...Իսկ դու գիտես արդյոք, Թե մարդկային լեզվի Ո'ր բառով է կոչվում այս վիճակը` իմը, Որին ո~չ մի մակդիր չի սոսնձվում բնավ: Իսկ ես գիտե'մ արդեն. -Ճգնաժամ է կոչվում: Ճգնաժամն էլ այն է, որ անցնում է վաղ-ուշ, Թէ չէ պիտի որ նա ուրի'շ բառով կոչվեր: Եվ սա ճիշտ է նույնքան, Եվ անխուսափ նույնքան, Որքան որ մազերի ճերմակումը: Իսկ իմ մազերն իրոք սկսել են փոխվել: Ե'վս մի քիչ ճերմակ` Ու կազատվեմ քեզնից, Էլ չե~մ քայլի այնպես, Ասես մարդ չեմ ապրող, Այլ կախարան քայլող, որից կախ են տվել Մի վերարկու մաշված և մի ծանոթ գլխարկ ...
Գարուն է գալիս: Օդը` անարատ, Բույրով ու թույրով, լույսով է առատ Ու նրա ջահել սրտի պես` ճիչով: Գարուն է գալիս: Ձներն են լալիս, Որ առու-առու` Կրքից պղտորված` Իրար գիրկ վազեն: Բացվող գարնան հետ վերադառնալիս` Զույգեր են կազմում տատրակը, բազեն: Ծառեր ու խոտեր ծաղիկ են տալիս, Որ բնազդական, բուսական սիրով Իրար փոշոտեն: Իսկ սի~րտը, սի~րտը... Իսկ սիրտը մարդու, Սիրո հովերից այլևըս արթուն, Գարնան գետի պես մերթ` վարար հորդում, Մերթ` անձրևի պես լալիս է, լալի~ս, Ուզում է մեկին ասել. <<Ցանկալի~ս>>, Ուզում է մեկին խեղդվելով ասել <<Իմ երա~զ ու սե'ր, Դու ե՞րբ ես գալու>> ... Գարուն է, գարուն: Դաղձի բուրմունքից հարբել է առուն ....
Նորից երգում, մորմոքում է Աստվածային Կոմիտասը: Կախարդում է ու մոգում է Աստվածային Կոմիտասը: Ամենամեծ դու նահատա՛կ, Ամենահա՛յ, Ամենահա՛յր, Գինու կարասն ուրիշներին, Մեզ հերիք է քո մի թասը: Հատված <<ԱՆԼՌԵԼԻ ԶԱՆԳԱԿԱՏՈՒՆ>> պոեմից
...Թե մինչևիսկ կայիր դու ինձանից առաջ` ես քեզ միանգամայն նորի'ց ստեղծեցի, Քեզ տվեցի նո'ր կերպ` Ըստ իմ սիրո: Ու երբ քաշված մի կողմ` Քեզ նայեցի հեռվից, Սառած իմ աչքերը միանգամից դարձան Անշեջ հիացմունքի կրակարան երկու: Ով չի սքանչանում իր իսկ ստեղծածով ... Իրոք, այդ ես էի, որ քեզ ստեղծեցի, Այս ես էի, որ քեզ կյանք տվեցի կյանքում. Եվ վաղ թե ուշ պիտի դու ապրեիր Քո առանձի'ն կյանքով: Եվ ապրեցի~ր: Իսկ ես միայն մարդ եմ: Ես աստված չեմ բնավ, Որ բարկանամ հանկարծ և որոշեմ, - <<Ե~ս տվեցի քեզ կյանք, Ես էլ ետ եմ առնում>> ...
