БРИЛЛИАНТ ЖЫЛАН

1-китеп 9-БӨЛҮМ
Бүгүн бири-бирине сүйүүлөрүн айтып эзилип турган экөө эки жумача мурда башкача сүйлөшүшкөн.
Кемелдин ким экендигин жашырбай так айтып берүүсүн Гүлсара сураганда, Кемел да төкпөй-чачпай бүт өткөн өмүрүн айтып берген да азыр да кылмышкерлер менен байланышы бар экенинин четин чыгарган.
Кемелден мынчалык терс жооп күтпөгөн Гүлсара дендароо болуп "Кимге жолуккам, кудай?" деп бир жумача жүргөндөн кийин Кемелге ата-энеси кудалашып койгон жигити бар экенин. Өзү да аны жактыраарын. Ата-энесин капа кылбашы үчүн ага турмушка чыгаарын айткан. Ал түгүл тойлору жакын арада болоорун эскерткен.
Өзүнүн ким экенин ачык айтып бергенден кийин кыздан жакшы деле жооп укпашын Кемел билген болчу. Ошентсе да үмүт деген чиркин өчкөн эмес. Бүт тилеги өчкөндөн кийин өзүн киши катары санабай күчүн арактан чыгарып отурбайбы. Кемел жумалап аракка чөксө Гүлсара эмнеге чөктү? Кыз жүрөгү жумалап эмнеге эзилди-махабаттын улуу табышмагы болуп кала берди.
х х х
Гүлсара Кемелден бир гана нерсени суранды "Эгер мени сүйгөнүң чын болсо бүт өткөндөрүңдү унут да кылмышкерлер менен байланышыңды үз. Сенден ушуну гана суранам. Бул суранычымды аткаралбаган күндө да мен сендикмин. Болгону өмүр боюу жүрөгүм ооруп санаа чегип өтөм го" деди.
Кемел Гүлсаранын суранычын бүт аткараарын болгону бир аз убакыт керектигин, анткени "Мыйзамдагы ууру" дегенге жеткендер жөн жай эле кылмыш дүйнөсүнөн чыгып кете албасын ачык айтып түшүндүрдү. Кылмышкерлердин да өздөрүнүн эч жерде жазылбаган бирок катуу сакталган мыйзамы болорун Гүлсара биринчи Кемелден укту.
х х х
Азият Хэ-Чандын ордуна Кытайга жиберүүчү кишини шашылыш издей баштады. Архивин көтөрүп, жигиттерин бирден тизмектеген менен ылайыктуусу чыкпады. Ары ойлонуп, бери ойлонуп Кытайга өзү өтүп барышы керектигин түшүндү. Бир чети Хэ-Чандын кайда кандайча өлгөнүн иликтеши керек. Экинчиден, Кытайдын өзүнөн китепти издөө боюнча изилдөө иштерин жүргүзүүчү киши табуу маселеси турду. Мындай ишти бирөөгө ишенип тапшыруу да мүмкүн эмес.
х х х
Кемел ооруканадан чыкканда Игорь тосуп алды. Кемелдин күлүп жайнап өңү өзгөрүп калганынан эле билди Гүлсара экөөнүн ортосунда жакшы сөз болгонун.
- Кана досум өттү качан суурасың? Кемелге күлө карады.
- Базар-вокзалыңды токтот Игорь. Өтүң азырынча өзүңө керек болуп калды. Экөөбүздүн астыда аткара турган иштерибиз арбын.
- Жашагың келип калган го.
- Жашаганда да адамча жашашым керек.
- Буга чейин айбанча жашап келаттың беле?
- Айбанча эмес кылмышкерлерче жашап келаткам.
- Түшүнбөй калдым...
- Түшүнүүгө мээң бөксөлүк кылат.
- Мунуң туура сөз. Баштын анчалык деле кыйын иштеп жибербешин дайыма мойнума алам.
- Ошол кемчилдигиңди билгениң үчүн мен сени дос кылып жүрбөймбү.
Кемел менен Игорь бул түнү таң аткыа уктабай Кемелдин кылмыш чөйрөсүнөн такыр кетээрин талкуулап чыгышты.
Кыргыз апийиминин аркасы менен Кемел кылмышкерлердин чөйрөсүндөгү жөргөмүштүн желесиндей жайылган жибинин эң орчундуу түйүнү болуп турган.
Каражылан күтүүсүз өлгөндөн кийин Кемелдин баркы төмөндөп чоң-чоң "разборкаларга" чакырылбай калганы менен "сырье" даярдап берүүчү катары дайыма көңүлдө туруучу. Кемел өзү да "чоң чөйрөдөн" кадыр-барк күтүүгө жулунбады. Игорь айткандай ал табийгатында тубаса кылмышкер эмес эле. Ал эми "чоң чөйрөгө" тубаса кылмышкерлер гана жулунчу. Эң коркунучтуусу Кемел "оюндан чыктым" десе эле "Хоп, бара бер" деген сөз укпайт. Иштин көзүн билип ушунча жылдан бери жаздым кадам жасабай иштеп келаткан "карышкырды" ким эле кое бере койсун. Экинчиден Кемел өтө көптөрдү тааныйт. Бул да коркунучтуу. "Көзүн тазалап койгула" деген жыйынтык чыгып калсачы. Бир гана үмүт "чоң чөйрө" Кемелдин ордуна Игорду кабыл алса балким иш оң жолго түшүп кетиши мүмкүн. Кемел Кавказдагы Каражыландын ордун ээлегендин өзүнө барып бетме-бет сүйлөшүүнү туура тапты.
