#baxtiniyoqotgan1 Куёв билан яшаб кетишингга кўзинг етадими? Биламан, феъли қайсар эшакдек. Яна қўл кўтарадиган одат ҳам чиқа- рибди?— Билмадим ойи. Бир ҳисобдан индамаслиги яхши. Ор- тиқча инжикдик қилмайди, бўлар-бўлмасга жанжал чиқар- майди. Фақат онасида ran кўп. Кун бўйи қаерлардадир сан- гиб юради-да, уйга келиб жағи очилади. Қилган ишларимдан хато қидиради.— Жанжал, ўзи, нимадан чиқди?— Менда ҳам айб бор, шекилли, — аста бошини эгди Адиба.— Қанақа айб?Адиба «айтсамми-айтмасамми» дегандек, бир зум иккила- ниб қолди. Сўнг аста ran бошлади:Ўша куни қайнонамнинг уйини йиғиштираётсам, столда Шахдонинг рейтинг дафтарчаси турган экан. Қайнонам доим қизим яхши ўқийди, деб мақтанарди. Қизиқиб дафтарчани қўлимга олдим. Қарасам, ҳамма баҳолари уч экан. Қайнонам билан гапимиз қочиб, у менинг ношуддигимни юзимга сола- вергач, шу сирни билмай очиб қўйдим. Буни қайнотам билмас экан, ҳаммасини олиб бориб, олиб келди.— Уйда биттаям иш қилмасанг, онангга ўхшаб кўчадан бери келмасанг, кирингни ювмасанг, аълога ўқияпти деб ин- дамасдим, мениям ҳалитдан алдашга ўтдингми, шумғия? — дея қайнотамнинг жахди чиқиб, Шахдога тарсаки туширди.— Вой, ота қизини урса, бебахт бўлади! Нега урдингиз?! — дея қайнонам йиғлашга тушди.Қайнотам жаҳл билан кўчага чиқиб кетди. Қайнонам эса бор аламини мендан олди. Эрим ишдан келиши билан қўшиб- чатиб чақиб берди.— Бизнинг оила ишига сен аралашма! — деди эрим ўшқи- риб.— Мен бу оила аъзоси эмасманми?! Кимман бўлмаса? — дея йиғлаб юбордим.— Сиз ҳозирча бир малайсиз. Кейинчалик балки ўйлаб кўрармиз? — деди қайнонам.— Мен малайлик учун бу уйга келмаганман! Оримни, қад- римни яхши биламан! — дедим алам билан.— Ана, яна ran қайтаряпти! — эримни гижгижлади қай- нонам.Эрим эса юзимга тарсаки туширди. Қаттиқроқ урдими, кўзим тиниб, йиқилиб тушдим. Кейин нима бўлганини бил- майман. Қайнотамнинг:— Иккиқат хотинни ҳам урадими, галварс?! — деган гапи элас-элас қулоғимга чалинди, холос.Кўзимни очсам уйда ётибман. Х,овли жимжит. Эрим шу ҳолимда мени ташлаб, кўчага чиқиб кетибди. Қайнонам би- лан қизи уйда телевизор кўриб ўтирарди. Хўрлигим келди, жахд устида нарсаларимни йиғдим-у, бу ёққа келдим. Аммо энди пушаймон бўлаяпман. Бекор келдим. Оғирроқ бўлишим керак эди. Ҳамма айб менда ойижон. Сизни ҳам ташвишга қўйдим.— Вой қизим, нега айб сенда бўларкан?! — деди Хайри- хон опа алами келиб. КИССАВУРНИНГ ҲИЙЛАСИ Лайло бозор оралаб кетаркан, ногоҳ сумкаси енгиллашиб қолганлигини пайқади-ю, юраги шув этиб кетди. Шоша-пиша сумкасини титкилашга тушди. Қараса ҳамёни йўқ, текис қир- қилган сумкасининг тагидан шамол кириб ётибди. Лайло турган жойида қотиб қолди. Энди нима қиламан?! Таня опага нима дейман? ! — деди ичида вах,има билан. Бўғзига аччиқ бир нар- са тиқилиб, йиғлагиси келди. У ўзини жуда пишиқ-пухта қиз, деб ўйларди. Мана пишиқ-пухталиги. Куппа-кундуз куни, одам унча тиқилинч бўлмаган бозорда ҳамёнини ўғрига олдириб ўтирибди. Лайло нажот излагандек, аланглаб ён-атрофга қара- ди. Балки, адашгандирман, деган хаёлда сумкасини қайта- қайта ковлаб кўрди. Аммо х,ар гал сумкасига қўлини тиққан- да бармокдари қирқилган тешикдан ташқарига чиқиб, мана ҳеч вақо йўқ, деяётгандек, таъбини тиррик, қиларди. Юрай деса оёқларидан мадор қочгандек ўрнидан жилолмай қолди. Бозор ўртасида серрайиб турганлиги учун ўткинчилар уни бехосдан туртиб юборар, арава судраб ўтаётган ҳаммоллар эса «Пўшт-пўшт», дея уни четроққа чиқишга ундарди.— Ҳой қиз, четга ўт! - деди шу пайт кимдир унинг нақ қулоқлари тагидан чинқириб.Шундагина Лайло ўзига келди. Аранг оёғини судраб, су­пермаркет томонга юра бошлади. Шу пайт кимдир ортидан эргашгандек туюлди унта. Аммо қиз бунга эътибор берадиган аҳволда эмасди. Чунки унинг бутун фикри-зикри йўқолган пулида, шамол ўйнаб ётган сумкасида эди. Қолип ололмай Таня опанинг ёнига қуп-қурук, қайтаётганини ўйлагани сари дили сиёҳ бўлиб кетаётганди. Қиз энди бозордан чиқай де- ганда бир йигит келиб, унинг йўлини тўсди. Лайло ҳайрон бўлиб, унга қаради.— Ҳа? — деди зардаси қайнаб.— Сизга нима бўлди? Худди бир нарсангизни йўқотган- дек тушкун аҳволдасиз?Йигитнинг ҳол сўраши Лайлонинг кўнглини юмшатиб юборди.— Ҳамёнимни ўғирлатиб қўйдим, — деди кўзлари жиққа ёшга тўлиб.- Ия, ёмон бўлибди-ку. Қаерда йўқотдингиз?!— Гумбаз ичида, — деди Лайло қўли билан бозор томонни кўрсатиб. — Ойимга ярим кило қурт олгандим. Ўғри пойлаб турганини сезмаган эканман.— Балки тушириб кўйгандирсиз ?— Йўқ, мана сумкам йиртилган, — деди Лайло таги тешик сумкасини йигитга кўрсатиб. — Ўғри олгани аниқ.— Ҳа, тўғри, кесиб олишибди номардлар. Ҳамён чармли- миди?— Йўк,, чармлимас, заменител.