КУГАРНЯ газет

🎬 Марий Эл гыч 25 ияш туныктышо Кирилл Клёвин «Остров сокровищ. Знаки судьбы» приключенческий шоун участникше лийын. Тудын дене проектын премьерже 31 августышто СТС телеканалыште лиеш, тушто 10 миллион теҥгеаш тӱҥ призлан уло тӱня гыч 65 еҥ таҥаса. Шоун съёмкыжо 2025 ий июньышто Таиландысе отрошто эртен. 65 участник гыч командым Российын, США-н, Беларусьын, Узбекистанын да Казахстанын еҥышт чумыреныт. Кирилл тиде тӱрлӧ сынан коллективыште педагог-влак кокла гыч иктыже лийын. 📺 «Остров сокровищ. Знаки судьбы» передачым СТС-ыште 31 августышто 18 шагатлан ончыктат. 📸 Кирилл Клёвинын ВК-се лаштыкше гыч налме фото.

ОҤАЙ ЛӰМ 💁‍♀ Ильвира Ильвира Айбердина Пошкырт кундем Мишкан селаште ила. Мишкан краеведений книгагудышто ятыр ий пашам ышта. Шке лӱмжӧ нерген тыгерак каласкала: – Ешыште кумшо йоча шочынам. Альберт ден Марат изам-влак улыт. Ачам – татар, авам – марий. Авам мылам Регина лӱмым пуаш шонен. Шочмекем, ачам сельсоветыш каен да шкаланже келшыше лӱмым ойырен налын. Авам деке йочам ыштыме пӧртыш толын да ойлен: «Тый Ильвирам ыштенат вет?» Авам моткочак ӧрын, молан тыге лӱмденат манын йодын. Регина Харисовна огеш йоҥгалт, а теве Ильвира Харисовна лачеш гына шокта, манын. Чылалан палыме Эльвира лӱмыштӧ икымше букважым алмаштен. Тыге ӱдырна пушкыдырак кумылан лиеш манын ойлен. Харис, Тамара, Марат, Альберт, Ильвира лӱмна-влакыште «р» буква уло, тугеже ешыштына ваш умылымаш, пагалымаш лийыт манын ешарен. Тыгеже Ильвира лӱмын икмыняр значенийже уло. Тушеч иктыже «волгыдо», «Юмо деке лишне улшо», «вуянче койышан» манмым ончыкта. Мылам пытартышыже лишылрак. Вет мый ойгыш логалше еҥлан полшыде ом керт, тӧрсырым, чын огыл аклымым ом чыте . Ковамат ойыртемалтше марий лӱман – Паялче – лийын. Тудо еҥ-влакым эмлен моштен. 📸 И.Айбердинан альбомжо гыч налме фото.

🎬 Тӱҥ книгагудо «Кино йӱдыш» ӱжеш! 23 августышто С.Г. Чавайн лӱмеш Калыкле книгагудо «Кино йӱд – 2025» Всероссийский акцийын ик площадкыже лиеш. 27 августышто палемдалтше Россий кинон кечыжлан келыштарыме акций икымше лӱмгечыжым – негызлалтмылан 10 ийым – палемда. Книгагудо кинозалыште ончыкташ «Волшебник Изумрудного города. Дорога из желтого кирпича» еш фэнтезим ойырен налме (2024, 104 мин., 6+). ⏰Тӱҥалтыш: 14 шагатлан 🎟Яра пуртат.

⛵ Марий Эл гыч юнга-влак Йӱдвел Корейыште лийыныт! ⚓15 августышто «Паллада» фрегат Чхонджин портыш миен шуын. Корабльыште Марий Эл гыч ныл самырык моряк шке наставникышт дене пырля лийыныт. Рвезе-влак КНДР-ыш посна амал дене – элым япон захватчик-влак деч утарымылан 80 ий темме лӱмеш – миеныт. 📸 «Марий Эл live» тг-канал гыч налме.

