🍃 ДИЛ ИЗХОРИМ 🍃

УГИРЛАНГАН КЕЛИНЧАК 1 - қисм .... Қандай ўғирлашди, келинчакнинг ўзи ҳам билмай қолди. Кўзини очса, бутунлай бошқа чимилдиқда ётибди. Аслида чимилдиқ ҳам эмас, улкан бир залнинг бурчагига солинган кўрпа-тўшак устига тортилган тўр парда. Қўл-оёғини қимирлатмоқчи эди, қисиб боғланган чилвир имкон бермади. Қичқириш учун эса оғзидаги латтани чиқариб ташлаш лозим эди... Зал бурчагидан эшитилган инграш каламушларни чўчитиб юборди. Улар одамни сескантирувчи питирлаш ва чий-чий овозлар ила нари қочишди. Девордан қум-сувоқ бўлаклари кўчиб тушиб, зал янада ваҳимали маконга айланди. Муниса яна ингради, кўзларидан дув-дув ёш тўкилди. «Мени ким ўғирлаб келди? – деб ўйлади у. – Қандай душманимиз бор эди? Дадам оддий таксичи, аям бировнинг дўконида сотувчи. Ўзим оддий қиз бўлсам. На дадам, на аям биров билан жанжаллашганини эслолмайман. Ё ортиқча пулимиз борми? Эл қатори яшаётган ўртаҳол оила бўлсак. Оддий ҳовлимиз, эски «Жигули»миз – бор бисотимиз... Балки одам ўғриси мендан ўч олмоқчидир? Кимга ёмонлик қилибман? Мактабни тамомлаб, олти йил уйда ўтирдим, тикувчилик қилдим. Дугоналарим тўй бўлиб кетишди: фарзандлари тўрт-бешга киришган. Мени эрка дейишдими ёки чап оёғи сал оқсоқланармиш, деб ёқтиришмадими, билмайман, ишқимда куйиб-ёнган йигитни учратмадим. Ниҳоят, куёв топилди. Холамларнинг ўзлари топишди. Оқ фата кийиб, сармаст бўлдим, бахтимга ишонмадим. Шундай кунга етказганига шукр, деб атрофга боқдим: ёшу қари қарсак чалган, юзларида қувонч балқиган... Мана, аям, дадам! Улар ҳам, албатта, чексиз бахтиёр!.. Шундай кунда мени чимилдиқдан ўғирлаб кетишди. Ким?.. Кимлар?.. Менга қоронғи... Худойим, қайси гуноҳим учун бу ерда ётибман? Энди қандай яшайман?!» Оғзига тиқилган латта оддий латта эмас эди: атрофига тангачалар қадалган куёвлик дастрўмоли. Муниса бошини силкиган эди, тангачалар шиқирлади. Шу пайт залнинг нариги томонидаги эски эшик ғийқиллаб очилди. Ғира-ширада бир шарпа яқинлаша бошлади. У жуда баҳайбат кимса, шекилли, пол гурсиллаб, деворларда акс-садо берарди. Муниса кўзлари қинидан чиққудек ҳолда қилт этмай ётар, назарида, юраги уришдан тўхтаб, ўлиб қоладигандай эди. Хирагина қизил чироқ ёнди. Либослару кўрпа-ёстиқлар, тўр пардаю нотаниш кимса – барчаси қизил тусга кирди. Тутқунликка тушиб қолган қуш ўзини чор атрофга қанчалик урмасин, панжара мустаҳкам бўлса, қанотлари қайрилиб, нафаси бўғзига тиқилади, аммо барибир қочиб қутулолмайди. Баайни нотаниш кимса ҳам Мунисага қушчани кузатган каби беписанд қараб турди. Кейин пардани суриб, келинчакка яқинлашди ва қўйнидан ялтироқ ханжар олиб: – Сен унга турмушга чиқмаслигинг керак эди, –деди. – У биздан шунчалик кўп нарса қарздорки, ўн марта уйланса, ўнта хотининиям ўғирлаб, шу ерга опкелиб сўямиз. Бошқа иложимиз йўқ, бизни кечир... Шундай деб ҳалиги кимса ханжарни бегуноҳ ва ҳимоясиз, нозикниҳол