-Որտեղի՞ց, արդյոք - թուրքին հարց տվեք - Որտեղի՞ց այդքան վայրագ մոլություն: Մարդկության համար չհայտնագործված այդ ի՞նչ ակունքներ, Բոլորին անհայտ այդ ի՞նչ ջրհորներ ունի տակավին "Հաճույք" ասվածը նրանց ընդերքում, "Հոգի" հորջորջված իրենց որջերում
Մե՛կ չէին նրանք և ոչ էլ երկու: Նրանք՝ բյո՛ւրք-բյուրո՛ց, նրանք՝ ազգ-ազինք, և չվախճանվեց նրանցից ոչ ոք իր անկողնու մեջ մահով բնական. ո՛չ մանուկ, ո՛չ ծեր, ո՛չ կին, և ո՛չ այր... Չմեռա՜ն նրանք, այլ սպանվե՛ցին
լեգեոն առ լեգիոն, փաղանգ առ փաղանգ: Չմեռա՜ն նրանք, այլ սպանվեցի՜ն
ո՛չ գոտեմարտում, ո՛չ խրամատում, այլ իրենց տանը, այգում և արտում, իրենց սրտի պես լեցուն ցորենի հորերում իրենց, իրենց հոգու չափ խոր-խորհրդալի ձորերում իրենց,- մահապարտվեցին հազա՜ր ձևերով, ամենքն՝ անխնա, ամենքն՝ անխտիր...
Գարուն էր: Չեկած ամառ` Փուլ եկավ երկնակամար, Ձյուն մաղեց մեր բաց գլխին, Ձյուն մաղեց` կրակի՜ պես... -Գարուն ա, ձուն ա արել... Գետերը մեր երերման Հոսեցին` երակի՜ պես -Արունը ջուր ա դառել... Ձորերը շիրիմ դարձան, Վիհերը գերեզմանոց: -Ջուրը մեր տունն ա տարել... Ամեն քար` լուռ մահարանձան, Ամեն տուն` վառման հնոց... -Բնավեր հավք ենք դարձել…
...Փակել դպրո՜ցը, ուսումնարա՜նը… Բայց ինպե՞ս փակես մի ազգի լեզուն, Մի ժողովրդի խոսուն բերանը։ Լեզուն կարող է սարսափից լալկվել Կապ ընկնել ահից, Բայց ոչ թե փակվել։
Արգելել գի՜րը, Այրել գրքե՜րը… Բայց ո՞նց արգելես կսկըծող սրտի, Մղկըտող հոգու ժայթքուն երգերը... Հատված "Անլռելի զանգակատուն" պոեմից
-Սարե՜ր ջան, սարե՛ր, Մի քիչ հո՜վ արեք… Իսկ քամին Կարծես մարդու գնացած աղջիկ է դարձել– Քանի՜ ամիս է` հորանց չի գալիս, Իսկ եթե եկավ` Չի՛ ուզի գնալ… Հատված "Անլռելի զանգակատուն" պոեմից
...Ամեն մեկըս ունի իր թուլությունը. Մեկին՝ բարությունը, Մեկին՝ մայրությունը, Մեկին՝ խմիչքները, մեկին՝ սերը կանանց։ Ինձ մոտ մանուկների տիրություն է - Ինչքան ինձ հիշում եմ՝ միշտ սիրել եմ նրանց։ Ես, իսկապես ասած, այսպես եմ հասկանում. Մարդիկ ուրիշ բան չեն, քան թե մանուկ Մանուկ - հասակ առած, Մանուկ - տարեց դառած, Եվ, վերջապես, նաև՝ մանուկ - ծերուկ։ Ես, իսկապես ասած, այսպես եմ հասկանում. Մեր մեջ ամեն լավ բան մանկականն է, Ազնիվ ու ճիշտ ճամփան մանկականն է. <<Մանկական>> է լավի ածականը – <<Մանկական>> չես կոչի բացասականը... Հատված «Անկեղծ ասած» պոեմից
Комментарии 49
... Թեպետ և վաղուց -
Թղթով ու գրով -
Ճորտատիրական իրավունք չկար,
Բայց Մարդը ճորտ էր -
Եղել էր ու կար:
Ճորտ էր ու գերի
Իր ամեն տեսակ`
Ամեն օր
Մի նոր
Անուն ստացող
Բոլոր տերերին.
Դրախտ խոստացող,
Բայց դժոխք բացող
Ծըրագրերին.
Սուտ-սուտ խոսքերով
Խաբող ու գերող
Լըրագրերին ...