🎭107-ше тургымым ВАШЛИЙЫНА! 💬 Таче М.Шкетан лӱмеш Марий драме театрыште газет, телерадио журналист да блогер-влаклан 107-ше театр тургымым тӱҥалме шотышто пресс-конференций эртаралтын. Йодыш-влаклан театрын художественный вуйлатышыже В.А.Пектеев, тӱҥ режиссёр Р.Ю.Алексеев, режиссёр-влак А.А.Ямаев, В.В.Домрачев да ик спектакльым шындаш ӱжмӧ режиссёр О.Г.Иркабаев вашештеныт. 📅 У тургымым 29 августышто «Колумб» драме дене почыт. Идалык жапыште 8 у спектакльым ямдылат. 🔹Театрыш руш зрительымат кондаш манын, руш йылме денат паша-влак лийыт. Мутлан, 7 сентябрьыште «Всеобъемлюще» комедий ончыкталтеш. 🔹Режиссёр-влак тыгак кумдан палыме писатель-влак Н.В.Гоголь да М.А.Булгаковын южо произведенийышт почеш «Каче пазар» да «Записки молодого врача» спектакль-шамыч дене ончаш толшо-влакым куандарат. 🔹У ий вашеш йоча-влаклан луман шоу лиеш. «Снежная королева» уна-влакым сценыш лекше янлык-влак дене ӧрыктарышаш, тыгак тудо самырык студент-актёр-влакын курсовой спектакльышт лиеш. 🔹Тыгак 2026 ийыште Геннадий Гордеевын И.С.Палантай нерген пьесыж почеш спектакльым вучыман. «Кубик Метрий», «Королева красоты» да моло паша-влак М.Шкетан лӱмеш драмтеатрын репертуаржым пойдарат. Кодшо кечылаште марий театр Москошто эртыше «Театральный бульвар – 2025» фестивальыште участвоватлен. Артистна-влак марий калык йомак негызеш ямдылыме «Нӧнчык патыр» сем спектакльым модын ончыктеныт. 13 сентябрьыште Санкт-Петербургысо Александринский театр сценыште «ДЯДЯ ВАНЯ» спектакльым ончыктат, тыгак Пошкырт кундемыш «МИКУЛАН — ПРЕЗЕ, ЯКУЛАН — ӰДЫР» мурсем комедий дене гастрольыш каят. 🍃 23 АВГУСТЫШТО М.Шкетан лӱмеш драме театрын коллективше Морко район Ӱшӱттӱр ялыште «КАВАСЕ АЛАША» спектакльым веле огыл, а чапле пайремым эртара. Тиде кугу пайремышке ушнаш темлена!

Ӱшӱт воктене, сылне верыште Морко район Ӱшӱттӱрлан тений – 230 ий. 23 августышто ял калык да уна-влак кугу пайремыш погынат. Марий Элын калык артисткыже Зинаида Долгован, поэтессе Зоя Тимофееван (Висвис), мурызо Вероника Корчемкинан да моло палыме еҥын шочмо-кушмо верыште шукерте огыл меат лийынна. Легенде почеш, эҥер воктене кум изак-шоляк илен. Вершӧр нунылан моткоч келшен. Тале мардеж деч аралалтше ты эҥерым «Ӱшӱт» але «Ӱшык» манаш тӱҥалыныт. Но икана азап лийын каен: пӧрт-влак сер гыч ташлен лекше вӱд йымак каеныт. Изак-шоляк-влаклан эҥер деч торашкырак, кӱкшакарак верыш, (кызытсе Ӱшӱттӱр деч 200-300 метр торашке) илаш куснашышт логалын. Жап эртыме дене ты кундемыш моло-влакат илаш толыныт. Ял нерген старосто Ираида Владимирова палдарыш. Ираида Петровна (поэт, журналист, мер пашаеҥ Юрий Русановын акаже) шкеже пошкудо Нурӱмбалыште шочын. Ӱшӱттӱрыш марлан толмекыже, ешыж дене Советский район Вечын селаште ик жап иленыт. Пелашыжын ялышкыже пӧртылмеке, сурт-оралтым чоҥеныт. Кок шочшан, вич уныкан ача-ава да коча-кова улыт. – Марлан толмем почеш (1981 ийыште) Ӱшӱттӱр пеш кугу ял ыле. Кызыт кок уремыште 26 суртышто илат. Самырык еш-влакат улыт, уремыште йоча юарлыме йӱк шокта – тидыже куандара. Ӱдыр-рвезе-влакым Зеленогорск школыш автобус шупшыкта. Тудо руш школлан шотлалтеш, садланак уремыште икшыве-влак шке коклаштышт утларакшым рушла мутланат. Но марла пелештымым умылат. Вӱдлан кажне суртышто гаяк тавым кӱнчымӧ. Пӧртым пу дене ырыктена. 2030 ийлан газым пурташ ойленыт, пеш вучена, – Памаш урем дене ошкылшыла палдарыш Ираида Петровна. Урем гоч йоген эртыше памашлан кӧра уремым тыге лӱмдымӧ. Ял деч тораште огыл изи чодыра гай уло, тусо памашшинча гыч лекше вӱд, ял гоч йоген эрта да Ӱшӱт эҥерыш йоген пура. Ӱшӱттӱр Волаксола ял шотан илемыштыже шотлалтеш.