— Х,а, майли, бўлар иш бўлйбди. Сиз кетмай туринг, мен ҳозир сўраб-суриштириб келаман, йигит шундай деб гум­баз томон югуриб кетди. Лайлонинг дилида умид уйғонди. Топиб келса-я?! Қандоқ яхши бўларди, — деди юраги ҳап- риқиб. Шу умид билан анча пайт кутиб турди. Йигит кела- вермагач, ҳафсаласи пир бўла бошлади.«Бегона бир йигитга ишониб, лақиллаб ўтирибман-а, — деди ўз-ўзидан ранжиб. У йигит менга ким бўлибдики, ҳамё- нимни топиб берса? Раҳми келганидан айтди-қўйди-да».Лайло кетишга чоғланиб йигит югуриб кетган тарафга бир- икки марта аланглаб қўйди-да, сўнг оҳиста юра бошлади. Аммо бозордан чиқаётганда яна бир бор ортига қарагиси кел- ди. Ва шундай қилди ҳам. Шу пайт бояги йигитнинг бир ўспи- ринни судраб келаётганини кўрди-ю, худди пули топилган- дек қувониб кетди. Йигитнинг етиб келишига сабри чидамай шошқалоқлик билан у томон юрди.Ичида умид учқунлари ёнарди унинг.— Бахтингиз бор экан, — деди йигит рўпарама-рўпара келишгач тиржайиб. — Мана, Санжар деган бола ҳамёнин- гизни ердан топиб олган экан. Бозор радиоузелига энди ха­бар бергани кетаётганда тўхтатиб қолдим. Шуми? — деди ўспирин Лайлога ҳамёнини кўрсатиб.— Ҳа, — деб ҳовликди қиз.— Мана, олинг.Лайло ҳамёнини қўлига оларкан, қувончдан ўзини қўярга жой тополмасди.— Ҳамённи очинг-чи, пулларингиз жойидамикан? — деди йигит.Лайло шоша-пиша ҳамёнини очди. Пуллари жойида.— Топиб олсанг ҳам санаб ол дейишади, — деди йигит зўр ишни қойиллатгандек керилиб. — Санжар, сен санадингми?— Йўқ, мен бировнинг пулини санамайман, — деди ўспи- рин.Лайло эса пулни санаш ёки санамаслигини ҳам билмай ҳамон эсанкираб турарди.— Сизга катта раҳмат, — деди, ниҳоят, ўзига келиб.Йигит қизнинг катта-катта чиройли кўзлари қувончдан янада чиройли бўлиб кетганини кўриб, юраги ҳаприкди.— Менинг исмим Юсуф. Сизники-чи? — деди сўнг та- ваккал.— Лайло, — миннатдорчилик юзасидан ўзини таништирди қиз.— Ия, шунақами?! Нега Зулайҳомас?Қиз кулиб юборди.— Билмасам, — деди сўнг бошини бир ёнга қийшайтириб.— Келинг, пулингизни санаб берай, — деди йигит унга меҳрибончилик кўрсатиб.Бу ran негадир Санжарга ёқмади. Қовоғини солиб олди.— Пулингиз қанча эди ўзи? — деди Юсуф Лайлонинг пули ни санай туриб.— Юз эллик минг сўм.— Мана, ҳаммаси жойида экан, — санаб бўлиб пулни унга узатди Юсуф.— Ҳа, бир сўми ҳам камаймабди. Йўқотган нарсамни би- ринчи марта топиб олишим.— Мен ҳам олган нарсамни биринчи бор қайтариб бери- шим, — беихтиёр пичирлади Юсуф.— Бир нима дедингизми? — ҳайрон бўлди Лайло.— Ҳа, йўқ, шунчаки ўзим... Сен энди кетавер Санжар, — дея Юсуф бояги ўспиринга юзланди.— Ҳамёнингиз топилди. Пулларингиз жойида. Суюнчи бер- майсизми? — безбетларча тиржайди ўспирин.Юсуф унга ўқрайиб қаради. Қиз шошиб қолди.— Мана ҳозир. Беш минг берсам етадими? — деди сўнг астойдил.— Майли, менга эмас, Юсуф акага беринг. Йўли шунақа... Бозордаги тилла магазини олдида шунчаки ҳомуза тортиб турган Юсуф узокдан Лайлони кўрди-ю, юраги жиз этиб кетди. Қизнинг ҳусни-жамоли, тик қомати ва шу қадди-бастига чип- па ёпишган ҳаворанг кўйлаги ҳам жуда ажойиб эди. Юсуф бир дам ундан кўз узолмай қолди. Миясида «Қиз билан қан- дай танишсамийкин?» деган фикр ғужғон ўйнай бошлади. У билдирмайгина Лайлонинг ортидан тушди. Қиз эса ҳеч нар- садан бехабар аввал олма ва анорлар растасидаги нарх-на- вони суриштирди. Олма-анор олмоқчи бўлди, шекилли, бироз тўхтаб ўйланиб қолди. Сўнг нимадир эсига тушиб, расталар- ни охиригача айланмай, гумбаз ости томонга юрди. Қошлари қалин, қоп-қора хотиннинг ёнида тўхтаб, қуртнинг нархини сўради. Қуртчи хотин алланималар дея жавраганча олдидаги майда синиқ қуртчалардан бир бўлагини қўярда-қўймай қиз- нинг оғзига солди. Қизга қора хотиннинг қурти маъқул кел- дими ёки еган оғиз уялар, қабилида иш тутдими, ҳарқалай ўша аёлдан қурт сотиб олди. Сўцг қурт солинган целлофан билан бирга ҳамёнини ҳам сумкачасига солиб қўйди. Қиз- нинг бу хатти-ҳаракати Юсуфнинг назаридан қочмади. Гум- баздан чиқишда одамлар жуда тирбанд эди. Ўша ерда Юсуф қизга тегиб-тегмай унинг сумкасини чархланган танга билан кесиб юборди.Кейин буёғи унинг учун силлиқ кечди...Лайло йўқ деса ҳам Юсуф уни темирчилар растасигача кузатиб борди.Лайло буюртма берилган ўттиз иккинчи, яъни Абдувосиқ аканинг дўконини яхши эслаб қолганди. Шу боис тўппа-тўғри ўша ерга борди. Фақат дўконда Абдувосиқ аканинг ўғли Ко- зимнинг ёлғиз ўзи экан. Қизни кўриб, оғзининг таноби қочди.— Қалайсиз? — деди Лайлога пешвоз чиқиб.— Яхшимисиз. Буюртмаларим тайёр бўлдими?Козим қизнинг ёнидаги йигитни кўрди-ю, бирдан қовоғи осилди.— Бўлди. Мана ўттизта қолип, — деди истар-истамас.— Нархи ўшами?— Ҳа, келишганимиздек, икки мингдан.Эй, нима деяпсан?! — деди Юсуф бирдан. — Икки минг? ! Битта тешик қути шунча қимматми?!— Қимматмас. Меҳнатига яраша-да.— Барибир, нархи жуда баланд.— Сен ўзинг шу қўлларинг билан биттасини ясаб кўр, кейин гапирасан, — дея Козим қўлларини унга кўрсатди.