Кашни халӑхӑн хӑйӗн паллӑ ҫыннисем пур.

Чыс та мухтав вӗсене. Çав мухтавлă çынсен хайлавĕсемпе ăслă шухăшĕсем, нихăçан та кивелмеççĕ, яланах çивĕччĕн янăраççĕ. Чăваш поэзийĕн классикĕ, халăх юрăçи, чăваш наци поэзийĕн чи çÿллĕ шайĕнче тăракан вилĕмсĕр «Нарспи» поэма авторĕ Константин Васильевич Иванов шăпах çавнашкал мухтавлă çынсен йышне кĕрет.
Пушкăртстан халăх поэчĕ Мустай Карим К.Иванов пултарулăхне хакласа çапла палăртать; «Эпĕ пĕр кĕтретлĕхрен нихăçан та тĕлĕнме пăрахмастăп, унăн ячĕ – Константин Иванов. Çакна эпĕ унăн ячĕн аслă чапне асра тытса кăна каламастăп, вăл çырнă кашни йĕрке хăйĕн янравлăхĕпе, çуттипе, тĕхĕмĕпе чуна тыткăнлать. «Нарспи» поэмăна пушкăртла куçарнă вăхăтра çак щедевр шайĕнчи хайлавпа паллашма май килнĕшĕн эпĕ хама телейлĕ туйрăм».
1934 –мĕш çулта Д. Петров-Юман çыравçă çапла палăртнă: «Кĕçтенттин гениллĕ çын пулнă. поэзире калама çук талантлă пулнипе палăрнă. Вăл мĕнле пурăннине, мĕнлерех лару-тăрура ÿссе çитĕннине, хăйĕн пултарулăхне мĕнле аталантарса пынине пĕлмелле».
К.В. Иванов Ĕпхÿ кĕпĕрнинчи, Пелепей уесĕнчи Слакпуç ялĕнче 1890 ҫулхи çу уйăхĕн 27-мӗшӗнче çуралнă. К.Ивановӑн мӑн аслашшӗсем Атӑл тăрăхĕнчен куҫса килнӗ чăвашсем пулнă. Вĕсем пушкăрт çĕрне ирĕклĕ пурнăç шыраса тарса килнĕ. Кĕçтенттин ашшӗ-амӑшӗ пуян хресченсемсем шутланнă. Пулас поэтăн аслашшӗ хӑй вӑхӑтӗнче ялти хутла пӗлекен сумлă ҫын пулнӑ. Кĕçтенттин ашшӗ те çырма-вулама лайăх пĕлнĕ. Ивановсен ҫемйинче кашни ачинех тивĕçлĕ пӗлӳ пама тӑрӑшнӑ.
К.Иванов 1898 ҫулта Слакпуҫĕнчи миссионерсен шкулĕнче вӗренме пуçланă. Ивановăн пӗрремӗш учителӗ Афанасий Иосифович Виноградов пулнă. Вăл 1888 ҫулта Бирскри вырăс мар халăхсем валли учительсем хатĕрлекен шкултан вĕренсе тухнă хыççăн Çут ӗҫ министерствин Тетĕрпуçĕнчи училищинче тӑхӑр ҫул ĕçленĕ. Слакпуçĕнчи шкулта ĕçленĕ хушăрах вăл ял чиркĕвĕнче псаломçă тивĕçне пурнăçласа пынă. Кĕçтенттинĕн иккӗмӗш учителӗ - Екатерина Михайловна Билетникова. Вӑл Чӗмпӗрти Чӑваш учителĕсен шкулӗнчен вӗренсе тухнӑ. Слакпуçне киличчен Нукасакри хӗрарӑмсен, каярах Кайраклăри миссионерсен шкулĕсенче ӗҫленӗ. Константин Иванова виҫҫӗмӗш учитель пулса Данил Тарасович вĕрентнĕ. Вăл Хусан кӗпӗрнинчи Ҫӗрпӳ уесӗнчи Мăнçырма ялĕнче çуралса ÿснĕ çын пулнă. 1902 ҫулхи çу уйӑхӗнче ӑна Слакпуç чиркĕвне псаломщик пулма илнӗ, каярах вăл унта дьякон пулса ĕçленĕ. Слакпуç шкулĕн учителĕсем мĕншĕн час-часах улшӑннă-ха? Ҫут ӗҫ министерстви уçнă шкулсемпе танлаштарсан, миссионерсен тата чиркӳпе прихут шкулсем палăрмаллах япăх лару-тăрура пулнă, унта ĕçлекен учительсене ĕç укçи те сахал тÿленĕ. Çавăнпах ĕнтĕ вĕрентекенсем е псаломщик, е дьякон-пачăшкă пулса ĕçленĕ. Темле пулсан та, чăваш поэзийĕн пулас классикĕн К.В.Ивановăн Слакпуç шкулĕнчи вĕрентекенĕсем ăста учительсем пулнă.
