Қыркүйек келді — ашық дереккөздердегі статистикалық мәліметтердің сиқырлы әрі поэтикалық әлеміне үңілетін уақыт.

Әңгіме – жалпы оқушылар туралы, әсіресе бірінші сыныпқа барғандар жайында. Өкінішке қарай, #Орал, #Көкшетау, #Түркістан, #Талдықорған, #Қызылорда және #Жезқазған бойынша деректер жоқ.
Ақтауда биыл 7,8 мың бала алғаш рет мектеп партасына отырды. 300 мың халқы бар қала үшін бұл өте жоғары көрсеткіш. Мұнда перваштардың саны 520 мың тұрғыны бар Солтүстік Қазақстан облысының көрсеткішінен (5,9 мың) де артық. Ақтаудағы көрсеткіш 540 мың тұрғыны бар Қарағандымен шамалас. Келер жылы #Ақтау 8,2 мың первашы бар Таразды басып озбақ. Маңғыстау облысының орталығы одан да ірі қалалармен бәсекелесе алады. Мәселен, 610 мың халқы бар Ульяновскіде және 665 мың тұрғыны бар Тольяттиде бірінші сынып оқушылары едәуір аз – тиісінше 6,0 және 6,5 мың.
425 мың халқы бар Атырауда, қала білім басқармасының басшысы Айнагүл Дюсекенованың айтуынша, биыл 11 мың бірінші сынып оқушысы мектепке барды. Бұл көрсеткішке «Binom» мектептерінің деректері кірмейді. Өткен жылы #Атырау 880 мың тұрғыны бар Саратовты басып озса, биыл миллиондық Волгоградты (9,9 мың) да артта қалдырды. Келер жылы Атырау Ақтөбені ығыстырып, ел бойынша бірінші сынып оқушыларының саны жағынан төртінші қалаға айналуы мүмкін.
Ресми дерекке сүйенсек, 590 мың халқы бар Ақтөбеде биыл 12,2 мың перваш бар. Ал көрші Ресейдің Орынборында – 7 мың, Орскіде – 2,1 мың ғана. Қызығы, өткен ғасырдың 80-жылдарының соңында Орынборда мектеп оқушылары Ақтөбеден екі есе көп болса, Орскіде шамалас болған. Бүгінде жағдай мүлдем өзгерген. Әрине, Ақтөбені миллион тұрғыны бар Шымкентпен салыстыруға келмейді, бірақ кейбір ресейлік миллионер-қалалармен салыстырғанда өзіндік орнын көрсетеді. Өткен жылы #Ақтөбе Волгоградты басып озса, биыл миллион халқы бар Омбыны (11,4 мың) да артта қалдырды. Келер жылы Ақтөбе 12,7 мың первашы бар Ростов-на-Донумен және 12,8 мың первашы бар Самарамен теңесіп, тіпті озуы мүмкін. Ал екі жылдан соң Ақтөбедегі перваштар саны миллион халқы бар Пермьден (13 мың), тіпті 1,37 млн халқы бар Эстониядан (13,9 мың) артық болуы ықтимал. Бұл Ақтөбедегі өсім есебінен емес, басқа қалалар мен елдердегі төмендеу есебінен жүзеге асады.
Үшінші орында – #Шымкент. Биыл қала мектептеріне 28,2 мың бала бірінші рет барды. Бұл көрсеткіш Петропавлдағы барлық мектеп оқушыларының санына тең (28 мың). Жалпы Шымкентте 280 мың оқушы оқиды.
#Алматы екінші орында. Елдің ең ірі қаласында биыл 29,2 мың бала бірінші сыныпқа барды. Дегенмен жалпы оқушылар санына қатысты деректерде айырмашылық бар: білім басқармасы өткен оқу жылына 310 мың десе, Ұлттық статистика бюросы – 360 мың деп көрсетті. Соңғы деректі негізге алып, жыл сайынғы орташа өсімді (15 мың) қоссақ, жаңа оқу жылында Алматыда шамамен 375 мың оқушы бар деуге болады. Оңтүстік астана әлі де оқушылардың жалпы саны бойынша елдегі ең ірі мегаполис болып қала береді.
#Астана'да биыл 31 мың бала бірінші сыныпқа барды. Бұл көрсеткіш #Петропавл (3 мың), #Қостанай (3,9 мың), #Павлодар (5 мың), #Өскемен (5,1 мың), #Семей (5,5 мың) және #Қарағанды'дағы барлық перваштардың қосындысынан да көп. Биыл елордада жалпы оқушылар саны рекордтық 30 мыңға жуық өседі деп күтілуде (нақтылау қажет). Өткен жылы елордада 286 мың оқушы болса, қазір – 315 мың. Соңғы жеті жылда оқушылар саны 164 мыңнан 315 мыңға дейін өсіп, екі есе көбейді. Соңғы алты жылда Астананың оқушы саны Омбыдағы барлық оқушылардың санына тең көрсеткішке (137 мың) артты. Қазір Астанада шамамен 200 мектеп бар, алдағы он жылда тағы 180 мектеп салу жоспарланған. Қазіргі қарқын сақталса, бірнеше жылдан соң елордадағы оқушылар саны Алматыдан да асып түсуі ықтимал.
Соңында посткеңестік елдердің астаналарындағы бірінші сынып оқушылары туралы деректер: Таллин – 3,9 мың, Рига – шамамен 6 мың, Вильнюс – шамамен 6 мың (жақында тарихи оқиға болды: екі ғасырдан астам уақыт бойы аймақта көшбасшы болған Рига алғаш рет Вильнюстен қалып қойды. Қазір Вильнюсте 606 мың, Ригада – 595 мың адам тұрады), Кишинев – 8,5 мың, Минск – 20,5 мың, #Бішкек – 23 мың (оның ішінде тек 9 мыңы мектепке барады, қалған 14 мыңы балабақша ғимараттарында оқиды. Себебі – мектеп орындарының тапшылығы), #Ташкент – 57,4 мың, Санкт-Петербург – 59,6 мың, Мәскеу – 98,7 мың. Келер жылы Ташкент Санкт-Петербургті басып озбақ, өйткені Питерде 2026/27 оқу жылында перваштар саны сәл төмендеуі ықтимал, ал Ташкентте шамамен 65 мыңға жетуі мүмкін.
_________________________________
Сентябрь на дворе — самое время погрузиться в волшебный и поэтичный мир статистических данных из открытых источников: об учащихся в целом и о первоклассниках в частности. Данных по Уральску, #Кокшетау, Туркестану, Талдыкоргану, Кызылорде и Жезказгану у меня нет.
В #Актау за школьные парты впервые сели 7,8 тыс. первоклассников. Для 300-тысячного города это очень высокий показатель. В Актау первоклассников существенно больше, чем во всей 520-тысячной Северо-Казахстанской области (5,9 тыс.). Их число сопоставимо с показателем 540-тысячной Караганды. В следующем году Актау обгонит и Тараз (8,2 тыс.). Областной центр Мангистау может соперничать и с гораздо более крупными городами. Например, в 610-тысячном Ульяновске и 665-тысячном Тольятти первоклассников ощутимо меньше — 6,0 и 6,5 тыс. соответственно.
В 425-тысячном Атырау, по словам начальника городского управления образования Айнагуль Дюсекеновой, в этом году 11 тыс. первоклассников, и это без учета двух школ «Binom». В прошлом году Атырау обошел 880-тысячный Саратов, а в этом году — и миллионный Волгоград (9,9 тыс.). Не исключено, что в следующем году Атырау обгонит Актобе и выйдет на четвертое место в стране по числу первоклассников.