Кемел "Каражыландын" ордунда калган "Алтын тишти" таанып калган эле. Чоңураак "Куш" алганды да жакшы көрөөрүн уккан. Ошондуктан барганга жараша жакшы даярданып барууну туура көрдү. Жалаң илбирстин терисинен келиштире тигилген ичик, эки волганын баасына тете келген тай туякка уютулган алтын алды да жолго чыкты.
Күтүүсүздөн келип кабыл алуусун суранган "Дьяволдун" (Кемелдин) атын укканда (Кылмыш чөйрөсүндө көбүнчө кличкасынан айтылат) "Алтын тиш" алгач чоочуп кетти.
- Эмне максат менен келиптир. Кимдер менен келиптир тактагыла. Көзөмөлчүлөрдүн санын арттырып кайтарууну күчөткүлө - деди.
- "Зверь" экөө эле келиптир. Максаттары жакшылык. Тартуулары бар экен. Жекече сөз дейт, дегенди укканда ойлонуп калды.
Ичинен эрдин тиштеп "Кезеги келип турат жайлатып салсамбы" деп нечен ойлоду. "Дьяволду" далай уккан. Кемелдин муштумунан жаны үзүлгөн "Баш кесер" жакын достордон эле. Досунун куну канын кызытканы менен артын ойлоду.
"Дьяволдун" аты кайда болсо белгилүү. Эртең "разбор" жүрүп кетсе өзүнүн башы топудай учуп жүрбөсүн. Каршылашкандар көп болуп баратат. Акыркы өткөн "чоң чөйрөнүн" разборунда аз жерден жайлап кое сакташты. Эгер эми бир кезеги келсе соо чыкпайт. Эмнеси болсо да Кемел менен бетме-бет сүйлөшүп көрүүнү чечти.
Кемел Игорду ээрчитип кирип келди да тайманбастан маңдайына басып келип кол суна учурашты. "Алтын тиштин" кыпкызыл көздөрүн, бычактан жырылып бир жагы үзүлгөн ээрдин эч ким батынып тиктей алчу эмес. Экөөнүн көздөрүн чагылыша түшкөндө "Алтын тиш" уулу заар жыландын көзүн көргөнсүп денеси дүр деп жалтайлап кетти.
- Келгиле меймандар... Отургула отургула деп ордунан тура калды. Өмүрү ордунан козголбогон "Алтьын тиштин" кылыгына күбөлөр таң калып калышты. Кемел отурбай туруп куржундан илбирс ичикти алып чыкты да "биздин элдин салты ушундай" деп үстүнө жапты. Андан соң тай туяк алтындарды астына койгондо "Алтын тиштин" көздөрү жайнап кетти.
Кемел орун алып отургандан кийин үнсүз эки жагындагыларды карап койду. Бул "Биз көзмө көз сүйлөшсөк болот эле" деген сөзү болчу. "Алтын тиш" айттырбай түшүндү да баарыңар чыгып кеткиле деген белги берди.
Экөө жекеме-жеке көпкө сүйлөшүштү. Чыдамы кетип күтүп отурган Игорь Кемел чыгып келгенде анын жайдары экенин көрүп иш жайында экенин билди. Бир күн конок болушту да кайра жолго чыгышты.
- Чын эле алкымы чоң экен деди - Кемел Игорь экөө өзүнчө бөлүнгөндө. "Биздин алып келгенди аз көрүп дагы 100 кг таза апийим бер дейт" - дегенде Игорь секирип кетти.
- Сен эмне дедиң?
- Макул дедим. Бир айдан кийин жигиттерин жиберип өзү алдырып ала турган болду.
- Акылың жайындабы. Кайдан табасың?
- Табылат - деди Кемел кебелбей. Эң башкысы менин ордума сен кала турган болдуң. Кийинки "чоң чөйрөнүн" "разборуна" сен келип кетесиң. "Алтын тиш" үчүн Кемелдин келип кетиши "Көктөн тилегенин жерден бергендей" болду. Катуу атаандашып бийлигине тоскоол болуп жүргөн экөөнү мамлекеттик бийликтегилер аркылуу жок кылдырып коюш үчүн каражаты тартыш болуп турганда минтип илбирс ичик менен алтын келип отурат.
Булардын чып-чыргасы коробой борбордогу ак үйгө кетсе, 100 кг апийим өзүндө калат. Кыйшаңдап турган оруну кайра зыңкыйа бекемделет. "Дяьвол... Дьявол сени "Каражылан" ушундайыңдан жакшы көрчү экен го". Мейли кылмыш дүйнөсүнөн кетсең кет. Жигит экенсиң өтө кымбатка сатып кеттиң. Сендей жигитке мен да жигитче мамиле жасап чекеңе черттирбей кылмыш дүйнөсүнөн чыгарып коеюн" деп ойлоду.