Кекен-Васильевкăри халăх училищине 1888 ҫулхи юпа уйăхĕн 3-мĕшĕнче уçнă. Малтан вăл уйрăм çынсен килĕнче вырнаçнă, çапла майпа 8 çул хушши ĕçленĕ. Слакпуçенче вара 1891 çулхи раштавăн 3-мĕшĕччен шкул вуçех пулман. 1896 ҫулта Кекен халăхĕ умне çакăн пек ыйту тухса тӑнӑ: ялта шкул е чиркÿ тумалла? Юлашкинчен шкул çинче чарăннă. Çĕнĕ Хурамалсем вара чиркÿ тума палăртнă. Кекенсем те çаплах тума пултарнă, анчах вĕсене пророк сасси çапла пĕлтернĕ: «Турă ачисен вĕренмелле, вĕренме вара шкул кирлĕ. Кунта вăхăчĕпе чăваш çăлтăрĕ вĕренĕ». Ун сассине илтнĕ, Земство йышӑнӑвӗпе Кекен-Илга (ун чухне Кекен-Васильевка ялне çапла палăртнă) 1896 çулта халăх шкулĕн çуртне хăпартнă. Çак ĕçре вырăнти хресченсемпе пĕрле Александр Никанорович Иванов та хастарлăх кăтартнă. Шкул ҫурчĕ виҫӗ пӳлӗмрен тăнӑ: класс, ӑшӑ коридор тата учитель пÿлĕмĕ. Унсăр пуҫне лашапа ĕне витисем, утă хумалли аслăк, нÿхреп пулнă. Шкул территорине чул хӳмепе ҫавӑрнӑ, ун йĕри-тавра хурăн йывăççисем лартса тухнӑ. Шкула чус хăмаран туса лартнă хапха витĕр кĕмелле пулнă. Хăй вăхăтĕнче картишне шкул ҫурчӗпе кил картийĕ ялти чи лайăх çурт шутланнă. Вăхăт хăйĕннех тăвать, асăннă шкул çурчĕ те майĕпен кивелсе çитет. 1967 çулта кридор лаптăкне аслăлатма тивнĕ, шкула кĕмелли алăка та урăх çертен тунă, ытти çаплипех юлнă. 1990 çулта, К.В.Иванов çуралнăранпа 100 çул çитнĕ ятпа шкул çуртне реконструкци тунă, çакăн хыççăн музей-çурт сăн-пичĕ тата та илемленнĕ. Пушкăрт АССР Министрсен Канашĕн тата Пушкăрт АССР Культура министерствин йышăнăвĕпе Кекенти кивĕ шкул çуртне истории палăкĕ пек хакласа палăртнă, уйрăм шута илнĕ. Çенĕ шкула пĕрремĕш пулса Сергеев Федор Егорович, вĕрентекен, ун хыҫҫӑн ачасем кӗнĕ. Вӗренӳ занятийӗсем пуҫланнă. Шкулта славян, вырӑс, чӑваш чӗлхисене, истори, географи, арифметика, чистописани, физкультура, пени предмечĕсене вĕрентнĕ. Юрă урокĕнче учительсем скрипка каланă. Кашни вӗренекене ручкӑсем, перосем, грифель хӑми панӑ. Учительсене хулӑпа ҫапма, кӗтессе лартма, ученик ҫине алӑ ҫӗклеме ирӗк паман. Вӗренсе тухмалли экзаменсене Албанов хӑй, Белебейри халӑх училищисен инспекторӗ, йышӑннӑ. Малтан вӗренекенсене пӗрлехи задача