Предыдущая публикация
#ҚАССОБ_СИРИ
9*
Йўлакнинг ўнг томонидаги эшик ортида хор овози эшитилди. Ундан кейинги эшикка эса "Директор" деган лавҳа осилганди. Тақиллатдим. Тепакал, юмшоқ феъл, бир оз довдир киши театрни сўраб тургувчи экан.
-- Н ега энди айнан йигирма-ўттиз йил аввал ишлаб кетганлар ҳақида мақола тайёрламоқчисиз, тушунмадим? — деди у айбдорона кулумсираб.
— Узр, фақат узр. Мен жуда ҳайронман. Бугун театримизда кўп ишлар қилинаяпти.
— Мақоламнинг мавзуси театрнинг бугун ги ҳаётини ўз ичига олмайди, - деб шифтдаги ёриққа ва бўялган бўлса-да, чириб тушаёзган "голланд" печига қарадим. — Мана бу кишини танийсизми?
Директор қошларини кўтариб, Мусо Рўзимовнинг сурати га ҳадиксираб тикилди.
— Йўқ.
— Бунисини-чи? — татуировкалининг фотосуратини узатдим.
— Йўқ. Сиз мухбирмисиз ё ... узр, фақ ат узр, милицияданмисиз?
— Милиция? — ўзимни ниҳоятда ажабланган ҳолга солдим.
— Бунга милициянинг нима дахли бор?
— Ўтган йили биттаси келиб кетганди, жиноят қидирув бўлимидан . Отамнинг замонидагиларни нима безорилик қилибди, деб роса бошимни қотирганман.
— Таҳририятга қўнғироқ қилиб, мен ҳақимда сўранг, —дедим.
— Милициядан эмасман, мақола тайёрлаяпман.
— Йўқ, йўқ, сизга ишонаман. Саволларингиздан "орган"нинг ҳиди келаяпти, холос, - узрхоҳ кулди директор.
— Мақолам рассомнинг сирли ҳаёти, фожиали қисмати ҳақида. Уни яқиндан таниган замондошларининг хотираси жуда-жуда зарур, ака, - деб давом этдим.
— Мени қийнагани,бу актёрни, — ш ундай дея татуировкалига бармогимни
нуқидим, — ҳеч ким танимаяпти. Билганим шуки, йигирма йилча аввал театрда Мусо Рўзимов билан, — бармогимни рассомнинг суратига ўқталдим, — бирга ишлаган. Актёр ва рассом қалин сирдош бўлганга ўхшайди.
Саҳнадаги грими билан кўчада юрганига қараганда актёр ҳам худди Мусо
Рўзимовдек сал ҳардамхаёл ёки ҳазилкашмикан? Шунақаси бўлиши мумкинми?
— Йўқ, грим билан ҳовлига чиқишади, лекин кўчада юриб бўладими! - деди директор.
— Тарихий шахе ёки эртак қаҳрамонлари қиёфасида эмаску, — эътироз
билдирдим дарҳол. — Ўз замонининг кийимидаги одамга кўчада ҳеч ким эътибор бермайди. Суратга қаранг. Шўролар даврида, театр майдончасидаги фаввора ёнида, спортчи талабалар олдида бемалол турибди.
— Тўғрисини айтсам, бу даргоҳга келганимга икки йил ҳам бўлмади, - директор жиддий тортган эди, ранг-туси қизилликдан қора-қизилга ўтди. - Жамоа билан танишганман, аммо... аммо сиз сўраётганларни умуман билмайман. Мўъжаз
театримизда қирқ йиллик фотоальбом бор, ундан бемалол фойдаланаверинг.
— Милиция ходими альбомдан бирор иш чиқаролмадими?
— Альбомда бу одамлар йўқ экан, дегандай бўлганди, -бошини қашиди директор.
— Нима қилишни маслаҳат берасиз? Ўша пайтда ишлаган, ҳозир нафақада юрган бирор одамни тавеия қилолмайсизми? Қаердан бўлса ҳам бориб учрашардим.
— Эҳ, эсим қурсин! — директор чапак чалиб юборди.
—Буни қаранг-а! Сизга тирик одам топиб беришим керакми?
— Ўлмаган бўлиши шарт, чунки суратдагилар ҳақида гаплашмоқчиман.
— Ўлишга улгурмаганларидан топиб бераман. Булар вафот этишганми? - директор суратлардан кўз узмай ўрнидан турди.
— Рассом йигирма тўрт йил аввал автоҳалокатда хотини билан бирга ўлган. Талабалар олдида турган актёрнинг қисматини билиш у ёқда турсин, асли актёрми, бошқами, бехабарман.
— Ўтган ҳафта бир онахон келганди, - директор жавонга шошилди. — "Онахон" деганда нуроний аёлни кўз олдингизга келтирманг. Етмиш бешларни уриб қўйган ичадиган кампир.Айтишича, театрим изда етмиш тўртинчи йилдан саксон
олтинчи йилгача ишлаган экан. Қирқ ёшга яқинлашиб қолган қирчиллама хотин тулалик миллатдоши билан севишиб,ўша ёққа кўчиб кетибди. Яқинда Тошкентга қайтибди. Ёшлиги ўтган шаҳарда тинчгина на жон бермоқчи эмиш.
У ўтган йили сўраб келган милиционерга керак эканини ўйлаб ҳам кўрмабман. Хаёл фақат ва фақат театрни ривожлантириш билан банд! Ижод ахли фаромуш бўлади, боя тўғри айтдингиз.
Директор жайонни титкилаб, қайдномалар дафтарини топдида, синчиклаб вараклади.
-- Исми-шарифи Дарья Фёдорова. Телефон рақамини ёзиб олинг?
. Театр ҳовлисининг тўрида эски, қорамтир "УАЗик" турарди. "Муроднинг машинасимикан?" деган хаёл ўтди кўнглимдан. Бироқ уни суриштириб ўтирмай Дарья Фёдорованинг - рақамини тердим. Бир вақтлар ўзи ишлаган театрдан қўнғироқ қилаётганимни эшитиб, боши кўкка етди.
Орадан ярим соат ўтгач, унинг уйида, юмшоқ ўриндиқда ўтирардим. Ўриндиққа
ва диванларга юпқа чойшаб ёпилганди.
— Кўчадан келган ҳар қандай одам устки кийими билан на ўриндиққа,на диванга ўтиришга ҳақли, — деди у.
— Гигиена ва маданият асосий қоидам. Сиз ўтиришингиз кутилган жойларга чойшаб тўшаб чиққаним учун хафа бўлмайсиз.Директор айтганидек ундан ичкилик ҳиди анқимоқда эди.
Бундай номеҳмондўстлик гигиенасига ва ичкиликка рухсат этгувчи маданиятига қойил қолмадим. Суратларни кўрсатдим, тушунтирдим ва ажинли юзга, шиша кўзларга умидвор тикилдим.
Кампирошо қонсиз лабларини пирпиратиб, чуриллатиб заиф ҳуштак чалганча менга кўзларини чақчайтирди. Кўнглимдан ўтди: "У икки дунёда хам собиқ
ҳамкасбини эслолмайди! Ғирт жинни кампирча!" Таажжубки,янглишган эканман.
— Бу М усо, — деди у татуировкалининг фотосуратини силкиб.
— Сиз айтаётган Мусо Рўзимовнинг айнан ўзи.
— У ҳолда буниси-чи? — деб рассомнинг суратига имо қилдим.
— Униси Мусонинг фимсиз ҳолатдаги асл қиёфаси. Рассом охирги пайтларда ғалати бўлиб қолганди. Унинг даҳшатли, қўрқинчли ва иблисона сири фақат менгагина аён эди. Омадингиз бор экан, зап одамига учрадингиз-да.
— Наҳотки, гапингиз рост бўлса?! Иккала суратни қўлимга олиб, дам унисига, дам бунисига тикилдим. — Битта одам эканини ўйлаб кўрмабман.
— Яхши йигит, омадингиз бор экан, — тцкрорлади у.
— Қанақа иблисона сирини биласиз? Айта қолсангиз-чи!
— Рўёбга чиқмаган орзулар! - кампир ўрнидан туриб, бурчакдаги стол ёнида тўхтади. — Хаёлотни ҳаётга кўчириш!Охир-оқибат офтальмофилия касалига ҳам учраганди бечора.
Унинг тарихи сизни сеҳрлаб қўяди, мақолангиз ҳам "супер" бўлади. Менга ҳозир "дори" олиб келсангиз, билганимни ҳикоя қиламан. Вақтингизга ҳам, пулингизга ҳам ачинмайсиз. Театрда нима дейишди? Ўлиш учун келди, деб кулишдими?
У ерда бизнинг даврдаги одамлардан ҳеч ким қолмабди. Шундай экан, мен ўлгани келаман-да! Шу ёшимда туқкани жой ахтармайманку!
— Қанақа дори керак?
Фёдорова стол устидаги шиша идишлар ва қутилар орасидан кичкина бутилкани танлаб, юз-кўзи баравар кўтарди. Шоколод тусдаги ёрлиғи таниш кўринди.
— Коньяк, — деди у.
— Ҳазилсизми?
— Ҳазилсиз, ҳазилсиз. Менга пул юборишгунча ҳурматли жентльменлардан меҳмон қилишни сўрайман. Бу сизни камситмайдими?
— Асло, - деб дўконга жўнадим. Қайтаётганимда, Назар ака қўнғироқ қилди:
— Қўйнингизда нима бор?
Беихтиёр атрофга алангладим. Ўйладим: "Собиқ қассоб Чорсудаги учрашувимиздан аввал мени кузатганига далил, бу- Отабек ва "Анҳор чироғи" ошхонаси! Унинг гўшт растасидан Отабек қарз бўлиб қолгач, бир қанча вақт
мобайнида таҳририятимиз биқинидаги ошхонага пул талаб қилиб келган!
Чорсуда ўтирганимизнинг эртасига, сеш анба куни менга телефонда нималар деганди? "Таҳририятнинг орқасидаги ош хонадами ёки "Анҳор чироғи"да овқатландингизм и?","Ишхонангиз атрофидаги идораларга ишим тушганида иккала ошхонага ҳам кирганман, иккаласи ҳам ярамайди..."
У Мухтор Солиевга татуировкалининг суратини кўрсатганида, Худоёр амаким юзага қалқиб чиққан. "Домланинг жиянини танийман, газетада ишлайди", — деган Мухтор ака.
