1-энг мухим эслатма! Тавхид ва "ЛА ИЛАҲА ИЛЛАЛЛОҲ" нинг ҳақиқати — маноси, рукни ва шартлари ҳақида.
بسم الله الرحمن الرحيم
Бисмиллаҳи р-Роҳмани р-Роҳим.
Аллоҳ сизга раҳм қилсин эй хурматли юртошим сиз энг аввало ҳамма билишлиги шарт бӯлган, қуйидаги энг мухим эслатмага диққат қилинг !
Эслатмамиз Ислом динимизнинг асоси, пойдевори, асл ҳақиқати ҳақидадир, ва ҳозирги кунда унут бӯлган ва одамлар орасида кенг тарқалган куфр - ширк амаллар ҳақида, яни ДИНДАН ЧИҚАРУВЧИ АМАЛЛАР ҳақидадир!
Аллоҳ та'ала айтади:
“Албатта, Аллоҳ Ўзига шерик қилинишини кечирмас... “
(Ан-ниса сураси 48-оят).
Демак энг мухим иш киши қандай қилиб Аллоҳга шерик қилиб қӯйишлиги мумкинлигини ӯрганишлиги экан, шу ҳақида билишлиги энг мухим ишлардан экан.
Диққат қилинг Аллоҳга шерик қилишлик биргина ҳайкалга сиғинишликгина эмас Аллоҳга бошқани шерик қилишликни, Аллоҳга кофирликни, яни диндан чиқиб кофир бӯлиб қолишликни бошқа турлари ҳам бор, жуда кўп, булар ҳақида билишлик энг мухим ишлардан, чунки Аллоҳ “КЕЧИРМАЙМАН“ деди, бу дегани абадий дӯззахда қолади, умуман у ердан чиқмайди, ва жаннатга ҳеч қачон кирмайди дегани.
Аллоҳ та'ала айтади:
«... Албатта кимда-ким Аллоҳга ширк келтирса, Аллоҳ унга жаннатни ҳаром қилур ва борар жойи дўзах бўлур. Зулм қилгувчилар учун бирон ёрдамчи бўлмас.»
( Маида сураси 72-оят)
Кимга Аллоҳ жаннатни харом қилади кофирга, кимни Аллоҳ кечирмайди кофир мушрикларни, кофиргина, Аллоҳга бошқани шерик қилган мушрикларгина жаннатга умуман кирмайди.
Яна Аллоҳ та'ала айтади:
“Оятларимизни инкор қилиб, ёлғон деган кимсалар эса дўзах эгалари бўлиб, унда абадий қолажаклар.“
(Бақара сураси 39-оят).
Аллоҳни оятларини кимлар ёлғон дейди, кимлар инкор қилади, кофирлар. Кимлар Ислом динимизга амал қилишликдан тӯсади кофирлар.
Бундай оятлар жуда кӯп. Дӯззахдан Аллоҳдан панох сӯраймиз.
АСОС!
Аллоҳ та'ала айтади :
"Динга зўрлаб (киритиш) йўқдир. (Зеро) ҳақ йўл залолатдан ажраб бўлди. Бас, ким тоғутга кофир бӯлиб (юз ўгириб), Аллоҳга иймон келтирса, у ҳеч ажраб кетмайдиган мустаҳкам тутқични тутибди. Аллоҳ Эшитгувчи, Билгувчидир."
(Бақара сураси 256-оят).
Энг-энг аввало мусулмон киши ҳаётида ҳамма-ҳамма нарсадан олдин, энг биринчи билишлик керак бӯлган нарса бу Тавхиддир ва тоғутга кофир бӯлишликдир.
Тавхид ӯзи нима? ва Тоғут нима?
ТАВХИД - бу Яккаилоҳлик.
Яни Тавхид бу:
Аллоҳнинг Ӯзигагина хос бӯлган хусусиятларда Аллоҳни Ягона деб билишликдир. (яни Аллоҳнинг Ӯзигагина хос бӯлган хусусияту сифатларда ёлғиз шериги йӯқ деб билишлик бу Тавҳиддир)
1. Аллоҳни Ёлғиз Яратувчи, дунёни Ёлғиз бошқарувчи деб билишлик.
2. Аллоҳни ибодатга ҳақли Ёлғиз Зот деб билишлик.
3. Аллоҳни Исми Сифатларида Ёлғиз деб билишлик.
ТОҒУТ бу:
Аллоҳнинг Ӯзигагина хос бӯлган ҳусусиятлари ӯзгага нисбат берилса _ ӯша нисбат берилган нарса ёки кимса тоғутдир, энди ӯша хусусиятларни берганлар Аллоҳга шерик қилганлардир, яни мушрикдир, кофирдир.
Тоғутни луғавий маноси: туғёнга кетишлик, ҳаддидан ошишликдур. Аллоҳгагина хос бўлган хусусиятларни ӯзига нисбат берган кимса тоғутдир.
Тоғут бу туғёнга кетган кимса ёки ҳаддидан оширворилган нарса.
Тоғут бу яна қисқача айтганда Аллоҳгагина хос бӯлган ҳусусиятлару, сифатларни менда ҳам бор деб даво қилувчилар, яни илоҳликни даво қилувчилар, ҳаддидан ошган туғёнга кетган кофирлардир.
(Тоғут нималигини билишлик жуда мухимлиги учун 2 чи, 3 чи, 4чи эслатмаларимизда уламоларни тарифи билан, Қурон суннатдан далиллар билан, мисоллар билан кенгроқ тӯлиқ тушунча келтирганмиз ва пастроқдаги шу эслатмадаги расмда эса тушуниш осон бӯлишлиги учун бир жадвал ҳам келтирдик.)
Ислом дини энг аввало ТАВХИДДАН бошланади!
ЛА ИЛАҲА ИЛЛАЛЛОҲ дан бошланади!
Ҳоп бу калимани ма'носини ва рукни ва шартларини мукаммал биламизми?
Агар билмасангиз, ёки унутган бӯлсангизэслатмалармизни охиригача ӯқиб тафаккур қилсангиз бу калиманинг ма'носи ҳақида сӯнг, рукни ва шартлари ҳақида билиб оласиз иншаАллоҳ.
"Тавхид Калимансининг ма'носи"
ЛА ИЛАҲА ИЛЛАЛЛОҲ- Аллоҳдан ўзга ҳақ ма'буд йўқдир.