Шӱмдам аралыза! 11-17 август – Шӱм-вӱргорно чер-влак шотышто профилактике арня Кеч могай чер деч аралалташ манын, эн ончыч палыман: ты чер молан вияҥеш да кузе тудым чактараш лиеш. Шӱм-вӱргорно чер-влак нерген Марий Элысе Тазалык аралтыш министерствын Эмлыме-профилактике полышым пуымо да лицензирований пӧлкажым вуйлатыше Светлана Колезнева каласкала. Лӱдыкшӧ группыш кӧ пура? Лӱдыкшӧ фактор-влак кок тӱшкалан шелалтыт. Икымше тӱшкаш вашталташ лийдыме (але тидым ышташ моткоч йӧсӧ) фактор-влакым пуртат: ийгот, пӧръеҥ але ӱдырамаш улмо, тукым гыч тукымыш куснен кертме. Ийгот погынымо дене шӱм-вӱргорно чер вияҥ кертме лӱдыкшат кугемеш. Садлан моло факторымат шотыш налман да жапыштыже тергалтман. Кокымшо тӱшкаш пурышо фактор-влакым ме вашталтен кертына. Мом эскерен шогыман? – Алкогольым йӱмӧ ден тамакым шупшмо – шӱм ден вӱргорнын тӱҥ тушманышт. – Шагал тарванылме дене шӱм начарештеш, тыге ятыр чер вияҥаш амал лектеш. – Пайдале огыл кочкышым кочмо (утыждене коян, шинчалан але сакыран кочкышлан кӧра давлений кӱза да вӱрыштӧ холестерин шукемеш). – Стресс – эре тургыжланыме дене шӱмлан эҥгекым ышташ лиеш. – Уто кап нелытан еҥ-шамычын шӱмыштлан кугу нагрузко логалеш. Шӱм-вӱргорно системылан мо эҥгекым ышта? Шӱм-вӱргорно чер-влак тазалык шотышто моло нелылык денат кылдалтыныт. Тыгай тӱшкаш сакыр диабетымат пуртыман: вӱрыштӧ сакыр утыждене шуко гын, вӱргорно пужла, да атеросклероз, гипертоний да моло шӱм-вӱргорно патологий вияҥын кертыт. Уто кап нелыт, верге чер вӱргорнын да шӱмын пашаштлан эҥгекым кондат. Коя погынымо годым шӱмын пашаже нелемеш, а верге черан еҥ-влакын давленийышт кугемеш, тыге шӱм-вӱргорно системыште нелылык лектеш. Шӱм-вӱргорно чер-влак ынышт вияҥ манын… Таза айдемын тыгай чер ынже вияҥ манын, первичный профилактике эртаралтеш. Тышке теве мом пуртат: – тамакым шупшмым чарныза, тыге шӱм чер лийын кертме лӱдыкшӧ иземеш; – пайдале кочкышым кочса: фрукт ден пакчасаскам кочмо, а утыждене коян ден шинчалан кочкышым рацион гыч кораҥдыме дене вӱргорныда таза кодеш. – шукырак тарванылза. Мутлан, йолын шукырак коштмо але ийме шӱмын пашажым саемдат; – кап нелытым шотышто кучыза: тыге шӱм ден вӱргорнылан нагрузко иземеш. Лӱдыкшӧ фактор-влак (кугу артериальный давлений, вӱрыштӧ холестерин шуко) южгунам черлан вияҥаш амалым ыштат але улшо чер пӱсӧ формыш кусна. Тыгай еҥ-шамычлан вторичный профилактикым эртарат. Садлан диспансеризацийым эртыман да жапыштыже тергалтман: анализ ден обследований-влакым (ЭКГ, вӱргорно УЗИ) эртыман. Тыге шӱм ден вӱргорно системыште нелылык нерген ончылгоч пален налаш лиеш. Третичный профилактике шӱм чер дене (инфаркт але инсульт лийын) орланыше еҥ-шамычлан келыштаралтын. Нунылан реабилитацийым эртыман: лӱмын келыштарыме физический упражнений-влакым ыштыман, эмым йӱман да, уэш тыгай ынже лий манын, тазалыкым терген шогыман. Пытартыш ийлаште шӱм-вӱргорно чер деч аралалтме годым кызытсе жаплан келыштарыме тӱрлӧ йӧн дене пайдаланат. – Пелен нумал коштмо устройство-влак. Фитнес-браслет, смарт-шагат полшымо дене кидшерым, давленийым да моло параметрым эскераш лиеш. Тыге нелылык нерген ондакрак пален налаш да жапыштыже врач дек полышым йодын каяш лиеш. – Генетический тест-влак. Кызытсе технологий-влак полшымо дене шӱм-вӱргорно чер дене черланен кертме тукым гыч тукымыш кусна але укем пален налаш лиеш. Мутлан, айдемын шӱм чер вияҥын кертме лӱдыкшым лукшо генже уло гын, чер пале-влак палдырныме деч ончычак профилактикым эртараш лиеш. – Врач-влак чер вияҥме амалым илыш-йӱлам кучымо, психоэмоциональный состояний да стресс дене кылдат. Эмым йӱмӧ дене веле огыл шке тазалыкым шотышто кучыман. Тыгодым стресс деч утлыман, тидлан йога, медитаций, пайдале кочкышым кочмо да шуко тарванылме полшат. Шӱм-вӱргорно чер-влак деч утлаш манын, шукыж годым шке илыш-йӱлам вашталтыман, жапыштыже тергалтман да врачын возен пуымо эмым йӱман. Ирина Александрова.