панӑ, унтан диктовка тунӑ, вара вӗренекенсем экзаменаторсем ларакан сӗтел патне йӗркипе пынӑ. Комисси членӗсене пурне те пуҫ тайса, вӗренекенсем хӑйсене панӑ ыйтусене хирӗҫ ответленӗ. Чӗлхе экзаменӗ 4-мӗш арифметика правилине шутласа тата татса памалли задачӑсене пӗлсе тӑнӑ, вырӑсла тата славянла вуланӑ, вуланӑ статьяра мӗн ҫырнине хӑйсен сӑмахӗсемпе каласа панӑ. Кекен шкулĕн чысĕ-сумĕ çулсерен ÿссе пынă, çавна пулах унта ĕçлес текен сахалах пулман. 1899 ҫулта кунта ĕçлеме Еспуç шкулĕнчен Зоя Михайловна (Суйкка) вĕрентекен килнĕ, анчах вăл вăрах ĕçлеймен – 1900-мӗш ҫулта ӑна ĕçрен кăларнă. 1901 ҫулхи кӗркунне Кекен-Илга шкулĕнче Чӗмпӗрти чӑваш учителĕсен шкулне пĕтернĕ Евгения Николаевна Иванова ĕçлеме тытăнать. Вӑл ун чухне 20 ҫулта пулнӑ. Çамрăк хĕр ял çыннисене тÿрех килĕшнĕ. 1940 ҫулта К.В. Иванов пурнӑҫӗпе пултарулӑхне тӗпчекен Н.Данилов А. М. Федороваран çакна çырса илнĕ: »Поэтӑн аппӑшӗ питӗ лайӑхчӗ, эпӗ ӑна тӑван йӑмӑка юратнӑ пек юратрӑм, унтан та ытларах, хамӑн тӑван йӑмӑка та ҫавӑн чухлӗ юратман".
Евгения Николаевна, Константин Ивановăн ашшĕн, Василий Николаевичăн, кĕçĕн йăмăкĕ пулать. Евьен Кĕçтенттине мĕн пĕчĕкренех тăван шăллĕ пек юратнă, ун пуласлăхĕ çине пысăк шанчăкпа пăхнă. Хăй 1894-99 çç. Чĕмпĕрте вĕреннĕ вăхăтра хĕллехи е çуллахи каникулсене килсен, Евьен Кĕçтенттине кăсăк юмахсем вуласа кăтартнă. Кĕçтенттин шкула çÿреме тытăничченех вăл ăна çырма, вулама вĕрентнĕ. Евгения Николаевна малтан Слакпуçĕнче 1898 çулта уçăлнă херарăмсен шкулĕнче ĕçленĕ. Кекен-Васильевкăри халăх училищине вĕрентме куçсан Евгения Николаевна Кĕçтенттине Чĕмпĕр чăваш шкулне вĕренме кĕме хатĕрлеме шухăш тытнă. Ҫав вӑхӑтра Кĕçтенттин Слакпуҫĕнчи миссионерсен шкулӗн 3-мĕш класне пӗтернӗ. Е.Н.Иванова ăна çулталăк хушши Çут ĕç министерствин училищин прграмми тăрăх вĕрентнĕ. Кекенре вĕреннĕ вăхăт пулас поэтшăн усăсăр иртмен. Евгения Николаевна унăн çырас туйăмне аталантарма пулăшнă, çут çанталăка юратма, ăна чĕрĕ чун пек йышăнма вĕрентнĕ. Кекен-Васильевка тавралăхĕ Евгения Николаевнăна та , Кĕçтенттине те питĕ килĕшнĕ. Каярахпа кунти вырăнсен поэт хăйĕн хайлавĕсенче сăнарланă. Ваттисем каланă тăрах, Кĕçтенттинĕн юратнă вырăнĕ ял çумĕнчи çÿллĕ ту пулнă. Унта вăл час-часах хăпарса çут çанталăк илемĕпе киленнĕ. Кекен-Васильевкăри шкулта вĕреннĕ тапхăр Константин Ивановăн пурнăçĕнче паллă йĕр хăварнă – унăн пултарулăхне аталантарма хăват панă, Чĕмпĕрти чăваш шкулне вĕренме кĕме хатĕрленме пулăшнă. 