Унинг ёрилган, ғадир-будир бармокдарини кўриб, Лай- лонинг раҳми келди.— Сен қўлларинг билан пул топсанг, мен оёғим билан топарканманми?! Менинг бармокдарим сеникидан қийинроқ ишларни ҳам оппа-осон бажара олади.Юсуф шундай деб кафтини очди. Унинг бармокдари жуда нозик ва силлик, эди.Козим қизларникидек қўллар кимда бўлиши мумкинлиги- ни хаёлига ҳам келтирмай, норози оҳангда деди:— Сен пианино чалсанг керак-да. Қўлларинг билан мак,- танма. Хўш, оласизларми ўзи? Аммо материали тоза. Нержа­вейка. Зангламайди.Қиз Юсуфга қаради.— Қўяверинг, — деди сўнг ялингудек бўлиб. — Худо бир олиб, қайтарган пуллар-да. Сиқиб нима қиламан?!«Мен олиб, қайтарган пуллар», деб қўйди Юсуф ичида ғижиниб.Лайло пулни Козимга узатди.- Келиб туринг, — деди Козим негадир жуда тушкун овозда, қолип солинган пакетни бераётиб.— Аввал қолипларни устозимга кўрсатай. Ишларингиз маъқул бўлса, яна келарман.— Майли. Кейинги сафар нархини тушириб бераман.— Боя туширсанг бирор еринг камайиб қолармиди? — яна баланддан келди Юсуф.Козим ўкрайди.Юсуф билан Лайло кулиб-ҳангомалашиб кетишди.Темирчи йигитга алам қилди. Қизнинг ўзи сўраганда ёки ёнидаги йигит аралашмаганда, эҳтимол, қолипларни ярим ба- ҳосига бериши мумкин эди. Баҳонада қизни ўзига боғлаб олиб, ёнига тез-тез келадиган мижозга айлантириб олармиди...Эсиз, анави бола ишнинг белига тепди-да.Юсуф Лайло билан «Зарқайнар» ёнидаги катта йўлга чикди.— Сизни ишдан қолдирдим, — деди Лайло хижолат чекиб. — Мени деб, энди хўжайинингиздан ran эшитиб қоласиз.Ҳечқиси йўқ. Хўжайинимиз пул йиғишга тушдан кейин келади. Мени ҳозир ишда йўқлигимни билмайди. Ундан кўра менга телефон номерингизни беринг. Бирор ёрдамим керак бўлса дарров ёнингизда пайдо бўламан.— Менинг телефоним йўқ.— Йўғ-э?! Қўл телефонингиз йўқми?- Йўқ.— Унда меникини олинг. Мен бошқасини сотиб оламан.— Қўйинг, ҳаддингиздан ошманг, — деди Лайло йигитдан бироз ранжиб. — Мен кетдим, хайр.— Тўхтанг, кетсангиз сизни кейин қандай топаман? На- ҳотки, уй телефонингиз ҳам йўқ бўлса?!— Бор, — деди Лайло иккиланиб.— Унда номерингизни айтинг, илтимос.— Ойимга нима дейман кейин?— Борини айтасиз.Лайло ноилож уй телефони рақамини айтди.— Эртагаёқ телефон қиламан, — деди Юсуф кувониб.— Йўғ-эй, шунча тез телефон қиласизми?!Юсуф мийиғида кулиб қўйди. Лайло кўринмай кетгунча ортидан термулиб қолди... Лайло пули топилгани^а хурсанд бўлиб унга оилавий аҳволи, қаерда яшаши ва нима иш билан шуғулланиши ҳақида очиқ гапирганди. Аммо Юсуф ўзининг нима иш билан шуғуллани- ши ҳақида қизга лом-мим демади. Қизнинг «Нима иш қила- сиз?» дея берган саволига директорга ёрдамчиман деб қўя қолганди...Юсуфнинг чўнтагида ҳар доим пули кўп бўларди. Майда киссавур ўғрилардан фарқли ўлароқ, пулдор кишиларни одам- лар орасидан жуда тез ажратиб оларди. У феъл-атвори жи- ҳатдан отаси Умар ошпазга ҳам, акаларига ҳам ўхшамасди. У уйда энг кичик фарзанд бўлгани учунми, тантиқ ва эрка бўлиб ўсганди. Лекин ўта зеҳнли ва фаҳм-фаросатли эди.Иккита акаси отасининг ишини давом эттириб, ошпазлик билан шуғуллана бошлашди. Уларнинг асосий даромадЛари шу касб орқасидан эди. Умар ошпазнинг ота-бувалари ҳам овқат пишириб, бозорга олиб чиқиб сотишган экан. Ҳозир ҳам бу оила аъзолари бозорга лаган-лаган ощ на хоним тўда... тоғоралар олиб чиқишади. Бозордаги сотувчйLaр Хaм Умар у ошпазнинг ошига, унинг хотини Салтанат сатанйшнг эса хони-мига ошиқ. Аввалдан буюртма бериб қўйишмаса, ош билан хоним етмай қолиши мумкин.«Бир ошпазнинг обрўси бўлса, Умар аканикича бўлар», дейди қўни-қўшнилар уларга ҳавас қилиб. Шу обрўси ту- файли Умар ака яхши-яхши кишилар билан қуда-анда бўлди.Фақат йиллар ўтиб, унинг обрўсига бироз соя тушди. Бу унинг кичик ўғли Юсуф туфайли эди. Умар ака билан хотини маслах,атлашиб: «Юсуфни оғир меҳнатдан озод қилайлик, ҳеч бўлмаса шу кенжатойимиз ўқимишли инсон бўлсин», деб уни бозорга овқат ташиш каби майда-чуйда юмушлардан озод қилишганди. Аммо эр-хотиннинг орзуси орзулигича қолди. Тўғри, аввалига Юсуф бешинчи-олтинчи синфларгача мак- табда аъло баҳоларга ўқиб келаётган эди. Сўнгра ота-она на- зорати сусайдими ёки кўча болаларига кўшилдими, ҳарқалай унинг феъли айний бошлади. Ёнида ортиқча пуллар пайдо бўлди.Юсуф ишёқмас, меҳнатга бўйни ёр бермайдиган бола бўлса- да, мўмай пул топишнинг йўлини биларди. Умар ака ўғлининг қандай йўлга кирганини билганда, вақт ўтган эди. Қайтармоқ- чи эди, аммо фойдаси бўлмади. Шундан сўнг Умар аканинг шашти синди, тоби қочиб, тез-тез қон босими кўтариладиган бўлиб қолди. Ич-ичидан эзилиб, «Бизнинг уруғда бундайлар бўлмаган эди» дейди-ю, аммо беданабоз, чойхонадан бери кел- майдиган ишёқмас кичик укаси кўз олдига келиши билан ти- лини тишлаб қолади. Кичик укаси у билан бир девор қўшни, отасидан қолган ҳовлида яшайди. Умар Юсуфни тергашга ту- шиши билан укаси дарров ёнини ола бошлайди.