Фаромўш кардани намозхои ќазошуда.

Тафсили холатхое дар боби ќазои намоз
. Барои ба чой овардани ќазои намозхои фавтшуда
ваќти хоссе муайян нашудааст, балки гузоридани онхо, чуз
дар ваќтхои мамнўа – ваќти баромадани офтоб, нисфирўзии
адл ва ваќти нишастани офтоб – дигар хама ваќт чоиз аст.
. Агар намози ќазогашта ба ?даш омад, вале имрўзу
фардо карда, ќазои онро ба чой наоварад ва хамон тавр би-
мирад, бар вай ду гунох бошад: яке гунохи ќазо сохтани на-
моз, дигар гунохи ба таъхир партофтани анчоми ќазои он.
. Агар аз шахсе дар тамоми умр хеч намозе ќазо на-
гашта ва ? агар буда, ќазои онро ба чой оварда бошад, ба
ин шахс дар истилохи илми фиќх сохиби тартиб мегўянд.
Шахси сохиби тартибро, агар намози фавтгаштае ба ?даш
ояд ва дар ваќт низ гунчоиш буда бошад, набояд аввал на-
мози ваќтиро бихонад, балки нахуст бояд намози ќазоаш-
ро ба чой оварад, он гох намози ваќтиро адо намояд.
. Агар аз касе шаш ваќт намоз ? бештар аз он фавт ша-
вад, дигар аз сохибтартибихорич мегардад ва дар пешу
аќиб гузоридани ќазоиаз ваќтива ? ваќтиаз ќазои, чуз дар
чанд холати хос, риояи тартиб зарурат надорад.
. Агар намози витраш фавт гардад ва бар гарданаш
ќазоии дигаре вучуд надошта бошад, пеш аз ба чой овар-
дани ќазоии витр намози бомдод чоиз нест. Яъне риояи
тартиб дар байни намози ќазои витр ва намози бомдоди
ваќтиниз вочиб мебошад.
. Шахси сохибтартиб фарзи хуфтанро хонда бихобад
ва замоне ки барои намози шаб (тахаччуд) бархост, вит-
рро ба чой оварад, вале рўзона ба ?даш расад, ки намози
хуфтанро бе вузў хондааст, дар ин сурат танхо ќазоии
фарзи хуфтанро ба чой меоварад.
. Намозхои фарз ва витр ќазо оварда мешаванд, на
суннатхо ва нафлхо. Албатта, агар намози бомдоди касе
ќазо шавад ва пеш аз заволи хамон рўз ќазои онро ба чой
оварад, фарз ва суннат хар дуро ќазо меоварад ва баъд аз
завол (нисфирўзи) дигар танхо фарзро ќазоимегузорад.
. Агар касе аз бенамозитавба намояд ва тасмим ги-
рад, ки дар оянда дигар аз ў намозе ќазо нахохад шуд, бо-
яд ќазои намозхои гузаштаро ба чой оварад.
. Агар аз касе намозе ќазо гардад ва фурсати адои
онро на?бад, бар вай вочиб аст, ки пеш аз марг ворисо-
нашро ба фидя додан васият намояд, агар васият накунад,
гунахкор мегардад.
. Ќазо доштани намозхои фавтшудаи фарз фарз ва
намозхои вочиб, ба монанди витр вочиб мебошад. Намози
нафл бо шурўъ намудан вочиб мегардад. Агар намози на-
флашро пас аз шурўъ намудан фосид гардонад, ќазои он
бар вай вочиб мебошад.
. Агар намозхои ќазогаштаи шахсе бис?р шуданд,
хангоми ба чой овардани ќазоии онхо бояд хар намозро
муайян созад.
Вале агар барои вай муайян намудани хар намозе
душвор ва номумкин бошад, пас ният кунад, ки ў масалан,
аввалин намози пешини ќазокардаашро ва ? охирин намо-
зи пешини ќазокардаашро ба чой меоварад.
Намозу рўза дар минтаќахои ќутби
Дарачахои арзие, ки болотар аз параллели чойгир
шудаанд ва дигаргуншавии шабу рўз дар онхо аз хад зи?д
аст, ба се минтаќаи замонитаќсимбандишудаанд:
а) Минтаќае, ки дар хар ду нимкураи шимолива чану-
бидар ми?наи хатти арзи ва воќеъ шудааст. Ин мин-
таќа иќлими нисбатан мўътадилтареро, ки дар байни аќо-
лими субтропикива иќлимхои наздиартики(субартики) ва
наздиантартики(субантартики) дар шимол ва чануб чой-
гир шудааст, фаро гирифта, нишонахои зохири фалаки(аст-
рономи) барои шинохтани ваќт дар он дар тўли бисту ча-
хор соат ба хубидида мешаванд, харчанд хачми дигаргун-
шавии шабу рўз дар он ба хадди баланде расида бошад.
б) Минтаќае, ки дар ми?наи хатти арзи ва воќеъ
шудааст. Ин минтаќа минтаќаи болоии иќлими мўътадил
ва иќлимхои субартикива субантартикиро дар бар гириф-
та, дар он баъзе нишонахои фалакибарои шинохти ваќт
ба муддатхои муайяне аз байн мераванд, ба монанди
шафаќи шом, ки то дамидани субх боќимемонад ва бо
фалаќ (сапеда)-и субх пайваст мешавад.
в) Минтаќае, ки дар ми?наи хатти арзи ва воќеъ
шуда, то манотиќи ќутбиро фаро мегирад ва нишонахои
фалакибарои шинохти ваќт дар он ба муддати дарозе аз
байн мераванд, яъне ба муддати чандин мох дар он ? шаб
хукмфармост ? рўз. Аз охирхои мохи март рўзхо дар ќутби
шимол бенихоят дароз гардида, аз охирхои мохи апрел то
аввалхои мохи август дигар офтоб ѓуруб намекунад. Пас
аз он офтоб кам-кам фурў рафта, шабхо мушохида меша-
ванд ва хамин тавр шабхо андак-андак дароз ва рўзхо кў-
тох мешаванд, то он ки дар мохи октябр офтоб комилан
ѓоиб мешавад ва ба муддати чанд мохи дигар шаби пайвас-
та дар он чо хукмфармо мегардад. Аз ибтидои мохи фев-
рал боз офтоб кам-кам тулўъ менамояд ва рўзхо андак-ан-
дак дароз ва шабхо кўтох мешаванд. Дар ќутби чануб низ
айнан хамин чара?ни дигаргуншавии шабу рўз сурат меги-
рад. Ваќте дар ќутби шимол шаб бошад, дар он чо рўз аст.
Дар чунин холат хатман барои сокинони мусалмони
ин минтаќахо дар баргузории намозхои панчваќта, дош-
тани рўзаи мохи Рамазон ва дигар муносибатхои дини, ки
бар пояи солшумории ќамарибино ?фтаанд, мушкили
ваќт пеш меояд.
Ин масъала имрўз пас аз фарохам омадани шароит ва
имконоти шиносоибо тамоми гўшаву канори замин ба
таври чиддитаре матрах гардида бошад хам, дар мачмўаи
фиќхи исломимуддатхо ќабл ба он ишора шудааст. До-
нишмандон ва поягузорони мачмўаи фиќхи исломиба да-
розии шабу рўз дар минтаќахои дорои дарачахои баланди
арзи чуѓрофи?и, яъне минтаќахои ќутбива атрофи он ва
чигунагии намозу рўзаи сокинони он чойхо хеле барваќт
Арз ( ) -/хо/. геогр: ба маънои пахно ва ? параллели чуѓрофи?иаст
ва он фосилаи чойгиршавива дурии хар минтаќаро аз хатти истиво (эк-
ватор) мувофиќи дарачаи параллели чуѓрофи?ии он ташкил медихад.
Ибтидои параллели чуѓрофи?иаз хатти истиво, яъне сифр шурўъ гарди-
да, он ба тарафи шимол ва чануб ба масофаи дарача имтидод ме?бад.
Ба параллели чуѓрофи?ии болотар аз дарача арзи баланд ва ба парал-
лели чуѓрофи?ии воќеъ дар ми?наи пахнои ва дарача арзи ми?на
мегўянд.
пардохтаанд.
Назари рочех ва ќавли мўътамад дар мазхаб бар асоси
тахќиќоте, ки Камол ибни Хумом дар «Фатху-л-ќадир»
дар ин маврид анчом дода ва Ибни Обидин дар «Радду-л-
мўхтор», Зайлаъидар «Табйину-л-хаќоиќ», сохиби «Дур-
ру-л-мухтор» ва дигарон онро таъйид намудаанд, он аст,
ки сокинони ин минтаќахо барои анчоми намозу рўза ва
дигар муносибатхои динии худ бояд ваќтро ба андозаи
шабонарўзи муќаррарибаршуморанд, ба ин тариќ, ки
хар бисту чахор соатро як шабонарўз дониста, намоз ва
ваќтхои ибодатхои худро бар асоси соат муайян намоянд.
Мачлиси Мачмаи фиќхи исломиниз дар нишасти нў-
хуми худ дар шахри Маккаи мукаррама, ки дар таърихи -
мохи рачаби соли х. баргузор гардид, масъалаи ваќ-
ти намозу рўза барои сокинони минтаќахои воќеъ дар хат-
ти баланди арзи чуѓрофи?иро мавриди баррасиќарор дода,
ќарори зеринро ба тасвиб расонд:
. Сокинони минтаќаи якум, ки дар ми?наи арзи чуѓ-
рофи?ии ва воќеъ шудааст, бо амал ба нусуси шаръи
дар бораи ваќти намозу рўза ин ду фаризаро дар ваќтхои
муќаррариашон ба чой оваранд ва рўзаро аз дамидани
субхи содиќ то фурў рафтани офтоб бидоранд. Касе ба са-
баби дарозии рўзхо аз гирифтан ва ? ба итмом расонидани
рўза очиз монад, онро бихўрад ва дар ваќти муносибе ќа-
зои онро ба чой оварад.
. Сокинони минтаќаи дуюм, ки дар ми?наи хатти ар-
зи ва воќеъ шудааст, барои баргузории намози хуф-
тан ва бомдод бо ќи?си нисбиба ваќти онхо дар шаби наз-
диктарин минтаќае, ки дар он нишонахои ваќти ин ду на-
моз шинохта мешаванд, ваќтеро муайян намоянд. Мачли-
си Мачмаъ хатти арзи -ро ба эътибори наздиктарин
минтаќа барои ин амр пешниход мекунад. Масалан, агар
ваќти намози хуфтан дар хатти арзи пас аз гузашти сея-
Камол ибни Хумом, Фатху-л-ќадир. – Ч. . – С. , ; Радду-л-
мўхтор. – Ч. . – С. , .
ки шаб сар шавад, пас сокинони минтаќаи дуюм низ ваќти
намози хуфтанашонро ба он ќи?с намоянд.
. Дар минтаќаи сеюм, ки болотар аз хатти арзи то
ќутбхо воќеъ гардидааст, тамоми ваќтхо бо ќи?с ба ваќт-
хои замоние, ки дар хатти арзи вучуд доранд, муќоиса
ва муайян карда шаванд, ба ин тариќ, ки дар минтаќаи
ми?наи хатти то ќутбхо хар бисту чахор соат як шабо-
нарўз эътибор карда шавад ва намозхо дар он дар хамон
ваќтхое, ки (дар он фасли сол) дар минтаќаи хатти ву-
чуд дорад, ба чой оварда шаванд.
Агар дарозии шаб (дар он фасл) дар минтаќаи хатти
арзи хашт соатро ташкил дихад ва офтоб дар соати
хашт ѓуруб намояд ва соати ?здах ваќти намози хуфтан
шавад, дар минтаќахои болотар аз хатти арзи низ ба
хамин сурат ба чой оварда шавад. Агар субх дар хатти ар-
зи дар соати ду бидамад, дар минтаќаи болотар аз хат-
ти арзи низ рўзаи худро аз хамон соати ду сар кунанд
ва онро то ваќти ѓуруб ба итмом расонанд.
Барои касби огохии бештар аз мавзўъ ба китоби «Рўзаи мохи Рама-
зон», таълифи худи муаллиф мавзўи «Намозу рўза дар минтаќахои
ќутби» мурочиат намоед.