Аллоҳдан ӯзга ибодатга ҳақли зот йуқ.
ЛА - йуқ ,
ИЛАҲА - илоҳ ,
ИЛЛАЛЛОҲ - илло Аллоҳ.
Бу калима "Калмаи Тоййиб", яни покловчи калима ҳам деб аталади.
Тавхид калимаси деб ҳам аталади.
(Деярли барча эслатмаларимиз ӯзи шу ЛА ИЛАҲА ИЛЛАЛЛОҲ нинг маноси ва унга амал қилишлик ҳақида бӯлади)
"Калманинг Рукни"
ЛА ИЛАҲА ИЛЛАЛЛОҲ калимасининг 2 рукни бор, Инкор ва Исбот !
(рукн деганда тушуниладики; бу бӯлишлиги шарт бӯлган АСОС бӯлган нарса, яни рукнлардан бири бӯлмаса умуман ҳаммаси йӯқ бӯлишлиги, яни бе фойда, сахих эмаслиги тушунилади )
ЛА ИЛАҲА ИЛЛАЛЛОҲ
Икки рукнга бӯлинади инкор ва исбот.
1. ЛА ИЛАҲА - ЙӮҚ ИЛОҲ деб
бутун барча тоғутлар, уларга эргашганлар инкор қилинади, яни кофир, мушриклардан юз ӯгирилади.
(бу Инкор 1-рукни)
2. ИЛЛАЛЛОҲ - деб Аллоҳни исбот қилинади, яни Аллоҳни ягона ибодатга лойиқ Зот деб тасдиқланади.
(бу Исбот 2-рукни)
Бу рукнларни иккиси ҳам бӯлишлиги кишини мусулмон бӯлишлиги учун шартлар ҳисобланади. Бу рукнларни бири бӯлиб бири бӯлмаса киши мусулмон эмас.
Аллоҳ та'ала айтади :
"Динга зўрлаб (киритиш) йўқдир. (Зеро) ҳақ йўл залолатдан ажраб бўлди. Бас, ким тоғутга кофир бӯлиб (юз ўгириб), Аллоҳга иймон келтирса, у ҳеч ажраб кетмайдиган мустаҳкам тутқични тутибди. Аллоҳ Эшитгувчи, Билгувчидир."
Бақара сураси 256-оят.
"ЛА ИЛАҲА ИЛЛАЛЛОҲ " сӯзи билан бу оятдаги ӯхшашликни қаранг, Бу калимада ҳам биринчи инкор қилишлик келади:
"ЛА ИЛАҲА" - "Йуқ илоҳ" деб тоғутлардан юз ӯгирилади ва сӯнг "ИЛЛАЛЛОҲ" - "илло Аллоҳ" деб Аллоҳни ёлғизланади.
Оятда ҳам аввало "Тоғутга кофир" бӯлишга буюрилди ва сӯнгина Аллоҳ та'ала Ӯзига иймон келтиришга буюрди. Оятдаги мустаҳкам тутқич нима, яни ушлайдиган нарса деб нима назарда тутилган?
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам Исломга ишора қилганлар.
(тавсир Қуртубийни ва тавсир Тобарийни ва бошқа тавсирларни ӯқинг шу манони топасиз.)
Бақара сураси 256-оят бу Оятдаги ҳеч қачон узулмайдиган мустахкам тутқични — "урвати - л- вусқони" - Мужоҳид "иймон" деб тавсир қилган, Ас-Суди "Ислом" деган, Саид ибн Жубайр ва ибн Аббос розиАллаҳу анҳулар "Ла илаҳа ИЛЛАЛЛОҲ" деб тавсир қилганлар.
Абдуллоҳ ибн салам розиаллоҳу анҳу (Пайғамбаримиз даврида) туш кӯрган тушида бир яшил боғда эдим дейди, у боғни ӯртасида бир темир устунни кӯрдим, устунни ости ерда юқориси осмонда эди ва уни йуқорисидан бир арқон осилиб турган эди, менга юқорига чиқ дейилди, чиқолмайман дедим, шунда ёрдамчи орқамдан кийимимдан кӯтариб чиқ деди. Мен чиқдим то арқонни тутмагунимча, менга ундан тут дейилди, сӯнг уйғонсам қӯлимда ӯша арқон турган экан, бу тушни Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламга айтим, шунда Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдиларки: "боғ бу Ислом боғи, устун Ислом устуни, у тутқич ӯша (Қуронда оятда айтилган) мустахкам тутқич, сен ӯлимингача Исломда бӯласан" дедилар. ( бу ҳадис санади билан Икки сахихда ва имом Ахмад муснадларида келган)
(Тавсир Ибн Касир китобидан)
Диққат қилинг Аллоҳ та'ала бу оятда ҳеч узулмайдиган мустаҳкам арқонни яни Исломни махкам тутишликни, яни мусулмон бӯлишликни 2 нарсага шарт қилиб боғлади:аввал "Тоғутга кофир" бӯлишга ва сӯнгина Аллоҳ та'ала Ӯзига иймон келтиришни иккинчи зикр қилиб "Аллоҳга иймон келтирса" деб шарт қилди.
Исломга киришлик учун, киши мусулмон бӯлишлиги учун шу 2 шарт лозим. Демак бу икки шарт бӯлишлиги шарт. Аввало тоғутга кофир бӯлинади сӯнгина иймонга келинади. Аввал тозаланиш сӯнгра иймон. Қалбни ботил ақидадан тозаланади, ширк куфрларни билиб, улардан тавба қилиб этиқодни тозалайди, тоғутлардан юз ӯгирилади шундагина Аллоҳга иймон фойда беради, шундагина тозаланган қалбга
ЛА ИЛАҲА ИЛЛАЛЛОҲ мустаҳкам ӯрнашади, шундагина қалбга иймон кириб киши мусулмон бӯлади Аллоҳнинг изни билан!
Демак бир шарти бӯлиб иккинчиси бӯлмаса, яни кимки тоғутдан юз ӯгирмаса Аллоҳга иймони бефойда, бу дегани Исломни ушламаган дегани, киши мусулмон эмас дегани.
Бу икки шарт Исломнинг асоси хисобланади.
Бу икки шарт калимаи Тоййибни маноси ҳисобланади.
Бу икки шарт икки АСОС дир.
