Телба она қисмати

9-қисм давоми
Яхши гапнинг ҳам, ёмон гапнинг ҳам қаноти бўлмаса Меҳрининг мактабни олтин медал билан тугатгани каби ўқишга киргани ҳам қишлоқда шунчалик тез ёйилармиди? Маъқулнинг қизи битта имтиҳон топшириб ўқишга кирибди, духтир бўлиб келармиш, яна битта қизи мактабда ишлаётган эмиш, деган гап-сўзлар илгари уларни қўлларини бигиз қилиб кўрсатган кишиларнинг оғзини бойлади, сал олдин кимсан, демайдиганлар энди Маъқул холадан мулойимлик билан, болалар яхши юрибдими, қизнинг ўқишлари қандай, деб сўрайдиган бўлишди.
Одамлар муносабатидаги ўзгаришни Маъқул холанинг ўзи ҳам сезиб, ич-ичидан ғурурланди, қизи ўқишга кетган дастлабки кунлар у маҳзун ҳолда ўзи билан ўзи гаплашиб, гоҳ бир нуқтага тикилганича хаёл суриб қолса, вақт ўтиши билан кўникди, атрофидагиларнинг муомаласи, Санамнинг парвоналиги, Меҳрининг ҳар ҳафта келиб туриши Маъқул холага куч бағишлади ва Меҳри ўқишга кириб тўғри қилган экан, деган хулосага келди.
Санам мактабдан яхшигина маош олиб, бир қисмини синглисига берар, қолганини бозор-ўчарга ишлатар, рўзғор тебратишарди. Хайрулла ҳамсоядай, яна фарзанд кўриб, ташвиши ортган, онаси ва сингиллари билан иши йўқ, ҳали ҳам Маъқул холанинг бағри кенг – бир нарса бўлса набираларимга деб илиниб, турарди.
Сиртдан қараганда, ҳаммаси силлиқ кетаётгандай кўринса-да, Маъқул холанинг муаммолари тиқилиб ётар, қиш бўлди дегунча уйининг дам орқасидан, дам олдидан қарайверар, қулаб тушишидан қўрқиб юраги бир қилда эди. Санам маош ола бошлагач, у нафақа пулини йиғиб, бир амаллаб молини иккита қилди, битта хона бўлса-да, уй қуришим керак, деган фикр бор эди кўнглида.
Онасининг Санам билан яхшигина яшаётганини кўрган Меҳрининг кўнгли тўқ, дастлабки ойлар ҳар шанба келган бўлса, кейинчалик ортиқча чиқим қилмаслик учун икки ҳафтада бир келди, ўшанда ҳам тинч ўтирмай, бир гал опаси ва онаси билан ўтин йиғса, бошқа гал кўмирнинг майдасини порига аралаштириб тезак қилди, шу тариқа қишга ўтин-чўпларини ғамлаб қўйишди.
Ҳар тугул шу йил қиш қаттиқ келмади, ҳатто декабр ойида ҳам ҳаво иссиқ эди. Санам биринчи маошига печка сотиб олиб, уйнинг бурчагига ўрнатди. У техникумда ўқиб юрганида ҳар қишда захлаб кетган уйда яшаётган онаси билан Меҳрининг азобини кўргач, ишга кирсам, биринчи маошимга печка оламан, деб кўнглига тукканди, ниятига етди. Ҳаво сал совуши билан печкани ёқади, иссиққина печкадан таралаётган ҳил хонани бир зумда иситади.
Ёзги таътилда қўлидан бошқа иш келмаган Меҳри, бекор ўтиргандан кўра бир оз пул ишлаб олай, деб бўш қолди дегунча жияк тикди, уни кўриб Санамнинг ҳам “илҳоми” келди, Меҳри жияк тикишни опасидан ўрганган бўлса-да, ундан ўзиб кетди, ўзича янги нақшлар ўйлаб топиб, ҳафсала билан тикди, бўйи етган қизлар беш-ўнтагача сотиб олишди.
Ҳаммаси рисоладагидай кетаётган эди август ойининг бошларида уйларига Шамсиддин келиб, ҳаётларини бутунлай остин-устин қилиб юборадиган ишни бошламаганида.
–Сени эрга бераман,–деди Санамга томдан тараша тушгандай. –Тўйга тайёргарлигингни кўр.
–Нималар деяпсиз, ака? Мен ҳали эрга тегмайман, онамга қарайман, – деб эътироз билдирди Санам. – Аввал Меҳрининг ўқиши тугасин.
