Экөө жандарын оозуна тиштеп тоодогу айылды көздөй жөнөштү. Тимур кызды аяганы менен кийин Самар ага өчөшүп калса арты жаман болорун билип турду. Жок, антпейин десе, бала кезинен бери жактырып, балким ал сезе билбеген сүйүү отуна кабылып кээде үйүнө чейин узатып жүргөн классташ кызын тигиге ыраа көрбөдү. Айымга кантип болушуп, Самардан алып калыштын айласын таппай машинесин айдап баратты.
– Менин колумдан эмне келет, кызды качырып жиберип, башкасын алып барбайынбы, – чын эле! Ал машинени тезинен токтотту да артка кайрылды:
– Эмне болуп кетти? – Айым көзүн алайтып Тимурду суроолу тиктеди.
– Кеттик, сенин мамашкаңа башка кыз бер мунуң жакпай калды! – дейин.
– Ал оңой менен алданбайт го, мени ушунча күн үйүнө бекер багып бапестеп кийинтип жүрдү дейсиң, чыр чыгарат го?
– Менин деле бир мамашкага алым жетет! – Тимур Айымга тынчсызданганын билдирген жок.
Шаарга жеткенде Тимур кызды өзү мурда квартирада жашап кеткен татар абышка-кемпирдикине алып барды.
– Мен өзүм гана келсем чыгасың, башкаларга көрүнбө, – квартиранын ээсине акча таштап, моя сестренка пусть пока поживет, на днях приеду заберу – деп Айымды табыштап кетти.
Өзү шаардагы гезит беттерине жарыя берген фирмалардын биринен шефи жактырган узун бойлуу эки кызды тандап алып кетти.
Самар бүгүн өзү эс алгысы келип, Тимурду шаарга көңүлүн ача турган кыз таап кел – деп жиберген, конъяктан ууртап теледен жаңылыктарды карап отурган. Телефон шыңгырап калды, дагы кимиси болуп кетти – деген тейде кулак төшөдү.
– Салам, баатыр, иштер жүрүп жатабы, биз жактагы булак соолугансып баратат көз салып койчу, бүгүн берип жиберсең жакшы болот эле – жооп бергиче телефон өчүп калды. «Тынчтык бербес болушту, Кудай бербесин, мен ошол жакта болсом мага да бирөө жардам берет беле, билбейм, азыркы балдарга ишенич жок, убагында жакшы тарбия албай калышкан. Берип эле жатам, тоюшпайт.. Кимди жиберсем? Самар бир азга ойлоно калды да, -Тимур эле жарайт го, ошону айдайын – деп Тимурга телефон чалып:
– Тез кел, иш бар!-
– Мен кыздарды алып келе атам! – жигиттин бапыраңдаган үнү чыкты.
– Ташта, ага убакыт жок!
Тимур артка карап:
– Кыздар, шефтин үнүнө караганда зарыл иш чыгып калган болуш керек, түшкүлө – деп кыздарды орто жолдон түшүрүп зуулдаган бойдон жөнөдү. Тигилер бирдеме айткыча машиненин каараны да көрүнбөй калды.
«Кудайым колдоду, азыр Айымдын деле кереги жок болуп шефтин чакырганы жакшы болбодубу» – бул ирет да Тимурдун иши өзүнөн өзү эле ойдогудай болуп кетти.
Самар үйүнө көп акча кармачу эмес. Өзү бычактын мизинде жүргөнүн билет, да ар кандай абалга туш келип калышы мүмкүн, ошондуктан бир аз тыйын – тыпырын карындашына каттырып коет. Ал эми ири суммадагы акчасы, алтыны «общак» Казакстанда банкта өз убагын күтүп жатат. Бекер жатпай үстүнө акча чакырып көбөйүп жатат. Бул байлык далайдын эмгегин, канын, тапкан ташынганын жеген байлык, ошентсе да Самар аны эч ойлобойт. Ар ким өз алына жана куулугуна, күчүнө ишенип жашаган заманда мендейлер аз эмес. Эл башкаргандар менден көп эсе талап тонойт, уялса ошолор уялсын, менин өз жашоом бар, мен бала чакамды багышым керек, – деген эрежеси менен жүрөт. Айтмакчы, Самардын биринчи аялы чет өлкөдө окуган балдарын карайт, атасынын эмне бизнеси бар экенине көп деле кызыгышпайт, анткени башынан эле көп суроого жооп бербей койгон атасы балдарын ошол тартипке көндүргөн. Акчадан, тамактан кем карчы жок чоңойгон балдары өмүр бою атасынын аркасында жүрчүдөй болуп калгандай. Эмне кайдан келип жатканына баш ооруткусу келбейт, андан да башка жактын жашоосуна көнө түшкөндөн кийин өз эл-жерине кайтып келгиси жок алардын. Документ боюнча Самардын үй-бүлөсү жок, ажырашып кеткен, балдары энесине катталган. Ошондой абал баарына туура келет экен. Себеби, эч кандай «проблема» болбойт экен.