келинчакнинг биқинига санчди. Муниса оғриқ бунчалар даҳшатли бўлишини кутмаган эди, ҳатто, овози чиқмай оғзини катта очган кўйи қалтирай бошлади. Иккинчи зарба нақ елкасидан тешиб чиқаёзди. Бироқ оғриқ фақат биқинидагина сезиларди. Қонхўр кимса учинчи гал ханжар кўтарганда, сўради: – Энди сен ўласан, бу дунёда сўнгги тилагинг борми? – Ҳм-м... – деди Муниса инграниб. – Мен беайбман... Айтинг, кимга турмушга чиқаётгандим?.. Куёвни танимасам... – Нима? – баҳайбат кимсанинг серсоқол юзида кўзлари йилт-йилт этди. – Сен ҳали эрингни танимайсанми? Уни танимай ўлиб кетишинг ачинарли, синглим... Шундан сўнг Мунисанинг кўзлари юмилди. Ҳартугул учинчи ханжар урилмади. Бечора келинчак биқинидаги оғриққа асти чидаёлмас, оғриқдан бошқа ҳеч нарса хаёлига келмасди... У йиғлай бошлади. Оғзидаги дастрўмол ғойиб бўлди, қўл-оёғи ҳам чилвирдан халос этилди. Кўзини очиб, хира ёритилган ўз ётоғининг шифтини кўрди. – Менинг ҳеч қанақа тўйим бўлгани йўқ, – деди ўзига-ўзи. – Уйимда, ётоғимда ётибман. Пичоқ ҳам санчилмаган. Соппа-соғман! У азоб бераётган биқинини пайпаслаб, ҳеч қанақа қон изини сезмади. – Худога шукр, тушим экан, – деб пичирлади у. – Тушим экан... тушим... Ая! Ая... Янглиш хола қизининг нидосини эшитиб, эгнига халатини ташлаб, шошиб кирди. Ранги оппоқ оқариб, азобдан юзи буришиб йиғлаётган қизи дардини сўйлашга-да қодир эмасди. – Ҳой, дадаси! Бу ёққа қаранг, Муни кўричак бўлганга ўхшайди, – деди у эшик томонга. – Машинада бензин борми?.. Ҳой, бензин борми деяпман?! Гаранг-паранг эмасмисиз? Шим ва майкадаги қориндор киши кириб, хотинини жеркиб берди: – Э, ваҳима қилма! Қорни оғриса кўричак бўлаверадими?! Балки ошқозонидир. – Кеча бензин йўқ, деб юрувдингиз... – Бидирламасанг-чи, ахир, машина газга юради-ку. Қани, қизим, қаеринг оғрияпти? Санчяптими? Эр-хотин яккаю ягона дилбандларини ҳовлига суяб олиб чиқишди. Дарров машина юргизилди. – Соат неча бўлдийкин? – минғиллади Мунисанинг дадаси ҳувиллаб ётган кўчага чиқишганда. – Икки, – деди Янглиш хола. Орқа ўриндиқда онасининг бағрига бош қўйиб кетаётган Мунисанинг дардига бехосият туши ҳам дард бўлиб қўшилди. Умрида бундайин совуқ туш кўрмаган қиз не-не хаёлларга бормади, дейсиз... Касалхона кўчасига бурилганда, кўнгли хийла таскин топди. Дорихоналар, лабороториялар, шифо бўлимлари биноларига қараркан, «биқиним оғриши алаҳсиратди», деган хаёлга борди. «Мени ким ўғирлайди? – гапирди ўзига хаёлан. – Ҳеч бир душманим бўлмаса!.. Балки эримнинг душманлари... Йўқ-йўқ, қачонлардир эрга тегмоқчи бўлсам, фақат оддий йигитнинг совчиларига розилик билдираман. Майли, унгача йигирма бешга, ўттизга кирай...» «Жигули» дарвозага етиб, сигнал берди. Қоровул: – Машинага мумкин эмас, беморни тушириб чапдаги эшикка олиб бораверингизлар, «тез ёрдам» ўша ерга кўчган, – деди. Муниса қоровулнинг гапларини илғамади, аммо дадасининг