‘daning
yaqdilligini ta’minlaydigan va uya
ichidagi tizimning ishlashiga izn
beradigan kerakli moddalarni ajratib
chiqaradi. Erkak arilarning birdan-bir
vazi...ЕщёYerdagi sudralib yurgan har bir
jonivor, osmonda qanot
qoqayotgan har bir qush xuddi
sizlar kabi jamoadirlar... («An’om»
surasi, 38-oyat)
Bugungi kunda hayvon va qupshar
ekologiyasining o‘rganilishi
natijasida bizga ma’lumki, barcha
hayvonlar va qushlar alohida-
alohida jamoalarda yashaydilar.
Uzoq muddatli va keng qamrovli
izlanishlar hayvonlar orasida
muayyan bir tizimli ijtimoiy tartib
mavjud ekanligini ko‘rsatdi.
Masalan, ijtimoiy hayoti olimlarni lol
qoldiradigan asalarilar to‘da-to‘da
bo‘lib daraxt kovaklari yoki boshqa
pana joylarda o‘z uyalarini quradilar.
Bitta ari to‘dasi ona ari, bir necha
yuz erkak arilar va 10-80000 ishchi
arilardan tashkil topadi. Avvalroq
aytib o‘tganimizdek, har bir to‘dada
bitta ona ari bo‘lib, uning asosiy
vazifasi tuxum qo‘yishdan iborat.
Bundan tashqari, u o‘zidan to‘daning
yaqdilligini ta’minlaydigan va uya
ichidagi tizimning ishlashiga izn
beradigan kerakli moddalarni ajratib
chiqaradi. Erkak arilarning birdan-bir
vazifasi ona arini urug‘lantirishdir.
Boshqa barcha vazifalar, ya’ni uyada
asal mumlar qurish, oziq-ovqat
to‘plash, shohona jele yaratish,
uyaning haroratini nazorat qilish,
ozodalik va mudofaa kabilar ishchi
arilar tomonidan bajariladi.
Uyadagi hayotning har bir jabhasida
tartib bor. Lichinkalarga g‘amxo‘rlik
qilishdan tortib, uyaning umum
ehtiyojlarini ta’minlashgacha
bo‘lgan barcha majburiyatlar bexato
ijro etiladi.
Dunyoda eng ko‘p sonli bo‘lishiga
qaramasdan, chumolilar
texnologiya, jamoaviy mehnat,
harbiy strategiya, ilg‘or aloqa
tarmog‘i, ierarxik tartib, intizom va
shaharni benuqson rejalashtirish
kabi ko‘plab sohalarda ham
insonlarga namuna sifatida xizmat
kilishi mumkin bo‘lgan bir tartibni
namoyish qiladi. Chumolilar to‘da
deb ataladigan jamoalarda shunday
bir o‘zaro tartib bilan kun
kechiradilarki, ularning
insonlarnikiga o‘xshash
tsivilizatsiyasi bor deb o‘ylash
mumkin.
Chumolilar oziq-ovqat ishlab
chiqarish va ularni g‘amlab qo‘yish
bilan bir qatorda yosh chumolilarga
qarash, to‘dani mudofaa qilish va
g‘animlarga qarshi jang olib borish
kabi vazifalarni ham uddalaydilar.
Yana shunday to‘dalar ham borki,
ular «tikish-bichish», «qishloq
xo‘jaligi» va «hayvonlar boqish»
kabi yumushlar bilan ham mashg‘ul
bo‘lishadi. Bu hayvonlar orasida juda
kuchli aloqa tarmog‘i mavjud.
Ularning ijtimoiy uyushqoqligi va
omilkorligi har qanday
jonzotlarnikidan ham ustundir.
Jamoa bo‘lib, tartibli hayot
kechiradigan hayvonlar xavf
tug‘ilganda ham yakdillik bilan
harakat qilishadi. Misol uchun, qirg‘iy
yoki boyo‘g‘li kabi yirtqich qushlar
biror hududga kirgudek bo‘lsa,
kichikroq qushlar bu qushlarni har
tomondan qurshab oladilar. So‘ng
ular boshqa qushlarni bu yerga jalb
qilish uchun maxsus tovush
chiqaradilar. Kichik qushlar
tomonidan ommaviy ko‘rsatilgan
tajovuzkor xatti-harakat odatda
yirtqich qushlarni bu hududdan
nariga haydaydi.