Шефтен «Точкалардан тезинен салыкты чогулт!» – деген буйрукту уккандан бери Тимурда тыным жок. Ишенген балдары менен күндүр-түндүр салык топтоп, тезинен Самардын айтканындай зонага жиберди. Өзү тапкан жигиттин ыкчамдыгы, өткүрдүгү жана тайбастыгы Самарга жакканы менен ичинен: «... кийин мени менен тиреше турган эрезе жетип калышы мүмкүн»... деген ойлору да жок эмес.
Шефтин тапшырмасын аткарып жүрүп Тимур Айымга да бара алган жок. Ал болсо зарыгып күттү, «...көргөн күнүм эмне болот, ушинтип эле качып корунуп, көрүнгөндүн көзүн карап каламбы, башкаларды кой, – жок дегенде апам ишенсе эмне! А бирок атам мени эч качан кечирбейт го, мындан көрө өлүп эле калганым жакшы, уятына чыдабай өз жанын кыйыптыр, демек болгон окуя чындык экен– да дешер анда. Айлам куруду, эмне кылам... тагдырым ушунча оор беле, Кудай ай, бир жан айласын тапсам экен»... Жаш кыздын ой-санаасы бүтпөс...
Айымды бир «куркуль» алып кеткен бойдон жок – деген кабарды уккан Бейшекан адегенде чоочуп кетти. Татынакай кыз эле, тигинин айтканын көнбөй коюп бирдеме кылып салган го, Кудай сактасын, деги аман болсо болду. Болору болгондур, кийин, иши кылып мага издеп келишпесе болду... Дагы бир-эки күндөн кийин Айымды алып келген Римага чалып: «Кызың жоголуп кетти, дайыны жок, качып жүрөт окшойт. Эгерде бирөөлөр издеп келсе мага алып келгениңди айтпа, болбосо экөөбүзгө тең жаман болот», – деп коркутту.
Башынан көп нерсени өткөргөн Рима: «Билбесем билбейм эле дейм да» – макул болду. Өзү: «Бирөөнүн кызына күйүп-бышып жүрөмбү, ата-энеси бар болсо таап алар, жөн кыз эмес, талаада калбайт», – деп ойлоп койду.
Бул арада шаарга келген Зумрат аталаш инисинин кызыныка токтогон. «Сагынбек атадын иши боюнча жүрөм, тааныш издеп таап эптеп эртереек чыгарыштын амалын табайын, антпесек боло турган эмес», – деп калп чынын аралаш айтып, өзү тымызын кызын издеп жүрдү. Шаардагы туугандырдын жана тааныгандардын баарына эле баргандай болду. Айымдан дайын жок. Баягы окуядан кийин Зумрат менен Айымга алардын деле жан тартканы байкалган жок. Айласы куруду. Кызын издеп жүрүп байкуш эне айылда калган балдарын да эстеп жүрөгү ооруйт. Ортодо жалгыз кызынан кечкен күйөөсүнүн жоругун да түшүнүп түшүнбөйт. Деги койчу, Зумрат сарсанаадан карып кетти, ден соолугу да жакшы болбой баратат. Бүгүн адатынча шаарга чыгайын деп камынып жатса жээни: «Эже Ош базарына барып тамак-аш саткан жерлерди карап чыкпайсызбы, ошол жактан чала-була көргөндөй болдум, деп кызым айткан, бирок мен этибар албаптырмын, андан бери канча убакыт өттү, балким бирөөлөрдүн уккан билгени бардыр»... Сокур үмүт кайда болсо да адамды жетелейт. Зумрат ошол эле күнү Ош базарына жөнөдү.