секингина гапиргани юрагини ўқ мисоли тешиб ўтди. – Янглиш, – деди у, – қизимиз кутилмаганда оғриб қолди. Эртага совчилар келмоқчи эди, розилик билдирамиз дегандинг. – Гиламфуруш эркакданам мард, – пичирлади Янглиш хола. – Бирон ҳафта кутади... Улар лафзидан қайтиб бошқа келин ахтармайди, дадаси. Бу гапни эшитиб Муниса ҳушидан айрилаёзди. * * * Уларни биринчи кирган хонага қайтаришди. Навбатчи шифокорнинг бош қашишга вақти йўқ эди. Афтидан, сал аввал ҳалокатга учраган «Дамас» йўловчиларини келтиришган, жароҳатланганларга ёрдам кўрсатилмоқда эди. – Ака, қизингизни шу ерга ётқизинг, мен ҳозир... – деди шифокор Мунисанинг дадасига. Бир ҳамшира қизни текширган бўлди-да, сўнгра: – Ҳечқиси йўқ, кўричакни операция қиладиган врачимизнинг қўли жуда енгил, амаки, – деб юпатди. Атиги икки дақиқа кутишди. Қизининг бошини силаб ўтирган Янглиш хола хонадан шошиб чиқаркан: – Бу ер «скорий»ми ё каптархонами?! – дея бобиллаб берди. – Қани шифокор? Ҳув, ука!.. Бу ёққа қаранг!.. Йўлакда вағир-вуғур авжига чиққач, аввал дадаси, кейин стулига ўтириб эндигина ёзишни бошлаган ҳамшира қиз эшикка шошилишди. Йўлакдан ўтаётган кимдир эшикни ёпиб қўйди. Муниса атрофга аланглаб, ёлғиз ётганини кўрди. Бироқ қаршисидаги кўзгу орқали қўшни хонадаги беморни кузатиш мумкин эди. Икки хона ўртасида не важдандир ойна-девор ўрнатилган бўлиб, парда бир оз очиб қўйилганди. Муниса ўзи билан овора эмасми, даставвал қўшни хонадаги беморга шунчаки кўз ташлади. Лекин жувоннинг ўликдек ётиши ва бир эркакнинг ғам-андуҳга ботиб ўтириши эътиборини жалб этди. Эркак чопиб чиқиб кетди, йўлакдаги шовқин- сўрон янада кучайди. Шу он Муниса бемор томонга, яна бир нигоҳ ташладию, кўзларига ишонмади. Аллақаердан пайдо бўлган бошқа бир эркак беморнинг кўксига пичоқ санчиб, бир муддат тикилиб турди, лаҳзалар ичра икки нигоҳ тўқнашди: қотил ва гувоҳ. Балки қотил ойнани синдириб Муниса ётган хонага ҳам кирармиди? Қизнинг бахтига, Янглиш хола қайтдию қотил ойна ортидан кўздан йўқолди, ичкаридаги иккинчи эшик унсиз ёпилди. Йўлакдаги шовқин бирдан тинди. Қўшни хонада эркак кишининг бўзлаб йиғлаши Мунисани ҳам, бошқаларни ҳам васвасага солиб қўйди. Бўлимдаги ваҳшиёна қотиллик натижасида ўзларини йўқотган шифокорлар Мунисани олиб кетишни яна бир оз кечиктиришди. Ниҳоят, аравача келтиришганида, қиз ҳушсиз ётарди... Эр-хотин қизни жарроҳлик бўлимига кузатиб боришаётганида, орқадан чопиб келган бир киши: – Қизингиз қотилни кўрибдими? – деди ҳовлиқиб. – Қанақа қотил?! – бақирди Янглиш хола. – Қизим бир соатдан буён ҳушсиз ётибди! Боринг, бошимни қотирманг! – Нега бақирасиз?! – деди у киши ва чўнтагидан гувоҳномасини чиқарди: – Милицияданман, опа! Мунисанинг дадаси: – Узр, ука, биз операцияга... – деб гап бошлаган эди, Янглиш хола гувоҳномани олиб, улоқтириб юборди. – Кейин келасан! – деди янглиш хола тупук сачратиб. * * * Мунисанинг