— Эй, ака, биттаси шунақа чиқса чиқибди-да. Шунга шун- чами, — дейди у шанғиллаб. — Мана мен ҳам юрибман-ку маза қилиб. Бировдан кам жойим бўлмаса. Сизга оғирлиги тушаяптими шу боланинг? Қўяверинг, бир куни одам бўлиб қолар. Кўрасиз ҳали, бунингиз шундай обрў орттирадики, ҳатго акаларини ҳам етаклаб юради.Амакиси башорат қилганидек, Юсуф акаларидан кўра ма- ҳаллада анча обрў топганди. Пўрим кийинар, катта-кичик- нинг ҳурматини жойига қўярди. Қурбонликларда кўй сўйди- риб, ҳайит-байрамларда ота-онасига совға-саломлар қили- шини кўрган кўни-кўшни: «Умар аканинг шу боласи бошқа- ча чикди-да», дейишарди ҳавас билан.Бир куни маҳалла ичидан кичикроқ бир ер сотилаётганини эшитган Умар ака: «Аттанг пулимиз кам, йўқса шуни олиб кўйсак яхши бўларди», деб қолганди, Юсуф дарров отасига пул чиқа- риб берди. Шундан кейин Умар ака ўғлини тергамай кўйди.Юсуф шуни кутиб турган эканми ё омади чоттлими, бойлик унга ёмғирдек ёғилиб кела бошлади. Бозордан кичикроқ бир дўкон сотиб олди. Ичини мол билан тўлдиргач, ўзи савдо қил- май сотувчи ёллади. Шундан сўнг у майда ишларни йиғиш- тириб қўйиб, ўзини савдога урди. Катта-катта юк машинала- рида мол олиб келиб, сотишни йўлга қўйди. У гоҳида бу каби ишлардан ютар, гоҳида ютқизарди. Ва шунда ҳам ҳеч қачон «Эҳ, аттанг» дея пушаймон қилмасди. Иши юришмай қолса бировга нолимас ва ҳеч кимга сир бой бермасди ҳам.Акалари ўз рўзғорини тебратиш билан овора бўлиб юр- ганда, у отасига «Нексия» олиб берди. Унинг ҳотамтойлиги- дан қаттик, таъсирланиб кетди шекилли, Умар аканинг кўзи- дан ёш тирқиради.— Илоҳим, ишларинг бароридан келсин. Оллоҳ ризқинг- ни улуғ қилсин, — дея қисқагина дуо қилди-ю, кўзларини яшириб олди.Ичида: «Ўзинг кечир, эгам. Ишқилиб, боламни ўз пано- ҳингда асра», деди юраги эзилиб.«Ўғирликни ташладим» деган йигитга эски касби Лайло билан танишиб олишишига асқотган, у ичида, охиргиси шу, деб яна ўзича қасам ичиб кўйганди. КЎЧА КЎРГАН ЮСУФ Юсуфнинг ўғрилик кўчаларга юриб кетишига аслида бир воқеа сабаб бўлганди.Бундан ўн икки йиллар олдин Умар акага бойвачча қўшниси Қаландар кечки соат ўн иккиларга яқин беш-олти кишилик товуқ кабобга буюртма берганди. Ўша куни Умар аканинг қўли-қўлига тегмади. Юсуф ҳам акаси Содиққа ёрдамлашиб турди.— Юсуф, бўл, манавиларни олиб чиқишга ёрдамлаш, — деди бир пайт акаси кабоб тайёр бўлгач. Сўнг иккаласи ка- бобларни катта лаганга бостириб қўшниникига олиб чиқиш- ди. Уй эгаси акасига айтган пулини берди. Шу пайт очиқ ҳавода, стол-стулда ўтирган меҳмонлардан бири Юсуфни ча- қириб қолди.— Сен, кичкина, бу ёққа кел, — деди кўли билан уни имлаб.Стол-стул атрофида бешта киши ўтирар, шулардан икки- гасининг қўлида қарта бор эди. Юсуф уни чақирган семиз киши тарафга юра бошлади. Яқинрокда ўтирган катта ёшда- ги киши унга ўгирилди. Шунда Юсуф беихтиёр унинг кули- дат қарталарга қаради. «Валет ва ўн, жами йигирма экан», деб қўйди ичида. Лекин ўша одам Юсуф унинг қартасига қараганини сезмади.— Агар қарши бўлмасанглар, мен шу болани шерик қила- ман, — деди семиз киши Юсуфнинг билагидан чангаллаб.— Қанақа шерик? — ҳайрон бўлди даврадагилар.— Ундан бир нима сўрайман.— Нимани сўрайсан, ёш боладан? — деди бояги кекса киши ҳиринглаб.Ҳамма кулиб юборди.— У ёғи менга ҳавола. Майлими, йўқми?Даврага сукунат чўкди. Бошқалар гапирмади.Уй эгаси ўртадаги жимликни бузиб деди:— Дна, Акбарали бойнинг ўзлари ҳал қилсинлар. Бизлар пас. Ўйиндан чиққанмиз. Иккалангиз ўйнаяпсиз. Қоидаси шунақа. Тарафлар келишса бўлгани. Ўртада пуч ёнғоқмас, пул тикилган.— Юсуф, кетдик, — деди бир нимани сезгандек Юсуф­нинг акаси Содиқ узокдан уни имлаб чақириб. — Уйдагилар хавотир олади.Ҳамма ялт этиб уй эгасига қаради. Юсуфнинг акаси ҳамма нарсага акди етадиган каттагина бола эди. Унинг ҳали кет- маганлигига улар боя эътибор беришмаган экан. Шу боис бироз типирчилаб қолишди.— Содиқ, сен боравер, — деди уй эгаси Содиққа кўли билан имо қилиб. — Юсуф ҳозир сенга етиб олади. Адангга раҳмат, дегин.Содиқ бош ирғаб чиқиб кетди. Эшик танбаланди.— Бу бола ким ўзи? — деди Акбарали бой синчковлик билан Юсуф га тикилиб.— Умар ошпазнинг кичик ўғли.Акбарали бой болага қараб кўнгли юмшаб кетди.— Жуда келишган йигитча экан, — деди жилмайиб. — Қизим бўлса шу болани куёв қилардим.— Ҳа, қизлар жуда меҳрибон бўлади-да, — деди семиз киши бошини ликиллатиб. — Бой, афсуски, қизингиз йўқ-да.— Акбарали ака, балки кўча-куйда, биз билмаган болала- рингиз ичида қизчаларингиз ҳам бордир, — деди ўтирган- лардан бири тиржайиб.