Самарга Казакстандан суук кабар келди Ал жактагылар кредиттерди очойто аларын алып кайтарып бере албагандыктан банктар банкрот болуп жатат, алтынын, акчасын салган колунда бар баурлар бүт баарын чыгарып, Россия менен Европанын банктарына которуп жатыптыр. Самар ал жакка бара албайт, анткени мындан алты жыл мурда Казакстандын «кызыл шапкелерине» карматпай качып, Россияга анан Кыргызстанга башка бирөөнүн документтери менен келип жашап жүрөт. Атасы казак болгону менен энеси кыргыздын кызы, ошондуктан алыс кетпей эле Бишкекти башпаанек кылып, бул жерден да өз ордун тез эле таап алган. Ал «Коопсуздук кызматы» деген аталыштагы фирма ачып алып, офис, базар, мекеме, кафе жана ресторан кайтарган сакчы балдарды даярдап күзөткө тургузуп акча табат. Ошол эле убакта анын балдары иштеген жеринде жүгүртүүдөгү акчанын көлөмүн, жетекчилеринин талуу жерлерин жана башка ушуга окшогон маалыматтарды тымызын топтоп жүрөт. Кийин Самар баарын өзү терең изилдеп чыгып кимден кантип акча өндүрүп алуунун амалын табат да, тигилерди көндүрүш үчүн жигиттерин жиберет. Аша чаап кетпейт, бирок акырындык менен жеңет да акчага маарып калат. Элдин, милийсанын көзүнө көп көрүнбөш үчүн ушул фирманын атын жамынып орто чабал оокаты бар адамдай жүрөт. Жигиттерин да ошондой жашоого көндүрөт. «Андай эле акча чачып жашагаң келсе чет мамлекетке үй-бүлөң менен барып эс алып кел, же дүкөн менен фирма ачып бирөөгө жаздырып иштет, көзгө көп урунбасаң жашооң тынч болот» – дейт. Жайбаракат турмушун өткөрүп жаткан Самардын шаштысы кеткен учур. Ал Тимурду Казакстанга жиберип акчаларын да «казынаны» банктан чыгарып, Европанын бир банкына которуп кел, деп жиберүүгө бел байлады. Өзү деле жашарынып барса болмок, бирок ал жакта көрүнгүсү келген жок, анын үстүнө жашырынып жашаса да жаны өтө эле таттуу.
Тимур шефинин айтканын мээсине куюп алганы менен «шайтан сайып бирдемени эсинен чыгара турган болсо Самардын колу жердин түбүнөн да таап чыгарын» – эскерткен кожоюндун үнү кулагына көпкө жаңырып турду. Мындан бир канча убакыт мурда ушундай кишилердин арасына кошулсам, алар менен иштесем деген кыялына азыр күлкүсү келди. «Өз ыктыярым менен чыга албай турган торго илинип бердим, булардын жашоосун желкемдин чукуру көрсүн, – деер элем. Эптеп ушул жолкусун жасап берип тапкан акчамды алып, анан Россияга иштегени кетпесем, булардын улагасында жүргөндөн башка кешик артпайт экен», – деген Тимурдун ойлору алыс кетип, балким Айым мени менен кошо кетеер сыяктуу үмүт жанды.
Колу бошогон күнү эле Айымга жөнөдү. «Бул байкуш өзүнөн өзү эле урунуп-беринип кор болуп калды, мындан аркы жашоосу кандай болор экен», -Тимур баягы бала кездеги бакыраң көз классташына болгон сезими кайрадан ойгонгонун туйган жок. Тек гана Айымга жардам берейин деген ниети менен келе жатты. Көптөн бери көрбөгөндүктөнбү же зарыгып күткөн кишиси карп-күрп кирип келгендиктенби, Айым сүйүнгөнүн жашырбай Тимурду кучактап тосуп алды. Мындайды күтбөгөн тиги алдастай түштү да кыздын эки колунан аяр кармап:
– Кандайсың, тынч элеби, эч ким келген жокпу?
– Жакшы эле – Айым өзүнүн сүйүнгөнүн билгизип койгонуна уялып кетти.
– Айым, мен Казакстанга кетип жатам, эч жакка чыкпаганга аракет кыл.
– Качан келесиң?
– Билбейм, кем-карчың чыгып калса бул акчаны корото бер, азырынча жетет кийин өзүм деле келип калармын.
– Мен сени күтөм, – Тимурду кыздын аялуу тиктеген көз карашы узатып калды. Жигит өзүн аябай кармады, же болбосо назик үлбүрөгөн Айымды сыга кучактап жыттап өпкүлөп жибермек. Өзүн токтотту. Эмнеге ошенткенин өзү деле билбейт, уялдыбы же Айым жөнүндө мурда угуп жүргөн башка ойлорго жетелендиби, айтор, дити барган жок.
Баягы Зумрат эки күндөн бери Ош базарын кыдырып жүрөт. Бүгүн оңдой берди болуп Айым иштеген ашканага кирген. Айым жөнүндө уккан Рима:
– Мен эчтеке билбейм, жумушка хозяйка алат, мен билбейм– деп качты. Ошол жерде идиш жууган кыз:
– Кайсы Айым, качып кеткен кызбы, менден мурда бир кыз иштечү экен, анан базарда иштеген балдардын бири алам дегенди угуп качып кетиптир, жашаган жеринен кийимдерин да албаптыр – деди.
– Кайда жашачу экен? –Зумрат кызын тапкандай сүйүнүп кетти.
– Тиги баба Вераныкында.
