KOREYS TILINING BOSHLANG’ICH KURSI

KOREYS ALIFBOSI
1 DARS. KOREYS TILI VA YOZUVI. UNDOSH HARFLAR VA TOVUSHLAR.
Koreys tili eng qadimgi tillardan biridir. Lingvistik va etnografik tadqiqotlar natijasi shuni ko‘rsatdiki, koreys tili Ural-oltoy tillari oilasiga mansubdir. Bu oilaga turk, mongol, tibet, venger, o‘zbek, fin va boshqa tillar kiradi.
Koreys yozma tili (alifbosi) “Xangil”(한글) 1443 yilda koreys olimlari guruhi tomonidan ixtiro qilingan. Bu guruhga Cho Son sulolasining to‘rtinchi qiroli (van) buyuk Sedjong rahbarlik qilgan. U ziyoli qirol bo‘lib, zamondoshlari uni “Sharqiy mamlakatning Yao va Shuni” deb atashgan. Bu hukmdor davrida mamlakatning ko‘plab siyosiy, iqtisodiy, ilmiy va madaniy sohalari rivojlanishining yuqori cho‘qqisiga erishdi. Alohida e’tibor ta’limga berilar edi.
“Xangil” (birinchi nomi “Xunmin Chon’im” – “Xalqni o‘qitish uchun to‘g‘ri tovushlar”) paydo bo‘lguncha “venyan” xitoy tilining adabiy yozma turlaridan bo‘lgan “Xanmun”(한문) rasmiy yozma davlat tili vazifasini o‘tagan. Xitoy ierogliflarining katta miqdorini bilishni talab qilgani uchun bu tildan jamiyatning faqatgina oliy va o‘rta qatlamlari foydalanar edi. Bundan tashqari xitoy ierogliflarining koreyscha o‘qilishi xitoychaga muvofiq bo‘lmagan, ularni ishlatishda tartibsizlik mavjud bo‘lgan: yagona talaffuz me’yorlari mavjud bo‘lmaganligi sabab xitoy ierogliflari tartibsiz qo‘llangan va ularning talqini turlicha bo‘lgan. Koreys tilining o‘zi esa xalq og‘zaki tili maqomiga ega bo‘lib, muloqotning asosiy vazifasini bajargan. Ammo bu tilda sodda va oson yozma shakl bo‘lmagan. O‘rta qatlam vakillari idu (koreys tili so‘zlari va grammatik konstruksiyalarini yozish uchun tanlangan ierogliflar tizimi) yozuvidan foydalanganlar. Ammo yozuvning bu turi koreys tilini yozuvda to‘liq ifoda eta olmagan, bundan tashqari u murakkab edi.
Aholining turli guruhlari yozuvning ikki turidan foydalanganligi sabab vujudga kelgan noqulaylik va qirolning xitoy ierogliflarining o‘qilishi va talqinini tartibga solishga intilishi uni yozuvning yangi va unikal shaklini ishlab qchiqishiga turtki bo‘ldi. “Xunmin Chon’im” yoki “Xangil” aynan shu vazifani bajardi.
1446 yilda e’lon qilingan qirol buyrug‘ining “Xunmin Chon’im”ga kirish so‘zida buyuk Sedjonning so‘zlari yozilgan: “Mamlakatimizda nutq tovushlari xitoydan farqli ravishda yozma belgilari bilan kerakli darajada ifodalanmaydi. Shuning uchun omi insonlar ichida o‘z fikrlarini o‘zma ravishda ifoda etmaydiganlar ko‘p. Aynan shu masala bo‘yicha qayg‘urib men 28 ta belgi yaratdim. Insonlar ularni oson egallashlarini va har kuni qulay ravishda foydalanishlarini istardim”.
Chon Indji yozgan “Xunmin Chon’im”ga so‘zboshida quyidagilar ta’kidlangan: “Xorij mamlakatlarining tillarida ham tovushlar bor, ammo ular uchun yozuv belgilari mavjud emas. Xitoy yozuvlarini o‘zlashtirib, ulardan foydalanishga o‘rgandilar. Ammo bu yumaloq joyga to‘rtburchakning moslashtirish kabidir”. Xitoy va Koreyaning etiket, musiqa va adabiyoti juda ham o‘xshash, shuning uchun oddiy xalq yozuvni o‘zlashtirishda katta qiyinchiliklarga duch keladi. “Idu” belgilari ma’lum tartibga ega emas, ular koreys nutqining mingdan bir ma’nosini ham bera olmaydi”.
Xitoy yozuvining xususiyatlari haqida gapirganda koreys yozuvi ilmiy asosga ega eknligini ta’kidlash lozim. Koreys alifbosining 5 ta asosiy undosh (ㄱ, ㄴ,ㅁ,ㅅ,ㅇ) harflari asosiga nutq organlarining tasvirlari aks ettirilgan. Bu 5 ta harfdan qolgan undosh harflar tashkil qilinadi. 3 ta asosiy ( ,ㅡ,ㅣ) unli harflar asosida xitoy naturfilosofiyasi ( - 삼재) asoslarining ramziy tasvirlari aks ettirilgan. “ ” yumaloq gumbaz shaklidagi osmon, “ㅡ” yassi yer va “ㅣ” tik turgan inson bu asosiy unlilardan boshqa unlilar yaratilgan. “ ” “ㅡ” bilan birgalikda “ㅗ”(o’) va “ㅜ”(u) harflarini, “ㅣ” bilan birgalikda “ㅏ”(a) va “ㅓ”(o) harflarini tashkil qilgan. Yana bitta “ ” qo‘shilganida yuqorida ko‘rsatilgan unlilarni yotlashgan variantlari yasalgan. Shunday qilib 11 unli harf shakllantirildi. Ammo unlilarni yasalishi bu bosqichda to‘xtamasdan yanada rivojlandi. Mavjud bo‘lgan unlilarning alohida birikmalari murakkab unlilarni tashkil qildi. Bu quyidagicha namoyon etiladi: “ㅗ” + “ㅏ” --- “ㅘ”, “ㅜ” + “ㅓ” ---“ㅝ”, “ㅏ” + “ㅣ” --- “ㅐ” va hokazo.
Zamonaviy koreys alifbosi 40 ta harfdan – 24 ta asosiy va 16 ta tarkibiydan iborat. Ulardan 19 tasi undoshva 21 tasi unli.
Koreys tilida undosh tovushlarni belgilash uchun 14 ta sodda va 5 ta tarkibiy harflar mavjud.