ШУ ИККИ ШАРТ ҲАҚ БИЛАН БОТИЛНИ АЖРАТДИ ВА АЖРАТАДИ.
Бу икки шарт ҳар бир умматга пайғамбарларнинг юборилишидаги асосий мақсади ҳисобланади "тоғутга кофир бӯлиш ва Аллоҳга иймон келтириш".
Аллоҳ айтади:
"Аниқки, Биз ҳар бир умматга: «Аллоҳга ибодат қилинглар ва тоғутдан йироқ бўлинглар», (деган ваҳий билан) бир пайғамбар юборганмиз."
Нахл сураси 36-оят.
Хозир ӯзини мусулмон санаган кӯп давлатларда фақат Аллоҳга иймон бор, лекин иккинчи шарт йӯқ, яни тоғутга кофир бӯлишлик йӯқ, бу дегани Исломни ярми йӯқ дегани, барча пайғамбарларнинг юборилишидаги асосий мақсадни йӯқга чиқарди дегани.
Кимда Аллоҳга иймон бору тоғутдан инкор бӯлмаса, тоғутга кофир бӯлмаса бу Аллоҳга бошқани шерик қилган бӯлади, иймони йӯқ мусулмон эмас, намоз ӯқиб, кӯп ибодатлар қилиб юрган бӯлса ҳам кофирдур, чунки ширк аралашган иймон иймон эмас. Исломни ҳам сахих бӯлиш шарти бор, намозни сахих булиш шарти таҳорат бӯлгани каби.
Бу ҳақида уммат тан олган уламолар сӯзлари:
Тоғутга кофир бўлиш, ширк ва куфрни тарк этиш, тавҳиднинг шартларидандир.Тоғутга кофир бўлишлик, ширк ва куфрларни тарк этишлик — шаҳодат калимасининг шартларидандир.Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтадилар: «Кимки лаа илааҳа иллаллоҳ деса ва Аллоҳдан бошқа ибодат қилинадиган нарсаларга (тоғутларга) кофир бўлса, унинг моли ва қони ҳаром, ҳисоби эса Аллоҳга ҳаволадир».
(Имом Муслим ривояти 23, 1-жуз 53-бет)
Шайхул ислом, имом Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб айтади: «Бу ҳадис лаа илааҳа иллаллоҳнинг маъносини энг буюк тафсирларидан биридир. Мазкур ҳадисда росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам жон ва молни ҳаром бўлиши учун шаҳодатни қуруқ талаффуз қилишни етарли қилмадилар ва ҳаттоки ушбу калиманинг маъносини билиб туриб талаффуз қилишни ҳам етарли қилмадилар ва ушбу шаҳодатга иқрор бўлишликни ўзини ҳам етарли қилмадилар, ҳамда инсон Аллоҳдан ўзгага ибодат қилмасада, лекин жони ва моли қачонки у Аллоҳдан бошқасига ибодат қилинадиган барча нарсаларга (тоғутларга) кофир бўлса, ана ушандагина ҳаром бўлади. Агар бунда шубҳа ва иккиланиш бўлса, жони ва моли ҳаром эмасдир».
(Китабут Тавҳид, 26)
Ушбу тушунтириш нақадар аниқ ва очиқдир ва бу ҳар қандай мухолиф тараф учун озгина бўлса ҳам эътироз билдира олмайдиган даражадаги ёрқин далилдир.
Китабут Тавҳид шарҳи Фатҳул-мажийд китобининг муаллифи, Абдурроҳман ибн Ҳасан ушбу ҳадис шарҳида шундай дейди: «Билгинки, бу ҳадисда пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам жон ва молни ҳаром бўлишини икки нарсада қилдилар:
1. Лаа илааҳа иллаллоҳ калимасини юқоридаги ҳадисларда келтирилгандек, илм билан (барча маъносини билишлик) ва яқийнан ишониб, динни Аллоҳ учун холис қилган ҳолда талаффуз қилишлик. Ушбу шартлар аввалги ҳадисларда зикр қилинган.
2. Аллоҳдан ўзгага ибодат қилинадиган нарсаларга (тоғутларга) кофир бўлишлик. Мазкур ҳадисда росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам мол ва жонни омонда бўлиши учун фақатгина шаҳодатнинг шунчаки талаффуз қилишликни етарли эмас. Жон ва молни омонда бўлишлиги учун инсон ушбу шаҳодат калимасини ўзининг хаётига татбиқ қилиб, унинг шартларини амалга ошириши вожибдир. Ушбу ҳадисда қуйидаги оятнинг маъноси билдирилган: «Кимки тоғутга кофир бўлса ва Аллоҳга иймон келтирса, батаҳқиқ, узулмайдиган мустаҳкам арқонни ушлабди».
(Бақара: 256-оят )
(Фатҳул-мажийд шарх Китабут Тавҳид, 111)Сўнгра муаллиф Муҳаммад ибн Абдулваҳҳобнинг Китабут Тавҳид китобидан сўзларни нақл қилиб келтиради: «Мана шу, шаҳодат саҳиҳ бўлиши учун бўлган зарурий шартдир. Аллоҳ таъоло амр қилмоқдаки: «Ва улар билан то фитна бўлмагунча (ширк ва куфр қолмагунча) ва диннинг ҳаммаси Аллоҳга (холис) бўлгунча, жанг қилинг. Агар тўхтасалар, бас, Аллоҳ, албатта, нима қилаётганларини кўриб тургувчи Зотдир». (Анфол: 39)
«Бас, ҳаром ойлар чиққанда, мушрикларни қаерда топсангиз, ўлдиринглар, тутинглар, қамал қилинглар ва уларни ҳар жойда пойланглар. Агар улар тавба қилсалар, намозни тўкис адо этсалар ва закотни берсалар, йўлларига қўйиб юборинглар. Албатта, Аллоҳ мағфиратли ва раҳмли зотдир».