Кемелди чын эле кылмышкерлер дүйнөсү көптөгөн жылдар унутуп койду. Арадагы жылдарда бир да жолу сатпаган, качан болсо Кемел үчүн жанын коерго жер таппай жүрдү. Ал түгүл бир жолу бүт жыйгнан тергенин Кемелге алып келди да "Мына Кемел муну сага эмес сенин балдарың үчүн берип жатам. Албайм десең өрттөп ийем. Досум анда мени катуу тарынтасың. Өзүң билесиң менин сенден башка эч кимим жок. Мага сенин Гүлсараңдай пери да жолукпады. Менин күнүм бүтүп баратат окшойт" дегенде Кемел чындап чоочуп "Игорь койсоңчу. Балким кайрадан чогуу аракттенелиби. Чыныңды айтчы эмне болду?" дегенде Игорь жакын жуутпай "Жок. Кемел кылмыш дүйнөсүнөн сен чыгып кеттиң. Кайра кошулба. Кереги жок. Өзүм бүтүрөм. Бүтүрө албасам баштагы бир өлүм. Эртеби кечпи айырмасы да мен үчүн жок калды" деди. Көп өтпөй бычактан оор жаракат алып ооруканада үзүлдү. Кемел көрүүгө барса Кемелди эле күтүп тургансып "Кемел "Протездин" көзүн тазала. Ал сен жөнүндө бир нерсенин жытын билет экен. Мен анын кабарчысын жайладым. Өзүң, өзүң жок кыл. Уктуңбу. Сөзсүз жок кыл... Мен мынтип үлгүрбөй калдым" деди үзүлө кесиле сүйлөп.
- Эмнени айтып жатасың - деди Кемел эч нерсе түшүнбөй. Кылмышкерлердин чөйрөсүнөн чыгып кеткенден кийин алардын тилин да жакшы түшүнбөй калганын сезди.
- Кемел мен угушумча "Протез" жылан... жыл...а деп барып үзүлүп кетти.
Кемел акыры түшүндү. Игорь Кемелдин колундагы "Бриллиант жылан" жөнүндө билчү эмес. "Протез" аны кайдан билет. "Каражылан" айтканбы. Жок, андай болушу такыр мүмкүн эмес. "Каражылан" өзү Кемелге тапшырып атып жан адамга оозунан чыгарбай сактоону, кимдир бирөөлөр көрүп атүгүл шекшип калса көзүн тазалоону какшап айтпады беле.
"Протездин" кайда экенин сураштырса баягы өзү жаткан Сибирдин түрмөсүндө экен. Алгач баш кесерлерден жалдап жок кылдырайын деп ойлогон менен дити барбады. Чындап эле кылмыш дүйнөсүнөн алыстап тазаланып калган экен. "Бриллиант жыланды" болсо көрөйүн деген көзү жок эле. Аны эстеген сайын жан дүйнөсү тарый түшүчү. Каражыландын тилин алып аялыма да көрсөтпөсөм деп ойлочу. Көп жылдар чогуу жашап көчүп-конуп жүргөндө дайыма жашыра албады. Акыры ал сырды да ачты. Болгону балдарына сыр чыгарбоону Гүлсарадан суранган.
Арадан жылдар өтүп "Протездин" да өлү-тирүүсү билинбей калганда эки эли кагазга жазылган кат алды. "Дайнымды бир жолу сурап койбодуң. Таарындым. Менин оозумду басып коюугу мүмкүнчүлүгүң бар эле. Антпедиң. Сен жыргаган бейпил турмушта жашадың. Мен ит да чыдагыс турмушта жашадым. А чынында Каражыланга экөөбүз бирдей эле кызмат өтөдүк эле. Калыстык болбой калды. Ар ким өз эсебин бериши керек. Сага аз күндө жылан үчүн "чабандес" барат. Сак бол. Эр элең жеңсең мөрөй сеники. Жеңилсең тагдырга айла жок. Сени урматтаган "Протез" деген.
Катты Кемел окуп туруп өрттөп жиберди. Сырын эч кимге айтпай коеюн деп чыдабады. Жыланды алып кайдадыр безип жоголууну да ойлоду. Анте да албады. Бир чети жашы алтымыштан өтүп картайып калган да кайда барат. Акыры жаңы үйлөнгөн уулу менен аялы Гүлсарага айтты эле эр көкүрөк уулу: "Ата коркпо. Кайда бармак элең, ким келсе да өзүм сүйлөшөм. Автоматтын огу менен болсо ок менен. Муштум менен болсо муштум менен" деп күпүлдөп салды. Уулу кичинесинен чыгыш күрөшүнүн ыкмаларында акы төлөп жашыруун машыгуулардан өтүп "Кара курга" татыктуу болгон. Өзү да атасын тартып карылуу олбурлуу эле.