Акбарали бой ran ташлаган одамга ёмон қаради.— Бунақа ran билан ҳазиллашма, сўфи, — деди кескин. — Бошингни сапчадек узиб ташлайман-а. Билиб қўй, ичишим, қимор ўйнашим, баъзи аҳмоқчиликлар қилишим мумкиндир. Аммо беникоҳ фарзанд кўришдан ҳазар қиламан. Бунинг гу- ноҳи оғир...Сўфи ялтоқланди.— Бетамизлик қилдим, — деди бўйнини эгиб. — Оғзимдан чиқиб кетди.— Бундан кейин гапингни ўйлаб гапир, тушундингми?!. Билмаган нарсанг ҳақида умуман оғзингни очма. Шу наси- ҳатим доим қулоғингда бўлсин.Орага сукунат чўкди.— Шароб қуяйми? — деди уй эгаси ўртадаги ноқулайликни бузишучун.— Қуй, — деди Акбарали бой қошини чимириб. Қадахдар бир зумда шаробга лиммо-лим тўлди. Даврадагилар шароб қуйилган қадаҳларни қўлларига олиб, ҳўплаб ича бошлашди.Семиз киши бошини қашиб Акбарали бойга маъноли қараб қўйди. Бой унинг нима демоқчилигини тушунди.— Мен ҳам бир пайтлар манави йигитчадек Андижоннинг келишган боласи эдим, — деди унинг қарашига парво қилмай. — Умр бир зумда ўтди-кетди. Такдйр тақозоси билан қай ер- ларда юрмадим, дейсиз. Ниҳоят, Тошкентда кўним топдим.Акбарали бойнинг қарта ўйинидан кўнгли совиб, хаёли негадир болалик чоғларига учганди. Тупроқли қишлок, кўча- ларида чопиб юрганлари, ярим чақирим наридаги катта ан- ҳор сувида чўмилганлари, пахта далаларида кўсак терганла- ри бир дам кўз ўнгидан лип-лип ўтиб, кўксини тошдек бир нарса эза бошлади. Бой беихтиёр уф тортиб чуқур хаёлга толди, кўзлари маъюсланди.— Қобил бола кўринади, — деди сўнг бирдан ўзига ке- либ. — Қиморга алоқаси бўлмаса керак. Ё қарта ўйнаб тура- санми?- Йўқ, адам ўйнатмайдилар, — деди Юсуф бош чайқаб.— Бўлмаса ўйнармидинг?Бола елкасини қисди.Ўтирганлар кулиб юборишди.Семиз киши қаттиқроқ кулди шекилли, қўлидаги қадаҳи қалқиб кетиб, шароб столга тўкилиб кетди.— Шуни ҳам эплаб ича олмайсиз-а, Тўлқин ака, — деди уй эгаси жеркиб. — Қарта устига тўкилиб кетишига сал қолди. Эҳтиёт бўлинг-да, — у стол устига тўкилган винони кичкина сочиқча билан артиб олди.— Боланинг ўйинга қўшилишига розилик берамизми? — деди Акбарали бой даврадагиларга юзланиб. Ҳеч кимдан садо чиқмади. Чунки улар бойнинг феълини яхши билишади. У ён-атрофдагилардан фикр сўрашга сўрайди-ю, аммо ўша иши ўхшамай қолса сен айтгандинг, дея гапирган кишининг те­рне ига сомон тиқади.— Кабир, сен айт-чи, — деди бой, учига чиққан қимор- бозга қараб.Доимо қовоғини солиб юрадиган Кабир қиморбоз елкаси- ни қисди:— Билмасам. Бу қийин масала-ёв. Янги қўшилганларнинг қўли бошида баланд келади. Яна, ўзингиз биласиз.— Ҳа, буниси ҳам бор.Акбарали бой сўфига қаради.— Сен нима дейсан? — деди салмокдаб.— Тўлқин пухта бола билан ютса, сизнинг марҳаматингиз. Мабодо Тўлқин ютқазса, бизнесига барибир сиздан қарз олади. Танганинг у ёки бу томони тушадими, омад, бойлик барибир сиз тарафда. Ҳаммамиз сизнинг соянгизда юрибмиз.Акбарали ҳузурланиб кулди.— Бояги гапларинг учун танобингни тортгандим, дарров ақлинг кириб қолибди-даа?! Мени маст қиладиган гаплар- дан гапирдинг.Акбарали энди уй эгасига юзланди:— Қаландар, сен ҳам бир нима де-чи?— Тўлқин акадан аввало ютқазиб бериш лозим эди. Ойда- йилда бир марта ўйнайсизми-йўқми, шунга ҳам уялмай ти- ришиб ўйнаяпти, ҳайронман.— Нима, бу гапинг билан бизлар жўрттага сизга ютқазиб берардик, демоқчимисан? ! Эй, бўлмадинг сен. Гапинг ўхша- мади. Сендан кўра анаву кал сўфи пишик, гапирганди.Ҳамма гурр этиб кулиб юборди.— Майли, болани қўшилишига мен розиман, — деди ахийри Акбарали бой Тўлқинга қараб. — Фақат шарти бор.— Нима шарт экан? — жонланди Тўлқин пухта.— Ютсанг чўтал берасан.— Кимга?— Кимга бўларди, шу болага-да.— Майли, бераман.Қанча берасан?— Билмасам.— Қаландар, келиштир.— Ўртадаги бор пулнинг ўндан бири.— Бе, ўндан бири шу ернинг ҳақи, — лаб бурди бой. — У билан тенглаштирма. Камида ўндан тўртини беради.— Энди кўпайиб кетмадими ?— Бўлмаса болани қўшма.— Яхши, мен рози, — деди Тўлқин пухта.— Ютқазсанг бу болага даъвоинг йўқ, тўррими ?— Албатта, уни ўзим киритаяпман-ку.— Аммо боланинг битта ҳам туки тўкилмасин. Бу менга болалигимни эслатди, — деди Акбарали бой.Қарта тарқатаётган Кабир қиморбоз Акбарали бойга қараб олиб, Тўлқин пухтага деди:— Тўлқин, нима қиласан бўлмаса?— Ҳозир.Тўлқин пухта қартасини болага кўрсатмоқчи эди, Қалан- дар:— Кўрсатма, — деди.Акбарали бой нимагадир бемалол бўлиб қолганди.— Қўявер, энди улар шерик.Шундан сўнг Тўлқин пухта қартасини кўрсатди. «Ўн сак- киз», деб ичида пичирлаб кўйди Юсуф.— Карта олайми? — дея сўради Тўлқин пухта.Юсуф ҳали ёш бўлса ҳам, эски шаҳарнинг болаларидек пишиқ-пухтагина эди. Шу боис у ҳийла ишлатди. Шошсам ёки кўзларимга қарашса, боя қартани кўрганимни билиб қолишмасин, деб худди ўйлаётгандек осмонга қаради.— Хўш, — деб тиқилинч қилди Тўлқин пухта.— Майли, ола қолинг, — деди ниҳоят Юсуф.— Кабир, битта қарта бер.Кабир қиморбоз қарта узатди.Тўлқин пухта қартани олиб бундай қараса, «дама» экан. У сакраб ўрнидан туриб кетди.