(вокейлик асосида ёзилди)
Унга хаммани рахми келарди. Кушнилари,таниш билишлари,хаттоки уни танимаган,кучада биринчи бор учратган одамнинг хам унинг холига рахми келарди.
Кария ростдан хам куринишидан одамни рахмини келтирарди. Жуда кариб муррайиб колган,озгин,ранглари саргайиб колган,худди мумияга буяб куйилгандай,бошка асрдан келганга ухшарди гуё. Биринчи бор уни куриб хаёлингизга унинг болалари нега шу ахволда ташлаб куйди экан деган фикрга борардингиз. Бунака ёшда кари холида бозорда мева сотиб юрса,бу бизнинг халкимизга мос иш эмасди. Нахотки унинг болаларида уз отаси учун бир коса овкат ёки бир парча нон топилмаса. Бу биз мусулмон халки учун уят эди. Ёши улуг инсонларни биз мусулмонларда хаттоки етти ёд бегоналар хам хурматини жойига куйишади. Бу ерда эса кари инсонни хурлашгандай эди гуё.
Бир куни бозорда юрсам,уша карияни куриб колдим. У бир бетонни устига ёгочни куйиб олиб,савдо килаётган эди. Олдида сарик ва сарик кизгиш рангдаги зардоли ,шафтоли ёнида майиз ва курт бор эди. Мени ёши кизиктирди. Карияга гуёки 100 ёш эди. Оппок соч соколли,мингта турбарчак ямоклардан иборат чопон кийиб олган булиб,утирган жойида мулгулаб утирар эди.
-- Отахон салом ,яхшимисиз? Зардолиларингиз ширинми,канча берай хамасига? - дедим.
Кария кичкина рангсиз кузларини очдида менга бокди. Бокишида акл ва заковатга бойлиги шундоккина билиниб турарди. Менга диккат билан бир оз бокиб турдида:
-- Ол углим,киммат эмас. Узинг айтчи канча берасан? Ол **** кур,улар жуда ширин ва мазали. Бир дарахтим бор,хар йили мул хосил беради. Кучамиздаги хаммага таркатиб чикаман савоб учун,барибир ортиб колади кейин нобуд бумасин деб мана бозорга олиб чикиб сотаман.!- деди.
У кария тез гапирар,кузлари менга ва ён атрофга аланглаб бокар эди. Карияга кизикиб колдим. Ундан икки кг зардоли сотиб олдимда,чойхонага кириб уша ерда утирдим. Кария хамма меваларини сотиб булгунча кутдим.
Кейин урнидан турдида,буш халтасини кокиб эшагига мингашиб,секин кета бошлади. Эшиги хам худди ургатилгандай секин борар эди. Мениунинг изидан тушдим. Кария мени курдида ,эшагини тезлатиб илжамрок кета бошлади. Балки мени безори талончи деб уйлагандир. Нимасини хам олишим мумкин кунлик савдо килшан пулиними,кулгим келарди.
Йул йулакай магазинга кирдимда, нон,пишлок,ширинликлар ва бир икки бонка памидор ва бодиринг салатларидан сотиб олдим. Магазиндан чикдимда югуриб карияни етиб олдим. Бир оз юргач бурим чикди. Бурилгач уни каерга кириб кетганлигини билмай коллдим. Хайрон холда ён атрофни кузата бошладим.
Бир пайт йулдан утувчи бир оксокол отахондан ёнидан бир кария эшаги билан утиб кетган кетмаганлигини сурадим. Оксокол уни уйига кандай бориши кераклигини айтиб унинг уйини курсатди.
Торгина куча,лойдан булган пасткамгина уй. Мен ёгочдан булган эшикчасини очиш учун итарганимда,у кулф эканини англадим. Такиллатиб куриб лекин хеч бир зот у ердан чикмади. Озрок кутдимда,кушнисини эшигини олдига бордим. Эшикни такиллатганимда эшикни очищди. Тугри уша хонадонга кириб бордим. Ховлида мени ёши учуг бир инсон кутиб олди. Саломлашиб хол ахвол сурашганимиздан сунг,мени мехмонхонага киришимни таклиф килди.
У кишининг исми Умар бобо экан. Уни шундай деб кишлокдагилар аташарди. Дастурхон атрофимда утирганимизда ширинлик ,нон чой олиб келишди. Умар бобо чойни кайтариб,биринчисини узига кейинги пиелани манга узатди. Борган жойингизга купрок эътибор берсангиз,уй эгаси сизга пиёлада канча кам чой солиб узатса,мехмон шунчалик кадрли эканлигини билдиради. Тулдириб куйиб берса,тезрок ичиб туйгинда тезрок жуна бу ердан дегандай буларкан.
Мехмон Отангдек улуг деганларидек,мени яхши кутиб олиб мехмон килиб утирарди. Биринчи шурва,кейин палов изидан эса мазали кук сомса олиб келишди. Шуларни егунимизча бирор бир савол бермади Умар бобо. Овкатланиб булгандан кейингина менга савол билан мурожаат килди.
Мен Умар бободан кушни халиги кария хакида сурадим. Шунда Умар бобо:
-- Кушним хакида албатта биламан. Биз у билан неча йиллардан кушнимизку!- деди.