Кылмыш дүйнөсүнөн такыр алыстаган Кемел бир чети ким эле ушундай алыскы айылга батынып келсин деген өзүн-өзү алдаган ойго да кетти. Экинчиден чындап өздөрүнө да ишенди. Курал кудая шүгүр. Иттери чычкан кийирбейт. Кармашса-кармашып да коем деп эрдемсиди. Өмүрү качып көрбөгөн жаны качкысы келбеди.
Тыңчылардын жогорку мектебинде ондогон жылдар окуган "киши өлтүргүчтөр" үчүн иттери "борс" этип үрүүгө үлгүрөсүн. Өзү уйкудан да ойгонбой кете берээрин билбеди.
Ушинтип нечен жылдар өздөрү менен өздөрү болуп бирөөгө пайдасын тийгизбесе зыяны тийбей бейпил жашаган үй-бүлөгө мүшкүл түштү. Канга тойбогон жылан соруп койду. Мына ушундай өмүр таржымал жаткан кан төгүлгөн үй-бүлөнүн артында.
х х х
Кытайга барууга Азият тыкан даярдана баштады. Майда-чүйдө соодага кызыккан коммерсант катары өтүүнү туура тапты. Кытайдагы иштеп жүргөн жылдарындагы архивин кайра баштан карап, ал жакта учурда байланышы бар агенттерин көңүлгө түйүп даректерин тактап, эң керектүү дегендерин чөнтөк дептерчесине өзү гана билген шрифтер менен түшүрдү.
Тиешелүү документтерди, үч айга визаны даярдатыш Азият үчүн оорчулукка турбады. Жүрөгүн түпөйүл кылып ойлондурган бир гана маселе: "Бриллиант жыланды" калтырып кетип жаткандыгы. Чогуу алып жүрүү эч мүмкүн эмес. Жыландын Азиятта экенин жан адам билбейт. "Протезди" кошпогондо. (Фаризаттын жылчыктан көрүп калганын шекшиген да эмес) Экинчииден Азияттын жашыруун сейфи кайда экенин билишпейт. Эгер билишсе сейфти ачуу оңой эмес. Өтө татаал номерлер менен бекитилген. Чыныгы профессионал ачпаса катардагылар кыймылдата да албайт. Чакан сейф дубалды кармаган жоон арматура темирлерге ширетилип бекитилген. Сейфти алып чыгыш үчүн бүт дубалды, имараттын бир капталын бузуу керек. Ушундай тыкан жерге "жыланды" катканына карбай Азияттын тынчы кетип жүрөгү опкоолжуп турду. Өзү үйдөн алыс чыкса эле "жыланга" жан кирип, өзү сейфти тешип чыгып кайдадыр сойлоп кетчүдөй туюлат.
"Азият" эч убакта жөнү жок тынчсызданчу эмес. Эгер тынчсызданса аркасында күтүүсүз окуя болоору өзүнүн көп жылдык тыңчылык ишинде далай жолу дилилденген. Бардык камылга бүтүп мына Кытайга жөнөп кетүүгө даяр болсо да кылчактап жолго чыкпай түйшөлүп турду.
Өзүнүн эзелтен келаткан ыкмасын колдонуп "Коркунуч келтирүүчүлөр кимдер" деген тизмесин түзүүгө киришти.
1. "Протез" - табыла элек. Жок кылууга мүмкүнчүлүк түзүлө элек. Кабарды кимдерге таратат. Кайсыл тараптан, кимдер аркылуу сокку урулат белгисиз.
"Азияттын" башы ысып, мээси лукулдап чыкты. Кан ичмеси кармап "Протез" үчүн кимден ачуусун чыгарарын билбей калчылдап кетти. Өз ачуусун өзү басып, чыгыш күрөшүндөгү ыкмаларды колдонуп жатып эс акылына келди.
2. Дагы ким болушу мүмкүн? Фаризатбы... Эмнеге Фаризатка кийинки күндөрү шектүү карай берет. Тымызын бир нече күн аңдытып, ар бир баскан изин териштирди. Эрмек кылып күн ара магазин кыдырып, анан кийим-кече өңдүү тряпка менен күнүмдүк моданы сөз кылгандан башкага акылдары жетпеген үч-төрт келин-кыз менен ушак айтышкандан башка иши жок. Бош жүрбөй эрмек кылсын деп атайы сатып берип койгон шаардын борборундагы чоң дүкөндүн эсеп-кысабын бир жумада бир текшерип койгону болбосо барбайт дагы экен. Өзү тандап соода ишин билгендерди коюп койгон экен. Дүкөндүн иши жакшы жүрүүдө. Жөн эле тааныш катары сүйлөшүп жакындашкан да эркеги жок болуп чыкты. "Азияттын" телохранителдери, кызматтагы адамдары менен өтө суз. Кол астындагы кызматкерлер катары текебер мамиле жасайт экен.
Азият баягы улуу империя СССРдин учурунда тыңчылык кызматта жүргөндө, жүрөгү шекшиген адамды ал ага канчалык жакын болсо да изилдеп териштирип отурбай эле жок кылчу. Мындай иште "алтынчы туюм" дегенди үйрөткөн Кытайдагы окутуучусу сабак катары катуу эскертип талап кылчу.