Шунда Назар ака мийиғида кулиб қуйган. Зеро, у яхши биладиган 'жойнинг
шундоққина ёнидаги таҳририят ходими эдим-да!"
— Мен сизни кўрмаяпман, - дедим.
— Нега кўрасиз? Цехда утирибман, — жавоб берди Назар ак .
— Қўйнимга. нимадир яширганимни қандай билдингиз?
— Театрдан керакли маълум отларни қўйнизга солиб чиқдингизми, деган маънода сўрагандим, огайни, — пичинг қилди Назар ака.
— Қўлтиғимга коньяк қистириб кетаётгандим.
— Коньяк?
— Бунинг умуман ҳайрон қоладиган жойи йўқ. Қизиғини эшитишни хохлайсизми? Татуировкали кимса ҳақиқатан йўқ одам экан.
— Нима дегандим! Қайси актёрлигини аникдадингизми?
— Бу ёғига қулоқ солинг, Назар ака! Сизга уйни сотганлардан Мусо Рўзимовнинг суратини ўз қўлингиз билан олганмисиз? Суратдаги бошқа одам эмасми?
— Ўз қўлим билан олганман! Суратдаги ўша!
Театрдагилар у эмас, дейишаяптими? Театрдами, архивдами ҳужжати, расмпасмлари бўлади! Ҳеч ким рад этолмайди!
— Йўқ, расмдаги Мусо Рўзимов экан.
— Унда қандай тушунмовчилик бўлди?
— Тушунмовчилик эмас, аникдик киритилди. Татуировкали хам айнан Мусо Рўзимовнинг ўзи экан.
— Қанақасига?
— Уйни сотганлар барган расмда театр рассоми гримсиз, асл қиёф асида.
Курсдошингизнинг жомадонидан топиб келганингиз расмда эса грим қилинган ҳолатда, татуировкали киши образида! Энди тушундингизми? Талабалигингизда сизни сигир сўйишга шахеан уй эгаси татуировкали кимса қиёфасида олиб кетган.
— Рассом билан татуировкали кимса битта одамми?
— Битта одам.
— Ким айтди? - уҳ торди Назар ака.
— Ишончли фактми?
— Театрда рассомнинг замондошларидан ҳеч ким қолмаган экан, лекин яқинда Россиядан бир кампир кўчиб келибди.Утган ҳафта у театрга борган экан, манзилини, телефон рақамини директордан олдим. Исм -фамилияси Д арья
Фёдорова. Етмишинчи-саксонинчи йилларда Мусо Рўзимов билан битта жамоада ишлаган. Омад юз ўгирмади,Фёдорова жуда кўп сирларни биладиганга ўхшайди.
— Ҳозир кўчада коньяк кўтариб юрибсиз, кампир билан қачон гаплашдингиз?
— Уйига боргандим, мени коньякка жўнатди.
— Ҳамма сирни билиш учун нима сўраса олиб беринг, харажатларингизни тўлайман, - деди Назар ака. - Зарина яшаган уйга қандайдир боғлиқ томонлари бўлса, қўрқмасдан суриштираверинг, гап олинг, айтмаганига қўйманг.
— Хўп, — дея телефонии ўчирмоқчи эдим, Назар ака:— Тўхтанг, тўхтанг! — деди шошиб. - Демак, татуировкали кимса уй эгасининг шахсан ўзи! Улар ҳозир йўқ! Вафот этишган! Рассом ҳам, хотини ҳам, татуировкали хам.
— Худо раҳмат қилсин. Улар сал кам чорак асрдан бери йўқ. Янганинг сирли ўлими эса ўтган йили ўт еттинчи июнда содир бўлган.
— Ҳа, мен ҳам Заринаникига кечаси келганларни ўйлаб қолдим .
Унинг ўлимида бехосият ҳовли, сирли сигир, татуировкали кимса, қисқаси, ҳеч бирининг алоқаси йўқ! Ҳаммаси афсона!
— Аксинча, афсона эмас, — дедим мен.
— Мен ишонган афсона афсона бўлиб чиқаяпти ! -ҳаяжонланди Назар ака.
— Заринанинг ўлимида уйнинг аввалги эгалари қилча айбдор эмас экан, жиноятчиларни ҳозирги одамлар орасидан^излаймиз. Мурод билан гаплашдингизми?
— Навбат уники.
— Кампир яна қандай гапларни айтаркан?
— Сабр қила оласизми, Назар ака? Гапидан сезишимча, рассом руҳий касалликка учраган.
Фёдорованинг подъездига яқинлашганимда фикримни тўпладим: "Учинчи хотин мистик сабаблардан ўлмагани аниқ эди. Бошидаёқ Назар акага "одамга ўхшаш сигир афсона, фикримни ўзгартирмайман", дегандим. Бошқача бўлиши мумкин эмасди-да. Бироқ бир жиҳатни унутмаслигим керак:Зарина янганинг жонига қасд қилганлар одам кўзли сигир афсонасидан фойдаланишган.
Афсонанинг фожиага алоқадор биргина ташқи риштаси шу. Назар ака нафақат буни билади, қотил афсонадан жуда яхши хабардор бўлган инсон — ўз оиласи аъзоларидан бири эканига ҳам ишончи комил. Ички ришталар қаерларга, кимларнинг юракларига богланганини аниқлашим қолди. Бегона одам бошига қоп кийган Назар аканинг, одам кўзли сигирнинг ва Арофат, Маҳлиё, Зарина
янгаларнинг суратини чизармиди?"
Зинадан чиқаётиб, миямга зўр бергандим, Назар аканинг кечаги гапларидан бири шубҳа тўримга галдаги ўлжа бўлди."Сизга далил топиб берсам, аммо у яқин одамингиз бўлиб чиқса, жиноятни сир сақлашим учун нима бермоқчисиз?" — деб сўрадим Тўйтепада. Назар ака бегона одам қотил эканига ишонганида, аввало қамоқ, суд, одилона жазо кабилардан сўз очарди.
"Ниҳоят, дангал гапга ўтдингиз", дея енгил тортди ва тилига қармоқ игнаси
санчилди . У қизларидан бири қотилликка алоқадор эканига ишонмаганида, "Ниҳоят, дангал гапга ўтдингиз" дея шу заҳотиёқ хурсанд бўлиб жавоб
қайтарармиди?
Фёдорованинг эшигини тақиллатаётганимда, Назар ака қайта қўнғироқ қилди:
— Балки мен ҳам боришим керакдир? Нима дейсиз?
— Нозиктаъб кампир сизни кўрган заҳоти сирни айтиш фикридан қайтади.
— Нима учун?
--- У жуда инжиқ! Мен унинг учун таҳрирйятдан жўнатилган мухбирман.
- Менсиз ҳал қила оласизми ишқилиб?
- Ҳаммаси сизсиз ҳал бўлади, Назар ака, — деб телефонии ўчирдим.
Қассобдан етишиб чиққан бизнесменни осонгина тушовлаш кўнглимда йўқ эмасди. Отабек ҳам ундан эҳтиёт бўлишимни маслаҳат берди. Қандай хавф таҳдид солади? Назар аканинг тақдир иплари менинг қўлимда кўпроқ чувалаш мадими?
Сезишимча, Назар ака кўп нарсани ютқазади. Мен уни эзиб янчиб ташлайман. ИНСОН эканман, нега жиноятчини давлатдан яширишим керак? Қанақадир таниш-билишчилик, пул, зиёфат учунми? Ҳе йўқ...
Ўзимча мағрурланиб қўйгандим, эсимга бошқа бир далил тушди.
Назар ака сешанба куни қайси ошхонада овқатланганимни сўради. Мен "Анҳор чироғи"да тушлик қилганимни айтдим. Аммо бир кун аввалги ичкиликбозликдан
сўнг тушликда овқатланмаган эдим,Отабекка аччиқ қора чой буюргандим, холос. Кичик далилга кўра Назар ака мени пойламаган. Агар кузатганида, сешанба куни томоғимдан аччиқ чойдан бошқаси ўтмаганини кўрарди ва бу қолатим
саволида акс этарди. "Назар ака шум эмас, — дедим.
— Менга қишлоғининг йигитига ишонгандек ишонаяпти. Такдирга тан бераётган кишиларни жарликка итариб юборишим адолатданмикан? Қайси вазиятда ҳақиқий инсон бўлиб қоламан-а?"
Кампирникига кириб, коньякни узатдим. Дарья Фёдорова иккимизга ҳам қуйгач, ёзилажак мақоламнинг сарлавҳасини билишни истади.
— Ичмайман, раҳмат, — деб қадаҳни нари сурдим. - Рости, сарлавҳа ҳақида ўйлаб кўрмадим, Дарья Фёдоровна.
— "Саҳна ортида яшаган актёр". Қалай? — таклиф айтди кампир.
— У актёрми, рассомми? Нега "Саҳна ортида яшаган актёр" деяпсиз?
— Мусо рассомликда ҳам, актёрликда қам ном чиқаролмаган бахтсиз одам эди. Театрдагилар рассом деб билиш са-да, актёрлик қобилияти кучли эди. Бир умр халқ олдида саҳнага чиқолмаган . Ўйлайманки, у эҳтиётсизлик туфайли
автоҳалокатга учрамаган. Ўзини ўлдирган.
— Хоти ни ҳам улган-ку?
— Ўзини ҳам, хотинини ҳам ўлдирган, демоқчиман.
Хотинини нариги дунёга бирга олиб кетиш учун машинасини атайлаб "КамАЗ"га урган. Бунинг ҳаммаси касаллик оқибати!
— Офтальмофилиями? У қанақа касаллик?
— Кўзни яхши кўриш. Руҳий касалликнинг бир тури. Дурбин, кўзойнак, ҳар хил
линзалар каби аш қол -даш қолларни ёқтирадиганларни назарда тутмаяпман.
Мен айтаётган офтальмофилия анча хавфли касаллик.
— Тушунишимча, кўзга сиғиниш даражасида телбалик, тўғрими? Рассом қўлига одамнинг кўзини татуировка қилиб юрган. Одам кўзли сигир ҳайкалига қизиққан. Ҳаттоки, уйида ўшанақа тирик сигир бўлганмиш. Илтимос, шулар ҳақида..