(Тавба сураси 5-оят)
Бу ерда Аллоҳ таъоло бизга улар билан токи улар ширкларини тарк этиб, барча амалларини (ибодатларини) фақатгина Аллоҳга йўналтириб, намозни қоим қилиб, закотни адо этмагунларича жанг қилишга буйирди. Имом Муслим Абу Хурайра розиаллоҳу анҳудан ривоят қилган хадисда, росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Менга одамлар билан токи улар лаа илааҳа иллаллоҳ деб шаҳодат бериб ва менга ва мен олиб келган нарсага иймон келтирманунларига қадар жанг қилишга буйрилди. Ким буни қилса, у мендан жони ва молини омонда сақлабди, ҳисоби эса Аллоҳга ҳаволадир». Саҳиҳайнда келган (Имом Буҳорий ва имом Муслимнинг саҳиҳлари) Абдуллоҳ ибн Умар розиаллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадисда росулуллоҳ соллаҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Менга инсонлар билан токи лаа илааҳа иллаллоҳ ва Муҳаммадан росулуллоҳ деб гувоҳлик бермагунларига қадар жанг қилиш буйрилди…» Ушбу икки ҳадис, юқорида келтирилган оятларнинг тафсирларидан саналади.
Шак-шубҳа йўқки, кимки шаҳодат калимасининг маъносини билмаса ёки унинг шартлари ва у тақазо қилганларига амал қилмаса, агарчи шаҳодатни тили билан талаффуз қилса ҳам, у билан жанг қилиш зарурлиги борасида, уламоларнинг орасида ихтилоф мавжуд эмасдир» (Фатҳул Мажийд, 111)
Имом Муҳаммад ибн Абдулваҳҳоб айтади: «Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтиларки: «Кимки лаа илааҳа иллаллоҳ деса ва Аллоҳдан бошқа ибодат қилинадиган нарсаларга (тоғутларга) кофир бўлса, унинг моли ва қони ҳаром, ҳисоби эса Аллоҳ Азза ва Жаллага ҳаволадир». Ушбу ҳадис шуни баён қиладики, лаа илааҳа иллаллоҳ калимасининг лафз ва маъноси бордир. Лекин, инсонлар бу борада уч гуруҳга бўлинишган. Биринчи гуруҳ: Ушбу калиманинг маъносини биладилар, унга мувофиқ амал қиладилар, унинг ҳақларини адо қиладилар ва унинг бузувчи барча нарсалардан четланган ҳолда нутқ қиладиганлар. Иккинчи гуруҳ: Зоҳирларида ушбу калимани нутқ қиладиган, ўзларини зоҳирий сўзлар билан зийнатлайдиган, ботинларида эса ширк ва куфрни яширадиганлар. Учинчи гуруҳ: Ушбу калимани маъносини билмайдиган, уни бузиб ташлайдиган (ширк ва куфр) амаллар қила туриб мазкур калимани нутқ қиладиганлар. «Улар: бу дунё ҳаётидаёқ сайъи-ҳаракатлари ботил бўлган, ўзлари эса, (жоҳилликлари сабабли) яхши амал қиляпман, деб уйлайдиганлар кишилардир» (Каҳф: 104) Аммо биринчи гуруҳга келсак, улар нажот топган, ҳақиқий мўминдирлар. Иккинчи гуруҳга келсак, улар мунофиқдирлар. Учунчи гуруҳга келсак, улар мушрикдирлар» (Дурорус Саннийя, 2/112)
Имом Нававий айтади: «Имом Бухорий Абдуллоҳ ибн Умардан ривоят қилган ҳадисда, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Менга токи халқлар лаа илааҳа иллаллоҳ ва Муҳаммадан росулуллоҳ деб гувоҳлик бериб, намозни барпо қилиб ва закотни адо қилмагунларича уларга қарши жанг қилиш буйрилди ва агар улар буни қилишса, уларнинг моллари ва жонлари мендан омондадир, магар исломнинг ҳаққи бундан мустасно, ҳисоблари эса Аллоҳга ҳаволадир». Абу Сулаймон Ал Хаттобий ушбу оят борасида қуйидагиларни айтади: «Аниқки, бу хадисда оддий мушриклар қасд қилинмоқда, аҳли китоб мушриклари эмас. Чунки, аҳли китоб агарчи «лаа илааҳа иллаллоҳ»ни айтишса ҳам улар билан жанг қилишлик барибир давом этаверади. «Ҳисобларии эса Аллоҳга ҳаволадир» бу шуни билдирадики, уларнинг маҳфий қилган гуноҳларига жазо, Аллоҳга ҳаволадир. Аммо бизга зохир бўлган, улар ошкора қилган гуноҳларига келсак, у ҳолда мусулмонлар ушбу гуноҳларига бу дунёда ҳам жазо берадилар. Хадис бизга шуни тушинтиряптики, агарда (мусулмон) киши ўзининг куфрини яширса ва бизга ўзини (тоғутга ва унинг аҳлига кофир бўлган) мусулмон қилиб кўрсатса, у ҳолда биз унинг зоҳирий кўринишига қараб ҳукм қиламиз, уни мусулмон санашга мажбур бўламиз. Аксар уламолар шу фикрдалар. Имом Молик айтади: «Агарда у одам шунчаки ўзини мусулмон қилиб кўрсатгани аниқлашса, у ҳолда унинг тавбасини қабул қилмай қатл қилиш керак бўлади (Чунки у ўзининг каззоб эканини исботлаб бўлди)». Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ҳам шу фикрдалар. Қози Иёз ушбу фикрни тасдиқ этиб, ушбу масъалага чуқурроқ кириб деди: «Шаҳодат калимасини талаффуз қилаётган одамнинг моли ва жони омонда бўлишлигининг сабаби шундаки, у иймонни (тавҳидни) изҳор қилди. Ушбу ҳадисда тавҳидни инкор қилган араб мушриклари ҳақида гап кетяпди, зеро мусулмонлар енг биринчи жанг қилган мушриклар ана шулар бўлгандир. Аммо аввалидан тавҳидга иқрор бўлганларга келсак, у ҳолда уларнинг шаҳодат калимасини талаффуз қилишлари, уларни мусулмон санашлигимиз учун етарли эмасдир. Чунки, улар кофир бўлган пайтларида ҳам бу калимани талаффуз қилишарди. Бошқа ҳадисларда, уларни мусулмон санашлик учун, уни амалга ошириш шарт бўлган бошқа шартлар ҳам мавжуддир». Имом Нававий давом этиб дейди: «Масалан шу шартлардан биттаси, росулуллоҳ соллаллоҳу олиб келган нарсани барчасига иймон