"Жүрөк менен мээнин туюму эч убакта жаңылбайт. Алар астына ала бир нече күндөн кийинки болчу окуядан баштап бир нече жылга чейинки окуяны сезип кабар берет. Болгону биз ал кабарды туура кабыл албай, кургак акылга салып калчап көрөбүз да "Кантип ошондой болсун" деп коебуз. Мына ошентип нечен кабарлар өтпөй кала берип биздин "алтынчы туюу сезимибиздин" көзү бүтөлүп калат. Так ушундай күнүмдүк кургак акылдуусунууга алданып адам баласы табийгат берген, кудай берген "алтынчы туюмун" өлтүргөн" дечү. Окутуучусунун бул насааты Азиятты нечен өлүмдөн арачалап, нечен оор кырдаалдардан жупжумшак чыгарып кеткен.
Мезгилинде "туюу сезими" "Протезди" көрөрүң менен көзүн тазала дегенине көнбөй кечеңдетти эле эмне болду. Эми минтип Фаризаттан шекшинмейи башталды. Эмне кылса? Көзүн тазалатып койсобу? Эмне күнөөсү үчүн? Эки жумага чукул текшерүүсүнөн кылдай илинчек таппады. Кичине эле кылтыңы байкалса жок болмок. Анын үстүнө күндө "Бриллиант жыланга" алаксыганы болбосо Фаризатга болгон сүйүү сезими күчтүү болчу. Сыртынан көп билгизбегени менен ичинде Фаризатты көргөн сайын, аны менен болуп сүйлөшкөн сайын өзүнүн кандайдыр эс алып, көңүлү ачылып калганын сезчү.
Картайып баратамбы? Же "Бриллиант жыланга" өтө арбалып психологиям чарчап калдыбы? - деп ойлой баштады. Кейпи психологиялык жактан чарчоом туура болуш керек деп чечти. Ошондуктан "Бриллиант жылан" жөнүндө көп ойлонбостон жолго чыга берүү керек. Көпкө командировкалап сыртта жүрүү бир чети мээге эс алуу да болот деп чечти акырында.
Эртең жолго чыгам дегенде сейфин ачып "Бриллиант жыланды" колуна алып куйругун кармаганда дайыма тикчийип көтөрүлө калып оозун ачуучу жылан бул жолу демейдегиден башкача жорук көрсөттү. Башы шарт көтөрүлүп кыпкызыл көздөрү жана түшүп эмнегедир оозун ачпастан тескери толгонуп барып жатып калды. Оңдоп жаткырып экинчи жолу кайталаганда гана оозун ачты. Ар бир майда-чүйдөдөн бери аяр мамиле жасап көнгөн Азият "жыландын" бул жоругун да жөн кое бербей ой жоруп таңданды.
Толгон санаа жанын жегенине карабай баары бир жолго чыкты. Беттегенинен кайра тартпаган өжөрлүгү жеңип кетти.
х х х
Фаризат "жыланды" көргөндөн баштап башка "туюу сезимине" туш болду. Ар бир баскан изине сак боло баштады. Азият андан шектенип калгандай туюла берди. "Алтынчы туюу сезими" деген болоорун өзү да окуп билчү. Азият да "туюу сезимин" уга билүүгө көп үйрөткөн эле. Ал эми аялдардын туюму эркектикинен эки эсе күчтүүлүк кылат. Анын үстүнө Фаризаттын жаштык энергиясы чарчоого учурай элек, акыр-чикирге толо элек психологиясы ар бир белгини так ажыратууга мүмкүндүк берчү.
Азияттын анын аркасынан аңдытып койгонун ошол эле күнү билди. Болгону себебин түшүнө алган жок. Алгач ызалана түшкөн менен кайра өзүн сооротуп "Мейли, жакшы болот. Аңдытып көрүп, менин ак экениме ишенип көксөөсү суусун" - деп чечти. Болгону ажалдын кылычы төбөсүндө ойноп, кичине кылт этсе жарыкчылык менен кош айтышып кете берээрине ишенбеди. Фаризат үчүн өмүрүндөгү биринчи жолуккан эркеги Азият болчу. Ушул кезге чейин Азияттын көзүнө чөп салмак түгүл андай ойго да бара элек эле. Азияттын өзүнөн жыйырма жаштан да жогору улуу экенине карабай жан дилинен сүйчү. Баары кийин өзгөрүп баратат. Жан дүйнөсүндөгү буга чейинки куруп койгон кооз храмы талкаланып баратат. Күнөөкөр Азият өзү. Үчүнчү аялы эмес жөн эле адам катары да мамиле жасабай калды. Жаштыгынын суроо талабын канаттандырганды кой күнүмдүк көңүлүн да сурабай калды. Муну байкаган күнүлөштөрү ачык табалап жүрүштү. Алардын го Азияттан балдары бар. Азият аларды кыйса да балдарын кыя албайт.