***
Дарья Фёдорова оёқларини чалиштириб, коньяк рюмкасини қўлида оҳиста ўйнаб, рассом тарихини сўзлай бошлади:
— Бунда н олтмиш-етмиш йиллар бурун Мусо олис Сибирдан отаси билан кўчиб келган. Отаси давлатнинг ишларига зид хатти-ҳаракатлар содир этишда айбланиб, суд қилинган ва Воркутага жўнатилган.
У ёқда ўзи каби сургундаги аёлга уйланган. Никохдан Мусо туғилган. Маҳкумлар оиласини доим икки кўланка таъқиб қилган: ўлим ва касаллик. Охир-оқибат ёш оилага аввал касаллик, кейин ўлим чанг солади. Аёл ўлади!Она ўлади! Воркутадаги қамоқхона биқинидаги кулбадан майит чиқарилади, дафн этилади. Икки-уч ёшлардаги Мусо гамга ботган отасининг багрига бош қўйганча онадан сағир қолади.
Отаси кулба деворига бир жуфт кўз чизади-да, соатлаб, кунлаб, ҳафталаб термулади. Мусо қорни очиб йиглайди, иш тонини ҳўллаб қўяди, қўшнилар берган овқатни ейди, бармоғини сўриб ухлайди. Эрталаб яна эски ҳаёт янгидан
давом этади. Мусонинг отаси га Ўзбекистонга кетишга рухсат берилади. Бироқ отаси бундан хурсанд бўлмайди. У Мусонинг онасини жондан ортиқ севарди. Оғир сургун ҳаётида ишкдан бўлак ҳеч қандай юпанч тополмаганди.
Аччиқ қисмат муҳаббатдан айирди.
Бечора ота янги оила қуриш, уй-жой, машина, маош, ижодий карьера — барчасига қўл силтайди. У сургунда топган аёлини ҳаётдаги ҳамма нарсадан устун қўяди.Мусонинг отаси Тошкентдан эди. Бир неча ҳафталик йўл азобидан кейин ота-бола Тошкентга етиб келади. Ўзбекларнинг қариндош -уруғлари, ҳол сўрайдиган қўни-қўшнилари кўп бўлса-да, Мусонинг отаси ёлғиз эди.
У Ўрда яқинидаги маҳаллада жойлашган уйида то зилзила вайронага
айлантиргунча ўғли билан оддий ҳаёт кечиради.
Отасининг вафотидан сўнг Mycora аввалгидан-да қийин бўлади.
Узоқроқ қариндошларидан бири маълум вақт мехрибонлик кўрсатади.
Мусо кап-катта йигитга айланиб, кунини кўриб кетгач, қариндошлари ҳам ўз ташвишларига кўмилишади. Мусога доим нимадир етишмасди.
Отаси чизган бир жуфт кўзни ҳар куни эслайди, тушларида кўради.Мусаввирлик қобилияти уйғонгач, кўзларни тасвирлашга уринади. Афсуски, отаси чизган кўзларга ўхшатолмайди.Одамовилик Мусога отадан мерос бўлиб ўтади.
У юзлаб, минглаб кўзларни чизади: қисиқ, қуралай, жигарранг, қора, кўк, сузук, пурмаъно, ғамгин. Илло ҳеч бирида ота чизган кўзларда балқиган нигоҳни тополм айди.
Унинг эси оға бошлаганини пайқаган қўшнилар қариндошларига мурожаат
қилишади. Қариндошлар шифокорга қаратган бўлишади. Мусо бўлажак рафиқасини шифохонада учратади. Отаси чизган кўзларни чизишда қизнинг нигохдари ёрдам беришига умид қилади.
Эр-хотин анча йил тинч-тотув ҳаёт кечиришган. Фарзанд кўрмайдилар.
Йиллар мобайнида Мусо телбавор кўзларни унутади.
Бироқ...
Энди унинг ҳаёти билан меники боғланган нуқтага қулоқ солинг, яхши йигит!
Бир куни театрда кеч соат 23:00 гача қолиб кетдим. Ишимни тугатиб, хонамни қулфлаб, бинонинг бўм-бўш йўлагига чикдим. Шифтда чироқёниб турса-да, йўлак нимқоронғи эди ва сескантирувчи аллақандай қўрқинч ҳукм сурарди. Қоровулни огохяантирганимда, у:
"Ўн-ўн биргача ишлаб зарилми деб тўнғиллаганди.
"Ишдан ҳайдаладиган бўлсам ҳам бунақа алламаҳал юрмайман, қоровул тўғри айтибди", деб зина томон шошилдим. Чапдаги зинадан биринчи қаватга тушсам, яна бир эшик, сўнгра театр орқа ҳовлиси! Биринчи қаватга ту май йўлакдан тўғрига юрсам қўштабақали, шифт бўйи эшикдан томоша залига кирилади.
Зинанинг уч-тўрт поғонасини босган ҳам эдимки, кимсасиз залда нимадир даранглаб кетди. Қулоғим панд бермаса, бўш челак полга думалади. Бежирим соат тақиб юрардим. Қарадим: 23:05.
Шу пайт биров хитоб қилгани эшитилди. Одатда, залдаги шовқин йўлаккача келмасди. "Бинода ёлғизман десам, индинги спектаклга репетиция бўлаётган экан-да? Бунча кеч? Саҳнадан челакни ағдариб юборганига қараганда, Наим ичиб олибди", деган хаёл ўтди кўнглимдан.
Шошилаётганимга қарамай изимга қайтдим. Залнинг огир эшиги мушук сигар ҳолда очиқ экан.Ўриндиқлар қоронғида зўрға кўзга чалинарди. Саҳна иккита
кучсиз чироқ билан ёритилганди. Ҳеч ким йўкдек эди."Овозни эшитдимми, менга шундай туюлдими?" — дедим ўзимга ўзим.
"Агар ҳеч зоғ бўлмаса, нега эшик очиқ?" — мантиқли савол ҳам туғилди.
Шу он олдинги ўриндиқлар панасида чўккалабми , энгашибми турган плашли киши қаддини ростлади ва бўш челакни қўлидан қўймай инқиллаб сақнага чиқди. Уни танимадим.
Саҳна ўртасига челакни қўйгач, бир нафас сукут сакдади-да, тўсатдан:
"Бунинг ичида ҳам кўзлар йўқ! — деди палағда товушда ва қўлини даҳолардек иягига тираб ўйга чўмди.
Сўнг: — Ота, -деб рўпарасидаги хаёлий одамга мурожаат қилди, сизни муҳаббат халос этган! Ишқ олдида азоб йўқдир! Нима у Сибир? Нима у архипелаглар, Воркута? Сиз онамнинг кўзларини чизгансиз, Кўзлар сизга меҳр-муҳаббат билан боқарди. Мен эса тополмаяпман. Суратларимдаги кўзлар мени севмайди.
Ҳар гал чизганимда, кўзларда юрак-бағримни ўртаб юборадиган аламли нимадир бор! Эркалагим, бўса олгим, аммо туйқус ўлдиргим келади! Ҳа, менинг борлиғим шунақа! Қанчалик қорайиб кетганимни кўринг, отажон! Мен бегона дунёда, бегона кўзлар орасида яшаяпман..."
"Нималар бўлаяпти? Репетициями?" - сўрадим баланд овозда.
Саҳнадаги одам ток 'урган каби сапчиб тушгани,қалтироғини босолмай мени аланг-жаланг ахтаргани, орқа эшикларнинг биридан қараб турганимни кўриб, бўшашгани ҳамон ёдимда.
-- "Сизми, Дарья?" - деди у титроқ овозда.
--- "Кимсиз? - сўрадим ўриндиқлар оралаб саҳнага яқинлашарканман.
--- Бошқалар ҳам борми? Нега ҳеч ким кўринмаяпти?"
--- "Мени танимадингизми?"
----"Йўқ, лекин кимлигингизни ҳозироқ билиб оламан, овозингиз таниш, жуда жуда..." — дедим-да, ҳисобот топшириш учун ушланиб қолганимни, бехосдан шовқинни эшитиб, залга бош суққанимни айтдим.
--- "Мусоман", — деди шалвираб.
--- "Мусо? Рассомми?" — дея ёқа ушладим.
Саҳнадан сакраб тушиб, рўпарамга келди. Қўрқинчли нусха Мусога ўла қолса ҳам ўхшамасди. Юрагим така-пука бўлиб, қулт этиб ютиндим. Камсуқум, камгап рассом тажрибали актёрлардан ҳам ўтказиб рол ижро этиши лол қолдирганди.
Ўз кўзим билан кўриб ишонолмаётгандим, қўрқаётгандим, ҳатто қичқирмоқчи хам эдим.
-- "Қиёфамни ўзгартирмоқчиман, — синиқ овозда сўзлади у.
— Ҳар доим эмас, Дарья, онда-сонда бошқа одам бўлиб юрмоқчиман... Дарров асл Мусога қайтаман... Шунга... ўтиниб сўрайман... Аҳмоқона одатимни сир тутсангиз!"
---- "С... сир? Фақат шуми? Марҳамат!"
"Саҳнага биринчи ва охирги марта чиқишим. Қайтиб саҳнада кўрмайсиз".
Истеъдодини театрдагилардан бекитмаслик даркорлигини айтдим.
Мусо қўрқиб кетди ва сир сакдашимни сўраб, яна ялиниб-ёлворди . Кўрган-билганларимни ёйиб юрадиган одатим йўқ эди. Эртасига у бош қимирлатиб, минғирлабгина саломлашди.
Саҳнада кеча Мусо эдими, алаҳсирадимми, деб ўзимдан Шубҳаланиб қолдим...
Кунларнинг бирида театримиз ёнидаги катта кўчани кесиб ўтаётган таниш нусхата кўзим тушди. Оралиқ масофа юз қадамлар эди. Кўчанинг нариги четидан мен томон келаверди. Тўғримга етганида бошини бурди.
У Мусо эди, саҳнадаги қиёфасида куппа-кундузи, шаҳар кўчасида, одамлар орасида бемалол юрарди. Ва ҳеч ким театрнинг бировга тик қарамайдиган савдойи рассоми эканини хаёлига келтирмасди.
"Айтманг!" дегандек сезилар-сезилмас бош чайқади.
Мусо воқеаси бу билан якун топмади. Театр биносининг зинаси тагида бир ҳужрача бор эди.
Унда кўпинча фаррошларнинг челаклари, полтаёкдари, латта-ю супургилари
сақлан ард и . И ш вақтим тугаб, зинадан туш аётганим да қаердандир йиги овози эшитилди. Таққа тўхтаб, қулоқ солдим.