Birga uchib yurgan bir gala qushlar
shu tarzda galadagi barcha a’zolarni
himoya qiladi. Misol uchun, birga
uchib yurgan chug‘urchuqlar galasi
bir-birining orasida keng masofa
tashlab uchadi. Biroq qirg‘iyni
ko‘rishganda ular o‘z oralaridagi
masofani yaqin-lashtiradilar. Shu
yo‘sinda, ular qirg‘iyga gala o‘rtasini
yorib kirishga qiyinchilik
tug‘dirishadi. Hatto shunda ham,
qirg‘iy ular orasiga sho‘ng‘iydigan
bo‘lsa, u o‘zining zarariga ish
ko‘rgan bo‘ladi. Uning qanotlariga
shikast yetadi va u boshqa ov qila
olmay qoladn157 Sutemizuvchilar
ham agarda guruhga tajovuz
qilingudek bo‘lsa, hamjihatlikda ish
yuritishadi. Masalan, zebralar yovdan
qochib ketayotgan paytda o‘z
bolalarini podaning o‘rtasida olib
ketadilar. Delfinlar ham to‘da bo‘lib
suzishadi va ularga eng katta
dushman bo‘lgan akulalarga qarshi
to‘da bo‘lib jang qilishadi.158
Hayvonlarning ijtimoiy hayotiga
sanoqsiz misollar keltirish va unga
taalluqli ko‘plab tafsilotlarni bayon
qilish mumkin. Hayvon...ЕщёBirga uchib yurgan bir gala qushlar
shu tarzda galadagi barcha a’zolarni
himoya qiladi. Misol uchun, birga
uchib yurgan chug‘urchuqlar galasi
bir-birining orasida keng masofa
tashlab uchadi. Biroq qirg‘iyni
ko‘rishganda ular o‘z oralaridagi
masofani yaqin-lashtiradilar. Shu
yo‘sinda, ular qirg‘iyga gala o‘rtasini
yorib kirishga qiyinchilik
tug‘dirishadi. Hatto shunda ham,
qirg‘iy ular orasiga sho‘ng‘iydigan
bo‘lsa, u o‘zining zarariga ish
ko‘rgan bo‘ladi. Uning qanotlariga
shikast yetadi va u boshqa ov qila
olmay qoladn157 Sutemizuvchilar
ham agarda guruhga tajovuz
qilingudek bo‘lsa, hamjihatlikda ish
yuritishadi. Masalan, zebralar yovdan
qochib ketayotgan paytda o‘z
bolalarini podaning o‘rtasida olib
ketadilar. Delfinlar ham to‘da bo‘lib
suzishadi va ularga eng katta
dushman bo‘lgan akulalarga qarshi
to‘da bo‘lib jang qilishadi.158
Hayvonlarning ijtimoiy hayotiga
sanoqsiz misollar keltirish va unga
taalluqli ko‘plab tafsilotlarni bayon
qilish mumkin. Hayvonlar haqida
qo‘lga kiritilgan ma’lumotlar uzoq
yillar davomida olib borilgan
tadqiqotlar samarasidir. Ko‘rib
chiqqanimizdek, Qur’onda xuddi
boshqa jabhalar kabi hayvonlar
haqida berilgan ma’lumotlar Islom
kitobi Allohning kalomi ekanligini
tasdiqlaydi.
Комментарии 3
jonivor, osmonda qanot
qoqayotgan har bir qush xuddi
sizlar kabi jamoadirlar... («An’om»
surasi, 38-oyat)
Bugungi kunda hayvon va qupshar
ekologiyasining o‘rganilishi
natijasida bizga ma’lumki, barcha
hayvonlar va qushlar alohida-
alohida jamoalarda yashaydilar.
Uzoq muddatli va keng qamrovli
izlanishlar hayvonlar orasida
muayyan bir tizimli ijtimoiy tartib
mavjud ekanligini ko‘rsatdi.