–Онамнинг куни сенсиз ҳам ўтади, Хайрулла билан хотини бор. Меҳрини кутиб ўтирсанг қари қиз бўлиб қоласан, кейин ит ҳам сўрамайди.
–Барибир Меҳри ўқишини тугатмай эрга тегмайман.
Меҳри бир акасига, бир опасига, бир онасига қараб турди. Тузук жой бўлса-ку, опаси турмушга чиққани маъқул, у тенгилар аллақачон оила қуришган, аммо онасининг аҳволи нима кечади, Хайрулла билан хотинининг бор-йўқлиги сезилмаган бир пайтда?
Ҳамманинг сукутга чўмганини кўрган Шамсиддиннинг жаҳли чиқди.
– Қизингга бирор нарса дегин, –деди у онасига қараб. –Сени қўриқлаб, бахтсиз бўлишига розимисан? Санам ёнингда юрса соғайиб қоласанми? Ўзингни-ку бўлганинг бўлган, қизингни ўйла, ғузорлик бир фельдшер йигитдан сўрашяпти, суриштирсам, оиласи тинч, яхшигина. Йигитнинг синглиси Санам билан техникумда бирга ўқиган экан, мактабига келиб кўриб ҳам кетибди.
–Узоқ экан-да… – Маъқул хола зўрға шу сўзларни айтди.
–Қизларимни бу атрофдан биров сўрайди, деб хомтаъма бўлма. Ўғилларингга қизини бермаганлар қизларингни ҳам олмайди.
–Сенга маъқул бўлса, мен қарши эмасман,– Маъқул хола розилик берди ва Санамга ўгирилди. –Аканг тўғри айтади, қиз болани бир-икки сўрайдилар, кейин оғиздан қолади. Мени ўйлама, бир кунимни кўраман.
–Мен Меҳрига ваъда берганман, сени ўқитаман, деганман. Унга ким пул юбориб туради? Бегона шаҳарда яшаш осонми?
Ҳамма Меҳрига қаради. У опасининг бахтини боғлаб, умрбод акасининг таънасини эшитиб яшашни истамайди.
–Опа, мен ўзимни ўзим эплайман, фақат онамдан хавотирдаман. Акам сизни турмушга узатаётган бўлса Хайрулла акам билан янгамга тайинласин, онамга қараб, овқатини беришсин.
–Хайрулла қарайди, – деди Шамсиддин. – Онамга қарамаса, онамнинг ҳовлисидан чиқариб юбораман.ган Зоҳида уларнинг яқинига келганди, Шамсиддиннинг охирги сўзларини эшитиб қолди.
–Ҳа, ака, нима гап? – сўради у.
–Санамни эрга беряпман, онамга сиз қарайсиз. Қарамасангиз бояги гап: иккингизни ҳам аяб ўтирмайман. Хайрулла мени бир марта норози қилгани ҳали ёдимдан чиққани йўқ, бу гапларимни етказиб қўйинг.
Меҳри мамнун жилмайди. Акасининг қатъий, буйруғомуз сўзлари унга хуш ёқди. “Онамни қийнашини ҳисобга олмаса акам жуда яхши”, – деб қўйди ўзича.
–Чоршанба куни совчилар келади, – деди Шамсиддин. – Розилигимизни айтаман. Тўйни шу ой қилишмоқчи, онам бирорта молини сотсин, кам-кўстингни ол.
–Мен у йигитни танимайман, кўрмаганман, ака.
–Кўрмаган бўлсанг кўрасан, учрашасан. Менга маъқул тушдими, сенга ҳам ёқади.
Шамсиддин кетди. Унга қарши ҳеч ким ҳеч нарса демади. Дейишга ҳожат ҳам йўқ эди, чунки Санамнинг турмушга чиқиш вақти бўлганди…
Меҳри учун талабаликнинг олтин даври тугади, Санамнинг турмушга чиқиши унинг ҳаётини алғов-далғов қилиб юборди, аудиторияда лекция тинглаб ўтирса-да, икки хаёли онасида бўлиб, бир нуқтага тикилганича ўйга толади, назарида онаси уйда оч ўтиргандай, янгаси жеркиб ташлаётгандай туюлади.