1902 çулхи çурла уйăхĕнче Евгения Николаевнăпа Кĕçтенттин Чĕмпĕре тухса каяççĕ, анчах вăл ҫул учительен шкулне кĕме хатӗрленмелли класс вĕренекенсене йышӑнман. 1902 çултах К.В.Иванов Пелепейри тăватă класлă училищĕне веренме кĕрет. Евгения Николаевна вара тăван кĕтесрен аякка тухса каять. Вăл Ново-Троицкри земство училищинче ĕçлеме тытăнать. Çапах та Евгения Николаевна Кĕçтенттин ĕçĕ-хĕлĕпе кăсăклансах, çырусем те çырсах тăнă. Кĕçтенттин хăйĕн çырăвĕсенче Пелепейри училищĕре вĕренмелли условисем йывăр пулнине, сывлăхĕ япăхланнине (хăлхисем ыратнă) пĕлтернĕ. 1903 çулхи кĕркунне К. Иванов Чĕмпĕре тухса каять. Евгения Николаевнăна, хăй ыйтнипе, Кожай-Ик земство училищине ĕçлеме куçараççĕ. Анчах 1903 çулхи чÿк уйăхĕн 24-мĕшĕнче вăл тиф чирĕн паллă мар тĕсĕпе чирлесе çĕре керет. Ăна çав вырăнти масара пытарнă. Ун çинчен Кожай-Максимово ялĕнчи Космо-Дамиан чиркĕвĕн кĕнекинче ятарлă йĕркесем пур. Евгения Николаевна вилни ҫинчен пӗлтерни 13 ҫулхи ачана питĕ хурлантарнă, çав хурлăхлă пулăма халалласа вăл сăвă çырнă. Марфа Дмитриевна Трубина аса илĕвĕнче (вăл та Чемпĕр шкулне 1903 çулта кĕнĕ) çапла çырнă:"Вӗренĕвĕн пĕрремĕш çулĕнчех, хӗллехи каникул хыҫҫӑн вӗренекенсем Иванов вӑхӑтсӑр вилнĕ çамрăк хĕре халалласа сӑвӑ ҫырни ҫинчен калаçма пуҫларӗҫ. Çав хӗр унӑн тӑванӗ пулнине те асăнатчĕç. Сӑвви кĕвĕллĕ те питĕ хурлӑхлӑскер, ăна вуласа тухакан макăрсах ярать». Шел, ку сӑвӑ упранса юлман. Ученик хӑйӗн учительницине мӗн виличченех аса илнӗ, юратнӑ аппӑшӗн ӗҫне малалла тӑсма сӑмах панӑ. Старта илнӗ: учительница вӗренекене хӑйӗн профессине юратма вӗрентнӗ.
1905 çулта Иванова Чӗмпӗрти учительсем хатĕрлекен Чăваш шкулĕн пӗрремӗш класне куҫарнӑ. 1907 ҫулхи кăрлач-пуш уйăхĕсенче поэт хăйĕн тусĕсемпе пĕрле революци юхăмне хутшăннă. Çавна пулах 1907 çулхи пуш уйăхĕнче вĕсен пĕтĕм класне шкултан кăларса ямалла тунă.