келтириш. Зеро, ҳадисда айтилмоқдаки: «Менга одамлар билан токи улар лаа илааҳа иллаллоҳ дея шаҳодат бериб ва менга ва мен олиб келган барча нарсага (Қуръон ва Суннатга) иймон келтирмагунларича жанг қилишга буйрилди». (Шарх Нававий, 1-жуз 206-бет)Имом Абу Ҳанифанинг шогирди, имом Муҳаммад ибн Хасан Шайбоний айтади: «Имом Бухорий Абдуллоҳ ибн Умардан ривоят қилган ҳадисда, Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Менга токи инсонлар лаа илааҳа иллаллоҳ ва Муҳаммадан росулуллоҳ деб гувоҳлик бериб, намозни барпо қилиб ва закотни адо қилмагунларича уларга қарши жанг қилишга буйрилдим ва агар улар буни қилишса, уларнинг моллари ва жонлари мендан омондадир, магар исломнинг ҳаққи бундан мустасно, бошқа амалларининг ҳисоби эса Аллоҳга ҳаволадир». Ушбу сўзларни росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтган пайтларида, у зот тавҳидни қабул қилмайдиган мушриклар билан жанг қилардилар. Агар улардан бирортаси лаа илааҳа иллаллоҳни талаффуз қилса, улар билан жанг қилаётган Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам (ушбу шаҳодат калимасини талаффуз қилишликдан) нимани қасд қилган бўлсалар (яъни маъносини билишни) ана ўша маънода талаффуз қиларди. Шунинг учун ҳам, улар мазкур калима билан ўзларининг аввалги динларини тарк этиб, исломга кирдилар деб ҳисобланарди. Зеро, биз уларнинг ботиний ҳолатларини билмаймиз, шунинг учун ҳам уларнинг зоҳирий ҳолатларига қараб, унга чекланишга мажбурмиз. Агарда шундан сўнг, улар мазкур шаҳодат калимасига зид нарсани айтганлари билинса, албатта ушбу калимага ҳиёнат қилибди дея ҳисобланарди.
Мушриклар Аллоҳ таъолони тан олишарди, аммо тавҳидни (Уни ибодатда яккалашни) инкор қилишарди. Қуръон буни мана шундай баён қилади: «Агар сен улардан ўзларини ким яратганини сўрасанг, албатта, Аллоҳ, дерлар. Бас, қаёққа бурилиб кетмоқдалар?!».
(Зуҳруф: 87)
«Уларга қачонки «Лаа илааҳа иллаллоҳ», дейилса, мутакаббирлик қилар эдилар. (Соффат: 35)
«Уларнинг ичларига ўзларидан огоҳлантиргувчи келганидан ажабландилар ва кофирлар: «Бу (одам) сеҳргар ва каззобдир. У илоҳларни битта илоҳ қилдими?! Албатта, бу ажабланарли нарса!» дедилар».
(Сод: 4-5)
Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг даъватлари йойилган эди ва мушриклар, Муҳаммад алайҳиссалом ушбу калима билан нимани талаб қилаётганларини билишарди ва агарда улардан кимдир лаа илааҳа иллаллоҳ калимасини талаффуз қилса, у бутунлайча ўзининг эътиқодини ўзгартирарди ва мусулмонлар тутадиган ақийда, эътиқодни қабул қиларди. Шунинг учун ҳам Муҳаммад алайҳиссалом улар учун лаа илааҳа иллаллоҳ калимасини, мушриклар билан кофирлар орасидаги ажралиб турувчи бир аломат (чегара) қилиб ўрнатдилар. Аммо иш яҳудий ва насронийларга келганда эса, ҳолатлар ўзгаради. Уларнинг ушбу шаҳодат калимасини талаффуз қилишлари, албатта улар мусулмон бўлганликларига далил бўлмайди. Зотан, улар шундоқ ҳам бу калимани талаффуз қилишар эди. Уларнинг исломга киришларига бошқа куфрлари монеълик қилади, улар Муҳаммад алайҳиссаломнинг пайғамбар эканларини тан олишмайди. Шунинг учун ҳам, улар мусулмон бўлишлари учун ўзларига хос бўлган куфрларини тарк этишлари ва ҳақиқий динга киришлари учун, айнан ўзларига етишмиётган нарсани тан олишлари шартдир. Бугунги Ироқий яҳудийлар исломнинг ушбу (Муҳаммад Аллоҳнинг пайғамбари эканини) асосни тан олишади, улар Муҳаммад алайҳиссалом Аллоҳнинг пайғамбари эканига розий бўлишади. Лекин, энди бу сафар уларнинг исломга киришликлари учун бошқа куфрлари монеълик қилади, улар Муҳаммад Аллоҳнинг пайғамбари, аммо фақатгина арабларга хос пайғамбардир дейишади ва улар ҳаттоки ўзларининг ушбу куфрларини, ўзларича Қуръондаги оят билан исботламоқчи бўладилар: «У зот саводсизлар ичидан, гарчи улар бундан аввал очиқ залолатда бўлсалар ҳам, уларга оятларини ўқиб берадиган ва уларни поклайдиган ҳамда китобни ва ҳикматни ўргатадиган ўзларини ичидан Пайғамбарни юборди». (Жума: 2) Шу сабабли ҳам, агарчи улар Муҳаммад алайҳиссаломни пайғамбар деб тан олсалар ҳам мусулмон ҳисобланишмайди. Уларнинг барчалари ўзларини ҳақ йўлдамиз деб ўйлайдилар. Шунинг учун уларнинг мен мусулмонман (Аллоҳга таслим бўлганман) дейишлари ёки шаҳодат калимасини талаффуз қилишлари, биз учун ҳеч қандай эътиборга эга эмасдир.
Улар мусулмон ҳисобланишлари учун, улар ўзларининг (хозирги) динларини (куфрларини) амалда ва буни ҳеч қандай бошқа таъвилга йўл қўймайдиган даражада очиқ ва аниқ сўзлари билан изҳор қилишлари керакдир.
(Китабус Сийарул Кабир би Шархул Аимма, Муҳаммад ибн Аҳмад Сарахсий, 1-жуз, 1500-бет)
Кўриб турганимиздай ҳар бир кофирнинг ўзининг куфр тури мавжуд ва айнан ана шу уни исломга киришдан тўсади. Шу сабабли уларнинг ҳар бири ўзининг куфрига қараб исломга кириши ҳар хил бўлади. Агар инсон тавҳидга иқрор бўлса, лекин нубувватга иқрор бўлмаса у ҳолда биз уни мусулмон санашимиз учун у нубувватни барча асосларига иқрор бўлиб қабул қилиши шартдир.