Masalan, ijtimoiy hayoti olimlarni lol
qoldiradigan asalarilar to‘da-to‘da
bo‘lib daraxt kovaklari yoki boshqa
pana joylarda o‘z uyalarini quradilar.
Bitta ari to‘dasi ona ari, bir necha
yuz erkak arilar va 10-80000 ishchi
arilardan tashkil topadi. Avvalroq
aytib o‘tganimizdek, har bir to‘dada
bitta ona ari bo‘lib, uning asosiy
vazifasi tuxum qo‘yishdan iborat.
Bundan tashqari, u o‘zidan to‘daning
yaqdilligini ta’minlaydigan va uya
ichidagi tizimning ishlashiga izn
beradigan kerakli moddalarni ajratib
chiqaradi. Erkak arilarning birdan-bir
vazi...ЕщёYerdagi sudralib yurgan har bir
jonivor, osmonda qanot
qoqayotgan har bir qush xuddi
sizlar kabi jamoadirlar... («An’om»
surasi, 38-oyat)
Bugungi kunda hayvon va qupshar
ekologiyasining o‘rganilishi
natijasida bizga ma’lumki, barcha
hayvonlar va qushlar alohida-
alohida jamoalarda yashaydilar.
Uzoq muddatli va keng qamrovli
izlanishlar hayvonlar orasida
muayyan bir tizimli ijtimoiy tartib
mavjud ekanligini ko‘rsatdi.
Masalan, ijtimoiy hayoti olimlarni lol
qoldiradigan asalarilar to‘da-to‘da
bo‘lib daraxt kovaklari yoki boshqa
pana joylarda o‘z uyalarini quradilar.
Bitta ari to‘dasi ona ari, bir necha
yuz erkak arilar va 10-80000 ishchi
arilardan tashkil topadi. Avvalroq
aytib o‘tganimizdek, har bir to‘dada
bitta ona ari bo‘lib, uning asosiy
vazifasi tuxum qo‘yishdan iborat.
Bundan tashqari, u o‘zidan to‘daning
yaqdilligini ta’minlaydigan va uya
ichidagi tizimning ishlashiga izn
beradigan kerakli moddalarni ajratib
chiqaradi. Erkak arilarning birdan-bir
vazifasi ona arini urug‘lantirishdir.
Boshqa barcha vazifalar, ya’ni uyada
asal mumlar qurish, oziq-ovqat
to‘plash, shohona jele yaratish,
uyaning haroratini nazorat qilish,
ozodalik va mudofaa kabilar ishchi
arilar tomonidan bajariladi.
Uyadagi hayotning har bir jabhasida
tartib bor. Lichinkalarga g‘amxo‘rlik
qilishdan tortib, uyaning umum
ehtiyojlarini ta’minlashgacha
bo‘lgan barcha majburiyatlar bexato
ijro etiladi.
Dunyoda eng ko‘p sonli bo‘lishiga
qaramasdan, chumolilar
texnologiya, jamoaviy mehnat,
harbiy strategiya, ilg‘or aloqa
tarmog‘i, ierarxik tartib, intizom va
shaharni benuqson rejalashtirish
kabi ko‘plab sohalarda ham
insonlarga namuna sifatida xizmat
kilishi mumkin bo‘lgan bir tartibni
namoyish qiladi. Chumolilar to‘da
deb ataladigan jamoalarda shunday
bir o‘zaro tartib bilan kun
kechiradilarki, ularning
insonlarnikiga o‘xshash
tsivilizatsiyasi bor deb o‘ylash
mumkin.
Chumolilar oziq-ovqat ishlab
chiqarish va ularni g‘amlab qo‘yish
bilan bir qatorda yosh chumolilarga
qarash, to‘dani mudofaa qilish va
g‘animlarga qarshi jang olib borish
kabi vazifalarni ham uddalaydilar.
Yana shunday to‘dalar ham borki,
ular «tikish-bichish», «qishloq
xo‘jaligi» va «hayvonlar boqish»
kabi yumushlar bilan ham mashg‘ul
bo‘lishadi. Bu hayvonlar orasida juda
kuchli aloqa tarmog‘i mavjud.