Эркак йиғиси ҳужрачадан келарди.
Дарья Фёдорова ҳикоясининг д авомини сўзлашга ҳаяжонланиб, рюмкасидаги сўнгги томчиларни жиғилдонига қуйди. Менга ғалати ўқрайиб, деди:- Мусо ҳақида мақола эмас, қисса ёзсангиз бўлади, яхши йигит! У нима учун ўша кеча саҳнага челак олиб чиққанини айтайми? Диққат билан қулоқ солинг! "Ким йиғлаётган экан?" деб ҳужрача эшигини очдим.
Очдиму ҳайратдан бақа бўлиб қолдим. Ҳужрачада Мусо тиз чўкиб, ёқасини ғижимлаб ҳўнг-ҳўнг йиғлаб ўтирарди.У маъбудага илтижо қилаётган буддавийга ўхшарди.
Ҳужра деворига соҳибжамол аёлнинг шахдо кўзи чизилган эди, гўё тирик дейсиз! Рассомимизнинг истеъдодига қойил қолдим. Нега ашқол-дашқоллар қалашган ҳужрача деворига сурат чизганини тушунолмадим, "Жинни бўлиб қолган”, деб гумонсирадим.
---"Дарья, - деди Мусо ҳиқиллаб, — уни чиздим, чиза олдим, лекин... муносиб жойга эмас. Анча вақт мендан қочиб юрди. Ва айнан шу ерда... фаррошлар ҳужрасининг деворида тутдим. Мана буни қаранг! Иккинчиси челакка тушди. Тирикка ўхшайдими, йўқми?"
У челакни бурнимга тутди.
Буш челакнинг тубига ҳам аёлнинг кўзи чизилган эди. Ўшанда айтишича, кўзни қаерга, қандай чизмасин, ўхшамабди. Кўзлар капалаклар каби дуч келган жойга қунишини, қўнган ўрнигагина чизса, ҳақиқийсига ўхшашини пайқаб қолибди. Гапига ишонмасам, исботи девордаги ва челак тубидаги кўзлар эди.
Қоғозу полотно қолиб нимқоронғи ҳужра деворига, металл челак тубига чизиш
ҳақиқатан хам ноқулай. Қойиллатиб чизган экан, бунда бир гайритабиий сабаб борлигига ишонарди киши.
----"Шунинг учун бўш челакни саҳнага чиқариб, гапираётган экансиз-да? — дедим . - Охир-оқибат буларни қандай тушунтириб берасиз, Мусо Латипович?"
--- "Отамнинг исми билан мурожаат қилганингиздан хурсандман, — рассом кўзёшларини артиб ҳужрадан чикди. —Эшитган бўлсангиз, қатағон даврида отамни кўп қийнашган. Куруқ туҳматга қолиб кетганидан сўнг у киши на давлатни, на халқни ўйлайдиган бўлди. Ишонган давлати Сибирга сургун
қилди, ишонган халқи эса "душман" деб четлади. Ҳаммасига этак силкиган отам фақат шу кўзлар дардида яшади. Кўзлар раҳматли падаримга хиёнат қилмаган, ташлаб кетмаган, кўриб кўрмасликка олмаган".
-----"У сизга нега керак?"
---"Гениал савол! — деди Мусо. Сўнгра дами чиққан пуфак мисоли сўлиб, минғиллади: — Гениал савол... Гениал с... савол..."
Мусо уйига шошилди.
Мен ҳам унинг телба-тезик феълига бир тушуниб, бир тушунмай кошонамга қайтдим. Орадан неча кун ўтди, эсимда йўқ. Кутилмаганда даҳшатли хабар эшитдик:
Мусо ҳам, хотини хам автоҳалокатда ўлибди.
Биласизми, яхши йигит, Мусо ўлганидан кейин хам ҳужрачадан йиғи овозини эшитдим. Ҳарҳолда, қаттиқ таъсирланганим учунми, менга шундай туюлди. Қоровулнинг гапига қараганда, гоҳида ярим кечаси томоша залидаги чирокдардан бирикёнармиш, челак даранглаб думалармиш,
кимнингдир хитоби йўлакларда акс-садо берармиш. Буларнинг барчаси нимадан далолат? Мусонинг руҳини иблис кишанлаб олган. Қачон иблиснинг тузоғига илингани ҳақида ҳеч нарса деёлмайман. Агар Мусо бизга ўхшаш одам бўлганида, ҳаётини бир хил қиёфада яшаб ўтарди, истеъдодини эл қатори саҳнада синаб кўрарди.
Сибирдаги сургунда бир вақтлар отаси чизган суратларни пана-пастқам, кунжаклардан ахтариб юрмасди. Одамовилиги ҳам, офтальмофил экани ҳам хавфли эди. Айтгандай, у сир саклашимни сўраб қасам ичирган...
Ичган онтимни бузганимдан афсусда эмасман. Унутилган шўрлик бандани йиллар ўтиб газетадан сўраб келишган экан, юзта қасамни бузсам арзийди.
Ҳақиқий театр ходими фақат матбуотга сир айтади. Бошқа ташкилотнинг одами
бўлганингизда, қаттоки чойшаб ёпилган диванимга ўтириш
насиб этмасди.
Дарья Фёдорова рюмкасига ичимлик қуйиб, менга қия назар ташлади.
— Мусулмон бўлганингиз учун ичмаяпсизми?
— Қоидага риоя қилганимда сизга умуман коньяк келтирмасдим, — деб жавоб бердим.
— Кўчада ким билан қўнғирокдашдингиз?
— Танишим телефон қилди, — дедим пойлаганига ҳайрон бўлмай.
— Неча кишисиз?
— Саволингизни тушунмадим?
— Мақолани тайёрлашга қанча одам жалб этилган?
— Хаёлингизга бошқача ўй келмасин, Дарья Фёдорова,мақолани фақат мен. ёзаман, оркасида эса бир танишим турибди. Бўлмаса, Мусо Рўзимов тушимга кирибдими! Энди айрим саволларга ўтсак. Тайёрмисиз?
— Қачонлардир Мусо Рўзимовнинг сирини матбуотдан кимдир сўрашини билардим. Йигирма йилдирки руҳан тайёрман. К,ани, яна нималар керак?
— Мусо Рўзимовнинг уйида кўзлари одамникига ўхшаш чўяндан ясалган сигир ҳайкали бўлган, бурнида темир ҳалқаси бор. Сизга шу ҳакда айтганми?
— Қулоқ солинг, у қиёфасини ўзгартирганда бошмалдоғининг юқорисига кўз суратини чизиб оларди. Кўрсангиз, татуировка дердингиз. Бир куни Мусо гуллаб
қўймаслигимни сўраб ‘ялина бошлади. "Одам ўлдирганга ўхшаб бунча ваҳима қйласиз? Бир сўзли аёлман,айтмайман дедимми,айтмайман! Яхшиси,кучлироқ руҳшунос топиб, даволанинг", дедим.
Мусо: "Даволанаяпман, руҳшуносим одам эмас, мол", деб жавоб берди. Шифокорни сўкди, деган хаёлга бордим. У изохга утади: кўз суратини эндиликда тирик жонзотларга чизаётган эмиш. Ва бундан таскин топаётганмиш.
— Тирик жонзотларга дейсизми?
— Ҳа, тирик жонзотларнинг кўзига. Қаердадир сиз айтган одам кўзли сигир ҳайкалини кўргач, бошига янги гоя урилган.
У тирик сигирнинг кўзини бўяб, киприкларига ишлов бериб, одамникига ўхшатган. Менимча, шу билан таскин топган, ўзини даволашга уринган.
Мусо нега отаси каби офтальмофил бўлиб' қолди; ҳайронман.Отаси ўз ёрининг', яъни Мусо онасининг кўзларини чизган дейлик, Мусо-чи?У онасининг кўзларини ташландиқ жойлардан, челак тубидан, сигирнинг нигоҳидан ахтариши, сўнгра кўзларни қатл этишни хохлаши...
Йўқ, рассомимиз онасининг кўзларини ахтармаган. Сир майит билан бирга гўрга кирди. Отаси келажаги барбод бўлганига, севган ёри ўлиб қолганига асабийлашган, Мусони қийнаган муаммо нима эди? Ҳеч нарса деёлмайман.
— Ҳовлисида сигир боққанини айтган экан-да?
— Айнан шундай демаган. Маҳалласида ҳеч ким чорва билан шуғулланмай қўйган. Мусо бозордан бузоқча сотиб олиб, яширинча катта қилган бўлишйи эҳтимолдай холи эмас. Негаки, бир куни иккинчи қиёфасида, эски плашда деҳқон бозорида пўчоқ йиғиб юрганини кўрганман. Пўчоқни нима қилади?
Ҳовлисида сигири бўлганига бундан ортиқ далил керак эмас.
— У пул тилана олармиди?
— Аҳмоқона савол!
— Аксинча, пул совурармиди?
— Қайси маънода? - огзига шоколод солди Дарья Фёдорова.
- Дуч келган одамга бир сиқим қизил ўнталикни бериши мумкинмиди?
-- Йўқ. У сиз уйлаган ишни килмаган.
--- Мақолам учун далил тўплаётганимда, қизиқ воқеани эшитдим. Бир талабага қизил ўн сўмликлардан бир сиқим бериб, одам кўзли сигирни сўйишни илтимос қилган экан. Талаба қассобчиликдан хабари бўлган йигит эди, сигирни сўйиб берган.
— Кейин у ўлган, — тўлқинланиб кетди Дарья Фёдоровна.
— Сигирни айтаяпсизми?
— Сигирни эмас, Мусони.
У театрдан олган маошини бир сафар талабаларга тарқатиб юборган. "Нега ундай қилдингиз?" деб сўраганимда, "Ўлимим яқин, энди менга пулнинг кераги
йўқ", деб жавоб берган. Бироқ хотинининг саъй харакатлари билан у миясидаги ўлим хаёлидан вақтинча қутулди. "Битта маошни кўчага cочиб келаманl" деб минғиллагани, эсимда. Икқинчи марта ўлим хаёлига асир бўлгач, бор-шудини талабага берган бўлса бергандир. У ҳақда кимлар гувоҳлик бераяпти ўзи? Мен
танийманми?
— Йўқ. Тасодифни қарангки, бир вақтлар Мусо Рўзимов сигирини сўйдирган талаба-қассобни топдим.
