Исмаил Гаспринский Багъчасарай больгесиндеки 1851 сенеси (8) 20 март куню Авджыкой коюнде догъа. Исмаил бей башта эски мусульман мектебинде, сонъра Акъмесджитте гимназияда, Воронеж ве Москвада арбий окъув юртларында тасиль ала. Он беш яшында экенде о, арбий окъувыны ташлап, Багъчасарайгъа къайта. Чешит къырымтатар мектеплеринде ве «Зынджырлы» медреседе оджалыкъ япа. Сонъра, алий бильги алмакъ ниетинен, Тюркиеге, Парижге кете. 1876 сенеси Къырымгъа къайтып, оджалыкъ зенаатыны девам эте.
О, халкъны джаилликтен къуртармакъ, бирлештирмек, халкъкъа бильги ашламакъ ичюн, миллий газета тешкиль этмекни арзу эте. 1883 сенесининъ апрель айындан башлап, омрюнинъ сонъуна къадар, о, «Терджиман» «Миллет», «Алем-и нисван», «Ха-ха-ха», «Алем- и субьян» киби газеталар ве дергилер нешир этти. «Терджиман» газетасыны Къырымда, Кавказда, Къазанда, Уралда, Сибирьде, Орта Асияда, Индистанда, Иранда ве дигер мемлекетлерде окъуй эдилер. «Тильде, фикирде, иште бирлик» шиары алтында чыкъкъан бу газета тюркий халкъларнынъ бирлешмеси, миллий медениетлери осьмеси огърунда буюк хызметлер япты.
И. Гаспринскийнинъ чокъ тарафлы ичтимаий ве иджадий фаалиетинде аджайип эдебий яратыджылыгъы да айрыджа ер тута. Онынъ чокъ йыллар девамында язын «Терджиман»да бастырып кельген чокътан-чокъ икяе ве къыссалары, эдебий парчаларынен бир сырада беш къысымдан ибарет «Молла Аббас» (1887), «Кунь догъды» (1905) киби романлары, «Арслан къыз» (1893), «Иван ве Сулейман» (1897), «Беля-и ислям» (1905) киби икяелери къырымтатар миллий эдебиятынынъ алтын саифелерини тешкиль этмектелер.
«Молла Аббас» романы къырымтатар эдебиятында язылгъан биринджи романдыр. Исмаил Гаспринский мусульманларнынъ тарихыны яхшы бильген адам эди. Романда мусульманларнынъ тарихы акъкъында язылгъан вакъиалар бизлерни айретте къалдыра. Онынъ этрафкъа таркъатмагъа истеген гъаелери гъает алидженаптыр. Онынъ гъаелерине коре, земаневий, медений адам олмагъа истеген инсан окъумакъ, окъумакъ ве бир даа окъумакъ, эр бир илимни темелинден огренмек керек. Бунынъсыз илим алеминде теракъкъият ёкътыр.
И. Гаспринскийнинъ эм публицистик, эм бедиий эсерлеринде джемиетнинъ келеджеги акъкъында ил ери гъаелер бильдириле. Джемиетнинъ парлакъ келеджегининъ темели акъкъында муим фикирлер айтыла. «Кунь догъды» романы автобиографик эсердир. Бу эсерде Гаспринскийнинъ аяты ве фаалиети акс эттириле, мында халкъны джеалеттен къуртармакъ ёллары косьтериле. Тек окъумакъ иле халкъ теракъкъият ёлуна чыкъабиледжеги бильдириле. Исмаил Гаспринскийнинъ бу романы сонъуна къадар язылмады. «Арслан къыз» икяесинде къоркъубильмез къыз акъкъында икяе этиле. Гуль-Джамал адлы къыз озю яшагъан шеэрини чинлернинъ (къытайларнынъ) сарып алмасындан къуртарып, буюк джесаретлик косьтере.
Халкъымызнынъ буюк мутефеккири Исмаил бей Гаспринский 1914 сенеси вефат эте ве «Зынджырлы» медресенинъ азбарында дефн этиле.
2004 сенеси исе Багъчасарайда Зынджырлы медресенинъ азбарында онынъ къабирининъ башында буюк мутефеккиримизнинъ бюсти къоюлды...
Линара РАМАЗАНОВА, оджа
Присоединяйтесь к ОК, чтобы подписаться на группу и комментировать публикации.
Комментарии 1