На официальной странице акимата указано, что в 590-тысячном Актобе в этом году 12,2 тыс. первоклассников. В соседнем российском Оренбурге — 7 тыс., а в Орске — 2,1 тыс. Интересно, что в конце 80-х годов прошлого века в Оренбурге школьников было почти в два раза больше, чем в Актобе, а в Орске их число было сопоставимо с актюбинским. Сегодня сравнивать эти города уже бессмысленно. С миллионным Шымкентом Актобе, конечно, не сопоставим, но на фоне некоторых российских миллионников выглядит уверенно. Если в прошлом году по числу первоклассников Актобе обогнал Волгоград, то в этом году оставил позади и Омск (11,4 тыс.). В следующем году Актобе может сравняться или даже обогнать Ростов-на-Дону (12,7 тыс.) и Самару (12,8 тыс.). Через два года первоклассников в Актобе будет больше, чем в миллионной Перми (13 тыс.), а возможно, и в 1,37-миллионной Эстонии (13,9 тыс.). Это произойдет не за счет роста числа первоклассников в Актобе, а из-за снижения показателя в упомянутых городах и странах.
На почетном третьем месте по числу первоклассников — Шымкент. В этом году в его школы пошли 28,2 тыс. детей. Это столько же, а может, и чуть больше, чем всех школьников (с 1 по 11 класс включительно) в Петропавловске (28 тыс.). Всего в Шымкенте обучается 280 тыс. школьников.
Алматы занял второе место. В крупнейшем городе страны в этом году за парты сели 29,2 тыс. первоклассников. При этом возникла путаница в цифрах по общей численности школьников. Представители управления образования города называют 310 тыс. (по прошлому учебному году), тогда как Нацбюро статистики указывает 360 тыс. Если взять последнюю цифру и прибавить среднегодовой прирост (15 тыс.), то в нынешнем учебном году в Алматы, предположительно, 375 тыс. школьников. Южная столица остается крупнейшим мегаполисом страны по общему числу учащихся.
В Астане в этом году — 31 тыс. первоклассников. Чтобы понять масштаб: это даже немного больше, чем их суммарно в Петропавловске (3 тыс.), Костанае (3,9 тыс.), Павлодаре (5 тыс.), Усть-Каменогорске (5,1 тыс.), Семее (5,5 тыс.) и Караганде вместе взятых. По всей видимости, в этом году в Астане будет рекордный прирост общей численности школьников — около 30 тыс. (требуется уточнение). Если в прошлом году их было 286 тыс., то в нынешнем — уже 315 тыс. За последние семь лет число школьников в Астане выросло со 164 до 315 тыс., то есть почти удвоилось. Только за последние шесть лет прирост составил «целый Омск» — в этом городе сегодня 137 тыс. школьников. Сейчас в Астане около 200 школ, и в ближайшие 10 лет планируется построить еще 180. При сохранении текущих темпов роста вскоре в Астане будет больше школьников, чем в Алматы.
И в заключение — данные по первоклассникам в столицах постсоветских стран. Таллин — 3,9 тыс., Рига — около 6 тыс., Вильнюс — около 6 тыс. (недавно произошло историческое событие: впервые за более чем 200 лет доминирования Рига уступила лидерство Вильнюсу. Сейчас в Вильнюсе живет 606 тыс. человек, в Риге — 595 тыс.), Кишинев — 8,5 тыс., Минск — 20,5 тыс., #Бишкек — 23 тыс. (из них только 9 тыс. пойдут в школы, остальные 14 тыс. будут учиться в зданиях детских садов — вероятно, из-за нехватки мест), Ташкент — 57,4 тыс., Санкт-Петербург — 59,6 тыс., Москва — 98,7 тыс. В следующем году Ташкент обгонит Санкт-Петербург, так как в Питере в 2026/27 учебном году первоклассников, скорее всего, будет чуть меньше, чем в этом, а в Ташкенте — около 65 тыс.
Дереккөз: FB #maksatimandosov