<<ՀԱՎԱՏԱՐՄՈՒԹՅՈՒՆԸ ՍՐՏԻ ԱՐԱՏ ՉԷ>> պեոմից
...Իսկ դու գիտես արդյոք,
Թե մարդկային լեզվի
Ո'ր բառով է կոչվում այս վիճակը` իմը,
Որին ո~չ մի մակդիր չի սոսնձվում բնավ:
Իսկ ես գիտե'մ արդեն.
-Ճգնաժամ է կոչվում:
Ճգնաժամն էլ այն է, որ անցնում է վաղ-ուշ,
Թէ չէ պիտի որ նա ուրի'շ բառով կոչվեր:
Եվ սա ճիշտ է նույնքան,
Եվ անխուսափ նույնքան,
Որքան որ մազերի ճերմակումը:
Իսկ իմ մազերն իրոք սկսել են փոխվել:
Ե'վս մի քիչ ճերմակ`
Ու կազատվեմ քեզնից,
Էլ չե~մ քայլի այնպես,
Ասես մարդ չեմ ապրող,
Այլ կախարան քայլող, որից կախ են տվել
Մի վերարկու մաշված և մի ծանոթ գլխարկ ...
ՆԱՀԱՆՋ ԵՐԳՈՎ
Գարուն է գալիս:
Օդը` անարատ,
Բույրով ու թույրով, լույսով է առատ
Ու նրա ջահել սրտի պես` ճիչով:
Գարուն է գալիս:
Ձներն են լալիս,
Որ առու-առու`
Կրքից պղտորված`
Իրար գիրկ վազեն:
Բացվող գարնան հետ վերադառնալիս`
Զույգեր են կազմում տատրակը, բազեն:
Ծառեր ու խոտեր ծաղիկ են տալիս,
Որ բնազդական, բուսական սիրով
Իրար փոշոտեն:
Իսկ սի~րտը, սի~րտը...
Իսկ սիրտը մարդու,
Սիրո հովերից այլևըս արթուն,
Գարնան գետի պես մերթ` վարար հորդում,
Մերթ` անձրևի պես լալիս է, լալի~ս,
Ուզում է մեկին ասել.
<<Ցանկալի~ս>>,
Ուզում է մեկին խեղդվելով ասել
<<Իմ երա~զ ու սե'ր,
Դու ե՞րբ ես գալու>> ...
Գարուն է, գարուն:
Դաղձի բուրմունքից հարբել է առուն ....
Հատված <<ԱՆԼՌԵԼԻ ԶԱՆԳԱԿԱՏՈՒՆ>> պոեմից
Նորից երգում, մորմոքում է
Աստվածային Կոմիտասը:
Կախարդում է ու մոգում է
Աստվածային Կոմիտասը:
Ամենամեծ դու նահատա՛կ,
Ամենահա՛յ,
Ամենահա՛յր,
Գինու կարասն ուրիշներին,
Մեզ հերիք է քո մի թասը:
Հատված <<ԱՆԼՌԵԼԻ ԶԱՆԳԱԿԱՏՈՒՆ>> պոեմից
Ես գիտեի նաև, որ ինձ համար
Քո գալստյան օրը պետք է լինի
Սարսափելի, բայց և հանդիսավոր այնքան,
Որքան հավատացյալ մարդու համար
Ակնկալված օրը Ահեղ Դատաստանի:
Հավատացյալն եմ ես մշտայցելու սիրո,
Եվ օրերի օրը հասա~վ.
Եկա~ր:
Գործած և չքաված իմ մեղքերի ծովից
Ես դուրս եկա մաքուր` որպես որոր ճերմակ:
Ես գիտեի հաստա’տ,
Ես գիտեի վաղու~ց:
Դա գիտեի նույնիսկ քո ծննդից առաջ:
Ես սպասում էի և գիտեի`
Կգա’ս:
Հատվածներ <<ՆԱՀԱՆՋ ԵՐԳՈՎ>> պոեմից
...Թե մինչևիսկ կայիր դու ինձանից առաջ`
ես քեզ միանգամայն նորի'ց ստեղծեցի,
Քեզ տվեցի նո'ր կերպ`
Ըստ իմ սիրո:
Ու երբ քաշված մի կողմ`
Քեզ նայեցի հեռվից,
Սառած իմ աչքերը միանգամից դարձան
Անշեջ հիացմունքի կրակարան երկու:
Ով չի սքանչանում իր իսկ ստեղծածով ...
