Предыдущая публикация
Dushanba: Shaxsiyat
Siz kimsiz?
- Sirdosh, sizga ajoyib savolim bor.
- Xo’sh-xo’sh?
- Siz kimsiz?
- Bu nima deganingiz?
- Ya’ni siz “men” deganda kimni nazarda tutasiz?
- O’zimni. Men – Sirdoshman.
- Demak, siz – bu sizning ismingiz ekan-da?
- Faqat ismim emas. Men kimningdir farzandi, kimningdir do’sti, kimningdir sevgani, yana kimningdir dushmaniman.
- Demak, siz – bu siz kimgadir nisbatan tutgan o’rningiz, rolingiz ekan-da?
- Shunaqa desa ham bo’ladi. Yana men romantikman, shoirman, bir oz dangasaman, qiziqqonman – xullas, har xil fazilat-u kamchiliklarga ega oddiy odamman.
- Tug’ilishingizdan avval ham o’shanday oddiy odam edingzimi? O’limdan so’ng ham xuddi shunday bo’lib qolasizmi?
- Bilmadim...
Bu suhbatni to’liq yozadigan bo’lsam – bitta kitobga sig’maydi. Lekin aynan “Men kimman?” degan savolga qay darajada aniq javob bera olishimiz hayotimizda muhim o’rin tutadi.
Qadim zamonlardan buyon buyuk mutafakkirlar odamzotning bu dunyoda tutgan o’rni haqida bosh qotirib kelgan. Birlari yillar davomida tabiat va jamiyatni kuzatib, odamzot bu ulkan olamda atigi bir zarra ekanini anglab yetishgan. Boshqalari odamzotni butun dunyoni o’zgartirishga qodir mavjudot ekaniga yaqqol dalillarga duch kelishgan. Xo’sh, ulardan qay biri haq?
Har biri va hech biri.
Ularning har ikkisi ham haq – chunki ular o’z haqiqatlarini haqiqiy misollar bilan tasdiqlay olishadi. O’zingiz o’ylab ko’ring – ming qilsa ham, biz tabiat qonunlariga bo’ysunib, bu koinotning bir zarrasi bo’lib yashaymiz (har holda, hammamiz yer tortish kuchi ta’siridamiz). Ammo boshqa tomondan, biz atrof dunyoga sezilarli darajada ta’sir o’tkaza olamiz – buni isbotlash uchun so’nggi asrda atrof-muhitga yetkazgan zararimizni chamalab ko’rsak bo’lgani. Shunday ekan, qarama-qarshi ikki g’oyani yoqlovchilar ham haq.
Ammo odamzotni dengizdan bir tomchi deganlar haqiqati insonni ulug’laganlar haqiqatiga to’g’ri kelmaydi va aksincha. Istalgan haqiqatni inkor etuvchilar albatta topiladi. Shuning uchun ham ularning hech biri haq emas.
Boshingizni qotirib yubordimmi? Mayli, soddaroq gapiraman.
Yaxshisi, sizga navbatdagi sirni ochishdan boshlay. Uni qarangki, bu dunyoda siz to’g’ri deb o’ylagan va ishongan narsa aynan siz uchun haqiqat ekan. Bu birgina sizninghaqiqatingiz va u ba’zida boshqalarnikiga mos kelmaydi. Shu mos kelmagan haqiqatlar bois shaxsiy kelishmovchiliklardan tortib, urush va inqiloblargacha kelib chiqadi.
Dunyo shunchalar mukammal yaratilganki, u har kim uni qanday ko’rmoqchi bo’lsa – aynan unga shunday namoyon bo’ladi. Nima – ishonmaysizmi? Mana sizga isbot.
Kvant fizikasi degan fizikaning eng yosh bo’limi bor. Unda olimlar atomning elementar zarrachalari bo’lgan elektron, neytron va protonlarni yanada maydaroq zarracha – kvantlarga parchalab o’rganishadi. Ana o’sha eng mayda zarrachalarni o’rganishda fiziklar ajoyib holatda duch kelishgan.
Ishonish qiyin, ammo kvantlar kuzatuvchi fikriga qarab o’z xususiyatlarini o’zgartirar ekan. Ya’ni, aytaylik, siz fizik olimsiz va siz kvantni maxsus superuskunalar bilan kuzatmoqchisiz. Agar siz kvant o’zini mayda zarracha sifatida namoyon qiladi deb o’ylasangiz – kvant sizga mayda zarracha sifatida namoyon bo’ladi. Agar siz kvant sizga to’lqin sifatida ko’rinishini kutsangiz – xuddi o’sha kvant sizga to’lqin tarzida ko’rinadi.
Xo’sh, hali ham shubhalanyapsizmi? Mayli, mana sizga navbatdagi isbot.
Fiziologlar, ya’ni odam tanasi tuzilishi va xususiyatlarini o’rganuvchi olimlar, juda qiziqarli tajriba o’tkazishgan. Bir ayolni odam miyasidagi jarayonlarni kuzatib turadigan uskunaga joylashtirib qo’yishgan.
Shundan so’ng olimlar ayolga “Hozir biz sizning barmog’ingizni muzdek suvga solamiz” deb aytishgan. Biroq ular aslida ayol barmog’ini xona haroratidagi suvga solishgan, faqat bunda ayolning qo’liga sovutilgan metall parchasini yaqinlashtirishgan. Keyin, ular ayolga “Endi biz sizning barmog’ingizni qaynoq suvga solamiz” deyishgan. Biroq ular tag’in ayol barmog’ini xona haroratidagi suvga solishgan – faqat bu safar ayol qo’liga qizdirilgan temir yaqin keltirilgan.
Birinchi holatda ayol miyasida sovuqlikni sezib, unga reaksiya beradigan hujayralar kengaygan – ya’ni ayol rostdan ham yaxdek suvni sezgan. Ikkinchi holatda esa ayol barmog’i suvga tegishi bilan uni tortib olgan – ayol og’riqni sezgan va barmog’ini kuydirib olganiga ishongan…
Bunga o’xshash misollarni ko’plab keltirish mumkin. Ammo bularning bari nimadan dalolat berishini anglash – hammasidan ham qiziqarli.
Siz – bu siz ishongan haqiqatlar jamlamasi. Siz o’zingizni kim deb bilsangiz – tanangizni tashkil qilgan har bir kvant shunga monand harakat qiladi. Siz ishingizni bilib qilishingizga ishonsangiz – demak, siz ishbilarmonsiz. Siz uncha-muncha kasalliklarga qarshi tura olishingizga ishonasizmi – demak, siz sog’lom va tetiksiz. Siz o’z immunitetingizga uncha ishonmaysizmi – demak, siz mudom bemorsiz. Siz omadning ortidan quvasizmi – demak, siz shundoq ham omadli ekaningizga ishonmaysiz, omadni tutib olishim kerak deb o’ylaysiz va omadsiz hayot kechiraverasiz. Siz to’g’ri maslahatlar bera olishingizga ishonasizmi – demak, sizga quloq tutadiganlar talaygina. Va hokazo, va hokazo.
Siz – bu siz o’zingiz haqingizda tasavvur qilgan shaxs. Faqat siz bu tasavvuringizni shubha-yu ishonchsizlik bilan bulg’ab qo’yasiz. Siz uchun hayajonli holat bo’lganda hayajonlanishga, xafa bo’lish kerak bo’lgan holatda xafa bo’lishga programmalashtirilgansiz. Buni tan olasizmi yo’qmi – siz jamiyat va o’zingiz siz uchun tuzib bergan dasturlar jamlamasidan boshqa narsa emassiz.
Ammo bu holatni o’zgartirish mumkin. Buning uchun bir oz ochiq fikrlilik va sabr talab etiladi. Sabr sizga avvaliga kerak bo’ladi – keyinchalik o’zingiz haqingizda yangi kashfiyotlar qilishga shu darajada qiziqib ketasizki, sizda bunga ishtiyoq paydo bo’ladi. Ishtiyoq bor joyda esa sabrga hojat yo’q.
Следующая публикация
Нет комментариев