Ахоли ва захирахои мехнати2. Саноатхои ТочикистонЧумхурии Точикистон сермиллат мебошад.Мувофики шумораи соли 2011 ахолии Точикистонба 7,6 миллион расидааст, ки дар чахон чои 90умро аз чихати ахоли ишгол мекунад.Хар сол ахолии Точикистон такрибан 100 хазорнафар зиёд мешавад. Афзоиши табии ахоли бахар хазор нафар 19.2 кас мебошад. Ин дар байнидигар чумхурихо хусусан чумхурихои Аврупонишондихандаи баландтарин аст.Зичии ахоли. Бинобар кухсор будани кисми зиёдиТочикистон ва гуногунии шароити табииюиктисоди ахоли нобаробар чойгир шудааст. Дарчумхури зичии миёнаи ахоли дар як км2 42,4нафарро ташкил медиад. Зичии ахоли дарнохияхои кухсори чумхури нисбатан кам аст.Чунончи зичии ахоли дар Вилояти мухториКухистони Бадахшон ба 1 км2 3,2 нафар ростмеояд.Точикон гайр аз Точикистон дар Узбекистон(кариб 1.5 млн) нафар Киргизистон (зиёда аз 123хазор нафар), Казокистон (кариб 60 хазорнафар), Русия (такрибан 320 хазор нафар)зиндаги мекунанд. Шумораи умумии точикон дарчахон ба 25млн нафар мерасад.Аз дигар мамлакатхои чахон точикон асосан дарАфгонистон, Эрон, Хитой ва мамлакатхои ШаркиНаздик ва Шарки Миёна сокин мебошанд.Дар чумхури аз чихати шумораи ахоли чоидуюмро узбекон (21фоиз) мегиранд. Онхо дарводихои кисми гарби ва шимолии чумхури сокинмебошанд. (нохияхои Турсунзода, Ч. Руми,Шахритус, Чаббор Рассулов, Нов). Дар чои сеюмрусхоянд (8.1 %). Онхо дар шахру шахракхоисаноати зиндагони мекунанд. Дар шахрхоиДушанбе, Норак, Конибодом ва Чкаловск русхонисбатан бештаранд.Киргизхо бошанд (1.3%) дар Помири Шарки(нохияи Мургоб) ва дар Чиргатол ки хамсархадиКиргизистон мебошанд, сукунат доранд. ДарТочикистон гайр аз ин тоторхо, немисхо, казокхо,яхудиён, туркманхо ва халку милатхои дигар низзиндаги мекунанд.Конститутсия Чумхурии Точикистонбаробархукукии гражданхои Точикистонроновобаста аз нажоду миллат, чинс, мазхаб,пайдоиши ичтимои, боигари дар хама сохахоихочаги, давлати, мадани ва чамъиятию сиёсихифз мекунад.Окилона истифода бурдани захирахои мехнатибарои инкишофи истехсолоти чамъияти вабаланд бардоштани некуахволии халк ахамиятикалон дорад. Дар Точикистон хануз хам хиссаиодамони машгули корхои хона ва хочагии шахсибештар аст. Сабаб пеш аз хама дарсерфарзандист (хусусан дар дехот). Мавчудиятизахирахои кувваи кори дар дехот, шахрхои хурдва шахракхо водор месозад, ки сохахои калонихочагии халкро инкишоф дода, шабакахоимуассисаю маданию маиширо васеъ намоем.Холо аз микдори умумии ахолии машгули корхоихочагии халк 78.3% дар сохахои истехсолотимодди 21.7% дар сохахои гайриистехсоли(маориф, илм, маданият, санъат, тандурусти,хочагии комунали ва гайра банд аст.Касбхои нисбатан маъмул – пахтакори, богдори,токпарвари, кухкани, бофандаги, ресандаги вагайра мебошанд.Яке аз масъалахои асосии инкишофииктисодиёти чумхури окилона ва дуруст таксимкардани кувваи кори дар хама сохахои хочагиихалк, ва зиёд намудани истехсолот мебошад. Азхуд кардани нохияхои кухсор ва ривоч доданииктисодиёти онхо низ корест басо мухим. Инимкон медихад, ки захирахои мехнати дармахалхо окилона истифода бурда шаванд.СаноатСаноати хозираи Точикистон кариб пурра дарсолхои Хокимияти Шурави ба вучуд омадааст. Тоин дам дар Точикистон чун як гушаи дурдастиРусия корхонахои косибии хурд бартаридоштанд.Холо саноат сохаи асосии хочагии халк буда, 46фоизи даромади миллиро медихад.Холо хозира серсоха буд, аз 380 муассисиюкорхонахои калон иборат аст. Дар тули солхои1940-1998 хачми истехсолоти чумхури беш аз25маротиба афвзуд.