Дарья Фёдоровага коньяк таъсир қилган эди. Кўпинча қариялар ичса, тунд қиёфага кириб, уйқу босади. Мезбон ҳам қовоқ-тумшугини осилтирди, кўзлари қизарди.
— Мутлақо сафсата, — деди у.
— Ким бўлсангиз ҳам бекорни айтибсиз. Сиз мени топдингиз!
Мана бу -ҳаётингиздаги энг катта тасодиф! Талаба-кассоб тасодифан дуч келмаган. У сизга учрашиб, ҳаётини сўзлаб берган. Шундай экан, энди кетинг.
Сиз билан гаплашадиган бошқа гапим йўқ.
-- Раҳмат. Мақолам чиқса, сизга газетанинг бир нусхасини юбораман.
-- Мақола ҳеч қачон чиқмайди. Сиз бошқа нарсанинг дардида юрибсиз. Кетинг! Коньяк учун раҳмат!.. Эшигим қаердалиги ёдингизда, деб умид қиламан.
***
Дарья Фёдорова билан хайрлашдим (аслида видолашган эканман, чунки ўша ҳафта у юрак хуружидан вафот этди).
Ишга борадиган вақтим бўлган эди.
Таҳририятда истаган вактда сураб колишади. (Назар ака қош қорайгунча қўнғироқ қилмади. Сабаби сабр эмас экан.
— Уз ҳисобингиздан таътил олинг, пулдан ўйланманг, —деди у.
— Сирнинг тагига тезроқ етмасангиз, орқамдан "қизил арава" қувиб келаяпти. Сирни билмасимдан олдин етиб келса, хато иш қилиб қўяман.
— "Қизил арава" нима экан?
— ЖҚБ.
— Жиноят қидирув бўлими ҳозиргача янганинг "иши" бўйича шуғулланаяпти, денг?
— "Иш" ёпилди, демадим-ку. Иложи борича, бугун кечқурун Мурод билан учрашинг. Унинг телефон рақами билан уй манзилини бердимми?
— Йўқ, CMC қилиб ташланг.
— Агар қизларимдан бири айбдор бўлиб чикса; Милиция қамоққа олмасидан аввал бирор чорасини ўйлаб топишим керак, тушунаяпсизми? Вақт тиғиз!
— Милиция сизни кузатаётган бўлса, мен ҳам "родар"га тушибман-да?
— Сизни илғамаган бўлса керак. Мабодо бирор нима сўрашса, Назар аканинг тадбиркорлиги ҳақида мақола ёзаяпман, денг.
— Шундан бошқа баҳона йўқ.
— Худоёр амакингизга хам телефон қилиб қўйинг. Мухторга ўзим тушунтираман.
‘ «Милиция бугун келдими?!* »
— Ҳа. Зумрад яна "нишонга олинди ", тез орада унга "ўқ узилмаса" деб қўрқайпман. Терговчи Олчали маҳалласидаги дугонасиникига бориб, уйининг дераза панжараларини текширибди.
— Панжара ўрнатилганмикан?
— Йўқ экан. Қизлар ўтирган уй деразаси кўчага қарамаган, ёнбошда. Одам деразадан ҳовлига тушиб, кўча эшикка чиқса бўлади.
Тахминим тўғри йўналтирилибди. Дугонасини қистовга олишмабдими?
— Зумрад билан дугонасининг тупроғи битта тоғорада қорилган. Ўғил бола ҳам бўнака катиқ ёнгиик булишни эплолмасди. Агар тарсаки туширсам ҳам иккови миқ этмаган кўзидан бир томчи ёш оқизмаган бўларди.
— Оилангизга вазиятни ётиғи билан тушунтирдингизми?
— Тушунтирдим. Фақат сизни ёллаганимни яширдим. Агар Заринанинг ўлимида қўлларинг бўлса, вақт борида менга айтинглар,қамоқнинг олдини олай, тўсатдан келиб, кишан уриб кетишса, иш пачава, дедим. Зумрад айби йўклигини айтиб тураверди, Муслима йиғлади. Арофат яна жанжал кўтарди.
Ҳозир ҳам қарғаяпти. "Ўйнашингнинг ўлимига қизларимни аралаштирма", деб қон босими ошиб, диванда ётибди.
— Нима килмокчисиз?
— Муродга тезроқ учрашинг! Натижасини менга айтинг! Шунга қараб бир тадбир қилмоқчиман!
— Эртагами?
— Эртага эрталаб! Ўзингизни ҳаммасини биладиган, анча вақтдан бери кузатиб юрган устаси фаранг қилиб кўрсатинг. Нима билса, гапирсин! Қизларимдан
бири охирги дақиқаларгача сир сақламоқчига ўхшайди. Жонига барибир оро киришимга ишонади. Ғишт қолипдан кўчса, қўлимдан ҳеч иш келмаслигини тушунмаяпти. Муродга айтинг, бекордан бекор бу ҳаётдан йўқ бўп кетиши ҳеч гапмас! Мурод хозир гапирмаса, кеч бўлади. Қизларимддн бирига эмас узига кеч
бўлади!
— Нега "қизларимдан бири" деяпсиз?
Мурод Муслима билан гаплашиб юради-ку. Демак, фақат Муслима...
— Зумрад ҳам у билан гаплашганидан гумоним бор.
--- "Синглимни тинч қўй", деб иккиси бошида уришишган. Бир йигит билан тез-тез ади-бади айтишишини билардим. Кейин эса Заринани ўлдириш хаёлига келган" бўлса, Муроддан фойдалангандир, эҳтимол.
Қанақа ота, деб ҳар хил хаёлга борманг. Шошаяпман! Чўкаётган одам чўпга ёпишаётганда андиша қилмайди . Муродни кузатганман, орқасидан У хар гапга
ишонувчан йигит...
Театрнинг ошиқ ҳайдовчиси билан гаплашмасдан туриб ҳам жиноятчи кимлиги аниқ бўлди ҳисоб. Эртага Осиё кўчасидаги театр остонасини иккинчи марта босиб ўтаман. Мухтор ака "Мол сўйиш воқеаси аслида катта бир жиноий ишнинг чорак аср илгари бошланган кичик дебочаси", деганди. Мазкур фикр ҳам ўз умрини яшаб битирди. Негаки, татуировкали кимса афсонаси фақат бир жиҳатдан — Назар ака хонадонидаги кимгадир Заринани ўтмишдан огоқлантириш учун керак бўлган. У дебоча эмас...
Чуқурроқ ўйладим: Заринани огоҳлантиришнинг нима кераги бор эди? Йўқ, афсонадан Заринани қўрқитиш учун фойдаланиш ган. Уй бекаси ва қўрқитувчилар ўртасидаги олишувда, Зарина пичоқ кўтарган. .
Қечаси қелганларнинг мақсади Заринани ўлдириш бўлганида, афсона сюжети
тасвирланган суратни чизиб нима зарил эди?
Тилимда бир сўз айланди:— Қўрқитиш... Қўрқитиш... Қўрқитиш...
Назар аканинг умридаги энг оғир дамлар бошланган эди.
Ҳаял ўтмай яна қўнғироқ қилди:— Мурод билан бугуноқ гаплашинг, барака топгур! Бўлмаса, ухлолмайман.
— Шошмайлик, Назар ака...
— Ҳозир милициядан келиб, иккинчи марта савол-сўроққа тутиб кетищди...
— Милиция Муродни ҳам шубҳа остига олган бўлса-чи?
— Нима қилибди шубҳага олган бўлса?
— Уйига борсам? шартта мени хам ушлашади. Шубҳа гумондаги одамларни кузатишади, ахир.
— Таваккал қила оласизми? Шу кунлар ичида ака-ука бўлиб қолдик-ку! Яхшилигингизни қуруқ қўймайман.
— Нима ҳам дердим. Ҳозирча ким жиноятчи экани менга қоронғи. Демак, жиноятчи кимлигини давлатдан яширган ҳисобланмайман, жиноий жавобгарликка ҳам тортилмайман.
— Сиз асло ўйланманг, у ка, - жиғибийрони чикди Назар аканинг. — Нима бўлса, мен жавоб бераман, мен, мен! Сиздан шунчаки илтимос қилаяпман, сураб курингчи кизимнинг такдири устида гап кстаётган бўлса ҳам, Муродникига мен
боролмайман! Бормайман ҳам!
*****
Муроднинг уйини ахтариб топганимда, учинчи қават деразасида чироқ ёнди. Хаёлимда "Каёкдан ҳам ишкалга аралашдим? Мухтор Солиев тўғри айтган экан!" деган хаёл айланиб юрарди. Ҳозир ҳаммасини сўрайману Назар акадан,
умуман, изқуварлик балосидан қутуламан, дея ўзимни овутдим.Қаердадир ўқиган эдим: "Лойга йиқилиб тушсанг, шифобахш балчиқ экан, деб ўзингни хурсанд қил". Сал кам қамоқ тахдид солаётган саргузаштим бирор ҳикоямга сюжет бўлишини ўйлайман-да. Ўзимга ўзим бошқа нима баҳона топаман.
Гудок кетди.
— Алё? - йигит кишининг майин овози эштилди.
— Муродбек керак эдилар.
— Мен...
— Бир дақиқага пастга тушасизми?
— Ким бу? - ҳадиксиради Мурод.
— Назар ака юборди. Биз гаплашиб олишимиз керак.
— Муслиманинг дадасими? Тинчликми?
— Тушсангиз яхши бўларди. Иккимиз ҳам муаммолардан қутулардик. Кундуз театр машинасининг рулида юришингизни ҳисобга олсак, кечаси тўйиб ухламаслик яхшимас, дўстим.
— Тўйиб ухлаш дейсизми?
— Кечалари ўз муаммоингиз билан Муслимани телефонда безовта қилмасдингиз, демоқчийдим.
— Ҳозир тушаман...
— Подъезддан чиқиб, ҳеч қаёққа алангламасдан болалар майдончасига келинг, — дедим.
Кўп қаватли уйлар олдидаги баланд устунлардаги кўча чироқларидан таралаётган ёғдуни дарахтлар тўсиб тургани учун болалар майдончаси нимқоронғи эди. Пастак ўриндикларда одамларнинг қоралари, сигарет чўғлари кўринди.
Муродни дарахт тагида йўлдан қайтардим: уй ёнига юришни телефонда айтдим.