Ўзининг аҳволи ҳам ночор: онасининг пенсияси дори-дармонидан ортмайди, болаларига бериладиган нафақа узилган, куни стипендияга қолган, тўғри, дастлабки уч-тўрт ой Санам уйидагиларга сездирмай пул юбориб турди, Меҳри, мен учун опамнинг ҳаётига гап-сўз ораламасин, деб унинг ёрдамидан воз кечди. “Ўзинг учун ўл етим”, деди-ю, қўлидан бошқа иш келмаганидан кечалари чироқни ўчирмай жияк тикадиган бўлди. Бу хонадош дугоналарига ёқмай, бир гал Зулфия исмли қиз билан қаттиқ тортишди ҳам.
–Ҳей, Меҳри чироқни ўчирасанми, йўқми? –деди у жаҳл билан.
–Кўрпа билан юзингни беркит, дугонажон. Озгина қолди, шу қатимимни тугатай.
–Боядан бери битта гапни такрорлаганинг такрорлаган, қатиминг тугамай кетди-ку.
–Яна озроқ сабр қил, дугонажон, нақшларини битказяпман.– Эртага комендантга арз қиламан. Хонада ё сен яша, ё мен яшай.
–Барно, индамай ухлаяпти-ку, –Меҳри илтимос оҳангида гапирди.
–Мен Барно эмасман, ёруғда ухлай олмайман.
Меҳрининг отаси ўлгани, онаси руҳий хаста экани, оқибатли бир опаси турмушга чиқиб, куни стипендияга қолганини ҳеч ким билмайди. У дугоналари олдида ўзини мағрур, ҳеч кимдан ками йўқдай тутар, кундуз куни дарс тайёрлаб, тиббиётга оид адабиётларни тинимсиз мутолаа қилса, кечаси жияк тикарди. Зулфия билан тортишув ҳар куни давом этавергач, Меҳри кундузлари жияк тикиб, кечаси дарс тайёрлайдиган одат чиқарди, лекин икки ўн беш бир ўттиз, барибир дугонаси билан келишолмай можаролари комендантгача етиб борди.
–Қизим, – деди комендант аёл Меҳрига. – Соат ўнгача нима ишинг бўлса қил, кейин чироқни ўчириб, ухла, ётоқхонанинг қоидаси бу.
–Хўп.
Меҳри ўзининг ноҳақ эканини билса-да, иложсизлигидан, пул ишлашнинг бошқа йўлини тополмаганидан жияк тикиб, қишлоғидагиларга сотар, уйига борганида онамга яхши қарасин, деб янгаси ва жиянига совға оларди.
Меҳри комендантга бу ҳақда ҳеч нарса демаган бўлса-да, кўпни кўрган аёл Меҳрининг ҳолатини тушунди.
–Қизим, агар сен пул топиш учун бу ишни қилаётган бўлсанг клиникага ишга киришинг мумкин. Фақат кечки сменада орастабон бўлиб ишлайсан, кўзинг пишади, тажрибанг ортади. Юқори курсдаги қизлар орасида ҳамшира бўлиб ишлаётганлар ҳам бор.
–Мени ишга олишадими? –Меҳри ҳам қувонч, ҳар қўрқув билан сўради.
–Олишади, хоҳласанг, ўзим жойлаштириб қўяман.
–Албатта, хоҳлайман.
Комендант сўзида турди: эртаси куни Меҳрини клиника бош врачи ҳузурига олиб борди.
–Мана шу қизни айтгандим, духтир, –деди у.
–Сени ишга қабул қиламан, аммо клиникамизда тунда ҳам тиним йўқ, чарчайсан, ўқишингга халақит бермайдими?
–Удда қиламан, бу ёғидан хотиржам бўлинг.
–Унда кун ора навбатчиликда турасан.
–Фақат бир илтимосим бор эди… –Меҳри айтсамми, айтмасамми, дегандай иккиланиб гапирди. –Онамнинг тоблари йўқ, шанба, якшанба кунлари ёнларида бўлишим керак.
–Бу илтимосингни инобатга оламиз, қийин жойи йўқ.
Меҳри ўзида йўқ хурсанг эди, қувонганидан комендантнинг икки юзидан ўпиб олди.
–Катта раҳмат, сизга. Бу яхшилигингизни унутмайман.
Энди Меҳрининг чинакамига ҳаловатсиз тунлари бошланди, ҳафтада уч кун клиникада ишлайди, духтир тўғри айтган экан, баъзан кечаси бир чимдим ухламайди, дастлабки кунлар дарс пайти мудраб ўтирарди, бироқ кейинчалик бу тарздаги ҳаётга ҳам кўникиб кетди.
Давоми бор.
#телбақисса