Жалолиддин Мангуберди султон деб эълон қилинган орол ёҳуд Бартольд хатоси.

Султон Аловуддин Муҳаммад мўғул тақиби осида Эроннинг бир неча шаҳарларидан ўтиб Каспий денгиздаги Обескун оролига етиб келади. Бартольд Обескун оролни XX аср бошларида Каспий Денгизнинг жанубида бошқа ороллар бўлмагани учун Ашур-ада ороли бўлса керак деб тахмин қилади. Кейинги давр тадқиқотларида эса Бартольднинг тахминий фикрини қўллаб қувватлаб Аловуддин Муҳаммад Ашурада оролига борган ва шу ерда ўлими олдидан Жалолиддин Мангубердини султон деб эълон қилган деган тушунчани илмий муомалага киритадилар. Бироқ бу фикр нотўғри. Бу орол бугунги кунда сув остида қолган. Бу ҳақда қуйида кўриб чиқамиз.
Бартольд манбаларда кўрсатилган Обескун оролини бугунги кунда Каспий денгизининг жануби-шарқий бурчагидаги Ашурада ярим ороли бўлса керак деб тахмин қилган орол Каспий денгизи қиғоғидан атиги 1 ярим км узоқликда жойлашган, яъни қирғоқдан яхши кўриниб туради. Қаранг: Бартольд В.В. Сочиненния I. Туркестан в эпоху монголоьского нашествия. – М.: Издательство восточной литературы, 1963. – С. 493; Ан-Насавий Султоннинг кемада оролга боришда ўпка яллиғланиши билан касалланиб қолганлигини ёзади. Қаранг: Шиҳобиддин ан-Насавий. Султон Жалолиддин Мангуберди ҳаёти. К.Матяқубов таржимаси. Тошкент. Ўзбекистон. 2009. Б.71; Биринчидан, одамнинг бу касал билан оғриб қолиши учун анча вақт денгизда сузган бўлиши керак бўлади. Икинчидан, агар қирғоқдан орол кўриниб турадиган бўлса Султонни охиригача таъқиб қилиш учун махсус ажратилган Жебе ва Субутой қўшини қисмлари уни албатта таъқиб қилар ва султон анча вақт мўғуллар кўзидан яширина олмас эди. Биз бу оролнинг қайси эканлигига ойдинлик киритар эканмиз, яна Каспий денгизининг ўрта асрлардаги ҳолати ва ороллари тўғрисида ўйлаб кўришимиз керак бўлади. Каспий денгизи тарихи давомида гоҳ суви кўпайиб, гоҳ камайиб турган. Сўнги 1000 йиллик давомида Каспийнинг суви кўпайиб бораётганлиги маълум. Масалан 1977 ийилдан буён бугунги кунгача 2,2 м сув кўтарилган Қаранг:. https://www.livescience.com/57999-caspian-sea-facts.html ; Абескун ороли тўғрисида маълумот берувчи ўрта аср манбаларида Каспий денгизида булоқлар, ўрмонлар ва ёввойи ҳайвонлар бўлганлигини ёзиб ўтадилар. Қаранг: Ramazan Şeşen. Islam cografyacilarina güre turkler ve turk ulkeleri. 2. Baskı. Türk tarih kurumu Baslmevi. – Ankara, 2001. – S. 111; Мазкур шаҳар номи билан аталадиган Каспий денгизидаги орол бўлган ва у орол асрлар давомида денгиз суви кўтарилиши оқибатида денгиз остида қолган. Тадқиқотларда денгиз бўйидаги бугун Обескун номи билан аталаётган ярим оролдан 50 км денгиз ичкарисида қурилган ҳамда Сосонийлар даврига тўғри келиши мумкин бўлган қадимий қалъанинг девор қолдиқлари топилганлиги маълум қилинган. Қаранг: Ellsworth Huntington. The Historic Fluctuations of the Caspian Sea. Source: Bulletin of the American Geographical Society , 1907, Vol. 39, No. 10 (1907), pp. 577-596 Published by: Taylor & Francis, Ltd. Stable URL: https://www.jstor.org/stable/197794 . S 585; Ибн ал-Асир ҳам бу оролда қалъа бўлганлигини ёзади. Қаранг: Ibnül Esır. Islam tarıhı. Turkcha tarjıması. – Istanbul: «Hıkmet” . 2016. Jıld. 10. – S. 222; Бартольд кўрсатаётган Ашурада ярим оролида эса қадимий шаҳар ҳаробалари мавжуд эмас.
Демак бундан келибчиқадики, Каспий денгизининг жанубида бошқа катта орол йўқ экан, Сосонийлар даврида қурилган қалъаси бор орол кейинги даврда сув остида қолиб кетган. Сўнги пайтларда Каспий денгизи ҳам Орол денгизи каби қурий бошлади. Агар сув сатҳи 13 аср бошидаги чегарага етиб келса балки ушбу орол қайта кўриниши мумкин.
Ушбу оролда Султон Муҳаммад Жалолиддин Мангубердини тахт вориси қилиб тайинлайди. Ўз қиличини Жалолиддин Мангубердининг белига осиб қўяди. Отасининг ўлимидан сўнг Жалолиддин Мангубердига расмий жиҳатдан рутба берилмаса ҳам Хоразмшоҳ сифатида фаолиятини бошлади.