Ղարաբաղ- Արցախը հայկական հող է եղել և այնտեղ ապրել ու ապրելու են հայերը: Շուշի անունը առաջացել է շոշ բառից, որը ղարաբաղյան բարբառում նշանակում է շիվ: Արցախի մասին նույնպիսի կարծիք են հայտնել նաև Ստրաբոնը, պարսկական և արաբական ճանապարհորդները, ինչպես նաև միջնադարյան հայհեղինակները, հեթանոսական շրջանի հուշարզանները: Դեռևս 4-րդ դարում, ողջ Հայաստանի հետ, արցախցիները նույնպես քրիստոնեությունը ընդունեցին որպես պետական կրոն: Ուշագրավ է, որ հայկական գրերի ստեղծող Մեսրոպ Մաշտոցը հայալեզու առաջին դպրոցները 5-րդ դարասկզբին բացել է հենց Արցախում: /Կորյուն, Խորենացի, Բուզանդ/
գրքերում կան վկայություններ: