" АБЫШКАНЫН АРЗУУСУ".

11- БОЛУМ==
Разидин жаш кезинен абактын даамын таткангабы, ал жактан үйрөнгөн сапаты, сөзгө сындырган адаты кармап, кыздын жүрөгүн ушул жол менен багындырып алам деген кыска оюу туура эмес болуп калганын кеч билип, кызды аңдып келип үйдү таап алды да, эч эринбей анын үйдөн чыгышын күтүп олтуруп, кыз үйүнөн чыгып, Марселге жолукканын дароо байкап, жакын жерден аңдыды. Ал турсун алардын сүйлөшкөн кээ бир сөздөрүн угуп алып, Марселди коркутуп коюну ойлоду. Качан гана экөөнүн сөзү бүтүп, кыз үйүнө кирип кеткенде артынан келип Марселди кармап алып, аны машинасына салды. Каршылык көргөзгөнгө Марселдин күчү жеткен жок. Көздөрү сүрдүү, адамды суук көз караш менен караган Разидиндин турган турпаты, аз сүйлөп, кыймылы менен талап коё билгени Марселдин тилин бууп, сөз сүйлөгөнгө мүмкүнчүлүк бербеди. Машина ордунан жылып, шаардын четине барып токтоду. Разидин абактын тилин колдонуп, абдан катуу коркутуп кирди. Аз убакыт илгери эле кыйын болуп жаткан Марсел, Разидиндин ар бир айткан сөзүнө жооп бере албай, ал турсун жаны аман калышынан күмөн санап, денесин майда калтырак басып, ушул жашка келгени бирөөнөн мынчалык коркуп көрбөсө керек, жөн эле жан алгыч көзүнө көрүнүп, анын сөзүнө эч каршы сөз айта албай, тилин жутуп алган адамдай гана туруп берди. Жарым саат мурда эле кыздын жанында өзүн бактылуу сезип жаткан Марсел, Разидиндин жанынан кетип калса эле жаны жай алчудай сезилип "Экинчи мен ал кыздын жанына жакын жолобойм" - деген сөздү кантип айтты өзү дагы билбей калды.
Абакта жатып адамдын ойлогон оюн, ал турсун сүйлөй турган сөзүнөн бери алдына ала билип калган Разидин, Марселдин суу жүрөк экенин дароо билип, катуу коркутуп коюну эсинен чыгарган жок. Дайыма машинасына салып жүрүчү, абактан жасатып чыккан кооз саптуу бычагын алып чыгып, Марселдин кекиртегине такап, үнүн жогору чыгарып:
Мындан кийин мен, сени алиги кыздын жанына жакын жологонуңду көрсөм, койду мууздагандай гана мууздап салам. Эй, ширеңке баш, сен эмне менден кыз талашканга жарап калдыңбы?! Бычактын муздак мизи кекиртегине такалганда Марселдин өңү ак чүпөрөктөй өчүп, коркконунан купкуу болуп кетти. Эх, билинбегени менен адам баласынын башына коркунуч келгенде, кандай гана абалга туш келет. Жан деген кандай таттуу. Атакесинин акчасына көөп, сөзү чоң чыккан Марсел үчүн ушул окуя жашоонун кыйынчылыгын көрсөтүп койду. Мындай убакта акчанын, чоң сүйлөткөн байлыктын, бардар жашоонун эч кандай таасири жок болуп калаарын билди. Жашоо үчүн күрөшүү кандай гана ойго алып келбейт. Марселдин бул турган турпаты, көзүнө көрүмчү көрүнүп корккондой абалга туш кылды. Разидин качан гана бычакты тартып алганда, Марсел үчүн жашоодон үмүт пайда болду. Эгер дагы биртике коркутканда Марсел шымын булгап салат беле ким билет. Баасы кымбат, боюна жарашыктуу кийим кийгени эле бир шишканын же чөнтөгү калың адамдын баласы экенинен белги берип турганын Разидин дароо эле билген. "Ачка адамга жардам бериш оңой, өтө тоюп алган адамга жардам берген кыйын" - деп айтылгандай, башка кыйынчылык келгенде алгач кыйналып көрбөгөн байлар көбүрөөк азап чегиши турган иш экенин Разидин абакта жатканда байкаган. Айткандай эгер Марсел аз да болсо жашоонун кыйынчылыгын көрүп калган болсо, мынчалык коркуп, сыр алдырбайт эле. Ушул жашка келгени азыркыдай коркуп көрбөгөнгө, Марсел аз жерден өзүн жоготуп коё жаздады.