Агарда бирор кимса тавҳидга, нубувватга иқрор бўлса, аммо кофирларни такфир қилмаса у ҳолда у исломга кириши учун, такфирга иқрор бўлиб, қабул қилиши яъни кофирларни такфир қилиши керакдир.Ибн Ҳажар «Кимки фарзларни қабул қилмаса, уни тавбага чақирилади, агар тавба қилмаса қатл қилинади» деган бобда ушбу ҳадисни келтиради: «Менга инсонлар билан жанг қилишга буйрилдим…» сўнг айтадики: Бу ҳадис ким лаа илааҳа иллаллоҳ деса, уни қатл қилишликни ман этади. Бу тўғридир, лекин бу шаҳодат калимасини талаффуз қилган одам мусулмон бўладими ёки йўқми. Энг афзал фикр қуйидагичадир: «Инсон мусулмон саналмайди, лекин уни қатл қилиб ташланмайди, зеро у холис бўлиши эҳтимоли ҳам бордир. Уни қатл қилинмайди токи имтиҳон қилинганда куфри зоҳир бўлмагунига қадар. Лекин исломга ва росулуллоҳга холис таслим бўлгани зоҳир бўлса, у ҳолда у мусулмон саналади». (Фатҳул Борий)Имом Бағовий айтади: «Агар икки ёки ундан ортиқ илоҳларга ибодат қиладиганлар (араб мушриклари) лаа илааҳа иллаллоҳни айтсалар, улар (араб нўлиб, у калимани маъносини яхши билганлари учун ҳам) мусулмон санадилар, уларни исломнинг барча арконларига ва барча ботил динларни инкор қилишга мажбурланади. Агар шаҳодат калимасини нубувватни инкор қиладиганлар айтишса, у ҳолда буни ўзи уларни мусулмон санашга етарлик эмас. Улар Муҳаммад Росулуллоҳ деган қисмини қўшишлари шартдир. Шунда улар мусулмон саналадилар. Лекин буларнинг ҳаммаси (Лаа илааҳа иллаллоҳ ва Муҳаммад Росулуллоҳни айтишлари), Муҳаммад арабларга хос жўнатилган деб даъво қиладиганларга ислом хосил бўлиши учун етарлик эмасдир. Улар мусулмон саналишлари учун Муҳаммад алайҳиссалом бутун башариятга пайғамбар бўлиб юборилганларига иқрор бўлиб қабул қилишлари шартдир. Агарда унинг куфри бирор фарзни қабул қилмасликда ёки бирор ҳаром нарсани ҳалол санашликда бўлса, у ҳолда бундай киши фақатгина бундай куфрий эътиқодини тарк этганини айтсагина мусулмон саналади». (Найлул Автар, 9/84)Юқоридаги қовллар шуни баён қиладики, агар киши лаа илааҳа иллаллоҳ калимасини айтаётган бўлса, лекин шу билан бирга куфр ва ширкларни қилаётган бўлса, у ҳолда у мусулмон эмас, токи ўзининг ширк ва куфрларини тўлиқ тарк этмагунича.
Шаҳодат калимасини талаффуз қилувчи киши фақат қачонки ширк ва куфрларни тўлиқ тарк этса, ана шундагина моли ва жони омонда бўлади
Имом Абу Батин айтади: «Лаа илааҳа иллаллоҳ калимасини талаффуз қилишлик, Аллоҳ билан бирга унга ибодат қилинаётган нарсаларга (кимсаларга) куфр келтириш, улардан четланиш ва барча ширкнинг турларини тарк этишликни билдиради. Араб мушриклари араб тилини жуда ҳам яҳши билардилар ва шунинг учун ҳам шаҳодат калимасининг маъносини жуда ҳам яҳши билишган эди. Агарда улардан бирортаси ушбу калимани талаффуз қилса, у буни барча ботил илоҳларга (тоғутларга) куфр келтирар ва мазкур шаҳодатнинг бошқа барча шартларига амал қиларди. Агар улар ушбу калимани талаффуз қилганларидан кейин ҳам ўзларининг ширкларида қолишликда давом этаверганларида, у ҳолда бу калима унинг моли ва жонини сақламас эди. Бунга боғлаб Аллоҳ таъоло амр қилмоқдаки: «Токи фитна қолмаслиги ва дин Аллоҳга (холис) бўлиши учун улар билан жанг қилинг. Агар тўхтасалар, золимлардан бошқаларга душманлик йўқ» (Бақара: 193) Бошқа оятда Аллоҳ айтдики: «Бас, ҳаром ойлар чиққанда, мушрикларни қаерда топсангиз, ўлдиринглар, тутинглар, қамал қилинглар ва уларни ҳар жойда пойланглар. Агар улар тавба қилсалар, намозни тўкис адо этсалар ва закотни берсалар, йўлларига қўйиб юборинглар. Албатта, Аллоҳ мағфиратли ва раҳмли зотдир». (Тавба: 5)
Ҳоп демак тоғут нималиги ҳақида кенгроқ тӯхталамиз.
Келинг энг аввало Роббимиз Аллоҳ та'ала кимларни ва нималарни тоғут деган шу ҳақида билиб оламиз?
Агар биз бу масалани тушуниб етсак жуда кӯп кӯп ҳақиқатларни тушуниб етамиз иншаАллоҳ.
Қуронда 8 та ӯринда ТОҒУТ сӯзи келган, шуларни кӯриб чиқамиз.
Аллоҳ та'ала айтади :
" (Эй Муҳаммад алайҳис-салоту вас-салом), ўзларини сизга нозил қилинган нарсага (Қуръонга) ва сиздан илгари нозил қилинган нарсаларга иймон келтирган деб ҳисоблайдиган (айрим) кимсаларнинг тоғутга ҳукм сўраб боришни истаётганларини кўрмадингизми? Ҳолбуки, уларга унга кофир бӯлишлик (ишонмаслик, юз ӯгиришлик) буюрилган эди. (Чунки) шайтон уларни бутунлай (узоқ) йўлдан оздиришни истайди."
(Ан-ниса сураси 60-оят ).