Дар таркиби саноати Точикистон вазни хосисаноати сабук ва хуроквори 54,9 фоизро ташкилмекунад (дар ИДМ 26,фоиз). Саноати чумхуриикариб пурра дар асоси ашёи хоми махалли кормекунад. Чойгиркунонни саноат мофоки накшасурат мегирифта бошад хам,вале аз сабабикухсор будани Точикистон нобаробар аст. Дар душахри калони чумхурии- Душанбе ва Хучандзиёда аз 40 фоизи хачми махсулоти саноатиистехсол карда мешавад.Саноат дар шахрхои хурду миёна: Кургонтеппа,Уротеппа, Исфара, Кулоб, Конибодом, Панчакент,Турсунзода, Норак низ босуръат таракки кардаистодааст.Саноати вазнинСаноати вазнин асоси хочагии халк ва пешрафтиилму техника буд|, савияи тараккиёти иктисодиичумхуриро нишон медихад. Саноати вазнинТочикистон солхои охир бо суръат никишоф ёфтва куллиян 54,7 фоизи хачми хамаи махсулотичумхуриро медихад (дар ИДМ% 73,0 фоиз). Дароянда низ тезонидани суръати афзоиши саноатиТочикистон масъалаи хеле мухим мебошад.Алхол сохахои асосии саноати вазинини чумхурймошинсозй ва коркарди металл, сузишвориюэнергетики, металлургияи ранга,электроэнергетика ва кимиё ба шумор мераванд.Ин сохахо 3-4 хачми махсулоти саноативазнинро истехсол мекунанд. Саноати масолехйсохтмон ва коркарди чуб низ инкишоф ёфтааст.Мошинсозй ва коркарди металл сохаи мухимисаноати вазнин буд зиёда аз 70 корхонаи калонродар бар мегирад. Ин корхонахо дастгохибофандагй, яхдон, трансформатор, асбобхоирушноидех, култиватор ва кисмхои эхтиётиитракторхо, плитахои газ, кабел ва дигар махсулотмебароранд.Заводхои “Точиктекстилмаш”, заводи ба номиОрчоникидзе “Торгмаш”, заводи яхдон(Душанбе), “Гидроагрегат”, заводи зарфхоисирдор (Хучанд), заводи кисмхои эхтиётииавтомобил (Конибодом) корхонахои калонтаринмебошанд.Солхои охир инкишофи мошинсозй аз хисобичихозонидани кор-хонахои мавчуда, нав карданитехника ва самаранок истифода бур- данииктидори онхо амалй мегардад. Дар оянда ривочдодани сохахои саноате, ки металро кам талабмекунанд (асбобсозй, элект¬ротехника,мошинхои обёрй ва рохсозй) мувофики максадаст.Саноати сузишворию энергетики аз даххокорхона иборат аст, ки бо ангишт, нефт, газитабий ва кувваи об кор мекунанд.Дар чумхурй даххо кони ангишт ёфт шудааст (бахотир оваред). Аксари онхо дар нохияхи кухсоридурдаст чойгир шудаанд ва аз хамин сабабистифода бурда намешаванд. Пеш аз кониангишти Шуроб соле то 500 хазор тонна ангиштибур истихроч мекарданд. Ангишти Шуроб чунсузишвории энергетики дар рузгор корбастмешавад. Аз кони Фону Ягноб соле 50 хаз. тоннаангишт мегиранд. Ин кони калонтарини ангиштиаълосифати Осиёи Миёна буда, захираи саноатиион ба 840 млн. тонна мерасад ва дар ояндакомилан ба истифода дода хохад шуд. Дарсолхои наздик истифодаи васеъи кони ангиштиНазарйлок низ дар назар дошта шудааст.Захирахои геологии ин кон ба 212,5 миллионтонна расида, сифати нихоят ба¬ланд дорад, Дартаркиби як тонна ангишт хокистар хамагй 0,6фоизро ташкил медихад. Хол он ки иннишондиханда дар кони Экибастуз ба 30 фойзмерасад. Мувофики тадкикоти як каторинститутхои марказй сифати антратсияи кониНазарайлок ба худ хамто надорад ва танхо дарВетнам кони Ха-тау ба он монанд аст. Дартаркиби ангишт Назарайлок боз даххо намудиэлементхои дигари нодиру камёфт муайян кардашудааст.