Сегодня день рождения известного татарского поэта, драматурга и писателя Фатхи Бурнаша
Родился будущий татарский поэт 13 января 1898 года в деревне Бикшик, ныне Батыревский район Чувашской Республики в семье муллы. Учился в медресе «Мухаммадия» (1907–1916 гг.). В 1916 г. экстерном сдал экзамен за курс Казанской татарской учительской школы. В 1919 вступил в РКП (б). Как писатель и общественный деятель раскрылся после Октябрьской революции. Был организатором и редактором ряда татарских газет и журналов, в том числе, журнала «Чаян» (Скорпион).
Ф. Бурнаш был избран в Татарский ЦИК. В 1927—1928 был директором Театра им. Камала (ныне Татарский академический театр имени Галиаскара Камала, Казань). Выступал в печати по вопросам театрального искусства.
Арестован 24 августа 1940 года («не боролся с а/с идеологией в Татиздате, связь с султангалеевщиной, участник к/р организации»). Осужден Верховным судом ТАССР 24 января 1941 года по ст. 58-2, 58-10 ч. 1, 58-11. Приговор: 10 лет лишения свободы, поражение в правах на 5 лет, конфискация имущества. Осужден повторно Особым совещанием при НКВД СССР 15 июня 1942 года, расстрелян 1 августа 1942 года в Куйбышеве. Реабилитирован в 1957 году. В официальных изданиях до 1988 года в качестве даты смерти указывался 1946 год.
Творчество
Фатхи Бурнаш — автор драматических и лирических произведений, которые обогатили татарскую художественную литературу и театр.
Литературную деятельность начал в 1914. Написал свыше 20 пьес. Из его ранних произведений известность получили романтическая трагедия «Таhир и Зөhрә» (отдельное издание 1920) и драма «Яшь йөрәкләр» (Молодые сердца) (отдельное издание 1920).
В своём творчестве автор отразил эпоху крепостного права, империалистическую и гражданскую войны, показал строительство социалистического государства. Пьесы Ф. Бурнаша ставились в татарских театрах Казани, Астрахани, в башкирских театрах. До сих пор сохраняются в репертуаре театров Татарстана.
В поэтическом творчестве Ф. Бурнаш — последователь школы Тукая, далеко опередивший своего учителя. Как поэт Ф. Бурнаш — романтик. Как бытописатель не имеет себе равного в современной татарской литературе. Он автор нескольких сборников стихов.
Ему принадлежат первые переводы на татарский романа в стихах А. С. Пушкина «Евгений Онегин», романов «Как закалялась сталь» Н. Островского, «Мать» М. Горького, «Отцы и дети» И. С. Тургенева, повести «Хаджи Мурат» Л. Н. Толстого и др.
_________________________________________________________________
Фәтхи Бурнаш (Фәтхелислам Закир улы Бурнашев) 1898 елның 13 январенда Сембер губернасы Буа өязе (Чувашстан АССРның Батыр районы) Бикшик авылында мулла гаиләсендә туган. Башлангыч белемне ул авылда ала, 1907 елда аны әтисе Казанның «Мөхәммәдия» мәдрәсәсенә урнаштыра. Фәтхелислам укырлык акча эшләү максаты белән җәйләрен казакъ далаларында балалар укыта, Мәкәрҗә ярминкәсенә барып төрле эшләрдә йөри. 1916 елда ул «Мөхәммәдия»дән китеп, рус телендә дүрт класс гимназия программасы күләмендә үзлегеннән әзерләнеп имтихан тота.
Мәдрәсәдә укыганда ул «Сәйяр» труппасы артистларына рольләр күчерергә булыша, пьесалар тәрҗемә итә һәм үзе дә шигырьләр, драма әсәрләре яза башлый. 1917 елгы февраль революциясе көннәрендә ул журналист-әдип була. Шул елның маенда армиягә алынып ул Сембер шәһәрендә пехота полкында хезмәт итә, аннары Буа, Сембер шәһәрләрендә укытучы, шәкертләр җәмгыятендә секретарь булып эшли. Шушы елларда атаклы «Яшь йөрәкләр» һәм «Таһир-Зөһрә» дигән сәхнә әсәрләрен яза.