Аллоҳнинг бизга тузиб берган ҳукмидан бошқа ҳукм билан ҳукм қилувчини, яни Ислом шариатидаги қонунлардан бошқа қонун билан ҳукм қилувчини бу оятда Аллоҳ тоғут деди. Оятда айтилаётганидек у тоғут ҳукм қилар экан, унга ҳукм сӯраб боришни истаётганлар ҳам бор экан, демак тоғут у қандайдир бир киши, яни Аллоҳгагина хос бӯлган хусусиятни даво қилувчи киши, чунки у ҳукм қилиш учун қандайдир қонун ӯйлаб чиқган бӯлади, қонун тузишлик, буюришлик, ҳукм қилишлик эса фақатгина Аллоҳга хосдир:
Аллоҳ та'ала айтади:
"...яратиш ва амр қилиш фақат Аллоҳга хосдир..."
(Кахф сураси 26-ояти)
Яратишлик Аллоҳгагина ҳос бӯлгани каби амр қилишлик ҳам, ҳукм қилишлик ҳам Аллоҳгагина ҳос.
Демак давлатлар Аллоҳнинг Ҳукми билан, Аллоҳ тузиб берган Қонунлари, буйруқлари билан бошқарилиши, ҳукм қилиниши шарт экан, яни Ислом шариати билан. Инсоният ӯйлаб чиқган қонун билан эмас. Инсонлар ӯзларича қонун тузиб шу билан буйруқ қилиб, шу билан ҳукм қилишликлари Аллоҳга бошқани Аллоҳнинг Ҳукмида шерик қилишлик ҳисобланади.
«... Аллоҳ Ӯз Ҳукмида бировни шерик қилмас... »
(Кахф сураси 26-оят).
«... Ҳукм-ҳокимлик фақат Аллоҳникидир... »
(Юсуф сураси 40-оят)
«... Кимда-ким Аллоҳ нозил қилган дин билан ҳукм қилмас экан, бас, улар кофирлардир.»
(Маида сураси 44-оят).
Аллоҳ таоло айтади:
“Сизлар эса, У зотни қўйиб, ўзларингиз ва ота-боболарингиз атаб олганларгагина ибодат қиласизлар. Ахир Аллоҳ уларга (ибодат қилиш ҳақида) бирон ҳужжат туширмаган-ку? Ҳукм-ҳокимлик фақат Аллоҳникидир. У зот сизларни фақат Ўзигагина ибодат қилишга буюргандир. Энг тўғри дин мана шудир. Лекин одамларнинг кўплари буни билмайдилар.”
(Юсуф сураси 40-оят).
Ҳозир ота-оналаримиз номлаб олган замановий бут конституция ёки демократиядир. Ҳукм сўраб бориш ва ҳукм чиқариш юқоридаги оят билан ибодат ҳисобланади. Ибодат эса фақат Аллоҳга сарфланади, ким агар ҳукм сўрашда ёки ҳукм қилишда ислом динидан бошқасини танласа ширк қилган бўлади ва у диндан чиқади. Кимдир: “Исломда ҳам ҳукмни қозидан сўраймизку“- деса. Айтамизки: “Ҳукм сўраб бориш ислом динига кўра бўлиши керак. Қози ҳам Аллоҳнинг ҳукмни билан ҳукм қилади. Яъни биз масалаларни ҳукмини динга мурожат қилиб ҳал қиламиз ва мана шу Аллоҳдан ҳукм сўраш дейилади“.
Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламга ҳам шуни буюрган:
“(Эй Муҳаммад алайҳис-салоту вас-салом), улар ўртасида Аллоҳ нозил қилган нарса билан ҳукм қилинг, уларнинг ҳавойи нафсларига эргашманг”
.(Маида сураси 49-оят).
Биламизки Аллоҳнинг буйруғи вожибга далолат қилади. Аҳли китобларни кофир бўлишларини энг катта сабабларидан бири ҳам ораларида ўзларига нозил бўлган китоб билан ҳукм чиқармаганликларидир.
“Албатта, Биз Тавротни ҳидоят ва нурни ўз ичига олган ҳолда нозил қилганмиз. Аллоҳга бўйинсунувчи бўлган пайғамбарлар, илоҳий билим эгалари ва донишмандлар ўзларига Аллоҳнинг китоби омонат қўйилгани сабабли яҳудийларга у (яъни, Таврот ҳукмлари) билан ҳукм қиладилар. Улар бу китоб устида гувоҳдирлар. Бас, (эй яҳудий уламолар), одамлардан қўрқмангиз, Мендан қўрқингиз ва Менинг оятларимни қиймати оз нарсаларга алмаштирмангиз! Кимда-ким Аллоҳ нозил қилган дин билан ҳукм қилмас экан, бас, улар кофирлардир”
(Маида сураси 44-оят).
Демак юқоридаги Ан-ниса сураси 60-оятидан тушунарли бӯлдики Аллоҳнинг Ҳукмидан бошқа ҳукм ӯйлаб чиқиб шу билан ҳукм қилувчилар тоғут экан, кофир экан. Шу орада хақиқатни беркитиб келаётганларни юзини очиб кетсак ҳам бӯлади иншаАллоҳ;
Қур'оннинг ӯзбекча таржимасида "тоғутни қисқагина қилиб-шайтон деб таржима қилиб қӯйган холос". Фикр қилинг, юқоридаги оятга, мавзуйимздаги асосий оят Ан-ниса сураси 60- оятни ӯзбекча асосий таржима Мансур таржимасига, ёки бошқа таржималарга қаранг эди тоғутни шайтон деб таржима қилган, қандай қилиб шайтондан ҳукм сӯрашлик мумкин шайтон ҳукм қилолмайдику. Биз ҳаётда муоммо чиқса фақатгина Аллоҳнинг Қонунига Ҳукмигагина мурожат қилиб ҳал қилишга буйрулганмиз, а кофирлар эса ӯзларича қонун (Конститутсия) тузиб олган ӯшанга бориб ҳал қилади дедик, лекин шайтон ҳукм қилолмайдику очиқ халқни чалғитиш-ку бу, ҳақни беркитиш-ку бу. Кимда ким Аллоҳни қонунидан бошқага ҳукм сӯраб борса диндан чиқади чунки Аллоҳга Ҳукмида бошқани шерик қиляпти шу ҳақиқатни беркитмоқчи улар, бу амални ҳалқга бу куфр амал эмас, ширк амал эмас деб етказяпти, нега чунки хозирги давлатлар ходимлари қӯрқадиларки халқлар хақиқатни билиб қолса давлатга қарши чиқади, чунки мусулмонларга Аллоҳ буюрганку куфрга қарши жанг қилишликга, куфрни қӯллаб қувватламасликга буюрганку.
