ҚАЗАҚ ҚАРҒАНЫ НЕГЕ ЖЕК КӨРЕДІ?

Қазақ қарғаны жек көреді, әсіресе жағымсыз даусын. Қарғаның тарихы тереңде жатыр. Адам ата мен Хауа анадан туған Қабыл мен Әбілге барып тіреледі. Қабыл өлген інісі Әбілдің денесін не істерін білмей жүргенде АЛЛА ТАҒАЛА өлі қарғаны көтерген қарғаны жібереді. Қарға шүңқырды қазып, өлген қарғаны көмгенің көріп, Қабыл «мен осы қарға құрлы да бола алмадым ба?» деп жылайды. Ғалымдар аң-құстардың ақылдығын тексергенде шимпанзе, дельфиннен кейінгі орынға қарға шыққан. Автокөлік басып кеткен жануардың өліксі денесін шоқып жеп отырған қарғалар бағдаршамның жасыл шамы жанғанда ұшып кететін, қала тұрғындары жиі байқаған. Қарғалар ойынпаз ит пен мысықтың жынына тигенді жақсы көреді.
Ағаш бұтағына қонып отырған қарғалар адамдар өтіп бара жатқанда бұтақты сілкілеп қар түсіріп ойнағанын да қала тұрғындары байқаған.
1812 жылы Москваға басып кірген Наполеон Кремль мұнарасындағы кресті соғыс олжасы (трофей) ретінде Парижге алып кетпекші болғанда, қалың қарға үйірі үздіксіз қарқылдап француз солдаттарының үстінен шыр айналып кетпеген. Бұл құбылысты бақылап тұрған Наполеон жаман ырымға жорып райынан қайтқан.
Қарға туралы қазақта мақал-мәтелдер жетіп артылады. «Қарға тамырлы қазақ», «Біздің де қолымызға қарға тышар» және «Қарғам-ау», «Қарғатайым», «Қарғашым», «Қарға адым жер», «Қарғадай көзіңнен», «Қарға қарғаның көзін шұқымайды» деген сөздер өмірде жиі айтылады. Қолөнерде «Қарға тұяқ» деген ою бар. Қазақта қарғалар тобымен қарқылдаса қыста күн суық болады, қарқылдай берсе найзағай ойнайды деген наным-сенім бар.
Қарға киелі құс. Тәңірдің елшісі делінеді. Басқа халықтарға келсек, Якут бақсылары қарғаны пір тұтады. Саха елінде қарға олардың тілінде «суар» деген ру бар. Түркілердің жалғыз қалған баласы айдалада жұртта қалып қойғанда көкбөрі қасқырға хабар беріп, аман алып қалған қарға деп ежелгі қытай жазбаларында жазылған. Қарға түркілер үшін қасиетті құс.
Орыс халқы қарғаның адамның туылуы мен өлуін, қайғы мен қуанышты болатын үлкен өзгерісті қарқылымен айта алатынына сенеді. Орыстардың «Қара қарға» (Черный ворон) деген халық әні бар. Орыстар қарғаны адамдардың өлетінің біліп, төбелерінен айналып ұшады деген сенім бар. Сондықтан қарғаны «ажал құсы» деп те атайды.Сталиндік репрессия кезінде тұтқындау үшін, қара түсті «эмка» яғни ГАЗ-М жеңіл автокөлігімен келгендіктен, халық оны «Қара құзғын» (Черный ворон) деп атап кеткен.
1982 жылы қараша айында Л.И.Брежневті жерлеп жатқанда Қызыл алаңда қалың қарғалар тобы басып қалып, бас хатшымен қарқылдап қоштасқаның орыс халқы жаман ырымға жорыған болатын. Көп ұзамай КСРО-нің іргесі сөгіліп, ақыры ыдырап кетті.
Бақытжан Абдул-Түменбай тарихшы, журналист-дайджест
Аудандық «Қазалы» газеті № 8 (1300) сенбі, 30 қаңтар 2021 жыл.