Кызынан бир чолок кабар билингенине сүйүнгөн Зумрат орус кемпирге жетип барды.
– Ооба, ал бир байкуш экен, времянкага бекер эле жаткырып жүрдүм, энеси болсоң эмнеге келип алып кеткен жоксуң? Көп ыйлачу, кандай күн түшсө да энесиң да, кызыңды издеп таап алып алсаң болмок! Эми кайда кеткенин эч ким билбейт. Жүр, үйгө барып кийимдерин алып кет! Кызынын дайын бат эле таппай калган Зумрат уккан кулагына ишенбей, Веранын үйүндөгү кызынын кийимдерин алып боздогон бойдон калды.
– Эми эмне кыламын, кайда барамын, милийсага барайын башка айла жок, – Зумрат эч ким менен кеңешпей эле кызын милийсага издөөгө бермекчи болуп сиңдиси жашаган жердеги милийсанын бөлүмүнө барды. Ал жердеги балдар:
– Эже кызыңыздын катталган дареги жок экен, биз аны издей албайбыз, жашаган районуңуздан милийсага бериңиз – деп түшүндүрүштү.
– Райондон кантип издетем, эл эмне дейт, ал байкуштун башынан балээ кетпес болду го, – жалдыраган аял ыйлап жиберди.
– Балдар, кое тургулачы, эже ыйлабаңыз, биз кызыңыздын сүрөтүн шаардык постторго берип коебуз, участковый балдарга беребиз, балким бирдеме чыгып калар, – деген балага Зумрат ыраазы болуп,
«...болуптур айланайын, рахмат сенин да мендей энең бардыр, ылайым аман бол,» – кайра кайра алкап – кирди.
– Эртең эле сүрөтүн алып келем.
Кызы жөнүндө бир жакшы кабар уккансып эне кадимкидей жеңилдене түштү.
Сагынбек отурган зонага «текшерүү келет экен», – деп бардыгын зектерге актатып, сырдатып, түрмөнүн ичи-сыртын оңдотуп жатышты. Сабырдуу, калп сүйлөбөгөн Сагынбекти жанындагылар кызынын айынан жүргөнүн билишет, ага көп деле тийишип шакаба чегип тамаша кылбайт. Анан калса Сагынбек өзү деле дудук немече дайыма эле унчукпай жүрөт. Кызынын кылыгына ишенбейин десе, зачетту окуган жеринен тапшырбай атасындай болгон агайы кайда чакырса ошол жакка барганы, ваннада сууга түшүп даярданып жатканы ишеничин жокко чыгарат. Аялынын айтканын караганда, кызы калп эле шоктонуп, ошентип амалданып зачет койдуруп алмак экен, болбогон кеп, кантип эле ошондой болсун, элдин кыздары жакшынакай эле окуп жүрбөйбү! Балким, жанагы мугалим сөрөйлөр баарын ушундай жол менен окутуп жүрөбү? Жок, жок андай болушу мүмкүн эмес, анда адам баласы айбан болуп кетпейби! Билимдүү, анан калса калыс сүйлөгөн Сагынбекке «кызыл шапкелердин» да мамилеси түз. Түрмө деген түрмө – ичи сыз, киши көп, биринин үстүнө бири батпай, бирөө чүчкүрсө баары тумоолоп, эптеп өлбөстүн күнүн кечиришет. Текшерүүгө келгендердин арасында Сагынбектин аяшынын иниси бар эле. Жездеси абдан суранып табыштагандыктан колониянын начальнигинен сөз айттырды. Эгерде шайлоодон кийин амнистия чыгып калса, балким сени көрсөтөбүз, анча-мынча тыйын тыпыр камдай берсин, – дегендей.
– Эрте чыгып алып элдин, балдарымдын алдына кантип барам, андан көрө убакыт өтсүн. Кийин чыксам деле айылга барбайм, башка жакка кетем. Балдарым эптеп боор көтөрүп алсын, балким, менден уялып жүргөндүр, тыйындын деле чыга турган жери жок. Аялымдын жарыбаган айлыгы менен көр оокат өтүп жаткандыр. Өзүм тейлебесем жердин арендасы деле жакшы чыкпаптыр, баары эле келерки жылдын түшүмүнө деп бере албай жатса, акча чогултуп мени эрте чыгарып алгыла, – деп туугандарга кантип айттырам? Силерге рахмат, бирок мен өз убагында эле чыгам, ошого Кудай жеткирсе– деп болбой койгон. Ошол бойдон Сагынбекке эч ким кам көргөн жок. Жардам берели десек өзү болгон жок, убалы өзүнө, жок дегенде балдарын ойлосо болмок, – дешип достору да тынчып калышты.
Уландысы бар.
Комментарии 7