— Йигирма бир, очко, мен очдим! — деди ҳовлиқиб.Кабир қиморбознинг ҳафсаласи пир бўлди.— Акбарали ака, ана мен айтгандек бўлди, янги қўшилган ишни бузиб қўйди, — деди тиззасига шапатилаб.Акбарали бой парво қилмай кўлини силтаб қўйди.— Қаландар, болани уйига кузатиб қўй, — деди сўнг.Қаландар болани уйига ташлаб келганда тун ярмидан оққанди.— Ўтиринглар, тамадди қилайлик, — ҳаммани дастурхон- ra таклиф қилди Қаландар.Қарталар йиғиштирилиб, стодга товук, кабоб тортилди. Ма- ишат тугар чоғида Акбарали бой хаёлга чўмиб, деди:— Қаландар, мен узоқда тураман. Сен ҳалиги боладан ха- бардор бўлиб тур. Майда-чуйда ишларга аралашмасин. Жуда қийналиб қолса ёки ёнида безорилар пайдо бўлса, ўзинг уни ёнингга од. Бозор ва вокзалларда турли хил одамлар кўп бўлади. Бола ўшаларнинг таъсирига тушмасин. Ундан ҳали катта- катта ишларда фойдаланса бўлади. Мен ўзим шундай пайтла- римда вокзалда тирикчилик қилганман. Отам ташлаб кетган, ёлғиз ойим ва опам билан яшардик. Ойимнинг фаррошлик қилиб топган пули рўзғорга етмасди. Опам иккаламиз мак- табдан сўнг ойимга қарашардик. Мен бундан рух,ан изтироб чекардим. Сўнг майда-чуйда ишлар қиладиган болалар мени ёнларига олишди. Иш ўргатишди. Шерик бўлдим. Уйга пул олиб борсам аввалига ойим қаттиқ уришиб берди. Сўнг ин- дамай қўйди. Чунқи тирикчилик тошдан қаттиқ эди, ойим маошини на еб-ичишимизга ва на уст-бошимизга етказа олар- ди. Яна опамни узатишимиз керак. Топиб келган пулларимни ойимнинг кўлига тугқазсам, «кўрпача тагига қўй», дерди кўзини ерга қадаб. Негадир қўлига олмасди. Аммо ўша пуллар эрта- си куни кўрпача тагидан йўқ бўлиб қоларди. Кейинчалик бошқа вокзалларга ҳам бориб келадиган, борганда ҳам қуруқ бор- май, мол ташийдиган бўлдим. Шериклар билан Россияга мева- чева жўнатадиган бўлгач, ишларим юришиб кетди. Бойлик савдогарчилик орқасидан тезроқ келар экан. Бекорга пай- ғамбаримиз ҳам савдогарчилик билан цгуғулланмаган экан- да. Яна тижоратда топганингни баракаси ҳам бор. Ишончли ҳамкор бўлса, бир-бирини алдамаса, шериклар билан анча иш қилса бўлади. Тўғрими, мана сизлар билан беш-олти йил- дан бери бирга ишлаб, манфаат кўрдим. Сизлар ҳам зарар кўрмагандирсизлар ?— Йўқ, йўқ, — дейишди даврадагилар.— Менинг чет эллик ҳамкорларим ҳам кўзи тўқ одамлар. Европа, Россия билан ишлашга ҳали сизларни ҳам олиб чи- қаман. Пул ҳаммамизга етади.— Эй, раҳмат. Акбарали бой, ростмана Боссиз. Сизга ета- дигани йўқ, — дея бойга қуллуқ қилишди ўтирганлар.Қаландар, яна қайта айтаман, бояги боладан хабар- дор бўлиб туриш эсингдан чиқмасин. Кўзи ўйнаб турибди. У отасининг овқатини ташиб, кун кўрадиган болага ўхша- майди, Мана кўрасан, у жуда олғир йигит бўлади. Майли, аввал у сенинг қозонингда бир қайнаб чиқсин. Кейин уни ўзим ёнимга оламан. Тўлқин, сен болани рози қилишни унутма. Фақат унинг омонати ўзингда тура турсин. Балки бирорта дўкон-пўкон олиб қўярсан. Пул етиб қолар, нима дединг?.— Ҳа, етади-етади, — тасдиқлади Қаландар. — Ҳозир уч- тўрт минг шартли пул бўлса-бўлгани.— Илоҳо омин, қилган харажатларимизнинг ўрни тўлсин, — деди бой ўтиришга якун ясаб. Шу гаплардан сўнг орадан уч-тўрт йил вақт ўтди. Қалан- дарга югурдаклари бир гапни етказишди.— Юсуфни майда безори, зўравон болалар ўз ёнларига тортишибди. Ўқишни ҳам ташлаб кўйибди.Бу гапни эшитиб Қаландарнинг патагига курт тушди. Бу ran бойнинг кулоғига етиб борса нима бўлади, деди ичини ит тирнаб. Сўнг дарҳол улардан Юсуфни ажратиб олди. Юсуф Қаландар акасининг асл касби нима эканлигини ўшандагина билди.Бир куни Қаландар уни Ўрдадаги тилла тақинчокдар соти- ладиган магазинига олиб борди. Иккаласи ҳам пўрим кийи- ниб олишган, Қаландарни кўрган киши бирор ташкилотда раҳбар бўлиб ишласа керак, деб ўйларди.Йўл-йўлакай Қаландар нима қилиш кераклигини Юсуфга тушунтирди. «Мен магазинга кирганимдан сўнггина ёнимга келасан. Киши билмас узатган ҳамённи қўйнингга соласан- да тез магазиндан чиқиб, анҳор ёқалаб Пахтакор стадионига борасан ва ўша ерда мени кутасан», деди қайта-қайта та- йинлаб.Троллейбусдан тушганларидан сўнг Юсуф бекат ёнидаги газ-сув будкаси ёнида қолди. Қаландар тилла магазинга ки- раверишда кимнидир кутгандек турар, бу ерга кираётганлар- ни зимдан кузатарди. Орадан ярим соатлар вақт ўтдими-йўқми, қоп-қора хориж машинаси йўл четида, магазин тўғрисида тўхтади.Машинадан жуда яхши кийинган, ўрта яшар танноз бир аёл тушди. Унинг сочлари сариқ, кўзи кўк, юзлари тип-тиниқ эди. Аёл магазинга кираётганда Қаландар унга зимдан разы солди. Сўнг аёлнинг ортидан магазинга кирди. Юсуф авва- лига нима қилишини билмагандек бироз эсанкираб турди. У ҳозир ичкарига кириши лозимлигини унутмаган бўлса-да, аммо негадир оёғи тортмаётганди. Аммо магазинга кириши керак. Акс ҳолда Қаландар акаси...