Իրոք, այդ ես էի, որ քեզ ստեղծեցի,
Այս ես էի, որ քեզ կյանք տվեցի կյանքում.
Եվ վաղ թե ուշ պիտի դու ապրեիր
Քո առանձի'ն կյանքով:
Եվ ապրեցի~ր:
Իսկ ես միայն մարդ եմ:
Ես աստված չեմ բնավ,
Որ բարկանամ հանկարծ և որոշեմ,
- <<Ե~ս տվեցի քեզ կյանք,
Ես էլ ետ եմ առնում>> ...
-Որտեղի՞ց, արդյոք - թուրքին հարց տվեք
- Որտեղի՞ց այդքան վայրագ մոլություն:
Մարդկության համար չհայտնագործված
այդ ի՞նչ ակունքներ,
Բոլորին անհայտ այդ ի՞նչ ջրհորներ
ունի տակավին
"Հաճույք" ասվածը նրանց ընդերքում,
"Հոգի" հորջորջված իրենց որջերում
գազանաբնակ....
հատված <<Եռաձայն պատարագ>> պոեմից
-Ողբամ մեռելո՛ց,
անթա՛ղ մեռելոց:
Մե՛կ չէին նրանք
և ոչ էլ երկու:
Նրանք՝ բյո՛ւրք-բյուրո՛ց,
նրանք՝ ազգ-ազինք,
և չվախճանվեց նրանցից ոչ ոք
իր անկողնու մեջ մահով բնական.
ո՛չ մանուկ, ո՛չ ծեր,
ո՛չ կին, և ո՛չ այր...
Չմեռա՜ն նրանք, այլ սպանվե՛ցին
լեգեոն առ լեգիոն,
փաղանգ առ փաղանգ:
Չմեռա՜ն նրանք, այլ սպանվեցի՜ն
ո՛չ գոտեմարտում,
ո՛չ խրամատում,
այլ իրենց տանը, այգում և արտում,
իրենց սրտի պես լեցուն ցորենի հորերում իրենց,
իրենց հոգու չափ խոր-խորհրդալի ձորերում իրենց,-
մահապարտվեցին հազա՜ր ձևերով,
ամենքն՝ անխնա,
ամենքն՝ անխտիր...
-Ողբամ մեռելո՛ց,
բյո՜ւրք-բյուրո՜ց ողբամ:
Հատված "ԵՌԱՁԱՅՆ ՊԱՏԱՐԱԳ"-ից
Ինչքան բառ` ո՜ղջը մրմունջ,
Ինչքան երգ` ո՜ղջը լալով.
-Զուլում էր, զուլու՜մ, լաո՛…
Թրի դեմ, սրի, հրի`
Լոկ մանգաղ, լոկ բահ ու մաճ.
-Տնավե՜ր-բնավե՜ր լաճ…
Մեր հողը, մեր հայրենին,
Մեր երկիրն ամայացավ.
-Սև կապիր, սևսիրտ մարե…
Հինավուրց տոհմիկ մի ազգ
Չմեռավ, այլ… մահացավ.
-Գարուն ա, ձուն ա արել…
Հատված "Անլռելի զանգակատուն" պոեմից
... Խանգարե՞լ: Ինչի՞ համար...
Գարուն էր: Չեկած ամառ`
Փուլ եկավ երկնակամար,
Ձյուն մաղեց մեր բաց գլխին,
Ձյուն մաղեց` կրակի՜ պես...
-Գարուն ա, ձուն ա արել...
Գետերը մեր երերման
Հոսեցին` երակի՜ պես
-Արունը ջուր ա դառել...
Ձորերը շիրիմ դարձան,
Վիհերը գերեզմանոց:
-Ջուրը մեր տունն ա տարել...
Ամեն քար` լուռ մահարանձան,
Ամեն տուն` վառման հնոց...