Фаризатты эмне кармайт. Буга чейин төрөп алса болмок экен. Кийинки жылдары аракет кылган менен эч нерсе чыкпады. Текшерүүдөн өтсө өзүнүн ден-соолугу жайында экен. Кейпи кеп Азиятта болсо керек. Баягы Азият кайда барса чогуу дүйнө кыдырып саякат куруп жүрүп өтөм деген тилектери таш капты. Азият улам алыстай баштады. Өзүнөн Фаризатты түртө баштады. Экөөнүн ортосу сууп калды. Мамилелери жасалмага айланып кетти. Эртең Азият Фаризаттан да сулуу жаш селкини убактылуу алат да Фаризатты түртүп чыгарып коет же оңой жолу баш кесерлерине көзүн тазалаттырып коет дегенге -"Жок. Андай болбойт." деп ким кепил өтө алат. Азият үчүн адам өмүрү шапалак менен чымын чапкандай эле иш экенин Фаризат билип калган. Демек бүгүн өзүнүн келечеги жөнүндө тереңирээк ойлонуп бир чечимге келбесе эртең кеч болуп калышы мүмкүн.
Азият Фаризатга "Узакка командировкага кетип жатам" деп гана койду. Жок дегенде кайда экенин да, канча жүрөөрүн да айткан жок. Эмне жумуш менен экенин ансыз да сурабай көнгөн. Болгону мурда кайда бараарын, канча жүрөөрүн айтчу. Чет мамлекетке чыкса сөзсүз ээрчитип алчу.
Фаризаттын эң алсыз сапаты саякаттап жүрүүнү сүйгөндүгү болчу. Оюна койсо бир жерде бир жума да тургусу келчү эмес. Жолдо кыйналуудан, ач-ток болгон кыйынчылыктан да коркчу эмес. Азиятты сүйгөнүнүн башкы себеби да ушунда жатса керек. анткени Азият да бир орунга турбай кыдырып жүрчү эле.
Ички сезимиңдеги кырчылдашкан эки карама каршы күрөштүн башталганы Фаризат өзүн роботтой сезип жөн эле басып туруп жашап жүргөндөй туйчу болду. Анын аялдык күчтүү туюму, астыда күтүүсүз чоң өзгөрүү турганын, ал жакында болоорунан белги берип жатты.
Азият командировкага кеткенден кийин Фаризат өзүн жан дүйнөсү эркиндикке чыккандай, төрт тарабынан курчап турган темир тордун оозу ачыла түшкөндөй туйду.
Азият жигиттерине "Фаризаттын баскан изинен көзүңөрдү албагыла" деп тапшырып кеткенин жакшы билгени менен чыныгы "жыландын" өзү жок болгондон кийин аңдыгандар анчалык да коркунучтуу эмес эле. Эки кабат каңгыраган ээн имараттын ичинде Фаризат келечек жашоосу үчүн түрлүү пландарды түзө баштады. Бир жумага чукул эч жакка чыкпады. Акыры бир чечимге келгенден кийин оюн ишке ашырууга шымалана киришти.
Азият кийинки кездерде эң ишенимдүү деп дайыма жанында алып жүрүүчү жигити "Куюнду" үй жайын, Фаризатты тынымсыз көзөмөлгө алууга калтырды. "Куюн" Азиятка фанатикалык түрдө берилгенин жана сатып кетүү коркунучу дээрлик жокко эсе экендигин нечен ирет текшертип билген. Фаризаттын сулуулугуна, аялдык кылыгына "Куюн" кенедей да кызыгып койчу эмес. Деги эле "Куюнда" аялзатына кызыгуу жок болчу. Тыңчыларды даярдоочу жогорку мектеп кожоюну гана берген команданы так, жаңылбай аткаруучу тирүүлөй роботко айландырып койгон. Азият өзгөчө өзүнүн кабинетинин туткасын да эч ким кармабашын "Куюнга" катуу тапшырган. "Куюн" атына жараша жигит эле. Кайдан-жайдан экени белгисиз керектүү жерде шак пайда боло калуучу.
Фаризат гүлдөрдү текшеримиш болуп Азияттын кабинетинин кире беришиндеги бөлмөгө эки жолу баш бакты эле экөөндө тең жүзүндө эч өзгөрүү жок мостоюп туруучу "Куюн" пайда боло калды да акыркысында:
- Кечиресиз, сизди шефтин кабылдамасынан эмне кызыктырат? Гүлдөрдү өзүм да күн сайын текшерип жатам, - деди кичипейилденимиш болгону менен каардуу.
- Бул үйдүн ээси мен болсом керек. Кайсыл бөлмөгө кирсем өз ишимдир - Фаризат акырая карады.
- Кечиресиз, шеф кабинетинин кабылдамасына да жан киши жолобосун мага катуу тапшырган. Сиз аны угуп тургансыз. Мен "Сиздин балдарыңыз, колуктуларыңыз, туугандарыңыз эч ким жолобошу керекпи" деп сураганымда "Жан киши" деген. Сиз үн деген эмессиз. Ошондо "Менин эмне үчүн кирип чыгып турууга акым жок?" деп чечип алсаңыз болмок, - деди үнүн эч өзгөртпөгөн калыбында.