— Сизмисиз? — қўл чўзди у рўпарамга келиб.
Биз кўпқаватли уйлар ортидаги маҳалланинг икки машина зўрға сиғадиган тор кўчасига кирдик. Ўзимни таништирмадим, ҳатто журналист эканимни ҳам айтмадим. Мурод мени ё Назар аканинг қариндоши, ё милициядан деб тусмоллади.
— Саволларимга рост жавоб берсангиз, фақат ва фақат ўзингизга фойда, - дедим. - Милициядан эмасман, Назар акага қариндошчилик томоним ҳам йўқ. Хаёлингизга Муслима келган бўлса, унутманг, дўстим , севган қизингиз мени
қизиқтирмайди. Ҳамма гап шундаки, сиз тез орада одам ўлдиришда айбланиб, қамоққа тушасиз.
— Назар аканинг... аканинг хотинини мен ўлдирганим йўқ,
--- Мурод бош чайкади.
---У холда нима учун театирдан бушаб бошка ишга ўтмоқчисиз? Ўлган хотин
умрининг охирги ойидасиз ишлаётган театрга бир неча марта борган. Ё рад этасизми?
— Нималар деяпсиз, ака? Театрдан мени дадам бўшатмоқчику! Аввал қаерга ишга ўтмоқчи эканимни суриштирмайсизми?!
— Дадангиз бўшатмоқчи экан, нега буни Муслимага айтиб, марҳума аёлга богладингиз? Мен ҳамма нарсани биламан! Қочишга жойингиз йўқ.
— Дадам менга ароқ заводидан катта маошли иш топди. Ичмайдиган, чекмайдиган, тартибли ходим ахтаришган экан, дадам мену тавсия қилибди. Уларга роса маъқул тущдим. Аммо мен... мен намоз ўқийман, рўза тутаман! Муслима ҳам художўй! Қандай қилиб театр билан масжидни ташлаб, мана шу
қўлларим билан ароқ ишлаб чиқараман?
— Эътиқодингиз мустаҳкамлигини эмас, Зарина деган аёлнинг ўлдириши сабабларини сўраб келдим. Яна бир марта гапни айлантирсангиз, суҳбатимиз шу нуқтада тугайди. Мен кетаман, сиз эса қамаласиз.
— Тўхтанг! — деди Мурод ҳаяжонланиб.
— Майли, сизга айтаман, Зарина опани ким ўлдирганини айтаман! Лекин
бизни... мен билан Муслимани тинч қуясиз, келишдикми?
— Келишдик. Котил Зумрадми?
— Йуқ.
— Ким? — нигоҳим тешиб юборди уни.
— Исмини билмайман, Мурод жон -жахди билан ишонтиришга уринди:
— Зумрад опани йигити! Ёши анча катта! Ўттиздан ошган! Айнан кимлигини билсам, айтардим.
— Майли, исми, манзили, ёши керакмас! Котил кимлигини биламан, деганингиз учун "Ким?" деб сураяпман, Мурод!
— Зумрад опанинг йигити деяпман-ку ахир!
— Ўлдирганини қаёкдан биласиз? Гувоҳмисиз, бировдан эшитганмисиз?
— Гувоҳ эмасман! Муслимадан эшитганимни гапираяпман! Қотил дейиш нотўғри, аёлнинг ўлимига сабабчи бўлиб қолишган. Муслима, шундай тахмин қилаяпти чунки, улар одам ўлдиришига Муслима ишонмаиди, мен ҳам!
— Яъни Зумрад ва йигити сабабчи?
Мурод бош иргади.
— Шунча вақт нега яширдингиз? Уларни деб қамалиб кетишингиз мумкин.
— Яширганим йўқ! Йигитини уч ҳафталар аввал учратдим.Қоронғида юзини кўришнинг иложи бўлмади. Муслима ҳам онасининг йигити борлигидан яқинда хабар топиб, менга айтди. Опаси ўша йигит билан телефонда гаплашаётганида
тасодифан эшитиб қолган.
Зумрад опа: "Биз ўлдирмадик-ку, ўзи қуёнчиқ экан",'дебди йигитига. Кейин Муслима Одам ўлдириб куйдингларми?" дёб йиғлаганида, тошбағир опаси кипригини қилт эттирмай:"Шунга ҳам йиғлайсанми, аҳмоқ? Биз ҳеч кимни ўлдирмадик. Агар бировга оғиз очсанг, шубҳаланишади. Ана ўшанда ўз опангни қамоққа тиқиб, қотилимга айланасан!
Эл-юртга шарманда бўлишимизни айтмайсанми!" деган, қотил эмасликларига қасамлар ичган.
Зумрад доим шунақа пичингли, заҳарли гапларни гапиради.
— Мурод қўлини кўксига қўйди.
— Ҳамманглар мендан шубҳаланаётган экансизлар, ўз бошимга ғавғо орттириб,
жиноятчиларни яшириб нима зарил?! Мен ҳам, Муслима ҳам заррача айбдор эмасмиз.Зумрад опага келсек Унинг тили бир оз заҳар! Одам ўлдириш бошқа масала!
Йигитини қаерда кўрдингиз?
— Тўйтепада. Кечаси учрашувга боргандим, у ҳам Назар аканинг уйи орқасида юрган экан. Зумрад опа чиқиб гаплашди.
— Зумрадлиги аниқми?
— Ўз кўзим билан кўрдим.
— Ёши катта эркак эканига ишончингиз комилми?
— Муслимадан сўраганимда, "Опам мендан сир тутиб биров билан гаплашиб юрибди, ўттиздан ошган эркак, хотини билан ажрашган бўлса керак", деди.
Бу ҳакда Муслимага оғиз очмайсиз, ака! Бизни тинч қўйишга ваъда бердингиз.
Йигитнинг гавдасига келсак, йигирма беш ёшлардаги йигитга ўхшамадй.
Катта эркак эди у.
— Котил 'ўша деб факат Муслимани гапларига асосланаяпсизми?
— Муслимани тинч қўясизми?
— Мутлақо тинч қўяман! Мен тергов қилувчи, қамоққа олувчи шахс эмасман. Ростини айтсангиз, сизларга ёрдамим тегади, ишонинг. Нега кечаси бу ерда
юрганимни ҳам тушундингизми? Мен Назар аканинг қизларини ҳам, сизни ҳам қутқариб қолмоқчиман. Милиция охирги бир-икки ҳафтада ҳалқани анча торайтирди.
— Унинг изидан таъқиб қилиб юрмайсизми, демоқчиман.
— Щундан, бошқа ишим, йўқми? Мен нимани гапираяпман, сиз нима ташвишдасиз-а,, Мурод?!
— Хўп, хўп. Назар ака юборганини яширмадингиз, раҳмат!
У киши қизларининг орқасидан, демак, менинг орқамдан ҳам сизни қўйган. Тўғри топдимми, ака? Анча нарсадан хабарим бўлмаса ҳам биламан, биламан, мен!
— Қизларининг орқасидан одам қўйса, сизнинг ҳам орқангиздан одам қўйган ҳисобланиши кулгили. Қулоғим сизда, Мурод! Зарина янганинг ўлимига алоқадор яна нималарни биласиз?
— Зумрад опа Назар аканинг кичик хотини билан уришиб қолган. Кичик хотини ёмон экан. "Керак бўлса, дадангни ўзимга шундай қаратиб оламанки, сенлардан бутунлай воз кечади", дебди . Яна бошқа гаплар ҳам булган, улардан
бехабарман. Муслиманинг ҳам хабари йўқ.
— Бу гапларнинг ҳаммасини Муслимадан эшитганмисиз?
— Ҳа, — деди Мурод аччиқ ютиниб. - Яна бир марта илтимос, ака, уни ҳеч қанақа ишга аралаштирманг. Назар акага секин тушунтиринг: Зумрад ўз йигитини бошлаб борган, холос.Йигити ўлдирмоқчи бўлмаган. Шунчаки жанжал ўт олган.Экспертлар аёл бахтсиз қодисадан ўлган деган тахминни ҳам айтган экан. Худди шу тахмин тўғри!
— Йигитини бошлаб боргани тахминингизми ёки далилга суянаяпсизми?
— Муслима... - гудранди Мурод.
— Икковингиз қулоққа чалинган гаплардан хулоса қилгансизлар, аниқ ҳеч нима йўқ. Шундай тушунайми?
Мурод яна бош қимирлатди.
— Демак, ўлдирилган аёлни — Зарина янгани сиз танимайсиз?
— Танимайман, - деди Мурод. - Театрда ишлаганим учун ким менинг бўйнимга қўймоқчи бўлса, Худодан қўрқсин. Бир йил дан бери қанча-қанча миш-мишларни эшитиб юрибман.
Бир йигитнинг пойабзал излари топилган, дейишади. Мен қотил эмасман, ҳаётлигида кўча-кўйда, театрда ҳам юзма-юз кўришмаганман.
— Бошингизда қора булут тўпланиб турибди. -Ва сиз қамокдан қўрқиб, рўпарамда жайдираяпсиз.
— Агар мени гумондор қилиб бир неча кун қамаб қўйишса хаётим тугайди. Мана шундан қўрқаяпман! Мен бир аёлни ўлдиришда айбланиб қамалиб кетмаслигим аниқ, қотил эмаслигим терговда барибир аникланади. Аникданади-ю кеч
бўлади.
— Нега бир неча кун қамалсангиз ҳаётингиз тугайди?
Кимгадир аччиқ қилиб, ўзингизни ўлдирмоқчимисиз?
— Йўқ. Дадам Назар акани ёқтирмайди, Назар ака дадамни!Унинг қизи туфайли' қамалиб кетишингга сал қолди, йиғиштир севги-певгингни,, бошқа қизга уйланасан, дейди дадам! Мен Муслимани яхши кўрамата чин юракдан севаман!
У ҳалитдан уйдагиларимга ёмон кўриниб қолишини истамайман! Шунинг учун бир неча суткага қамалишим у ёқда турсин, терговга тортилишим ҳам бизнинг ҳалокатимиз бўлиши мумкин, ака.
Муслимани бошқа бировга бериб юборишса, никоҳ кечаси куни мен учун ҳаёт тугайди.
— Муслима билан ўрталарингизда сир йўқ экан, сизга онасининг қилиб юрган ишлари ҳақида, наҳотки, мавҳумроқ гаплар айтиб қўя қолган? Онасининг севган йигити айнан кимлигини билмайди, дейсизми?
