Руслаштириш сиёсатидаги ҳақиқатлар

بسم الله الرحمن الرحيم
Бугунги Россия ватанпарварлик ва миллатчилик асосида подшоҳлик сиёсатини олиб бормоқда. Бу сиёсат икки ишга асосланади: Россияни ҳимоя қилиш ҳамда унинг ҳудуди ва нуфузини кенгайтириш. Шунинг учун ўзини бошқа халқлардан устун қўйиш ҳамда ҳукмронлик ва босиб олишни яхши кўриш туйғулари шарқий ва жанубий дарвозалари ҳисобланган Шарқий Европа ва Марказий Осиёдаги сиёсатида намоён бўлмоқда. Бунга Украина босқини ва бунинг ортидан ҳарбий тажовуз хавфини ҳис қилдирган ҳолда Марказий Осиё мамлакатларига ўз ҳукмронлигини тиқиштираётгани очиқ далилдир. Бугунги кунда “русофобия” ва “рус шовинизми” атамалари остида ижтимоий тармоқлардаги рус ва ўзбек сегментларида турли хабарларнинг кўпайганлиги ҳам шулар жумласидан.
Сўнгги пайтларда Россия расмийлари ва жамоат фаоллари томонидан Ўзбекистонга нисбатан бир неча баҳсли баёнотлар берилди. “Захар Прилепин тузилмалари қўмондонларининг бирлашган кенгаши” йиғилишида “Путин жамоаси” аъзоси, “Адолатли Россия” партияси ҳамраиси Захар Прилепин қўшни давлатларни босиб олиш таклифи билан чиқди: “Мен, аслида, бизга гастарбайтерлар келаётган ҳудудларни тўлиқ қўшиб олиш ва уларни рус тилига ўз жойида ўргатиш тарафдориман. Бу ерда эмас, масалан, Ўзбекистонда. Мен жиддий айтяпман, ҳазиллашмаяпман, бекорчи гапларни гапирмаяпман. Биз Совет Иттифоқининг парчаланишини бекор қилиш мавзусини кўтарамиз, бу эса исталган вақтда: “Икки миллион фуқароингиз бизнинг ҳудудимизда бўлгани учун биз сизнинг ҳудудингизга даъво қиламиз. Чунки бу ердагиларнинг аксарияти бунга овоз берган. Киевдаги параддан кейин Евроосиё ҳудудида фойдали бирор нарса қилишимизга ким бизга тўсқинлик қилади? Ҳеч ким” дея олишимизга имкон беради”, – деди. Бу баёнотдан сўнг Россиянинг Тошкентдаги элчиси Ўзбекистон Ташқи ишлар вазирлигига чақиртирилди. Собиқ депутат ва жамоат фаоли Расул Кушербаев эса: “Катта эҳтимол билан, Россия зиёлилари Кремль буюртмасига биноан ўз жамиятини Марказий Осиё мамлакатларини босиб олишга аста-секин тайёрламоқда. Бу сценарий Украинага бостириб киришдан олдин ҳам қўлланилган”, – деб ёзди ўз телеграм-каналида. Бир ой ўтиб, рус тарихчиси Михаил Смолин 2024 йил 22 январ куни НТВ телеканали, “Место встречи” кўрсатувида: “1917 йилгача ҳеч қандай ўзбек миллати мавжуд бўлмаган. Бу умумий атамадир. Ўзбеклар ҳам, озарбайжонликлар ва қозоқлар каби, совет ҳокимияти сиёсати натижасида пайдо бўлган”, – деди. Бунга нисбатан ижтимоий тармоқларда: “Россиялик шовинистларга нисбатан юмшоқ ва толерант муносабатни бас қилинг”, – деган норозиликлар янгради. Шу йил 23 сентябр куни Тошкентда рус тили ўқитувчиси 6-синф ўқувчисини рус тилида гаплашмагани учун уришгани ҳақида хабар тарқалди. 25 сентябр куни Россия Ташқи ишлар вазирлиги расмий вакили Мария Захарова ўз интервьюсида Россия “Ўзбекистон томонидан содир бўлган воқеа юзасидан расмий тушунтириш сўраганини” маълум қилди.