Жалаң барчылыктын үстүндө, атасы менен апасынын эркелетүүсүндө бал муздак жеп чоңойгон баланын бул абалына Разидин ичинен күлдү. Кыздай болуп назик өскөнүн, башына эч кыйынчылык келбегенин курган бала өзү билгизип койду.
Разидин жаш баланы көп кынабайын деген ойдо кайра машинасына салып келип, шаардын четине түшүрүп жатып:
- Эй, ширенке баш, өз жолуңду билип жүр, макулбу?! - деди эле, Марсел тиги ырайы сууктун колунан кутулганына сүйүнүп, тили сүйлөгөнгө жарабай, башын ийкеп гана жооп берди да, машинадан түшүп калды. Эки жакты элеңдеп карап алып, жол жээгинде токтоп турган таксилердин бирине олтуруп үйүнө келгенче ар нерселерди ойлоп, кантип келип калганын билбей калды. Коркконунан оозуна учук чыгып, өңү өчүп, көзүнүн иреңи качып калганын билгизбөө үчүн ваннага кирип жуунуп чыгып, эч сөзгө келбей төшөккө баш койду. Жатып алып "бир кыз үчүн жаным учуп кете жаздады, андан башка кыз калбай калса дагы эмне болуптур, Айикеге жолукпай койсом кутуламбы" - деген ойду ойлоду.
Ар кандай ойдун кучагында жатып көзү илинип кеткен Марсел жаман түш көрдү. Түн ортосунда уйкудан ойгонуп, таң атканга чейин уктай албай койду. Көз алдына бир Айике тартылса, бир Разидин тартылып, кимисинин талабын аткарууну тандай албай башы катты. Эртеси сабакка барган жок, анын себеби санаа тарткангабы денеси ысып, төшөктөн тура албай койду. Апасы менен атасы чарк көпөлөк болуп айланып, дары-дермегин берип, жылуулап жаап коюшуп иштерине кетти.
Катуу коркуп калган Марселдин көз алдына Разидин тартылып, үйдөн чыкса эле ал кайра кармап алчудай сезиле берди. Андан дагы кечинде анын көзүнөн эле билген, банги зат колдонуп алганын. Банги зат колдонгон адамдын колунан эч качан жакшылык келбесин уккан үчүн коркту. Эгер ал Айикени алып калса, анда эле анын шорунун катканы экенин ойлоп, жаткан ордунан тура калып классташына телефон чалды. Бирок ичтен жеген санаасын ага айта алган жок, анын телефону өчүк болучу. Сабак учурунда мугалим талап кылат "телефонуңарды өчүргүлө" - деп. Бир кезде кайра телефонун терип, башка досуна чалды. Бул жолу ал досу тез эле жооп берди:
- Алоо, Марсел угуп жатам! - деп. Марсел катуу ооруп айыккан кишидей үнүн жай чыгарып:
- Илим, Фархатка айтчы, мага телефон чалсын, анын телефону өчүк экен.
Марсел, сага эмне болду, эмне сабакка келген жоксуң?
- Аны кийин айтып берем, эгер макул көрсөң, Фархат экөөңөр азыр үйгө келгилечи, силер менен бир маселени чечишип алыш керек болуп жатат. Азыр мен ооруп калдым. Илим шашып жооп берди:
- - Марсел, биз азыр барып калабыз - деп.
Аз убакыт өтпөй үйгө келген экөөнөн Марселдин алгач сураганы эле бул болду:
- Айике сабакка келдиби? Фархат суроолу карап:
- Келген жок. Эмне болду анчалык? Жоопту укканда Марсел азга үнсүз туруп:
- Анда аны тиги бандит уурдап кеткен тура? - деп, кечинде болгон окуяны бир баштан айтып берди, чын ыкласынан берилип, көркөм сөзгө салып. Сөзгө-сөз кошуп Марселдин бир укмуш кылып, кооз айткан сөздөрүнө тиги экөө чындап ишенип калышты да, Айикенин дайынын билүүгө жөнөп кетишти.
*********
Көптөн бери пиво ичпегенгеби, Адыгей карыя кызып калды. Жаш кезинде ичкенде дайыма үнүн созуп ырдап калчу. Бул жолу дагы машинада кыңылдап ырдап келе жатып, уулуна кайрылды:
- Уулум, мени кечирип кой. Көптөн бери ичпегенге, кызып калдым көрүнөт. Ичкилик бул адамды убактылуу жыргатканы менен, акырындап өзүнүн сазына соруп тынат. Билсең Медал курдашым экөөбүз бүгүн бир жерге баралы да, жаш кезди эстеп келели дедик эле деп, андан аркы сөзүн айтпай токтоп калганда, Эркинбектин оюу бузулду "бул эки абышка жанагы бузулган кыздарга барышмак го" - деп. Андан дагы атасы сөзүнүн аягына чыкпай калганы бушайманга салды. Бир жагынан атасына андай жерди ыраа көрбөй турду. Медалбек аяш атасы шаарда жашагандыктан, атасын бузганы жатабы - деген дагы ойду ойлоду. Табышмактантып айтылган сөздүн түйүнүн чечкенге чейин кандай гана ойлор башка келбейт. Ар бир айтылган сөздүн эки мааниси болот. Жаман жагын кабыл алган киши санаага батып, жакшы жагын кабыл алган киши таттуу кыялга жетеленет эмеспи. Эркинбек айтылган сөздүн жаман жагын кабыл алып алганга, санаага батып бир топко үнсүз келип, акыры чыдабай кетип:
- Ата, кайда баралы дедиңер эле? - деди. Айикени ойлоп кыялга жетеленип кеткен Адыгей аз жерден "Айикени көргөнү" - деп айтып ала жаздап, өзүн араң кармап калды да:
- Ээ балам, аны эмне кылат экенсиң. Биз да бир кезде жаш болгонбуз. Жаштык кез бир келет экен да, бир кетет экен. Кайда бармак элек, айттым го жаш кезди эстегени - деп. Бул сөздүн артында эмне сөз жатканын толук аңдабаган Эркинбек:
- Ата, бара турган жериңерге мен эле машина менен жеткизип койгонум оң болуп жүрбөсүн?
- Балам, азыр ден-соолук калыбында. Медалбек экөөбүз такси деле кармай коюбуз, сени убара кылбай. Ишиңден калба. Бул шаардыктардын убактысы тар болот экен, көрдүм. Көчөдө машинанын тыгыны көп, элдин көбү деги койчу деп, сөз багытын башка жакка буруп кетти.
- Мен жаш кезде шаарга келгенде мынчалык машина жок эле. Бирок ал кезде шаардын тазалыгы укмуш жакшы болучу. Азыр абдан эле булганып бүтүптүр, бир гана акчанын артынан калбай жүгүрүп, өзүн гана ойлогондордун айынан. Байкасам бизди орус башкарган эле оң өңдүү. Тартип бар эле, бир кезде. Эркинбектин кулагына бул сөздөр кирген жок. Бир гана атасы кайда барат ошол болгон дитин ээлеп алып, санаага алдырып жиберди. Көзү жолду караганы менен оюу башка жакта болуп, атасынын кээ бир айткан сөздөрүн укпай да калды.
Машина үйдүн эшигинин алдына келип токтогондо, Адыгей карыя дароо эле ажааткананы көздөй кадам таштады. Анткени пиво өз вазыйпасын аткарып, табарсыкка чуркаганы карыянын шаштысын кетирди. Баам салбаганыбыз менен пиво бөйрөктү тазалайт деп айтылат эмеспи. Ажаатканга жеткен карыя ушундай бир ыракаттана бошонуп алып, кадимкидей эс ала түштү.
Эмне болгон күндө дагы кайын ата, келинден жазганат. Адыгей карыя келининен ыйбаа кылып өзү жаткан бөлмөгө кирип кетип кайра чыккан жок, "жытанганым билинбесин"- деп.
Бирок оюнан баягы эле арзып жанын жай алдырбаган Айике кеткен жок. Бүгүн аны көргөнгө кандай ынтызары күч болду эле. Эгер уулу жолтоо болбогон болсо азыр арзыганын өз көзү менен көрүп, Айымдын чайын ичип, небереси менен чоң энесин салыштырып карап, бир кумардан чыкпайт беле... Кап! Болбой калды. Жүрөгү бат-бат согуп, эмнегедир Айикени эстегенгеби тынчы кете түштү. Балким кан басымы көтөрүлүп кеттиби, чалкасынан жаткан калыбында көзү тунарып, асманга учуп бара жаткансып сулк жатып калды. Канча жатканын билбейт, көзүн ачса такыр башка жакта жатыптыр. Терезени караса сырт караңгы, бирок жаткан жери чоочундай. Уулунун үйү дейин десе темир кроватта жатат. Акылы жетпей эки жакты аяр караган болду да, кайра көзүн жумду. Бул жолу эмнегедир тез эле уктап кетти.
Эртең менен ак халат кийинген медик кыздын ойготконунан улам билди ооруканага келип жатып калганын. Мед айым ийне сайып, колтугуна градусник салып эч үн дебестен кайра изине кайтып кетип калды. Эми гана билди, ооруканага жатып калганын. Эмне болуп бул жакка келип калганына акылы жетпей, абдан таң калды. Бир баштан болуп өткөн окуяны эстеп көрдү. Кечинде кадимкисиндей эле уулунун үйүнө келип жаткан, анан уктап кеткенин бир билет, калганы эсинде жок. Шыпты тиктеп бир топко жатты. Аппак болгон палатанын ичине текши көз жүгүрүтп алып, дагы ойго алаксып кетти. Алгач эле оюна "кап, бүгүн дагы Айикени көрбөй каламбы" - деген ой дароо мээсине кыттай уюп, кайра санаага алдырып жиберди. Санаа адамдын кан басымын жогорулатары анык иш. Бир гана Айике үчүн минтип атайын жол кезип шаарга келсе, келгени менен алигиче аны көрө албай, караанына зар болгонуна ичи ачышып кетти. Аз убакыт өтпөй врач келип карыянын кан басымын текшерип, кайра жогорулап кеткенин билип, калдастай түштү. Кечинде кандай келсе абалы ошондой эле болуп чыкты. Темпиратурасы да жогору. Врачтын кабагы бүркөлүп, эмне кылышты билбей шалдырап олтуруп калганда, карыя акырын үнүн чыгарып:
- Балам, менин абалым жакшы эле. Мен мында эмне болуп келип калдым? - деди. Сулк жаткан карыянын тилге келгени аз да болсо жакшы маанай тартуулап:
- Аксакал, сизге санаа чеккенге болбойт. Кечинде аз жерден гана калдыңыз. Болбосо азыр сиз минтип бул жерде жатпайт элеңиз. Карыя үнүн жай чыгарып:
- Менде кайдагы санаа, мүмкүн болсо мени чыгарып эле койгула. Айылыма эле кетпесем болбой калды көрүнөт. Кемпиримдин ысык чайын ичсем эле айыгып кетем. Врач күлүп:
- Аксакал, кемпириңиздин чайын ичкиңиз келсе санаага алдырбаңыз. Баса, сиз кечинде Айике деп кобурандыңыз, ал ким эле? - дегенде Адыгей карыя эми гана өзүнө толук келип:
- Балам, аны өзүм да билбейм. Балким оозума келген бир ат болгондур. Сенден бир өтүнүч, дарыңды жазып бер дагы, мени чыгаргандай бол. Тилди алсаң үйдөн эле дарыланайын.
- Болбойт, сиздин абалыңыз бул болсо, мен кантип сизди чыгарып жиберет элем. Эгер эрте үйгө кетем десеңиз, санаа тартып, ойлонбоңуз. Балким сизди жанагы Айике деген неме санаага салып жаткан жокпу? - деп мыйыгынан күлгөн болду эле, Адыгей карыя:
- Карыганда мага андай нерсенин кереги эмне. Аны коюп тынч үйүмө барып жатканым жакшы эмеспи. Кечинде курдашым экөөбүз азыраак пиво ичип койдук элек, ошонуку болсо керек деп, сөз өңүтүн башкага бурган болду. Аңгыча эле уулу Эркинбек келип калды. Уулунун караанын көргөндө карыяда бир ой пайда болду "кап, кечинде ал дагы "Айике" - деп айткан сөзүмдү угуп калбады болду бекен" - деген. Эркинбе учурашкан соң дароо врачка кайрылды:
- Эмне дейсиз, атам деги жакшыбы?