ЛӰМГЕЧЕ🖌 Кожласолан сылнымут кумылан эргыже Россий писатель ушемын йыжыҥъеҥже, «Кугарня» газетын 2003-2004 ийласе тӱҥ редакторжо, кызыт «Ончыко» сылнымут журналын пашаеҥже Эрнст (Эрик) Алексеевич Петровлан таче, 16 августышто, 65 ий теме. Эрик Алексеевич Кужэҥер районысо садеран-ломберан Мари-Олма (Кожласола) ялеш йӱд кава гыч шӱдыр велме пагытыште шочын. Колхоз пашаште йӱдшӧ-кечыже тыршыше ача-авашт вич йочам ончен куштеныт. Ачашт Алексей Андреевич Петров чолга селькор лийын, 22 ияшак тӱрлӧ газетыш ял илыш нерген заметке-влакым возкалаш тӱҥалын. Яра жапыштыже почеламутым, ойлымаш-шамычымат возаш йӧратен.

🎗✍ Марий Элын мер полыш штабыштыже «Сеҥымаш Диктант» тӱнямбал исторический акцийым иктешлымылан пӧлеклалтше торжественный мероприятий эртен. Марий Элым Вуйлатыше Юрий Зайцев диктантыште сеҥыше да регионысо организатор-влаклан наградым кучыктен. 👉 Акцийым иктешлыме почеш эн сай результатым Анастасия Луговникова, Игорь Таныгин, Айгиза Хамидуллина, Сергей Якунин да Лариса Яндыбаева ончыктеныт. Юрий Викторович историй шарнымашым арален кодымаште да самырык тукымым шуарымаште тыгай акцийын кӱлешлыкшым палемден. Тений Марий Элыште 283 площадкыште 6 тӱжем утла еҥ ты акцийышке ушнен. Тушто кажне кумылан еҥ Кугу Ачамланде сарын историйже дене шинчымашыжым терген кертын. 45 минут жапыште 25 йодышлан вашешташ кӱлын. 2024 ийыште «Сеҥымаш Диктантым» республикыштына 5 тӱжем еҥ 200 офлайн-площадкыште возен. 🔸 Кугу Ачамланде сарын событийже-влак темылан пӧлеклалтше «Сеҥымаш Диктант» тӱнямбал исторический акций Марий Элыште 2019 ий годсек кажне ийын «Единый Россий» партийын организационный комитетшын темлымыж почеш эртаралтеш. 📸 Марий Элым Вуйлатышын пресс-службыжын фотожо.

🎪🐝 12-24 августышто Йошкар-Оласе Чарла кремльыште «Мӱй спас» ялозанлык ярмиҥга эрта. 🍯 Рӱдолаште илыше да уна-влак мӱкшызӧ-влак дене мутланен, мӱйым тамлен да налын кертыт. Таче, 14 августышто, Марий епархийын служительже-влак йӱла почеш православный службым да мӱйым святитлыме йӱлам эртареныт. 📸 Минсельхоз Республики Марий Эл