Захарова тергов ўтказишга чақирди ва “болага нисбатан шафқатсиз муносабатда бўлган айбдорга нисбатан чоралар кўриш зарурлигини” қўшимча қилди.
Булар ортидан Ўзбекистон Республикаси Журналистика ва оммавий коммуникациялар университети ректори Шерзод Қудратхўжаев: “Улар бу ерда ўзлари қуришиб, ўзлари яшашяпти. Лекин 60 йил ичида бизнинг тилимизни ўрганишмади. Карл Маркс таъкидлаганидек, ўзи яшаётган мамлакат тилини икки тоифа одам билмайди: босқинчилар ва идиотлар… Кўпчиликнинг онгида улар босқинчилар кўринади… Майли, ўзлари ҳал қилишсин: улар босқинчиларми ёки идиотларми”, – деди. Ўзбекистоннинг Москвадаги элчиси Ботир Асадов Россия ТИВга чақиртирилди.
Вазирлик таъкидлашича, уларни “ўта ҳақоратли ва мутлақо қабул қилиб бўлмайдиган шаклда” таърифлаган.
Россотрудничество раҳбари Евгений Примаков Қудратхўжаевни “русофоб” ва “ота-онаси уни жуда ёмон тарбиялаган оддий бир манқурт” деб атади. Куни кеча Ўзбекистонга расмий ташриф билан келган Россия ташқи ишлар вазири Лавров “мотамсаро она” ёдгорлик мажмуасига инглиз тилида ёзилган ёзувларни кўрганда, рус тилида ёзилмаганини очиқ танқид қилди. 9 май куни эса, “Ўлмас полк” шиори остида ғалаба кунини совет байроқлари билан нишонлаётган русийзабонлар Ўзбекистон байроғини кўтариб, қўшиқ куйлаётган ёшларга норозилик билдирди. Улар буни ўз тадбирларини бузишга уриниш сифатида баҳолаб, бу чиқишни USAID томонидан молиялаштирилган, шунингдек, Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутати Алишер Қодировнинг топшириғи асосида ташкил этилган деб иддао қилди. Алишер Қодиров эса: “Энди бундай қонли совет байроғини кўтариб олиб, собиқ Совет ҳудудларида провокация қилиш кимга оид, кимлар молиялаштиряпти, мақсад нима, бу туҳматлар тагида нима турибди, ҳаммасини халқимиз жуда яхши билиб бўлди. Иккита нодон чиқиб гапиргани билан элнинг онги ўзгариб қолмайди. Провокаторларни халқимиз анча олдин таниган, уларнинг таъсир кучи йўқ. Ҳолатни синчиклаб таҳлил қиламиз ва бунақа туҳматларни рад этамиз”, – деди.
Захарова, Смолин ва Прилепинларнинг баёнотларини Россияда шаклланган “Русский мир” концепцияси доирасида баҳолаш мумкин. Бу концепция Россия маданияти, тили ва геосиёсий таъсирини собиқ СССР давлатларида сақлаш ва кенгайтиришга қаратилган. “Русский мир” ғояси 2014 йилдаги Қрим аннексиясидан сўнг давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Бу ғояга кўра, Россия фақат ҳудудини эмас, балки тил, дин ва маданият орқали ҳам ўз таъсирини ҳимоя қилиши лозим, деб ҳисобланади. 2014 ва 2022 йилларда бу концепция Россия ҳукумати томонидан Украинага бостириб киришни оқлаш учун ҳам қўлланилди. Чунки концепцияга кўра, Россия Беларусь ва Украинани бирлаштиришни, шунингдек, рус тилли аҳолиси кўп бўлган мамлакатларда, масалан, Болтиқбўйи давлатларида таъсирни кучайтиришни назарда тутади.
“Русский мир” концепцияси доирасида “Русский мир” фонди ва Россотрудничество ташаббуси билан Тошкент ва Нукус шаҳарларида “Рус уйи” марказлари ташкил этилди. Бу марказлар рус тили ва маданиятини ўрганиш, адабиёт ва таълимий ресурслар билан таъминлашга хизмат қилади. “Рус тили: ўқиймиз, тинглаймиз, кўрамиз” лойиҳаси доирасида Тошкент ва Бухорода рус тили ва маданиятига бағишланган тадбирлар ўтказилди. Шунингдек, Иккинчи жаҳон уруши ғалабаси, рус-ўзбек тарихий муносабатларига бағишланган тадбирлар ташкил қилинмоқда.
