Кай чöрчöккö айылдап…

Павел Васильевич Кучияктыҥ адыла адалган эл драма театрда сыгын айдыҥ 29-чы кӱнинде кайчы Алексей Калкинниҥ «Маадай -Кара» деген кай чӧрчӧги аайынча тургузылган ойын—кӧргӱзӱниҥ ӧтти.
Бу кöргÿзÿге бистин школдын 8 ле 9 класстын ÿренчектери ле алтай тил ле литературанын ÿредучилери Сырга Сергеевна ла Марина Анатольевна барып келдис. Школдын башкараачызыны Ж.К.Сулукова jаан быйанын айдадыс. Школдын газелиле бу jол-jорыкка барып келдис. Анайда ок, ада-энелерге jöмöлтö учун jаан быйан айдадыс. 8 класста программа айынча бу кай чöрчöкти кычырадыс. Быjылгы jылда балдарга бу чÿмдемелди пьесада кöргöни сÿреен jарамыкту болды. Балдардын оморкодулу кÿÿн-табын айдар канай jетирер? Балдардын кöстöринде быйанду кÿÿн-санаа болгонына сÿреен оморкодым. Айткан быйан-сöстöрине сÿÿндим. Ол кандый оморкоду, кайкаш, кöдÿрини!!! Алтай тилистин jаражын, байлыгын!
Кычыраачыларга «Маадай-Кара» ойын-кӧргӱзӱниҥ режиссеры Андрей Борисовтыҥ ады-јолы таныш. Телекейде ады чыккан режиссер тоолу јыл кайра «Восхождение на Хан-Алтай» деген ойын-кӧргӱзӱни база мӧрлӱ тургускан эди. «Маадай-Кара» деген кай чӧрчӧкти сценага тургузары јанынаҥ шӱӱлтениҥ ээзи – РФ-тыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Иван Белеков. Ол бу шӱӱлтени Андрей Борисовко јирме јыл мынаҥ кайра айткан болуптыр. Тӱӱкилик учурлу керек јаан телекейге јолын алынды.
Ойын-кӧргӱзӱ тыҥытту болгонын кӧрӧӧчилер аҥылап темдектедилер. Калык бойыныҥ тазыл-тамырына, эрјинедий байлыгына бурылып јатканын бу кӧргӱзӱ лапту кереледи.
Андрей Борисов бойыныҥ јайаандык ӧмӧлигиле једимдӱ иштеген. Олор — режиссер, пластика аайынча ӱредӱчи Саха Республиканыҥ культуразыныҥ отличниги Мария Маркова; јурукчы-тургузаачы Саха Республиканыҥ санадыныҥ нерелӱ ишчизи, «Золотая маска» эл сыйдыҥ лауреады Михаил Егоров, кеп-кийим аайынча јурукчы, Саха Республиканыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Сардана Федотова; инсценировканыҥ авторы Саха Республиканыҥ культуразыныҥ отличниги Татьяна Егорова. Олорло кожо кӧргӱзӱниҥ балетмейстери РФ-тыҥ нерелӱ артизи Айана Шинжина, јурукчызы РФ-тыҥ нерелӱ јурукчызы Валерий Тебеков, композиторы АР-дыҥ нерелӱ артизи Александр Трифонов ло ӧскӧлӧри де лапту, јакшы иштедилер. Ойын-кӧргӱзӱде бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» эл тергеелик театры эрчимдӱ турушты.
«Маадай-Кара» кай чӧрчӧкти бойыныҥ ӧйинде кайчы Алексей Калкиннеҥ јарлу билимчи С. С. Суразаков бичип алган.
Одус-тӧртӧн јыл мынаҥ кайра «алтай Гомер» деп адаткан кайчы Алексей Калкин бойыныҥ албатызына айдып јӱрген кай чӧрчӧктӧрин, ас ла салза, одус та кижи ойногодый, эмезе алтан кижи ойногодый ойындар болор, эмезе опера да тургузылар деп айдып салган. Кайчыныҥ кӧрӱп-сезип айдып салган ойгор сӧстӧри 1995 јылда кепке базылып чыккан «Кан-Капчыкай» деп бичикте («Алтай Баатырлардыҥ» 12-чи томы) айдылып калганын кайчыныҥ келди Мария Калкина эзедип айткан.
Чындап та, Паспартыда 1994 јылда јерлештери Алексей Калкинниҥ јетен јажын темдектеп турарда, јаан кайчы: «Мениҥ кайлаган кай чӧрчӧктӧримле кийнинде ойын-кӧргӱзӱлер де, опералар да тургузылар» деп айдып салганын кызы Надежда Калкина база айтты. Кайчыларыс барда, кай чӧрчӧктӧрис те ӱйедеҥ ӱйеге улалар ине. Темдектезе, кайчыныҥ адазы Григорий Калкин, Алексей Калкин, уулы Элбек, барказы Мајый (Элбектиҥ уулы) угы-тӧзиниҥ, албатызыныҥ эрјинедий ырыс-кежигиин кӧнӱ улалтат.
Кӧрӱде ончо аймактардан улус, балдар, бир сосло айтса, тӧрӧлчи кӱӱндӱ, алтай ӧзӧктӱ улус кӧп болды. Балдарга куучындап, олорды кай чӧрчӧктӧрди кычырарына јилбиркедери ле таскадары база каруулу иш деп бодойдым. Онын учун бу кöрÿде туружып, бистиҥ ÿренчиктердин алтай кöгÿс-кöрÿми байыыр ла алтай тилине аjарузы оной бийик тыҥыыр деп иженедим. Бу байла, кажы ла алтай тил ле литературанын ÿредÿчизинин амадузы ла ижемjизи.
Ойында эл театрдыҥ јайаан јайалталары, байлык ченемелдӱ, је ле деген јылдыстарыла коштой јииттер, јаҥыдаҥ чагылып, јаркындалып кӱйӱп јаткан чолмондор бирлик кӱӱн-тапла, амадула, ууламјыла тыҥытту ойнодылар. Јаш, јиит артисттердиҥ јайаан јайалталары бастыра јанынаҥ тыҥ. Ойноп, кайлап, кожоҥдоп, бијелеп јаткандарын кӧрзӧҥ, кӱӱн-санааҥ кӧдӱрилер, кӧӧрӧӧр. Ченемелдӱ артисттер јииттерин ыжыктап, билгир башкарып јатканы јакшы.
Ойын-кӧргӱзӱде Маадай-Караныҥ сӱр-кеберин РФ-тыҥ нерелӱ артизи Александр Майманов, Алтын-Тарганы РФ-тыҥ нерелӱ артизи Власта Тысова, Алтайдыҥ ээзин АР-дыҥ нерелӱ артизи Ирина Майманова, Кара-Кула каанды АР-дыҥ нерелӱ артизи Аржан Товаров, Эрлик бийди АР-дыҥ нерелӱ артизи Игорь Тодошев, Ай-Каанды АР-дыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Николай Багыров, эш-бараанын АР-дыҥ нерелӱ артизи Нина Юданова ла јаркынду ойынду ӧскӧ дӧ артисттер бийик кеминде ойнодылар.
Кару Кычыраачылар!!! «Маадай-Кара» спектакльга барып келигер. Алтай тилигердин экпиндузин, jаражын ойто катап угарар ла кайкарар.
Марина Самаева.