— Билмайди, ёши катта эркак эканидан бошқа ҳеч нимани билмайди! Зумрад опа ўз қобиғига ўралган, ўлса ҳам сир бермайдиган қиз!, Ойисига ҳам ичидагиларни айтмайди. Дадаси билан,-ку' деярли гаплашмайди.
— Зарина янга билан уришгани чинми? Ўйлагандимки, Назар аканинг қизлари Зарина янгани кўрмаган.
— Рост, ака.
У билан Муслима ҳам гаплашиб олмоқчи эди. "Оиламизни тинч қўйинг", демоқчи бўлганида, журъати етмай театр олдида йиғлаб ўтирганида, мен кўриб қолганман. Биз танишдик, ўртамизда муҳаббат уйғонди. Қизларини шарманда
қилган, қон йиғлатган Назар акани мен умуман... умуман тушунмайман!
Хотин устига хотин олиши икки қизининг ҳам юрагини қандай тилка-пора қилишини ўйлаш керак эди, ўз нафсини- ўйлагунча. Ҳа, мен каршиман.
-Нима керак хотин... хотинлар!.. . г
— Оғир дамларда Муслиманинг юрагига малқам бўлган экансиз-да?
— Хотинбозлик ҳақидаги гапларимни Назар акага айтманг. Гап тугадими? Уйимдагилар сўраб қолмасидан боришим керак.
— Саволларим такрорий туюлса ҳам, сўрайман: кечаларни бирида Муслимага қўнғироқ қилганингиз ҳақида нима дейсиз?
— Негадир телефонда ҳам писанда қилдингиз буни...
— Ч унки кечаларнинг бирида у билан телефонда гаплашганингизда, Муслима сизга: "Зарина опа ўлмай қолганида нима ўзгарарди? Лекин ўлди", "Театрдан. бўшанг ҳаммаси ўтиб кетади, чунки бу ўткинчи азоблар деган;!
Бундан ташқари "Намоз ўқишингизни уларга айтинг, навбат дадамники эмас, илтимос" деб йиғлаган, аниқроғи, йиғламсираган-:Муслима ва сиз айбдор эмас экансиз, бу гапларни қандай изохлайсиз?
Кўраяпманки, сиз қотилга ўхшамаяпсиз. Шунда ҳам саволларимга жавоб олиб кетишим керак.
Мурод анграйиб қолди.
Ўн ёшлар катта бўлсам-да, жуссамиз теппа-тенг эди. Илло баҳайбат, қўрқинчли, важоҳатли одам қаршисида тургандай ожиз эди у.
- Изоҳ бераман, - деди атрофга қараб олиб.
- Ҳар бир қадамимиз ўлчовда экан, изоҳ бераман. Кечаси мен эмас, Муслима телефон қилди. Ўша куни кечқурун уйимда катта жанжал бўлганди.'Дадам ароқ заводда ишлайсан, деди.. Мен, у ерда ишлаёлмаслигимни айтдим. Хуллас, уйдан бош- олиб кетадиган даражага бордим.
Бундан Муслиманинг хабари бор эди. Кечаси алоқ-чалоқ тушлар кўриб уйғониб кетибди. Мен ўлаётганмишманми-ей, отам билан ёқалашаётганмишманмией, тушунарсиз туш.
У ошхонасига тушиб, менга қўнғироқ қилди, жанжалнинг охири нима бўлганини сўради. Қўлимдан келганча юпатдим. Тўғри, Зарина опани ҳам гапириб ўтдик.
Муслима "Дадамнинг яширинча уйланганлари оиламизга бахтсизлик келтирди, Зарина опа ўлганида ҳам, ўлмаганида ҳам ҳеч нарса ўзгармасди, одамлар "дадасининг учта хотини бор", деб барибир гапиравершади", деди.
Унинг дадаси-ҳам ичади, менин г дадам ҳам. Менинг дадамни пиёниста
дейишади, унинг дадасини эса шунчаки "олиб туради", деб қўя қолишади .
Ичкиликбозлик, маишатпарастлик, хотин бозлик, оилаларимизни тенг кўрмаслик ҳақида гаплашдик. Муслима театрдан бўшаб, отамнинг айтганини қилишим кераклигини айтганида, кўзларимга аламли ёш қуйилди. Мени шунчалик севадики, ароқ бутилкалари орасида намоз ўқишимга хам рози.
Муҳими, тинчлик бўлиб турса, дадам билан жанжаллашмасам! Художўй эканимизни, бизни икки ота бахтсиз қилаётганини дадамга ҳам, Назар акага ҳам дангал айтиб ташламоқчи бўлдим, Муслима бунисига хам кунмади.
---Фақат Зумрад' дасининг учинчи хотини билан жанжаллашган экан-да?
— Ҳа, Муслима унга бир оғиз гапиролмаган. Театр олдида йиғлаб-йиғлаб қайтиб кетаверган.
— Назар ака Зумраднинг жанжал қилиб юрганини билмаслигига ҳайронман .
Сизнингча, учинчи хотини тириклигида нега бир оғиз айтмаган, "Қизинг мен билан жанжал қилди," деб?
— Икковининг жанжали Назар аканинг қулоғига етмаганининг сабаби, жанжал бир марта бўлган, қандайдир тақинчоқ дўкони олдида. Доим жанжаллашиб юрса, дадаси хабар топарди-да. Тўғрими, ака? Балки жанжал бўлгани куни
кечаси -ўлар алам устида қўрқитишга борган, бехосдан ўлим юз бергандир?
— Аёл ўлган куни кўчадаги гилос тагида кўғирчоқ кўтариб турган йигит ҳақида эшитгандирсиз?
— Қўғирчоқ кўтарган йигит? Й... йўқ, — бош чайқади Мурод.
— Тўйтепага қўғирчоқ кўтариб борганингизни тан оласизми?
— Мен нега қўғирчоқ кўтариб бораман? — Мурод кўзларини ола-кула қилди.
— Агар қўлимда қўғирчоқ бўлганида... Э-ҳа, тушундим, гилос тагида турган йигит қўғирчоқ кўтариб турган экан, деяпсиз. Тўйтепага Зумрад опанинг йигити ҳам қўғирчоқ, гул, зар қути кўтариб борганди. Ҳаммаси Зумрад опага совға эди. Шаҳардаги фожиа куни ҳам қўғирчоқ кўтарган йигитни кўришгай бўлса, Тўйтепага олиб борилган совғаларнинг унга нима боғлиқлиги бор?
— Гилос тагида турган йигитнинг бесўнақай, катта қўғирчоғи бўлган, — такрорладим эски далилни. Мурод уф тортган эди, қўшиб қўйдим:
— "Мен эмасдим", "Ўша кеча уйда эдим", "Қўғирчоқ кўтариб юрадиганлардан эмасман" деган гапларингизга тупуриб, шартта бўйнингизга қўйиб юборишса, додингизни кимга айтасиз? Уч кун қамалсам, суробим тўғирланади, дсйсиз, Худо кўрсатмасин, икки-уч йилга кетиб қолишингиз ҳам мумкин. Ахир, ўлган аёл умрининг охирги кунларида, сиз ишлайдиган театрга катнаган.
Муслиманинг севган йигитисиз. Зумрад унинг опаси. Балки Зумрад сизга: "Синглимга уйланишни хохласанг, Заринаникига қўғирчоқ олиб бор" дегандир. Эҳтимол, қўғирчоқнинг ичида тирик илон бўлгандир? Мана сизга қўрқитишнинг усули!
— Дадасининг хотинбозлигидан нафратланаман, билдингизми ?! - ахийри , аччиқланди Мурод. — Мен Муслиманинг куйишларига чидаёлмай у билан бирга йиғласам йиғлагандирман, аммо бировга озор берадиган аҳмоқ эмасман.
Қанақа илон ҳақида гапираётганингизни билмайману сабр косамни тўлдираяп сиз! Зумрад опа билан умримда гаплашмаганман!
— Сиз ишлайдиган театрда оуздмни қўрқитадиган қўғирчоқ борми?
— Йўқ, нега энди театрда одамни қўрқитадиган қўтирчоқ, заҳарли илон, балои баттарлар бўлади деб ўйлайсиз? Тилимдан илинтирмоқчимисиз? Тирноқча айбим йўқлигига нега ишонмайсиз? Мен ҳамма гапимни сизга айтиб тугатдим.
Муслима ё дадасининг ўзи , ё йигитларидан бирининг келишидан мени огоҳлантирганди. Дадаси билан ойиси кечалари ҳам жанж аллашиб қолишини , уйида охирги пайтларда шубҳа-гумонлар, бақир-чақирлар кўпайганини айтди, "Биз энди Зарина опанинг ўлимида айбдор бўламиз, шармандалик", деб йиглади. "Дадам телефонимни текшириб сизнинг -рақамларингизни олганга. ўхшайди", дегаиидаёқ ҳаммасини тушунганман. Милиция ушласин, мен хам
аямайман! Яна айтаман: қотил эмасман !
Уртада Муслимадан айрилганим қолади. Қўрқсам, ундан айрилишдан қўрқаман, қамалишдан эмас. Сиз Назар акага яхшилаб тушунтиринг. Зарина опанинг ўлими Зумрад опанинг иши.Севгилимнинг опасига даъво қилолмайман, Муслима ҳам тугишган опасини айблаёлмайди. Бир томондан, иккимизнинг ҳам исботимиз йўқ.
Аниклик киритишни Назар ака сизга тайинлаган экан, ҳаммамизни сиз қутқарасиз, ака! Биз бил га нэшитганларимизни ҳеч қачон гапиролмаймиз!
— Хўп, сиз бил?ан гаплащадиган бошқа гапим қолмади, мен кетдим, — деб у билан хаирлашдим.
— Тўхтанг, — орқамдан чақирди Мурод.
— Ўлган аёлни қўрқитишган, деган фикр мени ҳам қизиқтириб қўйди. Зумрад
опанинг йигити европалашиб кетган одам. У "Хеллоуин” байрамига қизиқишини Муслима гапи орасида айтганди.
"Хеллоуин"да арвоутарга такдид қилишиб, уларнинг тахминий қиёфаларида юришади. Бу мусулмончиликка тўғри келмайди, деб иккимиз дардлашгандик. Балки гилос тагида турган йигитнинг қўлидаги қўғирчоқ эмас, "Хеллоуин" байрамида бошга кийиладиган қўрқинчли ниқоб бўлгандир.