Нефт дар чумхурй нисбатан кам аст. Нефтрокаму беш дар Точикистони Шимолй (конхоиРавот, Айритон, Ниёзбек, Маданият, Махрам,Конибодом) ва Точикистони Чануби Гарбй(Кичикбел,Сулдуэй, Шамбарй, Бештентак, Окбошадир)истихроч мекунанд. Не¬фти Точикистон катронва сулфури бисёр дошта, сифаташ нисбатан пастмебошад. Он барои истехсоли битум истифодашуда, ащёи бехтарин барои асфалткунии рохмебошад, Нефтро ба заводхои коркарди нефтиУзбекистон (Андичон) ва Туркманистон (Чорчуй)мефиристанд.Конхои асосии гази чумхурй Кизилтумщук,Сулдузй, Хочасартез ва гайра мебошанд. Солхоиохир дар Точикистон хамагй 48 млн. м3 газ ва 25хаз. тонна нефт истихроч шуд. Ин талаботичумхуриро конеъ карда наметавонад, бинобартавассути кубур аз дигар давлатхо газ гирифтамешавад. Вале аз руи тадкикоти геологхозахираи умумй- геологии нефт ба 467 млн.т. вагаз ба 1036 млрд. м3 бахо дода меша¬вад.Х,оло дар худуди Точикистон зиёда аз 100структурахои эхтимолии нефту газдор муайянкарда шудааст, ки аксарияти он дар кисмичануби гарбии чумхурй чойгир шудаанд.Тавре кайд шуд, Точикистон захирахои зиёдигидроэнергетикидорад, ки хануз пурра истифода бурданамешавад. Дар баробар даххо стансияхоиэлектрикии олавй чумхурй чандин стансияхоикалони обй мавчуданд, ки якчоя соле такрибан 18млрд. квт-соат кувваи электр истехсолмекунанд, ки зиёда аз 90 фоизаш ба хиссаистансияхои электрии обй рост меояд. Алхолчумхурй нисбати Латвия 2,7 баробар,Киргизистон 1,7 баробар ва Туркманистон 1,2баробар зиёдтар энергияи электрикй истехсолменамояд. Ин нисбат ба солй 1940 253 баробарзиёд аст. Ба акидаи олимон иктидори дарёхоиТочикистон соле 286 млрд. квт-соат кувваиэлектр мебошад (киёс кунед 18 ва 286 млрд.соат) ки ин барои боз хам инкишоф додани гид-ронергетика шароити мусоид фарохам меорад.Дар байни давлатхои Осиёи Миёна Точикистон азчихати захираи гидроэнергетики чои аввалромегирад (ба хиссаи он 54 фоиз рост- меояд).Захираи об ба 1 км2 дар Точикистон аз хисобимиёнаи ИДМ 13 баробар бещтар аст.Дар тули солхои Хокимияти Шуравй дар дарёхоиТочикистонГЭС-хои “Дустии халкхо”, Норак, Бойгозй,каторстансияхои Варзоб, Вахш сохта шудаанд.Гэс-и Норак асоси Комплекси минтакавиютерриториявии Точикистони Чанубй (КМТТЧ)мебошад. Дар ин чо дар заминаи энер¬гияи арзонсохахои энергия талаби истехсолот (истехсолинурихои минералй, металхои ранга ва нодир)инкишоф меёбад.Иктидори стансияи элект¬рии обии Рогун, кисохтмонаш давом дорад, 3,6 млн. квт-соат аст.Баландии сарбанди он 335 м мебошад. Ин азманораи машхури Эйфели Париш баландтармебошад. ГЭС-и Рогун соле 13млрд. квт-соат(ГЭС-и Норак 11,2 млрд. квт-соат) кувваи электристехсол хохад кард. Масохати обанбори он 160км2, чукуриаш 300 м аст. Ин калонтаринстансияи баркии обии Осиёи Марказй буда, бокумаки Русия ва дигар давлатхо бунёд мешавад.Барои тезонида- ни суръати сохтмони ГЭС-иРогун Покистон ёрии амалй хохад расонид.Дар айни замон сохтмони ГЭС-и Сангтудабосуръат идома дорад.Кувваи барке, ки истгоххои обии баркии чумхурйистехсол мекунанд дар хама сохахои хочагйистифода мешавад. Арзиши 1 квт- соат кувваибарки каторстансияхои Вахш аз дигар манбаинерухои баркй хело арзон мебошад. Оянда дардарёхои Вахш ва Панч ист¬гоххои баркии обиинав сохта хоханд шуд.Металлургиям рангаи Точикистон як каторкорхонахои калонро дар бар мегирад, ки маъданиистихроч карда консентрат истехсол мекунанд.Ин корхонахо силсилаи коркарди пурра надоранд:махсулоти онхо ба дигар нохияхо фиристодамешавад (дар он чо аз кон¬сентрат гайр азметаллхои асосй элементхои нодир низмегиранд). Корхонхои асосии истихрочи маъданиметаллхои ранга дар Точи¬кистони Шимолй ваТочикистони Марказй чойгир мебошанд. Кон¬хоиметаллхои рангаи Точикистон дар чойхоидушворгузари кух вокеъ гаштааст ва хусусиятикомплексй доранд. Барои коркарди онхотехнологияи мураккаб ва харочоти бисер лозимаст.