-Բնավեր հավք ենք դարձել…
Ահեղ ջարդերի ճարակող բոցում
Ամեն սասունցի դարձավ Սասնա ծուռ,
Սասնա տուն դարձավ ամեն ընտանիք,
Սասնա դյուցազուն՝ թե´ մեծ, թե´ պուճուր,
Որ – բավակա՜ն է –
Քառասունծամ կույսեր, հարսներ արմաղան
Օսմանցու համար էլ երկանք չաղա´ն,
Որ- բավակա՜ն է...
Խանդութ խաթունի գովքի փոխարեն,
Սասնա զմբզմբան ջրերի նման,
Հնչեց սարերում, ճամփեքում ոլոր
Աջ ու ձախ հորդած
Երգը քաջորդաց՝
«Վայ-զուլում-վայը»-ը մի պահ խեղդելով
...Փակել դպրո՜ցը, ուսումնարա՜նը…
Բայց ինպե՞ս փակես մի ազգի լեզուն,
Մի ժողովրդի խոսուն բերանը։
Լեզուն կարող է սարսափից լալկվել
Կապ ընկնել ահից,
Բայց ոչ թե փակվել։
Արգելել գի՜րը,
Այրել գրքե՜րը…
Բայց ո՞նց արգելես կսկըծող սրտի,
Մղկըտող հոգու ժայթքուն երգերը...
Հատված "Անլռելի զանգակատուն" պոեմից
Հայկական հարցից Թուրքիան ազատվեց
Հայաստան երկրում հայ չթողնելու մի ահեղ ելքով,
Որ ոչ լսված էր,ոչ էլ տեսնված
Մարդկային ցեղի երբևէ կրած անպատվութեամ մեջ
Եվ մինչև անգամ իրենց՝թուրքերի
Արյունով հուցված սև պատմության մեջ:
(Անլռելի զանգակատուն)
-Սարե՜ր ջան, սարե՛ր,
Մի քիչ հո՜վ արեք…
Իսկ քամին
Կարծես մարդու գնացած աղջիկ է դարձել–
Քանի՜ ամիս է` հորանց չի գալիս,
Իսկ եթե եկավ`
Չի՛ ուզի գնալ…
Հատված "Անլռելի զանգակատուն" պոեմից
...Ամեն մեկըս ունի իր թուլությունը.
Մեկին՝ բարությունը,
Մեկին՝ մայրությունը,
Մեկին՝ խմիչքները, մեկին՝ սերը կանանց։
Ինձ մոտ մանուկների տիրություն է -
Ինչքան ինձ հիշում եմ՝ միշտ սիրել եմ նրանց։
Ես, իսկապես ասած, այսպես եմ հասկանում.
Մարդիկ ուրիշ բան չեն, քան թե մանուկ
Մանուկ - հասակ առած,
Մանուկ - տարեց դառած,
Եվ, վերջապես, նաև՝ մանուկ - ծերուկ։
Ես, իսկապես ասած, այսպես եմ հասկանում.
Մեր մեջ ամեն լավ բան մանկականն է,
Ազնիվ ու ճիշտ ճամփան մանկականն է.
<<Մանկական>> է լավի ածականը –
<<Մանկական>> չես կոչի բացասականը...
Հատված «Անկեղծ ասած» պոեմից
Ու եթե պիտի գիր ու տառ հիշվի,
Ապա նա ինքն է այն մեծատառը,
Որով հասարակ ու պարզուկ բառը
Աճում է - հասնում խորհըրդանիշի,
Եվ մարդը ձգվում ու դառնում է Մարդ,
Անցողիկ մարտը` հավերժական Մարտ,
Խեղճ տքնությունը` զորեղ Տքնություն,
Ինքնությունն անուժ` հուժկու ինքնություն,
Պաշտողը` Պաշտող, իսկ հայը` ... ՄԱՇՏՈՑ:
<<Եվ այր մի Մաշտոց անուն>>-ից
...Թո'ղ օրերը տրվեն վազքի,-
Նա զննում է մեռյալ Խազգիրք:
*****
...Գանձե~ր, գանձե~ր փականքի տակ,
Իսկ գանձերի տերն` անգիտակ:
*****
Կարծես թե մարդ հանկարծակի
Ընկել է լուռ մի շիրմատուն,
Ու լեզվազուրկ շիրմաքարեր
Նախանձով են նայում մարդուն:
<Ա. Զ.>