Ularning ijtimoiy uyushqoqligi va
omilkorligi har qanday
jonzotlarnikidan ham ustundir.
kechiradigan hayvonlar xavf
tug‘ilganda ham yakdillik bilan
harakat qilishadi. Misol uchun, qirg‘iy
yoki boyo‘g‘li kabi yirtqich qushlar
biror hududga kirgudek bo‘lsa,
kichikroq qushlar bu qushlarni har
tomondan qurshab oladilar. So‘ng
ular boshqa qushlarni bu yerga jalb
qilish uchun maxsus tovush
chiqaradilar. Kichik qushlar
tomonidan ommaviy ko‘rsatilgan
tajovuzkor xatti-harakat odatda
yirtqich qushlarni bu hududdan
nariga haydaydi.
shu tarzda galadagi barcha a’zolarni
himoya qiladi. Misol uchun, birga
uchib yurgan chug‘urchuqlar galasi
bir-birining orasida keng masofa
tashlab uchadi. Biroq qirg‘iyni
ko‘rishganda ular o‘z oralaridagi
masofani yaqin-lashtiradilar. Shu
yo‘sinda, ular qirg‘iyga gala o‘rtasini
yorib kirishga qiyinchilik
tug‘dirishadi. Hatto shunda ham,
qirg‘iy ular orasiga sho‘ng‘iydigan
bo‘lsa, u o‘zining zarariga ish
ko‘rgan bo‘ladi. Uning qanotlariga
shikast yetadi va u boshqa ov qila
olmay qoladn157 Sutemizuvchilar
ham agarda guruhga tajovuz
qilingudek bo‘lsa, hamjihatlikda ish
yuritishadi. Masalan, zebralar yovdan
qochib ketayotgan paytda o‘z
bolalarini podaning o‘rtasida olib
ketadilar. Delfinlar ham to‘da bo‘lib
suzishadi va ularga eng katta
dushman bo‘lgan akulalarga qarshi
to‘da bo‘lib jang qilishadi.158
Hayvonlarning ijtimoiy hayotiga
sanoqsiz misollar keltirish va unga
taalluqli ko‘plab tafsilotlarni bayon
qilish mumkin. Hayvon...ЕщёBirga uchib yurgan bir gala qushlar
shu tarzda galadagi barcha a’zolarni
himoya qiladi. Misol uchun, birga
uchib yurgan chug‘urchuqlar galasi
bir-birining orasida keng masofa
tashlab uchadi. Biroq qirg‘iyni
ko‘rishganda ular o‘z oralaridagi
masofani yaqin-lashtiradilar. Shu
yo‘sinda, ular qirg‘iyga gala o‘rtasini
yorib kirishga qiyinchilik
tug‘dirishadi. Hatto shunda ham,
qirg‘iy ular orasiga sho‘ng‘iydigan
bo‘lsa, u o‘zining zarariga ish
ko‘rgan bo‘ladi. Uning qanotlariga
shikast yetadi va u boshqa ov qila
olmay qoladn157 Sutemizuvchilar
ham agarda guruhga tajovuz
qilingudek bo‘lsa, hamjihatlikda ish
yuritishadi. Masalan, zebralar yovdan
qochib ketayotgan paytda o‘z
bolalarini podaning o‘rtasida olib
ketadilar. Delfinlar ham to‘da bo‘lib
suzishadi va ularga eng katta
dushman bo‘lgan akulalarga qarshi
to‘da bo‘lib jang qilishadi.158
Hayvonlarning ijtimoiy hayotiga
sanoqsiz misollar keltirish va unga
taalluqli ko‘plab tafsilotlarni bayon
qilish mumkin. Hayvonlar haqida
qo‘lga kiritilgan ma’lumotlar uzoq
yillar davomida olib borilgan
tadqiqotlar samarasidir. Ko‘rib
chiqqanimizdek, Qur’onda xuddi
boshqa jabhalar kabi hayvonlar
haqida berilgan ma’lumotlar Islom
kitobi Allohning kalomi ekanligini
tasdiqlaydi.