Вячеслав Смоленцев

Калыкын вийжылан эҥертен
Шернур район Кугэҥер ял шотан илем кундемыште илыше-влак ямдым огыт вучо, тӱшка пашалан шкеак пижыт.
Нуным старосто-шамыч кумылаҥдат. Тыге пытартыш жапыште тыште кундемым тӱзатыме, тудым илаш йӧнанракым ыштыме шотышто ятыр пашам шуктымо.
Ял администраций калыкын йодмыжым кузе шукта, тыгодым могай йӧным кучылтеш, мом эн ончыч шотыш налеш? Тидын нерген администраций вуйлатыше Надежда Борисова дене мутланена. Надежда Валерьевна – Параньга район Матародо селан ӱдыржӧ, Оршанке педколледжыште тунемын, Руш Шой школышто, йочасадыште тыршен, Руш Шой ял администрацийым вуйлатен. 2017 ий гыч Кугэҥер ял администрацийым вуйлаташ ӱшаненыт.
– Надежда Валерьевна, у ий гыч районысо кучем муниципальынй округыш ушна. Могай вашталтыш вуча?
– Ойлат, кугу вашталтышак ок лий, ял калык ончычсо семынак верысе кучемлан эҥертен кертеш. Ял администраций вуйлатыше олмеш территориальный отдел вуйлатышыш савырнена, специалист-влак лийыт. Ончычсо гаяк пашам шукташ тӱҥалына.
– Кызыт верлаште илыш условийым саемдаш верысе калыкын тӱҥалтышыжлан полышым пуымо программылан кугу ӱшаным кучат. Теат тиде программыш ушненда?
– 2019 ий гычак талук еда тиде программыш ушнаш ик проектым веле огыл возенна. Но чылажак конкурсышто сеҥышыш лектын огыл. Туге гынат куанен каласен кертам: тиде программе чот полшыш. Теве Эҥермучашыште йоча площадкым, яллаште шӱкым погаш контейнер кумдыкым ыштенна. Кугу Мушко ялысе Набережный уремым волгалтарыме. Тенийланат проектым ямдыленна ыле, но эртен огыл. Талук мучаште пале лийын: республикыште сеҥышыш лекше проект-влакым торги гоч колтымо годым окса аныклалтан. Тиде окса кӱшеш мыланна Эҥермучашыште шарныктыш пырдыжым почмо проектнам шыҥдараш йӧн лектын. Шукерте огыл тудым торжественно почмо. Тушко ялозанлык да кочкыш сату министр Павел Раевский толын ыле. Шушаш ийлан ямдылыме кок проектнат баллым поген ситарен огытыл.
– Изи яллаште кузерак илат, могай нелылыкышт уло?
– Мемнан дене Йошкар Ушем, Веткан почиҥга, Купто, Пигурык ял-влак изилан шотлалтыт. Но ме нунымат ӧрдыжеш огына кодо. Теве Купто ялыште ик суртышто гына илат. Тыштат телым корнышто лумым эрыктена. Лачак тиде ялыште гына пӱртӱс газ дене огыт пайдалане. Куптышто ий еда ял пайремым эртарат. Уна-влак пошкудо районла гычат толыт, ӱстелым погат.
– Корным лум деч эрыктыме йодыш лекте гын, тичмаш налмаште тендан дене ты паша кузе шукталтеш?
– Ончылно – теле, верысе кучемын тиде пагытыште шуктымо ик эн тӱҥ пашаже – корным шотышто кучаш. Ме ий еда Полдыран ялыште илыше фермер Александр Попов дене вашкылым ыштена, тудо Т-150 тракторжо дене ялласе корнылаште лумым кораҥда. Тудо мландым пошкудо Кужэҥер ден Параньга районлаштат налын да шурным, кургылык кушкылым ончен кушта.
– Тендан дене ял калыклан паша вер ситышын уло?
– Кугэҥерысе тӱшка озанлыкым «Семеновский» племзавод» акционер ушем шулдыржо йымаке налме, кумшо отделенийышкыже савырыме дене кундемна палынак волгалт кайыш. Тудын пасулаштыже куатле технике, ончыл технологий кучылталтеш, вольык ашныме оралте-влак кушкын шогальыч. Тӱҥжӧ – ял калыклан паша вер лекте. Тышке пашашке эсогыл пошкудо районла гычат коштыт. Вет пашадарым келшышым тӱлат.
«Лажъял» ялозанлык артельна уло. Тудын лектышыже пешыжак куандарыше огыл гынат, тыштат еҥ-влак тыршат. Эше тиде озанлык мыланна спонсор семынат полшаш тырша, йодмыланна тореш огеш лий. Кодшо ийын Лажъялыштак ончычсо «Дружба» колхозын пареҥгым аралыме левашыж негызеш шӱльӧ пырче гыч геркулесым, шӱрашым, ложашым, гранулым ямдылыше «Ярма» ООО пашам ышташ тӱҥале. Кочкыш сатум ямдылыше тыгай цех почылтмылан кузе куанаш огыл! Вет калыклан ешартыш паша вер лектын. Эшеже райрӱдӧ воктенак верланенна, да тусо организацийлашкат коштшо-влак улыт.
Снимкыште: Надежда Борисова.
Авторын фотожо.