- Аны өзүң көрүп турбайсыңбы? Баса мен сага дары жазып берейин, алып келип бер. Кан басымы түшпөй жатат. Кечээ бекер ичиргенсиңер. Каны суюулуп кеткенби, айтор азыр дагы абалы анча жакшы эмес деп, врач сыртка чыга жөнөдү. Артынан чыккан Эркинбек аны менен бөлмөсүн көздөй жөнөгөнүн көрүп, Адыгей карыяны эми чындап санаа басты. "Айике жөнүндө эми уулум билбей эле койсо экен. Кайдан дагы шаарга келе койдум эле" - деп. "Каман өлсө тиши калат, адам өлсө иши калат" - дегендей, Адыгей карыянын минтип ойдо жок жерден ооруканага жатып калганы, арзуусуна жолуга турган иши калып, кайрадан санаа курчады.
Убакыт түшкө жакындап калган кезде шашыла басып астананы аттап курдашы Медалбек келип калды. Аны көргөндө Адыгей карыя эрэркеп кетти. Экөө кучакташып көрүшкөн соң Медалбек:
- Ой, деги сага эмне болду?
- Билбейм, эртең менен көзүмдү ачсам ушул жерде жатып калыптырмын. Түндө тез жардам менен келиптирмин. Кан басымым жогорулап кеткен өңдүү.
- Адыгей, ден-соолукка кара. Сенин азыр жашай турган кезиң. Баса жанагы кызды көп ойлой бербечи. Балким анын санаасы ушуга алып келип жүрбөсүн.
- Медалбек, анда эмне күнөө. Мага ичкилик жакпайт өңдүү. Кап, эгер азыр оорубасам ушул маалда тиги жакта болбойт белек...
- Айттым го, аны ойлобо деп. Мен азыр ошол жакка барам. Айым менен телефон аркылуу сүйлөшүп "келем" - деп койгон элем. Барып калсам айтам, кызың менен барып учурашып кет деп. Бул сөздү укканда Адыгейде кандайдыр бир үмүт оту жанып:
- Айт, сөзсүз келип кетсинчи. Менин дартымды бир гана сен билесиң. Башка жан адам билбейт. Медалбек кабагын түйүп, бир саамга жер тиктеген болуп, өңүн бузуп:
- Курдашым, бул жалганда билесиңби, баары айкын болот. "Кыңыр иш кырк жылда да билинет" - деген кеп бар. Кечээ сен бул жакка келе жатканда Айкенин атын айтып жөлөптүрсүң. Менден Эркинбек сураганда "жаш кезинде жетпей калган сүйлөшкөн кызы болчу " - деп койдум. Эми оорусаң дагы жөөлүй көрбө. Коркпо уулуңа түшүндүрүп айттым, ал жөнүндө эч кимге атпагандай кылып. Адыгей карыя үнсүз туруп:
- Ырас кылган экенсиң. Ушундан көрө жаным чыгып кетсе кана. Айике жөнүндө эч ким билбей калганы мен үчүн чоң олжо эле. Кап, ал кылыгымдын дагы чет-чебери билинип калгансып калды өңдөнөт. Ушул жашка келгени ашыктык отуна мынчалык кабылып көргөн эмес элем. Курган кыз кайсы күнү көзүмө чалынып, жүрөгүмдү эмне мынча ээлеп алды экен. Кечээ сен айткан окуянын изгини менин тагдырыма байланыштуу болуп калды өңдөнөт. Чынын айтсам азыр Айикени көрсөм, бул оорудан нак айыгат элем. Анын турпатын бир көрүп жаным чыкса арманым жок эле. Бул жалганда менин абалымды жан адамга ыраа көрбөйт болчумун. Мен куруюн. Карыганда минтип кайдагы ойго келбеген нерсеге кабылып, жан кыйналып ооруканага жатып калам деген оюма келбеди эле.
- Адыгей, сен антип жаш баланын сөзүн айтпа. Мен эле эмне жыргап жашап жатат дейсиңби. Алиги жаш келиндин келбети, мага жасаган мамилеси, балыктай туйлаган ак денеси азыр дагы көз алдыма тартылып, аны бир көргөнгө зар болуп жүргөнүмдү жан адамга билгизбей эле жүрөм. Какайып сыртымдан сыр бербегеним менен, ичим толо арман. Анын четин сага айтпадым беле. Эки абышканын сөзү бир топко уланды. Акыры Медалбек палатадан чыгып бара жатып:
- Адыгей эртең келем, мени күт. Калган сөздү анан сүйлөшөбүз дегенде, Адыгей карыя көз карашы менен гана билгизди "Айике келгендей болсун" - деген сөздү.