Майли агар тоғутни шайтон деб таржима қилганда агар инсон шайтон назарда тутилган бӯлса унда тӯғри, демак бошлиқлар шайтон экан. Тасаввур қилинг тепада турган бошлиқлар, призидент, судялар шайтон экан нега чунки Аллоҳнинг Қонунидан бошқа қонун ӯйлаб чиқиб шу билан ҳукм қиляпти, жиноятчиларни шу қонун билан жазолаяпти Аллоҳ белгилаб берган жазо билан эмас, (масалан: ӯғрини қӯлини кесишликга ӯхшаш шарий жазо билан эмас) шу сабаб тоғут бӯляпти, кофир бӯляпти.
Ваҳоланки Аллоҳ бундайларни кофир деган Маида сураси 44-оятда Аллоҳ та'ала айтганку
" ...Бас, одамлардан қўрқмангиз, Мендан қўрқингиз ва Менинг оятларимни қиймати оз нарсаларга алмаштирмангиз! Кимда-ким Аллоҳ нозил қилган билан ҳукм қилмас экан, бас, ана ӯшалар кофирлардир."
Юқоридаги Ан-ниса 60-оятда тоғут сузи ҳам келган, шайтон сӯзи ҳам келган арабча ӯқийдиганлар билади. Нега бундай деяпмиз? Негаки мана шундай ӯринсиз таржималари билан динга ҳиёнат қиляпти бази муллалалар.Аллоҳ Ан-ниса сураси 60-оятда
"...ҳукм сураб тоғутга боришни истайдилар..."
деб Аллоҳнинг қонунидан бошқа қонун ӯйлаб чиқиб ва шу билан ҳукм қилувчиларни тоғут деяпти, а унга ҳукм сӯраб боришни ҳоҳлайдиганларни эса нима деди? мӯминлар дедими? ЙӮҚ!
Ӯзларини нозил қилинган Китобларга иймон келтирганмиз деб ҲИСОБЛАЙДИГАНЛАР-даво қиладиганлар деди, демак улар мушрик кофир-мунофиқлар, (тавсирларини ӯқинг бу оятни). Аллоҳни қонунидан бошқа қонунга мурожат қилиб ҳукм сӯрашлик ширкдир инсонни диндан чиқаради, чунки одамлар ӯзаро мунозараларини Аллоҳни ҳукми билан ҳукм қилиб ҳал қилишлик, бу ибодатдир, энди бу ибодат бошқага бӯлса ширк бӯлади.
Аллоҳни ҳукми билан, шариати билан яшаш бу ибодат, энди ким Ислом шариатидан бошқасига рози бӯлса ва шу билан яшаса бу куфрдир, ширк бӯлади, ибодат бошқага бӯляпти, итоат Алоҳга эмас демакратияга бӯляпти, конститутсияга бӯляпти шу сабаб ширк бӯлади, гарчи инсонлар буни ширклигини билмаса ҳам, ширкга жоҳиллик, яни билмаслик узур бӯлмайди, ким бӯлишидан қатий назар ширк қилдими диндан чиқади, гарчи ширклигини билмаса ҳам, чунки динни асосини талим олиш ҳаммага фарз эди, ким ӯршанмай юз ӯгириб юрган бӯлса ӯзига зулм қилипти, ӯзи айбдор.
Ширкни билмаслик ҳечкимга узр эмас бу ҳақида Қуронда 100 лаган очиқ оятлар бор. Ақида дарсларида ҳам, Исломни бузувчи амаллар дарсида ҳам бу ҳақида Қурондан далиллар билан тушунтирилган.
Сӯнг Аллоҳ нима деди Ан-ниса сураси 60-оятни давомида? уларга буюрилган ишни эслатиб дедики"...ва қод умируу ай-йакфуруубиҳи..."бу дегани "...уларга буюрилган эди унга кофир бӯлишга...", яни тоғутга кофир бӯлишга, яни ишонмасликга, ундан юз ӯгириб нафрат ила душманчилик қилишга буюрилган эди, яни юқорида айтдик бутун пайғамбарлар олиб келган буйруқ
"...тоғутдан четланинглар..."
(Нахл сураси 36-оят)
ва
"... ким тоғутга кофир бӯлса ва Аллоҳга иймон келтирса мустахкам тутқични тутибди..."
(Бақара сураси 256-оят.)
Энди бу ҳақиқатларни Халқимиздан жуда кӯпчилиги тушуниб етиб ҳақ динимизга қайтяпти Алхамдулиллаҳ. Бу буйруқлар, яни тоғутга кофир бӯлишлик иймон сахих бӯлиш шартлари дедик. Тахорат йӯқ намозга кирилмагандай тоғутга кофир бӯлмай куфр ширкдан тозаланмай исломга кирилмайди.
Сӯнг Аллоҳ
"...шайтон бутунлай адаштиришни истайди..."
деди,
демак шу ишлар билан одам бутунлай адашар экан, Ислом динида бутунлай адашиш дегани бу диндан чиқиб кетиш дегани, шайтон адаштирса одам ӯзини мусулмонман деб ҳисоблаб юрорайдиган қилиб адаштирар экан.
Мана шуни тасдиқи кӯп юртларда шундай ахвол ва куфрни ҳалоллаб берувчи имомлар минбарларда халқимизни залолатга чақиряпти .Аллоҳ асрасин.
Кӯп юртларда ва биз томонларда шундай ботил ақида ӯрнашиб қолганки киши мусулмонман деса бӯлди энди ӯла ӯлгунча умуман диндан чиқиб қолиши мумкин эмас, гарчи диндан чиқарувчи амалларни қилиб юрорса ҳам ва тоғутни мусулмон санаб тоғутга кофир бӯлмай юрорса ҳам бари бир мусулмон бӯлиб қолоради деб ӯзини мусулмон санаб юроради бу куфр ақидадир.
(Даллиларнинг давоми 2-эслатмада)
Комментарии 6