Юсуф магазинга кирганда Қаландар аёлга яқинроқ ерда турарди. Юсуф худди у ўргатгандек қилиб, унинг ортидан юрди.Орадан бир-икки дақиқа вақт ўтдими-йўқми, Юсуфнинг қўлига Қаландар узатган ҳамён тегди. У ўзини йўқотиб қўймай шартта ҳамённи олиб, қўйнига солди. Ва сирғалиб эшик то- мон юрди.Қаландар эса дарҳол аёлдан ўзини четга олиб, витрина- нинг ўнг томонидаги бир узукни кўрган киши бўлиб турди- да, сўнг у ҳам аста эшикдан чиқиб кетди.Бу вақтда Юсуф юраги ҳаприққанча анҳор ёқалаб, Пах- такор стадиони томон борарди.Қаландар магазиндан чиққанда бояги гўзал жувон ҳали пули йўқолганлигини сезмаганди, шекилли, ичкаридан дод- вой қилган овозлар эшитилмади. Қаландар ўзини чап тараф- га, гул магазини тарафга урди-ю, кўп қаватли уйлар оралаб кетди. У Пахтакор стадионига етиб бориши билан Юсуф унга ҳамённи узатди. Улар худди ота-бола сайр қилиб юргандек бемалол стадион ичидан ўтиб, катта кўчага чиқишди ва такси тўхтатиб Қаландарнинг уйига келишди...Ҳамёндан анчагина пул ва долларлар чикди...Қаландар Юсуфга ортиқча пул бермади. Фақат бош-оёқ усти-бош қилиб берди, холос. Юсуф ўшанда ўн уч ёки ўн тўрт ёшлардаги ўспирин йигитча эди. Кейинчалик пакет ва сумкаларни чархланган тангада кесишни ўргатган биринчи устози шу Қаландар бўлди...Орадан тўрт йил ўтди. Юсуф мана шу доирада катта бўлди. Мустақил иш юритишни, пулни пулга уриб, катта-катта сар- мояларга эга бўлишни ўрганди. У энди ўғрилик касбини йи- ғиштириб кўйганди. Бунинг бир сабаби, бу ёкдан топаётган катта-катта пули бўлса, иккинчи сабаби, Қаландар акасининг қамалиб қолиши бўлди...Қаландарнинг қамалишини эшитган Акбарали бой узок, ўйга толиб:— Унинг қартага ишқибозлиги менга ёқмасди, — деди нимагадир ачинган бўлиб. — Қарта ўйинида жанжал бўлиб, уйидан улик чиқибди. Неча бор айтдим, бу ишингни йиғиш- тир де б.— Мен ҳам ҳайронман, — деди Тўлқин пухта кифт қисиб.— Бозорда энди дўконлар ҳам сотиб олганди. Улгуржи сав- дога пул тикканди, мижозлар ҳам топилганди. Маишатга унча муккасидан кетмаган, лекин бўш қолди, қарта чийларди.— Мана натижа, ён-атрофдагиларга кулок, солмасликнинг оқибати. Совуқ темирлар ичида ўтирибди. Еб-ичишидан ха­бар олишяптими?— Катта ўғли Ипподромда паттачи. Сўрасам, ҳаммаси жойида деди.— Мен бошқалар орқали, ўзим ҳам келишим билан су- риштирдим, посилка ташкил қилганман. Соғлиғи жойида, қорни ҳамманикидан тўқ экан. Ҳеч ким билан конфликтга бормаган, хулк,и яхши деган бах,о олибди. Яна бир йилларда чиқиб қолар, хабардор бўлиб турсак.— Ҳа, тўғри.— Унинг ўғли паттачи бўлса, ишини ким юргазяпти, куё- вими?- Йўқ.— Ё сенинг одамларингми?— Ҳа, десам ҳам бўлади, йўк, десам ҳам.— Нима деганинг?— Умар акани кичик ўғли Юсуф. Ҳов, ўша бола.— Ростданми?- Ҳа.— Дуруст бўлибди. Айтганимдек, лочиндек бўлдими?— Лочин бўлганда қандоқ. Бир чангал солса, ўлжасини қўйиб юбормайди.— Нима дегандим сенларга. Бу ҳаётда одам таний бериб, битта кўришда донини донга, пучагини пучакка ажратадиган бўлиб кетдим. Худони ўзи доно қилиб қўяркан.— Раҳматли ўғлимга ўхшаш шунқор. Ундан ҳам ўтаман дейди, учарки, у ёқ-бу ёғи йўқ.— Кўпчиликка манфаати тегадиган, ён-атрофини обод қиладиган, кексайганимизда бизни ҳурматимизни жойига қўядиган, келажагимиз шундай йигитларники. Майда-чуйда ишларга аралашмаяптими?— Йўқ, бизнесга, фақат тижоратга бор ҳаракатини қарат- ган. Қарта ўйнамайди. Маишатни кетидан қувмайди. Қўшни юртларга борса казиноларга кирмайди.Тузук. Бундай ишлар тижоратчи пулини баракасини ўчи- ради, синдиради. Майда ўғриликлар ҳам унга номуносиб иш. Акдини топибди, шунга хурсанд бўлиш керак. Юборган мол- ларни пули тайёрми?— Тайёр.— Яхши. Ўша лочинни кейин менинг олдимга бир олиб келарсан.— Бош устига.МУРОСАСИ БЎЛМАИДИ, ШЕКИЛЛИЮсуф Лайлони яхши кўриб қолганди. Унинг қалбида илк бор бундай туйғу ғалаён қилиши эди. Кўзини юмди дегунча қизнинг чиройли юзи, қадди-басти ва чиройли жилмайиши намоён бўлаверарди. Уни шунчалик соғинардики, бир кун те­лефон қилмаса бир нарсасини йўқотиб қўйгандек гарангсиб юрарди. Лайлонинг қўнғирокдек овозини эшитиши билан қалби таскин топарди.Бора-бора у қиз билан фақат телефон орқали гаплашиш- га қаноат қилмай қўйди.Энди у Лайлони кўргиси, кўлларидан тутгиси, бағрига бо- сиб, сочларидан силагиси келарди. Қизни шунчалик қаттиқ со- ғинардики, бир бор кўрармикинман, деб унинг уйи томонларга ўтиб келарди. Аммо Лайло кун бўйи Таня опасиникида торт пишириш билан овора бўлганлиги учун деярли кўчага чиқмас, онда-сонда чиқкудек бўлса ҳам Юсуф унга дуч келмасди.— Лайло, илтимос, кинога борайлик, — деди бир куни Юсуф телефондан қизга ялиниб.— Йўқ, боролмайман, — ўйлаб ўтирмай уни рад этди қиз.— Нега?— Чунки бу яхши иш эмас, кейин ойим ҳам рухсат бер- майди.— Кап-катта қизсиз-ку, ойингиздан сўраб ўтирасизми?