*********
Сырткы эшик кагылганда чоң эне менен неберенин көздөрү умачтай ачылып, корккондорунан бирин-бири ушундай бир башкача көз караш менен карап туруп калышты. Эшик экинчи жолу кагылганда Айым олтурган ордунан туруп:
Бул ким? - деген болду. Айике дароо терезеден алиги машинаны карады. Машина дале бир орундан жылбай турганын көрүп, кайра башын ылдый кыла койду, кудум ууру кылып жаткан адамдай. Бир кезде сырттан эркек адамдын үнү чыкканда Айикени коркунуч кайра каптады. Аңгыча эле апасы Айым:
Ой, сен кайдан, деги барсыңбы? - деген сөзүн укканда гана Айике үйгө тааныш адам келгенин билип, өзүнө келе түштү.
Сырттан кирген Медалбек, Айымды көргөндө.
- Айым, сени көрөр күн дагы келет экен ээ? Ушул күндү канча күтүп жүрдүм! - деп, жакын келип Айымды бооруна кыскан болду. Айым ушул саам баягы жаш кезин эстеп, азга мукактана түштү. Мунун себеби өзүнө ашык болгондордун бири ушул Медалбек эмеспи. Медалбек көлөкөдөй болуп артынан канча жүгүрдү. Анткен менен аз да болсо ошол кезде Медалбек жөнүндө ойлоно калчу. Кылгыра караган көз карашы, суктанып сөз айтканы, кантип эсинен чыгат. Кыз кездеги таттуу учур жигиттерден сөз угуп, арзуусун кылыктанып кабыл албай назданган кандай жарашыктуу көрүнүш. Айым дагы бир кезде ошол адатты карматып, Медалбектин арзуусун кабыл албай койгон. Азыр ошол кезин эстеп азга ойго алаксый түштү. Ушул аз убакыт ичинде экөө тең жаш кездерин учкай эстегенге үлгүрүштү. Айткандай адам баласы өткөн кезине баа бербей, ошол кездин бактылуу мүнөттөрү учурунда билинбей кеткенин кийин гана түшүнүп, эскерип, эстеп калышары тээ атам замандан бери эле жашап келе жатпайбы. Бул экөө дагы бир кездеги бактылуу күндөр артта калганын ушул жолугушуу учурунда эстешти. "Чырпыгына доо кетсе, дарак өзү ооруйт" -дегендей, эки курдаш жаш кездерин азга эске салышып, оозго сөз келбей турганда, ичкериден булуттан чыккан айга окшоп, бой мүчөсү келишкен, карагандан көз талыбаган, көздүн көркү болгон жаш кыздын чыгып келгени Медалбектин эсин оодарды. Бир саамга кыздан көзүн албай туруп. Анан өзүн колго алып:
- Айым, бул кыз сенин бир кездеги элесиң го? Ушундай дагы окшоштуктар болот деп ойлогон эмес элем. Кудум сени жашартып койгондой болуп, сенин эле кыз кезиңди эске салды деп, Айикенини чекесинен өөп:
- Ылайым бактылуу бол! - деген болду. Бирок билинбегени менен жүрөгү бир козголуп, чоң толкундагы токтун күчү денесин ургансып, көзүн бат-бат ирмеп, толкунданып алды. Атаганат, бул жүрөктүн эңсөөсүндөй эңсөө, талабындай талап жок белем. Медалбек эч сыр бербей Айым экөө сүйлөшкөнү менен, эркектин душманы болгон көзү улам жаш кызды караганга түрткү берип жатты. Ысык чай алдыга келип, сөз кызуусуна кирип калган кезде, сырттан үй ээлери келип калышты. Медалбекти тааныган үй ээси абдан жакшы маанай менен учурашты. Кантсе дагы эски көздү көргөндө адам баласы бир башкача абалага кабылат эмеспи. Сөз эми такыр башка нукта уланды. Эгемберди жан алы калбай:
- Ырас келген турбайсызбы. Апам жалгыз олтуруп ээригип жатты эле. Азыр тамак жасай калсын деди. Айике бул жолу сөзгө аралашпай ички үйгө кирип терезеден сырты карса, машинанын жанында өзү корккон бала эмес, курсагы чыккан бир киши турганын көрүп, бырс күлүп жиберди. Аны көргөндө гана тиги машина анын машинасы экенин билип, дагы күлкүсү келип кетти. Шаарда окшош машиналар толуп жатпайбы. Эмнеге муну жана эске алган жок. Коркконго кош көрүнөт болгонун билип, оозгу үйгө чыкты. Толкундар жээкте түгөнгөндөй, үй ээлери келгенге Айикенин корккону дагы түгөнүп, коркуу сезими каякадыр толкундардай сүрүлүп жок болуп, өзүн эркин сезип дарбазадан сыртка чыкты. Баягы апасы экөөнү коркунучка салган машина эми гана ордунан жылып, каякадыр сапар алды. Жаш кыз ушул саам билди, сөздүн күчү адамды коркутуп, ар кандай ойго саларын.