кўричаги ёрилиш арафасида экан. Ўз вақтида қилинган жарроҳлик амаллари унинг жонига оро кирди. Эрталабки тўққизларда палатага милиция формасидаги ва фуқаролик кийимидаги кишилар кириб келишди. Янглиш хола кечаги ғазабидан тушиб, мулойим бўлиб қолганди. Орган ходимларини очиқ чеҳра ила кутиб оларкан: – Мен сўрадим қайта-қайта, қизим ҳеч кимни кўрмабди, – деди. Бироқ онанинг гапи ҳавога учди. Терговчи қиздан кўз узмаган ҳолда стулга ўтириб, папкасини очди. – Яхши бўп қолдингизми? – деб ҳол-аҳвол сўради. – Биздан тортинманг, жиноятчини ушлаш учун кўп одамдан сўраб- суриштирамиз. Дарвоза қоровулидан тортиб, ҳамшираларгача, ўша вақтда воқеа жойида бўлгану бўлмаган ўнлаб, юзлаб одамлар... Эҳ-ҳе, сиз ишимизнинг қийинлигини билмайсиз-да. Мана, навбат сизники экан, баъзи нарсаларни сўрайман, холос. Хўш, одам кўзгуга қараганда, ўнг қўл чап бўлиб кўринади, эътибор берганмисиз? Шахсан мен бу нарсага ёшлигимда сартарошхонада илк марта диққат қилиб, ҳайрон қолганман: тавба, нега одамлар чап қўллаб кўришаяпти-я? Сиз ётган жойга мен ҳам ётиб кўрдим, қўшни хонани кўзгуда яхшигина кузатиш мумкин экан. Айтолмайсизми, ўша кимса пичоқни чап қўлида ушлаб турганмиди ё ўнг қўлида? Муниса бир неча сония ўйга толди, кейин қовжираган лабини зўрға қимирлатиб: – Билмасам, – деди. – Демак, сиз пичоқ ушлаган ҳолатни кўрмагансиз. Тўғри, унақалар пичоқни кўпам намойиш қилавермайди. Энди айтинг-чи, кўйлагининг енги узунмиди, калтами? Муниса бош чайқади. – Қорамиди, оқми? – сўради терговчи. – Қора... – деди қиз. – Соқол-мўйлови бормиди? – Мўйлови бор эди. – Қалинми, ингичками? Ё осилиб турадиган мўйловми? – Билмасам... мўйлови бор эди, шекилли... – Сиздан нимадир сўрадими? – Йўқ... – Беморнинг нафаси бўғила бошлади. – Дарров қочдими? Муниса боши ила тасдиқлаб, кўз ёшларини артди ва бурнини тортиб қўйиб, билаги билан кўзларини тўсди. – Кўрсангиз танийсизми? – Танимайман... – йиғламсиради у. Янглиш хола ортиқ чидаёлмади. – Вой, айланайлар, бугунча тинч қўйинглар қизимни, – деб Мунисага яқинроқ ўтирди. – Операциядан сўнг тузукроқ ўзига келгани ҳам йўқ. Бу бало-қазолар қаердан қараб турган экан-а?! Бугун совчи келиши керак эди, яқинда узатмоқчийдик. Қудалар эшитса нима дейди энди? Қизи судга қатнаб юрганмиш, деб иғво қилмайдими одамлар?! Терговчи қоғоз-қаламини бамайлихотир йиғиштириб, ўрнидан турди ва: – Хола, қизингиз бизга сал ёрдамлашворяпти, – деди. – Уни терговма-тергов, судма-суд судрамаймиз ҳам, уйингизга ҳар куни бориб безовта қилмаймиз ҳам. Тўғри гувоҳлик бериб, ўзларингга тинч бўлсанглар, бас. Бизга бошқа ҳеч нарса керак эмас. – Беморниям тушунинг-да, – Янглиш хола қизига термулди. – Қиз бола нарса бўлса. Ходимлар бирин-кетин чиқиб кета бошладилар. Эшик олдига етган терговчи Янглиш холага қайрилиб қаради. – Бу ҳали биринчи қисм, – деди у. – Кейинги сафар гумондорлар