— Адашмасам, "Хеллоуин" биринчи ноябрда ўтказилади, фожиа куни эса ёз, ўн еттинчи июнь.
Кўп қаватли уйлардан олислаб, Назар акага қўнғироқ қилдим ва театрнинг ёш ҳайдовчисидан эш итганларимни сўзлаб бердим.
— Келинг, гаплашамиз, - деди Назар ака маҳзун оҳангда.
— Зумрад қизингиз охирги гумондор бўлиб қолди.
— Келинг, ўн дақиқалик йўл деяпман-ку.
У адойи тамом бўлган, қамоқка олинган, бор-будидан айрилган одамдек таассурот қолдирди менда. "Бўккунча ичиб олганмикан?" деб ҳам ўйладим.
— Ҳозирми? Тўйтепага-я?
— Йўқ, Чилонзордаги уйимга.
Айтган манзилига таксида етиб бордим.
— Нима гап ўзи? — жа\л билан сўрадим маст қассобдан.
— Мени кечиринг, ука, буларнинг ҳаммасини билардим, — мени янада ҳайрон қолдирди Назар ака. - Исбот, ишонч, гувоҳ йўқ эди. Катта ёрдам бердингиз, кимлар айбдор эканига тўлиқ ишонч ҳосил қилдим.
— Тушунмадим, Назар ака...
— Одам кўзли сигир ҳайкали топилмаган, сизни алдагандим.
— Нима?!
— Қулоқ солинг! Муслима қизимнинг севган йигити театрда ишлашини аниқлаганимдан кейин шу чўпчакни ўйлаб топдим."Балки *Муслима ва йигити айбдордир?" деб улардан ҳам шубҳаланганим учун сизни ёлладим. Аслида анча вақтдан бери Зумрад қизимнинг қадамини санаб юрибман. Менга нима
дегандингиз, эсингиздами?
— Нима деганман?
— "Оилангиздан кимдир мени танийди, бегона одамга сир ишонилмайди...
" Шунақароқ гап гапиргандингиз. Сизни танийдиган, анча кундан бери кузатиб юрган ўша одам менман.
Бир куни қизимни Отабек билан кўриб қолмагунимча "Заринанинг ўлимига ким айбдор?" деган саволга жавоб тополмадим . Отабекни танийсиз! Жуда яхши танийсиз ошхоначи "мошенник"ни!
— Отабек деб анави...
— Ҳ а, ишхонагиз биқинидаги "Анҳор чироқлари" ошхонасини юритаётган такасалтанг, ўттиз учга ҳам кириб уйланмаган ўйинқароқ!
— Бўлиши мумкин эмас, — дедим, аммо гапимни тугатар-тугатмас ишондим. Отабек Тўйтепага тез-тез боришини, йўл бўйи ошхоналарда ичишини айтмаганмиди? Назар аканинг гўшт расталаридан гўшт олиб юрган кезлари қизига қизиқиб қолган экан-да?
— У билан Зумрад қизим Заринанинг уйига нега боришганини, қандай ўлдириб қўйишганини билиб берадиган одам керак эди, — давом этди Назар ака.
— Икки ҳафта ахтардим. Мухтор Солиевнинг ёрдам и билан сизни топдим.
Отабекнинг ошхонаси ёнидаги таҳририятда ишлашингизни билиб қанчалар қувондим, қанчалар қувондим! Энди бошқа вариантларингизни қўйинг-да, эртага Отабек билан гаплашинг.Улар Заринани ўлдирмаган бўлиб чиқишини Худодан сўрайман.........
Назар акани ҳиқичоқ тутди. Хона сигарет тутунига тўлган, атрофда ароқ идишлари думалаб ётарди. Пойгакда ўн саккиз ёшлилар киядиган туфлига, илгичда эса ички кийимларга кўзим тушиб, ўрнимдан турдим...
— Хайр, Назар ака, сиз билан танишганимдан хурсандман,— дедим бошқа гап тополмай.
— Ака-укачилик — минг йилчилик, — гудранди у.
Мен Назар аканинг Чилонзордаги наҳс босган квартирасини ортда қолдириб, уйимга шошилдим. Ўтган кунлар мобайнида қасоскор жиноятчининг эмас, осий банданинг гунохлари изидан юрганга, пойабзалим тагигача гуноҳ балчиқлари
ёпишиб қолганга ўхшади.
Эрталаб тахририятга кириб, компьютеримни ёқдим. Қўлим ишга бормади. Отабек соат ўнларда ош хонасига келиб, кабобпазнинг олдида ғўдайиб туришини билардим. Тўққизу ўттизда иккинчи қават деразасидан бош чиқариб, кабобпазга ҳуштак чалдим.
У энсаси қотиб тикилди менга.
— Отабек келдими? - сўрадим ундан.
— Ичкарида.
"Анҳор чироги"га кириб борганимда, йўлимни милиция ходими тўсди.
— Жиноят қидирув бўлимиданман. Сиз ҳам биз билан кетасиз.
— Нима учун? Тинчликми? — дея ошхона ичкарисига кўз ташладим. Ошхона хизматчилари тек қотишди, милиция ходимлардан бири Отабекнинг қўлига кишан солди.
Бир неча кун терговга қатнаб юрдим.
Назар ака мени детектив ўрнида ёллаганини, қандай ишлар олиб борганимни
айтдим. Милиция ходимлари Назар аканинг ҳам, Отабек билан Зумраднинг ҳам изидан тушишган экан. Милициянинг тўрига мен ҳам илиниб қолдим. Шукрки, Зарина янга ўлдирилмаган бўлиб чиқди. Зумрад Отабекка дардларини айтгач, шоввоз ошхоначи Зарина янгани қўрқитмоқчи, қаерга кўчиб кетмасин, то Назар акани тинч қўймагунча ёвуз руҳдек таъқиб қилмоқчи бўлган.
Суратни чизиш ғоясини ҳам Отабек ўйлаб топган. Афсуски, уйида "иккита махлуқ"ни учратган Зарина янга пичоқ билан ҳамла қилган ва зинадан йиқилаётиб, ўзини-ўзи жароҳатлаб қўйган. Оқибатда эса...
Орадан бир йил ўтгач, айбдорлар жазо муддатини ўтаб, оила қуришди. Мен ҳамон ўз таҳририятимда ишлаб юрардим, онда-сонда жиноят ишлари бўйича мақола ёки ҳикоя чоп эттирардим.
Назар аканинг "ака-укачилик" деб бонг уришлари ҳавойи гаплар экан, мени Отабек ва Зумраднинг никоҳ тўйига айтмади. Мухтор Солиев тўйхонадан чиқиб, таҳририятга кириб ўтганидагина никоҳ оқцзоми ҳақида хабар топдим.
— Оббо, Мухтор ака-ей, ресторандан, тўйдан қайтаяпман, денг. Соат ҳам ўн бўлиб қолди. Уйга юринг, алламаҳалда барибир вилоятга кетолмайсиз.
— Душанба куни кечки олтигача ишлаб, қаҳвахонага кириб турардингиз чоғи.
Бу нима аҳвол?
— Энди ичмаяпман. Бугун бир детектив қиссани ёзиб тугатсам, эртага газетамизни босмахонага топширишимиз керак.
— Ҳа-а. Унда майли. Боя уйингизда дам олаяпсизми, деб қўнғироқ қилгандим. Квартирадан муаммо йўқ. Назар ака Чилонзордаги бир уйнинг манзилини айтганди, ўша ерга жойлашдим. Таҳририятда эканингизни эшитиб, кўришиб кетай, эҳтимол, Чорсуда товуқеб, эллик-эллик оламизми, деб келдимда. Худоёр амакингиз яхши юрибдими?
— Яхши. Бу йил Ҳажга бормоқчи.
— Қойил. Биз ҳам ичишни ташласак бўларкан. Тўйда ёмон кўп отиб қўйибмиз. Ишқилиб, Худо кечирсин.
Яна бир йил ўтди.
Назар акани охирги марта Чилонзордаги супермаркетда учратдим.
У аввалгидан-да семириб кетган эди. Ёнидаги европаликларга ўхшаш хушрўйгина жувонга чўчқа гўшт харид қилаётган экан, ўзимни кўрмаганга олдим. Кейин иккови ароқ, кўкат, шарбатлар, гўштлар тўлдирилган сумкаларни кўтариб, ташқарига чиқиб, кўпқаватли уйлар томон кетишди.
Мен ҳалол билан ҳаром нинг фарқига бормайдиган адашган бизнесменга изқуварлик қилганимга яна ачиндим. М ухтор Солиев бир ran айтганди. Агар Зарина янганинг ўлимида Зумрад ва Отабекнинг қўли борлигини милициядан сир тута олганимизда, Назар ака менга бехосият уйини совға қилмоқчи экан.
Уй шундоқ ҳам бегоналарга кетибди.
Марҳума янганинг опа-сингиллари идорама-идора чопиб, ўзларининг номига ўтказишибди. Яхшигина нархда сотишгач, пулини ўртада бўлиб олишибди. Зарина янгага, нари борса, битта қабртош текканига ачиндим. Сибирда топган
ёри ҳажрида ўлиб кетган одамлардан қолган уйда яшаган ишқсиз кишилар фожиаси ана шундай якунланди.
Ўша йили Назар ака қон босими ошиб, шифохонада вафот этди.
Арофат янга бошқа оила қуришни хаёлига хам келтирмади албатта. Бироқ унинг ўрнида Назар ака бўлганида, хотинининг маъракалари ҳам ўтмасдан ўзига қонуний хотин изларди. Ноқонуний хотинлари эса унинг ҳаётининг ноқонуний сўқмокдарида мен билгандан ҳам кўп эди.
Одам кўзли сигир ҳайкалига келсак, Назар ака мени алдаган экан. Бир куни газетада қуйидаги хабарга кўзим тушди:"Зангиота туманидаги чегара постларидан бирида ташлаб кетилган сумка ичидан ўн тўққизинчи асрга оид сигир ҳайкали топилди .
Одам кўзли сигир ҳайкалини ж иноятчи Қозоғистондаги антиквар буюмлар билан шўғулланувчиларга сотмоқчи бўлган. Ҳайкал кимдан, қаерда олингани тез орада маълум бўлади..."
Тамом.
Следующая публикация
Комментарии 8