Аңгыча эле жеңеси ичтен үн салып калды:
-Айике, дүкөнгө барып келе калчы - деп. Эртеден бери үйдө камалып олтургангабы, эмнегидир бул сунушка лам дебей макул болуп, колуна сумканы алып дүкөнгө жөнөдү, керектүү нерсени алып келгени. Бул учурда үйдөгүлөр кызуу сөзгө кирип калышкан. Айике эч жаман нерсе оюнда жок алчуусун алып дүкөндөн чыкканда, алдын тозуп көзгө тааныш караан көрүндү. Бул караан Разидиндин карааны болучу. Жаш кыздын жүрөгү кабынан чыгып кете тургансып тез-тез кагып, коркконунан өңү бозоруп кетти. Анткени көз алдына адам баласы эмес, жан алгыч тургандай көрүнүп кеткен эле.
**********
Карыя эки апта ооруканада жатып, баштагыдан алда канча арыктап, сөөгү оркоюп, көзгө башкача болуп көрүнүп чыкты. Бул арада кемпири да келип жанында болду. Дарынын күчү карылык айылына тез алып келгендей, шайы кеткен Адыгей карыя көзгө абдан комсоо көрүнүп, тез эле карып кеткендей сезилди. Анткени буга чейин баскан турганы алда канча тың болучу. Ийне жеген денеси кадимкидей билинип, дарыдан качып калганын өзү эле эмес, кемпири да билди. Бирок карыянын көңүлүнө карап эч ким эч нерсе айтышкан жок.
Эркинбек базардан бир кой алып келип союп, кан чыгарып, түлөө кылып коюну ойлоп, мал саткан базарга жөнөдү. Акыркы кездерде чындап атасына боору ооруп кетти. Кантип унутат, бала-бакыраны багам деп, канчалаган жылдар малдын артынан түшпөй тоонун кырларында кой кайтарып, жок издеп азап жеп ысык-суукта жүргөн күндөрүн. "Карабаса катын кетет, бакпаса мал кетет" - дегендей, малдын дагы малдай түйшүгү болорун Эркинбек элеттик бала болгон үчүн түшүнбөй койгон жок. Бирок атасынын дарты эмнеде экенин так биле албай ичинен эзилип, бушайман болуп, санаага бата түштү.
Машинасы менен мал базарга бара жатып, эмнегедир оюна бир нерсе кылт эте түштү да, газета саткан күркөөгө келип көзү ачыктар чыккан газетаны сатып алды. Анан андагы сүрөттөрү менен чыккан "мен кыйратам" - деген көзү ачыктардын жарнамасына көз жүгүртүп, акыры бирөөнү тандап алган соң, анын дарегин жазып алып, али убакыт эрте экенин эске алып, машинанын рулун ал жакка бурду. Айтылган дарекке келип, дарбазаны какты эле, ак топу кийген, жаш бала утурлап чыгып кабыл алган соң:
-Азга күтө туруңуз, тиги киши бош эмес эле - деди. Жыгачтан жасалган узун олтургучка көчүк басып олтуруп, дагы ойго алаксып кетти. Эмнегедир ушул саам оюна баягы врачтын айткан сөзү келди "Атаңыздын дени сак, болгону ириде айттым го, санаа жеп жатат деп. Балким тилин таап жаш аял алып берсең, атаң жүзгө жете жашайт. Тоодо кымыз ичип, таза абада жашаган адамдардын ден-соолугу чың болот. Балким чекип сурап көр. Ата сеники, санаадан арылса эле болду, атаңдын алиги кесел адамдай болуп көрүнгөн сырт келбети калыбына келе түшөт. Көңүл өсмөйүн көөдөн өспөйт эмеспи. Көңүлүн өстүрүп же жер көрсөтүп алаксыт. Дары ичип, ийне алгандан эч пайда жок" - дегенин эстеп, көңүлү кирдей түштү. "Ушул жашында кайдагы жаш аялды алат эле" -деп. Аңгыча эле алиги бала шыпылдай басып келип:
- Кириңиз, тиги киши бошоду? - деди. Эркинбек ичкери кирсе, газетадагы сүрөтүнөн көргөн киши жылуу кабыл алды да, колун жаңсап ишарат кылды, мындай олтуруңуз дегенсип.