суратини олиб келаман. – Айтдим-ку, – ёзғирди онаизор, – тинч қўймайди булар. – Сарсон бўлсак, биз сарсон бўламиз. Одам ўлиб ётибди, бир болакайнинг суюкли онаси! Сиз эса ортиқча гап қиласиз, ходимимизнинг гувоҳномасини улоқтирасиз. Муниса шундагина терговчи йигитга тикилиб қаради. Уни ёмон кўргани учун афсусланди. Ваҳшийларча ўлдирилган жувонга, онасини сўраб йиғлаётган болага ич-ичидан раҳми келди. «Қотилни яхшилаб кўриб олмабман, – ўйлади у. – Қўрқдим... Юз-кўзига тикилишга ботинолмадим... Э, у менга жуда таниш туюлаяпти-ку! Қаерда кўрган эканман? Таниш башара... Таниш... Оҳ, эсладим! Агар соқол ёпиштирилса, у тушимдаги қонхўрнинг ўзгинаси бўлади- қолади. Мени тўй кечамда ўғирлаб, ташландиқ залнинг бурчагидаги қизил чимилдиққа ташлаган, сўнгра...» Муниса дераза томонга қаради. Бехосият тушини эсламасликка уринди. Аксига олиб, шундай мудҳиш кунда совчиларнинг дарагини эшитди, аяси рози эканлигини, тўйи яқинлигини билди. ...Орган ходимлари чиқиб кетганидан сўнг ҳам, Муниса узоқ вақт деразадан кўз узмай, аразлагандай ётди. Ҳафта ўтмай, Муниса касалхонадан чиқди. Энди у аввалги қиз эмасди. Ўйчан, хомуш ва қўрқоқ бўлиб қолганди. Бир вақтлар ҳужжатли фильмда вайронага айланган бино тагидан тўрт яшар боланинг жасадини олиб чиқишганини намойиш этишганди. Икки-уч йил давомида Муниса фақат ўша болакайни ўйлади, кўз олдидан қонга беланган жасад, осилиб қолган жажжи қўллар, мангу юмилган кўзлар кетмади. Бино жангарилар томонидан портлатиб юборилмасдан аввал болакай нима қилаётган эди? Ўйинчоқ ўйнаётганмиди, онаси эртак айтаётганмиди?.. У нега ўлди?.. Нима учун ўлдиришди болани?.. Шу билан жамиятни ларзага солиб, одамларни қўрқитмоқчи эдиларми? Баъзиларда доим ўйлаб юрадиган аянчли хотира бўлади. Муниса учун ўша фильм лавҳаси эди. Касалхонадан чиққач, олис мамлакатда содир этилган хунрезлик тасвири хотира уммонига бир оз чўкинқираб, «тез ёрдам» бўлимидаги қотиллик бирламчи ўринга чиқди. Унинг ҳаётини сақлаб қолиш учун зудлик билан касалхонага олиб келишсаю, у ерда жаллод кутиб турса... Ҳушига келмасдан, ҳаттоки, қотил тиғидан ўлганини ҳам билмасдан ҳаёт билан видолашса... Аёл ёш эди, ўттизга ҳам кирмаган. Ёлғиз боласи эсини таниб қолгандир... «Она! Она!..» деб кутади, дийдорига интизор бўлади, аммо кейинчалик тушунадики, онаси ўлган... Онаси ўлдирилган... Муниса энди душманлар ҳақида ўйлай бошлади: дарҳақиқат, ўша жувонни ҳам душман ўлдирди, тасодиф ёки жиннилик эмас. Мени тушимда душман ўғирлаган эди, эримнинг душмани! Жувонни ҳам эрининг душмани ўлдиргандир. Ҳозир қотил мени ахтариб юрган бўлса-чи? Энди у менга, мен унга душманмиз!..» Терговчи олиб келган суратларда, юзлаштирган бир неча гумондорлар ичида жиноятчи учрамади. Орган ходимларининг Мунисадан ҳафсалалари пир бўлишгани яққол сезилиб турарди. – Терговчилардан қутулдинг чоғи, – деди Янглиш хола ишга