Фаризатга жооп айтпастан чыгып кетиштен башка арга калбады. Фаризат жалгыз өзү ойлогон планын ишке ашыралбасын түшүндү. Сөзсүз жардамчы бирөө керек. Болгондо да мыкты эркектерден. Андай адам көзөмөлүндө бар болчу. Азиятта экономист-эксперт болуп иштеген жашы кыркты таяп калган, Сирияда, Пакистанда, Афганистанда бир нече жыл иштеген, фарс, араб, түрк тилдеринде эркин сүйлөгөн Саид аттуу жигит бар болчу. Фаризатты көргөндө көзү агып кете сактоочу. Деги эле өңдүү, түстүү аял десе башын жоготуп коеру көрүнүп тураар эле.
Фаризаттын иликтөөсүнө караганда Азияттын Афганистан аркылуу жүргүзгөн нарко-соодасында чек арадан өткөрүүчү милдетти аткаруучу. Саид Азияттан өтө коркчу. Ошого да карабай Фаризатты көргөндө акылынан адаша жаздап Азиятты да унутуп коер эле. Өзү тараптан кичине "жумшак" белги болсо көзүн жуумп жүрөгүн чабарын Фаризат аялдык сезими менен туюп жүрчү. Бир тоскоолдук -"Куюн". Саид Азияттан кандай корксо "Куюндан" да ошондой коркот. Эгер "Куюн" кичине эле экөөнүн мамилеси жөнүндө шек билип калса Саиддин көзүн тазалап таштайт. Анда иш чатагына айланды дей бер. Азият келери менен өзү да жарык дүйнө менен кош айтышат.
х х х
Күндөрдүн биринде мейманканада жатып кытай элинин фольклордук чыгармаларын, легендаларын изилдеп жүргөн жаш окумуштуу жигит жөнүндө угуп калды. Өзү Москвадагы жогорку окуу жайынын чыгыш таануу бөлүмүн бүтүп, азыр Кытайда илимий иши менен алектенип жүргөнүн, айрым учурда жашоого каражаты жок калганда ар түрлүү жумуштарды котормочулуктан жүк ташыгычка чейин намыстанбай аткарып жанын багып жүргөнүн айтышты. Аты Шаа улуту монгол же алтайлыктардан болсо керек деген божомолдон бөлөктү билишпейт экен.
х х х
Азият Кытайга келгенден бери канчалаган убактысын жоготсо да өлгөн жигити Хэ-Чан жөнүндө жарытылуу эч нерсе биле албады. Тамактан ууланып өлгөн. Кейпи бузулуп кеткен балык жеп алса керек деген гана божомол менен чектелди.
Акыркы күндөрү Хэ-Чан көз айнек тагынган орто жаштан өтүп калган кытай менен соода иштерим бар деп жүрчү экен. Бирок ал ким деген кытай, каяктан келген, кайда иштейт эч ким билбейт.
Хэ-Чандын сырдуу өлүмүн изилдөөнү токтотпостон ошону менен катар эле Азият өзүнүн ишин улантуучу, Хэ-Чандын ордун алмаштыруучу кишини да тымызын издеп жүрдү. Эгер каражаттан кыйналып жүрсө менин кызматымды аткарып берүүчү чыныгы адам ошол болбосун деп ойлоду Азият. Балким чындап эле илимге берилип алган, акчаңа кызыгып да койбогон фанаттардан болуп калышы да толук мүмкүн. Андай болсо тыңчылыктын түрлүү жолдору менен коркутуп болсо да иштетип койсо болот. Себеби Москвада окуп келген болсо орус тилин жакшы билет. Балким азиядагы казак, өзбек, кыргыз тилдерин да жакшы билиши мүмкүн. Окумуштуулукка кызыккан неме кытай говорлорун, тибет тилин түшүнүп эски иероглифти окуй билет. Демек Азият издеген китептин маанисин чечмелеп окууга да жарашы мүмкүн. Эмнеси болсо да жолу ачылчуудай болуп кубанган Азият Шааны издеп жүрүп акыры тапты.
Азияттын маңдайында монголго караганда казак-кыргызга көбүрөөк окшош караторусунан келген орто бойлуу, чымыр денелүү, токтоо жигит турду. Окумуштуу, окумуштуу десе кагазды тиктеп жүрүп шимилип илмийген, көз айнекчен бирөөнү элестеткен. Бир караганда адамды аңтара-теңтере баа бере алуучу Азият Шааны тиктеп туруп эч нерсе түшүнө албады. Улутуң ким дегенде жөн гана "Алтайлык Хакасмын" деп койду. А эмнеге Шаа Кыргыз аталгансың дегенге -"Хакастардын түпкү теги кыргыздар болгон, ошондуктан тетимди кыргыз аташса керек" деди.
Сүйлөгөндө сөздөрү бир калыпта эч үнүндө эмоция жок, жүзүндө да эмоция жок чыгат экен. Сүйлөп жатканда сүйлөшүп жаткан адамынан көзүн албай тикчийип тиктеп турмай адаты бар экен.