Эркинбек жайланышып олтурган соң, келген жөнүн айтып берди эле тиги киши:
- Ал кишини көрмөйүн эч нерсе айта албайм. Жок дегенде акыркы түшкөн сүрөтүн ала келсеңиз болмок. Эртең түшкө чейин келгендей болуңуз, колумдан келген жардамымды бергендей болоюн. Эркинбек өкүнгөнүн жүзүнөн билгизип:- Макул, кап ушул эсиме келген эмес экен. Эртең келейин деп убада берип, сыртка чыкты да, машинасы айдап бара жатып, врачтын айткан сөзүн кайра эстеп,
Балким чын эле атам бирөөнү арзып калган чыгар. Медалбек карыя баягы окуяны мага бекер айтып берген жок. Эмнегедир атамдын көзүнүн тереңинде бир сыр катылып жатат. Ал сырдын түйүнүн чечмейин атам бул оорудан сакайбайт деп чукул ойлоп, Медалбек карыя менен сүйлөшүп көрүүнү эп көрдү.
Мал базарга келсе, кыжы-кужу. Таза кыркылган койлор тим эле биринен - бири өтөт. Сатармандар өз малдарын апендинин кызынан катуу мактап, сатуунун амалын кылууда. Эркинбек семиз койду жакшы тандайт. Четте турган кара койдун куйругун кармап көрүп, баасын сурады эле, жапалдаш бойлуу, чокчойтуп жарашыксыз сакал койгон, динге берилген адам экенин билгизип сүннөт кийим кийген, жашы отуздан жаңы өткөн бала жакын келип:
- Байке, Нарындын кою. Абдан семиз. Баасы мынча деп койдун баасын айтты эле Эркинбек:
- Эмне Нарындын кою болсо эле кымбат айта бересиңерби? Эми малды дагы региондорго бөлө баштадыңарбы? Саясатчылар элди бөлсө, силер минтип малды бөлсөңөр, бул кандай болот? Мынча болду уруу-урууга деле бөлбөйсүңөрбү? - деди эле, нары жактан орто жаштан өтүп калган киши басып келип:
- Иним, биз малды региондорго бөлгөндөн алысбыз. Бул базарга Оштон, Таластан койлор келбейт. Келсе жолун актабай калат. Ал эми Чүйдүн малы семиз болгону менен эти супсак болот. Көпчүлүк элдер Нарындын малын алышат. Анткени ал жактын чөбү күчтүү келет дагы, малдын этинин сапаты жогорулук кылат. Базар деген базар. Ар ким өзүнүн товарын өткөрүнүн амалын кыларын түшүнүү керек. "Аларман болбосо сатармандын арманы күч болот" - деген сөздү уктуң беле? - дегенде, Эркинбек айтылган сөзгө муюп, чөнтөгүнөн акчаны алып чыгып сураган бааны бергенде, жанына бир тестиер бала жетип келип:
- Байке койду машинаңызга салып берейинби, сийгизип чычырып туруп салып берем, машинаңыз булганбайт! - деди. Эркинбек баланы жылмая карап:
- Макул, - деди эле, тиги бала койду дароо жыга салып, тумчуктуруп кирди. Тыбырчылаган кой чын эле сийип жиберди. Эркинбек баланын бул амалына ичи жылып, күлө карады да, анын эмгегин баалап, жыйырма сомду колуна карматты. Жолдо келе жатып, азыркы балдар ойнобой, акча үчүн жан үрөп калганына ичи ачышып, көңүлү кирдеп кетти.