Лайло узок, вақт жим бўлиб қолди.— Хўш, борамизми? — деди сукут аломатини ризолик бел- гиси деб билган йигит.— Йўқ, — Лайло шундай деб шарақлатиб гўшакни кўйиб кўйди. Юсуфнинг жаҳли чикди. Қизнинг бу қилиғини нозми ё бошқа нарса эканлигини билолмай хуноби ошди.Лайлога эса Юсуфнинг таклифи ёққан бўлса-да, аммо ҳали йигитлар билан бирор марта кино ёки хиёбонларга бориб кўрма- гани учун бу нарсани жуда-жуда уятли иш деб билар, аник,- роғи, бунга юраги дов бермасди. Чунки Таня опаси йигитлар билан учрашиб юрадиган қизларни кинога кириб, орқа қатор- да ошиқ-маъшук, бўлиб ўтиради, деб кўп бор такрорларди. Лай- лога бу жуда ғайритабиий хатти-ҳаракатдек туюларди. Бегона бир йигит қизни кинога олиб кирса-ю, залда чироқ ўчиши билан шартта ўпиб олса... Жуда ғалати-ку. Лайло шундай деб ўйларди-ю, аслида йигит қучоғи ва бўса таъми қандай бўлиши ҳақида ўйлаб қолар, ўзи билмаган ҳолда юраги энтикарди.Юсуф эса қиздан ўзгачароқ тарзда бундай лаҳзаларни со- атлаб хаёл қилиб ўтирмас, балки жон-жахди ва бутун вужуди билан истарди. Хаёлан Лайлога ичидаги истакларини минг марта айтарди-ю, аммо унга қўнғироқ қилиши билан бор жасорати қаёққадир ғойиб бўлиб қоларди. Қизнинг биргина «Алло» дейиши ҳамма истакларга тўсиқ бўлгандек туюларди унга. Аммо ҳар гал бир гапни қизга айтишдан тап тортмасди:— Менга нимадир бўлаяпти. Аммо бунинг нималигини ўзим ҳам билмайман. Сизга телефон қилмасам, овозингизни куни- га бир мартагина бўлса-да эшитмасам, бирор нарсамни йўқо- тиб қўйгандек юраман. Лайло, сиз бошқача қизсиз. Менга ана шу бошқачалигингиз ёқади...Лайлога ҳам йигитнинг мана шу содда ва юракдан чиқа- риб айтаётган гаплари кўпроқ маъқул эди.Бир куни Юсуф Лайлога тезроқ уйланмаса, ортиқ бундай юролмаслигини айтди.— Йўғ-эй, мен ҳали эрга тегмайман, — деди Лайло даб- дурустдан айтилган бундай таклифдан довдираб.Аммо қалби ширин бир энтикишдан қаттик, ларзага келди. Кейин ўзи ҳам бу йигитга боғланиб қолган, шу боис «Сизга тегмайман» дейишга юраги дов бермасди.Бу орада Лайлонинг опаси Адибани олиб кетишга қайнонаси келиб кетди. Хайрихон опа қудасини хушламайгина қарши олди. Чунки қизининг ҳаёти нотинч кечаётгани учун фақат шу аёлни айбдор деб биларди.— Қуда, яхши юрибсизми? — деди Адибанинг қайнонаси ҳеч нарса бўлмагандек Хайрихон опа билан кўришиб. — Энди эр-хотин ўртасида нималар бўлмайди, дейсиз. Эри урмаган хотин бор эканми? Аммо билсангиз, аёл кишининг бошига тили бало бўлади. Қизингизнинг ҳам оғзига кучи етмас экан, ўшанга ўғлим бир шапалоқ урди, холос. Бу ёкда қизим Шаҳ- ло ҳам Адибанинг чақуви билан отасидан калтак еди...— Ҳали фақат қизингиз айбдор денг, — қудасининг сўзи- ни шарт кесди Хайрихон опа.Бўлмасам-чи, айби борки эридан калтак еди.— Қарс икки қўлдан чиқади. Қизингиз ҳам оппоғим эмас- дир. Ё Шаҳлонинг дангасалиги ёлғонми?— Рост, тан оламан. Қизим бироз танбалроқ. Аммо нима қилсин, ўқиши бор, чарчайди. Бўлмаса ишдан қочадиган қиз эмас. Институтни битириб олса ҳаммаси изига тушиб кетади. Худога шукр, Шаҳлонинг муомаласи яхши. Эрга тегса ширин сўзи билан ҳам эрининг кўнглини овлай олади. Қиз бола ота уйида меҳмондек ran. Шундай экан, унга отасининг ёнида писанда қилиш шартмасди.— Ўзингиз Адибани саводсизсан, дебсиз-ку. Билсангиз қизим мактабда беш баҳога ўқиганди. Қўлимиз калталиги боис уни институтда ўқитолмадик.— Хабарим бор, буни минг марта айтгансиз, — лабини бур- ди Мухтабар опа. — Қизингиз ҳам ўша куни оғзини тўлдириб қайта-қайта мақтанганди. Кеккайиши, мақтаниши сиздан ўтган экан-да. Яхшиям институтда ўқимаган экан. Агар ўқиса боши- мизни уриб ёраркан бу қизингиз.— Куёв келмадими? Қилгуликни қилиб қўйиб, қай ерлар- да қолди, — деди Хайрихон опа қудасига гапириш бефойда- лигини билиб.— Куёвингиз узрини айтди. Мана, унинг учун ҳам мен келдим. Келинимиз иккиқат. Эсон-омон қутулиб олсин де- сангиз, қизингизни мен билан юборинг.— Куёвнинг ўзи келмагунча Адиба бормайди. Мениям таш- лаб қўйган қизим йўқ.— Вой-бў, битта тарсакига шунчами? Сиз билан мен эри- миздан калтак емабмизми? Кўзларимиз кўкариб, қовокдари- миз шишмабдими? Қўйинг куда, ғалвани бошламанг энди!— Куёвимнинг ўзи келсин, деганим ғалва кўтаришми? Х,аммага ошкора қилсам, маҳаллангизга бориб, «Қизимни уриб- ди» десам, мана бу ғалва кўтариш, дейилади, билдингизми? Энди уйингизга боринг. Куёв келсин, кейин гаплашамиз. Сизга айтадиган бошқа гапим йўқ.— Эй, қизингизни бошингизга болиш қилингунда! — Мух­табар опа шундай деб шартта ўрнидан турди-да, кетди-қолди. Орадан тўрт кун ўтгач, Адибанинг қайнотаси, эри ва ама- киси келишди. Ўша куни Таня опа ҳам Хайрихон опаникига чиққан эди. Қудаларга сиз гапиринг, гапга чечансиз, деб Хай­рихон опа уни ҳам кудалар ўтирган уйга олиб кирди. Davomi bor....