Көпчүлүк адамдар Азиятты тикчийип карай алчу эмес. Тиктеше түшсө жалтайлап кетишчү. Шаа тиктешмей ойногонсуп каректерин да ирмебестен бейкапар тиктеп тура берди. Тескерисинче Азият көзүн тартып алды. Ушул кара тоголок жигиттин карегинде түпсүз тереңдик жатты. Укмуштай улуу сыр жатты. Азият өзү чөгүп өлүүчү мухитти тиктеп тургансып башы катып жүрөгү опкоолжуй өзүнчө "кимге жолугуп калдым" деп ойлой кетти. Бирөөнү жем кылам деп туруп өзүм жем болчу жерге учураган жокмунбу деген ой мээсине кылт дей түштү. "Мен окумуштуу десе кагаз кучактаган арык жигитти элестетиптирмин" деди жылмая.
- Окумуштуу боло элекмин. Балким келечекте чын эле кагаздан баш көтөрө албай жүрүп шимилген бирөө болормун. Азыр иликтөөчүмүн. Илимге киришүү үчүн материалдарды жыйнап жүргөн учурум - деди Шаа адатынча эч кандай Азияттын сөзүнө маани бербеген калыбында. Ал түгүл эски Союздун аймагынан келген "жердешин" көргөнгө кубанганын да билгизген жок. Кытайча сүйлөсө кытайча, орусча сүйлөсө орусча жооп берип жатты.
Жолугушуунун максаты эмнеп деп да сурабады. Эмнеге издедиңиз эле да дебеди. Кандай чечимге келерин билбей калган Азият жөн гана коштошууга аргасыз болду.
Чыгып бараткан Шаа эшикке жете бергенде чыныдагы алманын бирин алып аркасынан далы ортого мелжеп уруп калды эле Шаа көз ирмемде шарт бурулуп алманы шап кармап калды.
Экөө дагы тиктеше түшкөндө Азият;
- Чыгыш күрөшүндө кимде машыккансың? дегенде туңгуюк гана:
- Көп жыл машыгууга туура келген - деп алманы айландыра карап бир тиштеп чайнаган бойдон чыгып кете берди.
Азият табышмактуу Шаа менен дагы сүйлөшүү керекпи же кереги жокпу деп ыргылжың болуп туруп Москвага өтүп барып Шаанын бүтүргөн окуу жайынан ким экендигин аныктап билишим керек окшойт деп чечти.
х х х
"Куюн күтүүсүз өлдү" Фаризат менен Саид дайынсыз жок" деген кабарды алганда Азият башын мыкчып отура калды да: "Бүгүн кайтабыз. Бүгүнкүгө билет тапкыла!" деп бакырып жиберди.
Акчаң да кадыр-баркың да суу кечпей калган учурлар болот. Бу жолу да так ушундай каргыша басты. Азият күнү-түнү уйку көрбөй чабалактаган менен үч күн самолетко билет жок отурду. КМШнын бир да мамлекетине учууга болбоду.
Үчүнчү күнү Ташкентке деп самолетко отурганда да учарына жерден көтөрүлүп, булут үстүнө чыккыча ишенбеди.
Каргыш тийгирдики бул жакка кайдан да шайтан сайып келе калдым эле деп өзүн-өзү тилдейт.
Азиятты туура аэропорттон тосуп алган кара "Мерседес"чабалекейдей зыпылдап, эч жерге токтобой жүрүп отуруп үйүнө алып келди. Шеф келатат деп үрөйлөрү учкан жигиттери дарбазаны ачып коюп тосуп турушкан экен. Машина түз үйдүн эшигинин алдына келип токтоду.
Мурун астыда отурган телохранители жүгүрүп чыгып эшик ачмайын кербезденип отура берүүчү Азият бул жолу машина токтоп-токтой электе эшикти ачып атылып чыкты да тосуп чыккандардын учурашканын алик да албастан үйгө жүгүрө кирип өз кабинетине көтөрүлдү.
- Мен аларды жети катар жер түбүнө түшсө да табам деп кыйкырып жиберди кабинетине кирээри менен.
Бурчтагы дубалга киргизилип орнотулган сейфинин оозу ачып турган. Аны калкалаган картина жерде жатат. Сейфтин ичи каңгырап бош. Сейфте "Бриллиант жыландан" башка да миллион доллардан ашык баалуу бриллиант алтындан жасалган шакек сөйкө кымбат буюмдар бар болчу. Эгер "Бриллиант жылан" ордунда турса ал буюмдарга Азият кейимек да эмес.
Колдорун куушуруп баштарын жерге салган жигиттерине
- Көзүңөр аккырлар. Мен силердин көзүңөрдү оем деп бакырды. Бул бир аргасыз чамынуу болчу. Азият муну түпкүлүгүндө өзү да түшүнүп турду. Ошентсе да оозуна эмне келсе сүйлөй берди. Жанын коерго жер таппай калганда адам дайым ошентет.
х х х
Уландысы бар...