Корхонаи асосии металлургияи рангаи чумхурйзаводи алюминий меошад. Завод дар шахриТурсунзода чойгир шудааст. Соли 1975 дар заводаввалин металл гудохта шуд. Заводи алюминийяке аз корхо¬нахои калонтарини чахон буда (12корпус дорад) ва аксар ба вазъи экологиинохияхои атроф таъсири манфй мерасонад.Зиёда аз 90 фоиз махсулоти завод навъи аълоаст. Завод бо кувваи арзони стансияи электрииобии Норак кор мекунад. Алхол ашёи хомробарои завод аз дигар кишвархо мекашонанд.Баъди аз худ шудани кони нефели¬ну сиенитиТурпй завод бо ашёи хоми махаллй таъминмегардад. Дар завод мутахассисони тахчой низкамол ёфтаанд.Металлургияи сиёх дар Точикистон суст тараккйкардааст. Он аз истехсолоти рехтагарй иборатбуда, дар корхонахои “Точиктекстилмаш”,“Торгмаш”, “Точикгидроагрегат” (Душанбе) ба рохмонда шудааст.Саноати химияи Точикистон сохаи нав аст. Вай аздаххо корхо¬нахо иборат мебошад. Корхонаи азхама калотарини ин соха заводи нурихоинитрогендори Вахш (Сарбанд) ва заводиэлектрохимиявии Ёвон мебошад. Ин корхонахокувваи барки арзонро истеъмол кар¬да, аммиак,карбамид, хлор, соддаи каустикй мебароранд.Махсулоти ин корхонахоро дар саноат ва сохахоикишоварзии нафакат Точикистон, балкиУзбекистану Туркманистон низ кор мефармоянд.Дар чумхурй барои ривочи сохахои саноатигидролизй (дар асоси гузапоя) имкониятхои калонмавчуданд.Саноати коркарди чуб нисбатан суст инкишофёфтааст. Вай асосан куттихои чубин, мебел,плитахои тахтагин истехсол мекунад. Корхонахоиин соха дар Душанбе ва Хучанд чойгир мебошанд.Саноати коркарди чуб кариб тамоман дар асосиашёи хоми аз дигар кшивархо овардашуда кормекунад, зеро дар Точикистон чангал хелекамаст.Саноати маснуоти сохтмон барои тезониданисуръати индустрий конии чумхурй, бо манзилтаъмин кардани мардум, сохтмони шахрхо, рохва гайра зарур аст. Ин сохаи саноат ашёи хомимахаллиря кор мефармояд: гач, per, охак,доломит, санг, гил ва гайра. Захираи^ ин ашёходар Точикистон бисёр аст. Корхонахои ин сохаисаноат, семент, шифер, сафоли бомпушй,маснуоти охану бетонй, тахтадевор ва гайра.истехсол мекунанд.Корхонахои саноати масолехи сохтмон бисёрбуда (заводи сементи Душанбе, комбинатимасолехи бинокории Душанбе, комбинатхоихонасозии Душанбею Кофарнихон, заводхоиохану бетонии Душанбею Хучанд ва гайра) карибдар хамаи нохияхо чойгир шудаанд. Солхои охирсохтмони заводхои хишт хеле зиёд гардид.Заводи сементи Душанбе солхои Чанги БузургиВатанй сохта шудааст. Икти¬дори он ба 1 млн. тсемент баробар аст. Комбинати масолехибино¬кории Душанбе бошад, соле 50-60 млн донашифер истехсол меку¬над.Дар тули дахсолахои охир дар чумхурй як каторкомбинатхои калони хонасозй ва заводхоиконструксияи охану бетонй сохта шуданд. Дарнатича кори сохтмони манзил пеш рафт. Бароиаз деворхои яклухт сохтани бинои истикоматие,ки 60 хучра дорад, як мох зарур аст (хамин навъхонаро аз хишт дар ду мох месозанд).Дар Хучанд заводи шиша мавчуд аст, кишишахои консерв, шищаи тиреза, блокхоишишагин истехсол мекунад. Дар ояндасохтмо¬ни чунин завод дар шахри Турсунзода банакша гирифта шудааст.
Присоединяйтесь — мы покажем вам много интересного
Присоединяйтесь к ОК, чтобы посмотреть больше фото, видео и найти новых друзей.
Нет комментариев