Гражданнар сугышы елларында Ф. Бурнаш совет матбугаты органнарында эшли. 1919 елда ул Коммунистлар партиясе сафларына кабул ителә. 1920 — 1924 елларда Ф. Бурнаш Казанда Үзәк Мөселман Хәрби коллегиясенең «Кызыл Армия», «Татарстан» газеталарында редактор була, «Кызыл Байрак» газетасын, «Чаян» һәм «Безнең юл» журналларын оештыруда катнаша, ачларга ярдәм итү буенча республика комитетының шефлык комиссиясенә җитәкчелек итә. 1924 — 1928 елларда ул партиянең Казан шәһәр, Суконный бистә (хәзерге Бауман районы) комитетларында агитация һәм пропаганда бүлеге мөдире, «Экономик тормыш» нәшрияте вәкиле, эшче матбугаты секциясе председателе, Татар дәүләт академия театры директоры булып эшли. Бу елларда ул күп санлы сәхнә әсәрләре, шигырьләр, либреттолар, публицистик әсәрләр яза, тәрҗемә эше белән актив шөгыльләнә. Ул 1934 елда СССР Язучылар союзына кабул ителә. Әдип 1939 елда хаксызга кулга алынды һәм 1946 елда вафат булды.
Иҗаты
Әдәби эшчәнлеге 1910 еллар уртасында башлана: «Сәйяр» труппасы өчен С.Найденовның «Дети Ванюшина» («Ванюшин балалары», 1914) пьесасын тәрҗемә итә, үзенең беренче «Язмыш» (1914, куела 1917), «Сукбай» (1915, куела 1917), «Саташкан кыз» (1916, куела 1917) пьесаларын яза.
«Аң», «Ак юл» журналларында беренче шигырь һәм поэмаларын, яшь авторга киң танылу китергән «Таһир-Зөһрә» (1917, куела 1918) трагедиясен, «Яшь йөрәкләр» (1917, куела 1918) комедиясен бастыра.
Гражданнар сугышы елларында иске тормышны инкарь итү, социаль гаделлек өчен көрәш, җәмгыятьне революцион үзгәртү мотивлары белән сугарылган 15 тән артык поэма, шигырь, хикәяләр, памфлетлар иҗат итә. Киләчәктә ул мотивлар «Камали карт» (1925) комедиясендә, «Адашкан кыз» (1920–1926, куела 1927) драмасында, «Хөсәен мирза» (1919–1926, куела 1927) трагедиясендә, «Илһам» (1928) сатирик комедиясендә үсеш ала.
Бу пьесаларның геройлары гомерләрен халыкны социаль яктан азат итүгә багышлыйлар, яңа моральне яклап чыгалар.
Романтик «Лачыннар» (1931, куела 1933) драмасында, тарихи-революцион «Таң» (1932) драмасында Гражданнар сугышы вакыйгалары тасвирлана; «Олы юл белән» (1929–1930) драмасында, «Ялгыз Ярулла» (1940) комедиясендә крәстияннең колхоз тормышында үз урынын табуга омтылышы күрсәтелә; «Тукучы Әсма» (1931, куела 1932) драмасында производство темасы чагылдырыла; «Мин калдырдым пар казанын» (1930) поэмасында хосусый милекчелек психологиясенең яңа туып килгән социалистик коллективизм принциплары белән каршылыгы күрсәтелә.
Ф.Бурнаш «Колхозчылар маршы»на текст (1933), хатирәләр («Мәҗит ага хатирәсе», 1934; «Горький истәлеге», 1936) һәм башка әсәрләр яза.
Татар теленә А.С.Пушкинның «Евгений Онегин» шигъри романын (1939), Л.Н.Толстойның «Хаджи Мурат» («Хаҗи Морат», 1935) повестен, И.С.Тургеневның «Отцы и дети» («Аталар һәм балалар», 1932), М.Горькийның «Мать» («Ана», 1933), Н.А.Островскийның «Как закалялась сталь» («Корыч ничек чыныкты», 1936–1937; А.Шамов һәм Г.Хәбиб белән берлектә) романнарын тәрҗемә итә.
Ф.Бурнаш – татар совет әдәбиятының һәм театр сәнгатенең идея-эстетик принциплары формалашуда билгеле бер роль уйнаган биш опера либреттосы (шул исәптән «Таһир-Зөһрә», «Шатлык», «Яшь йөрәкләр»), хикәяләр, күпсанлы публицистик мәкаләләр, рецензияләр авторы.
Сылтамалар:
https://ru.wikipedia.org/wiki/Бурнаш,_Фатхи
https://tatarica.org/tat/razdely/kultura/literatura/shheslr/burnash-fthi
https://shigriyat.ru/authors/burnash/bio
Нет комментариев