Çакăншăн Кĕçтенттин питĕ хурланнă, куляннă. Вăл Слакпуçне таврăннă. 1907 çулта Иванов Ĕпхÿ кӗпӗрнинчи Благовещенскри учительсен семинарине вĕренме кĕме пăхнă, анчах ăна унта йышăнман. Евгения Николаевна хăйĕн Кĕçтенттин тăванĕнчен лайăх учитель тума ĕмĕтленнĕ. Çавна асра тытаканскер Иванов аппăшĕн ĕмĕтне пурнăçа кĕртме тăрăшса 1909 ҫулта Чӗмпӗрти гимназире икӗ класлӑ училищĕсен вĕрентекенĕн ятне илессишĕн экстерн мелĕпе экзамен тытать. 1911 ҫулхи авăн уйăхĕнче К.В.Иванова Чӗмпӗрти чӑваш учителĕсен шкулĕнчи хĕрарăмсен икӗ класлӑ училищине чистописани, черченипе рисовании учителĕ пулма çирĕплетеççĕ. Анчах нумай ӗҫлеме тÿр килмест 1914 çулхи чÿк уйăхĕн 11-мӗшĕнче хăйне чире пула отпуска яма ыйтса прошении çырнă. Юратнӑ учителе ӑсатма пӗтӗм шкул тухнă. Ҫамрӑк йӗкӗте юратса пӑрахнӑ хӗрсем куççуль витĕр ăна часрах сывалса каялла таврӑнма ÿкĕтленĕ. К. В. Иванов вĕсене: «Килетĕп!» - тесе шантарнă. Анчах ун пек пулайман çав. 1915 çулхи пуш уйӑхӗн 13(26)-мĕш кунĕнче Константин Васильевич Ивановăн канăçсăр чĕри ашшӗ килӗнче ĕмĕрлĕхех тапма чарăннă
Эпир, Мияки тăрăхĕнче пурăнакансем, хамăра К.В.Иванов шăпипе тачă çыхăннă тесе шутлатпăр. К.В.Ивановăн хресне хĕрĕ, Иванова Анна Викторовна, Урал енчи чăваш педтехникумне вĕренсе тухнă хыççăн пирĕн тăрăхри Çĕнĕ Хурамал ялĕнчи çичĕ çул вĕренмелли шкула ĕçлеме килни те ахальтен мар ахăртнех. Вăл шкулта чăваш чĕлхипе литературине вĕрентнĕ. Анна Викторовна пĕвĕпе çÿллĕ те яштака, сăнĕпе питĕ хитрее хĕрарăм пулнă. Унăн мăшарĕ, Никонор Петрович Осипов, географии урокĕсене илсе пынă. 1932 çулхине директор пулма уйăрса лартнă. Вăл çине тăнипе Çĕнĕ Хурамалти çичĕ çул вĕренмелли шкултан каярах вăтам шкул йĕркеленнĕ. Анна Викторовна пуçарăвĕпе тата ертсе пынипе 1934-1935 вĕренÿ çулĕсенче шкулти хăйпултарулăх ушкăнĕ ял çыннисене, Еспуç. Кекен, Тимеш тата Мияки ялĕсенче пурăнакансене, «Нарспи» пьесăна лартса панă. 1940 çулхине Çĕнĕ Хурамал шкулĕн коллективĕ «Нарспи» пьесăна Пишпÿлекре те кăтартнă. Ман шутпа, Анна Викторовна та, унăн харсăр упăшки Никонор Петрович та хисепе тивĕçлĕ çынсем. Вĕсемсĕр пуçне тата Калиста Викторовна та, Викторăн аслă хĕрĕ, Урал енчи педтехникум пĕтернĕ хыççăн 1929-1930 çулсенче Кекен шкулĕнче вĕрентнĕ, халĕ те унăн ученикĕсем ырăпа асăнаççĕ.
К.В.Ивановăн тăван йăмăкĕ, Максимова Мария Васильевна (1893-1973), Чĕмпĕр чăваш шкулне пĕтернĕскер, Чайкăри Максимов Ивана качча килсен, 1917-1918 çулсенче Кекен шкулĕнче ĕçленĕ, унăн 4 ачи те: Леонид, Евгений, Елизавета, Лидия учитель профессине суйласа илсе Мияки районĕнчех вăй хунă. К.В.Ивановăн тăванĕсем ку таврара татах та нумай, пурне те шутласа та пĕтереймĕн. Пире тата К.В.Иванов шăпипе вăл хăй вăхăтĕнче пирĕн шкулта вĕренни те çыхăнтарса тăрать. К.В. Иванов вĕреннине Чăваш халăх поэчĕ Я.Г. Ухсай пуçарăвĕпе тата Е.Т. Ширяева культура ĕçченĕ тăрăшнипе туса хатĕрленĕ «Кунта 1901-1902 çулсенче чăваш литературин никĕслевçи тата классикĕ К.В.Иванов вĕреннĕ» тесе çырнă Асăну хăми те çирĕплетет. Çав хăма Кекен-Васильевкăри халăх училищи пулнă çурт стени çумĕнче çакăнса тăни тата мĕне тăрать!
Кекен ялĕ, Мелания Никифорова.