кетаётиб. – Бугун даданг ҳам таксига чиқади, уйда ёлғиз қоласан. Бегона одамга дарвоза очма, хўпми, қизим? – Ёлғиз ўтираманми? – Нимадан қўрқасан? Ана, икки ёнимиздаги қўшнилар уйда. Эллик қадам нарида «участкавой»нинг идораси. Қўрқсанг, қўшнимизнинг қизларини чақир. Телефон жиринглаб, Янглиш хола изига қайтди. – Тўхта, ўзим оламан, – деди ва гўшакни кўтарди. Сим қоққан Мунисанинг дугонаси Эланора экан. Янглиш хола у билан қуюқ сўрашгач: – Мундоқ дугонангни кўришга ҳам келмайсан-а, Эланора, – деди ўпкалаб. – Мунис бояқиш касалхонага тушиб чиқди, операция бўлди, бунинг устига, бир фалокатга гувоҳ бўп қолиб, мелисадан боши чиқмай қўйди... Э, оти ўчсин... А, келасанми? Шундай қил, қизим, дугонанг ҳам роса зерикиб ўтирибди, тикиш-бичишга ҳали мумкин эмас-да, айланай... Ие, совчилар келмасдан бурун қаёқдан эшита қолдинг? Кеча эшитдингми?.. Тошкентда шунча кун меҳмонхонада ётдингми?.. Э, рассомлик қурсин... Ҳаммаси эркак бўлса, нима қилардинг бориб?.. Ҳа, хўп, мен ишга кетяпман, тезроқ келсанг яхши бўларди, роса зерикяпти дугонанг... Аяси дўконга кетгач, Муниса уйига кирди-да, дераза пардасини очиб, дарвозага тикилиб ўтирди. Эланора унинг синфдош дугонаси эди. Театр ва рассомчилик институтини тамомлаб, тумандаги ўрта мактабда ўқитувчилик қилади. Бир руҳий хаста дугоналарини айтмаганда, синфдош қизлар орасида турмушга чиқмаган шу иккови қолишганди. Мунисанинг хиёл оқсоқланиши йигитларга ёқмагандир, Эланоранинг-чи? У ҳар жиҳатдан тўкис, гўзал ва ўқимишли қиз. Ўзининг айтишича, шу вақтгача ўндан ортиқ йигитдан совчи келган. Аммо биронтасига розилик билдирмаган. «Нега?» – деб таажжубга тушиб сўрарди Муниса. «Қачон кўнглимдаги инсон учраса, тегаман. Акс ҳолда оилам ҳам, санъатим ҳам хароб бўлади», – дерди у. Бир куни Муниса Эланора ҳақида ёмон гап эшитди. Эмишки, у Тошкентда ўқиб юрганида, бир йигит билан севишиб қолибди. Ёшлар европача ҳаётга мойиллик билдиришади ва очиқчасига учраша бошлайдилар. Ҳаттоки, куппа-кундузи истироҳат боғида ўпишиб турганларини кўрганлар ҳам бормиш. Йигит уни квартирасига таклиф этганда, Эланора йўқ деёлмабди. Шундан сўнг йигит севгилиси билан квартирада тез-тез учрашишни давом эттирибди. Албатта, тун бўйи улар бир-бирининг ҳуснига термулиб ўтиришмабди. Оқибатда қиз ҳомиладор бўлиб қолибди. Кунларнинг бирида эса йигит дом- дараксиз йўқолибди. Бошини қайси деворга уришни билмаган талаба қиз жарроҳлик столига ётишдан ўзга чора тополмай, туғилмаган гўдакнинг ҳаётига зомин бўлибди... Бу ҳақда Муниса дугонасидан бирон марта сўрамаган, сўраш истаги ҳам йўқ эди. Орадан ярим соат ўтди. Дарвоза тақиллаб, Эланоранинг ўзгача шевадаги: – Муниса-а!.. – деган чақириғи эшитилди. Икки дугона ўпишиб кўришдилар. Ичкари уйга кириб, хонтахта атрофида ўтиришди. – Дастурхон ёзиб ўтирма, – деди Эланора. – Вақтимиз йўқ. Давоми бор... МУАЛЛИФ : АЗАМАТ КОРЖОВОВ...