Икки давлат ўртасидаги конфронтацияга қарамасдан, Ўзбекистон ҳукумати рус концепциясига эшик очиб берадиган қарор ва қонунлар қабул қилмоқда. Масалан, 2024 йил 21 ноябр куни Қозоғистон парламенти юқори палатаси рус тили бўйича халқаро ташкилот тузиш ғоясини маъқуллаган бир пайтда, Ўзбекистон парламенти аллақачон бундай қонунни маъқуллаб, ҳатто президент имзолашга улгурган эди. Қонунчилик Палатаси кўриб чиққан, Сенат маъқуллаган, Президент Мирзиёев 31 октябр куни имзолаган бу қонун “Рус тили бўйича халқаро ташкилотни таъсис этиш тўғрисидаги шартномани (Бишкек, 2023 йил 13 октябрь) ратификация қилиш ҳақида” деб номланади. Ташкилотнинг мақсад ва вазифалари қаторига рус тилида сифатли таълимни қўллаб-қувватлаш, “Рус тили ва адабиёти”, “Рус тили чет тили сифатида” деб номланган йўналишлар бўйича педагог ва илмий кадрлар тайёрлашга кўмаклашиш, шунингдек, ушбу соҳадаги мутахассислар захирасини шакллантириш киради.
Хулоса шуки, Россия бир жиҳатдан подшоҳлик сиёсатига мувофиқ Марказий Осиёда ўз нуфуз ва ҳукмронлигини кенгайтиришга интилса, бошқа бир жиҳатдан, Украина уруши сабабли улкан моддий ва инсоний йўқотишлари ҳамда Ғарб санкциялари ва савдо чекловлари туфайли иқтисодий беқарорлик ҳолатидан халқини чалғитиш учун юқорида айтилган “даҳанаки жанглар”дан фойдаланмоқда. Чунки миллатчилик тушунчасига кўра, агар халқ ташқи низолар билан овора бўлмаса, табиий ички низолар келиб чиқади. Путин ҳукумати мавжуд вазиятда ичкарида сиёсий беқарорлик кучайишини асло хоҳламайди. Шунингдек, минтақа мусулмон халқларида сиёсий Ислом фактори кучайиб бораётган бир пайтда, бу фактор халқларни ҳаракатлантирувчи куч бўлишидан жуда қўрқади. Шунинг учун “даҳанаки жанглар” ёрдамида халқдаги ватанпарварлик ва миллатчилик туйғуларини қўзғаб, натижасиз курашлар билан машғул қилишни хоҳлайди. Демак, Россия Ўзбекистондаги баъзи бир расмий ёки жамоат фаоллари томонидан билдирилаётган норозилик баёнотларидан чўчимайди. Балки ўзига рақобатчи бўлган ташқи кучларга оғиб кетиш даражасини назорат қилишга эътибор қаратади, холос. Шундай экан, Ўзбекистон ҳукумати зиёли қатлам ёки омма-халқ бўлсин, Россиянинг мустамлакачилик сиёсатига қарши миллатчилик ёки ватанпарварлик билан эмас, фақатгина Ислом нуқтаи назаридан келиб чиққан Исломий мафкура билан муносабат билдирсагина рус зарбаларига қарши муносиб жавоб бера олади. Бу муносиб жавоб Рошид Халифалик Давлатини тиклаш билан бўлса, Россия нафақат мағлуб бўлади, балки ҳар қандай зарба беришдан ожиз ҳолатда тиз чўкади.
قال النبي ﷺ: نصرت بالرعب مسيرة شه
Пайғамбар ﷺ айтдилар: “Мен бир ойлик масофадан душманларимга қўрқув солиш билан ёрдам берилдим”.
Ҳизб ут-Таҳрир Ўзбекистон Матбуот бўлими аъзоси Иззатуллоҳ
17.05.2025й