Лекин исми кимлигини билмаслигини , одамлар факат уни БОБО деб чакиришар эканлар. Уни ёшини билмаслигини айтган Умар бобо ,хеч кимга кушилмаслигини,у узича яшаб юрганлигини таькидлади. Кушнилари хар доим бир косадан навбат билан овкат беришарди.
-- Мен хам бир неча марта уникида булганман. Нон палов олиб бориб бергандим. У шунда шамоллаб колиб ,касал булиб колганди. Иссиги баланд эди. Тез ёрдам машинасини чакиргандик ушанда. Узим кутиб олиб,тез ёрдам машинасидаги духтирни уйга бошлаб киргандим. Уни ахволи жуда огир эди. Уйида хеч кандай мебел,стол стул деган нарсаси йук эди. Бир узи ёлгиз яшарди.!- деб Умар бобо гапида давом этарди.
Бундан уттиз йил олдин,у билан икки катта угли яшашарди. Бир кизи бор эди,афсуски у бу дунёдан утиб кетганди. Набиралари бор,улар Росияда яшашар эди. Бобоси билан хеч качон гаплашмасди. Угли келин билан куп келишарди. Лекин пулли мехмонхонада туришиб ишлари битгач кайтиб кетишаади. Уларни манзилларини хеч ким билмасди. Сиз укам куп хам унга рахмингиз келиб кайгуриб ётманг,у бобо жуда кизгончик ва нокас инсон.
Ха эсимда хали хам,у кандай тарзда катта углининг хотинини уйдан хайдаб юборганини. Келин жуда чиройли ва иболи эди. Унга бирор нарса деб айб куйишга хеч кандай бахона топишнинг умуман асос йук эди. Тортинчок,хеч кандай ишдан куркмасди. Тонгда соат 6 ларда кучага чиксанг,уларнинг уйларини олди сув сепиб супирилган буларди. Ховли хам табиий холки супирилган булиб,самовар куйилиб,чойларни дамлаб,нонуштани,дастурхонни тайерлаб куярди.
Лекин билмадим бу кария чолга нимаси ёкмади хеч ким билмайди. Факат эшитишим буйича,карияни узи келинига куз олайтирмокчи булган. Келинидан аччикгина жавобни олган. Бунга чидолмасдан келинига тухмат килган.
Мана шундан кейин келин кетгач,угли куп ичадиган булиб колган. Бир утиришда дустлари билан туйиб ичганда,Сирдарёга чумилишга боришган. У пайтлари Сирдарё хозиргидек булмаган. Суви куп ва тез окар булган. Худди мана шу кун чукиб кетиб улган. Маст каллада дарёни нариги киргогига сузиб утмокчи булган. Сирдарё эса айтишларича маст одамни ёмон кураркан. Хам ичмасдан хушёрлик пайтида сузиб утишни узи амримахол. Оким жуда тез булган. Кейин уни топиб дафн килишган.
Унинг онасини эса акли заифлар шифохонасига ёткизишган. Узига узи бир нарсаларни гапирадиган булиб колган. Хам эридан жуда хам куркарди. Баъзи пайтлари кулини кутарса бечора писиб кузлари пирпираб коларди. Куп хотинини урарди бу кария чол. Таёкни зарбидан огриб хафталаб ётиб коларди уринидан туролмасдан. Мана шунака одатлари хам бор эди бу чолни. Лекин куринишидан,мулойим,бечорагина куринарди. Хаммани унга рахми келади.
Кичик угли мени укамни тенгдоши. Бошка бошка мактабда укишган лекин. Углим рус мактабда,уни отаси тожик мактабга берганди углини, 3 мактабга. Лекин кичик угли жуда ажойиб йигит. Хакикатни гапирадиган,орли йигит. Бу отадан кандай бу угил булган хайронман. Балки онасига тортгандир. Онаси жуда яхши аёл эди. Огиргина,уялчанг,хеч качон хеч ким билан айтишиб гап талашмаган. Тонг сахардан тандирга иссик нонлар пиширарди. Эри уйда булмаса иссик нон билан кушниларни мехмон киларди. Хеч кимни хафа килишни истамасди. Бу вокеалардан хабар топган эри уни шунаканги дуппослаб, урдики асти куверасиз. Эри ,хар хамир килганда улчаб ун берадиган булди.
Харбий хизматдан сунг кичик угли бир кизни севиб колади. У киз жуда яхши,иболи инсон. Отаси эса узини укасини кизини келин килмокчи эди.
-- Бойлик бизни уругимиздан бошкага кетмаслиги керак,уша кизга уйланасан,мен айтган кизга уйланмасанг уйдан хайдаб юбораман !- дерди.
Ха шу учун угли кетиб колди уйдан. Отасининг дуосисиз уйланди. Конуний никохдан утиб, кейин рафикаси билан Россияга кетиворди. Айтишларига караганда,угли катта иш бошлаб ,иш билармон булиб кетибди. Бу вокеадан сунг онаси тоза утириб колди. Шу туришда урнидан турмади. Ярим йилдан сунг хаётдан куз юмди. Тазиясига келган угилни ота уйга куймади. Факат бакирарди,онасини улимига кичик углини айбдор хисобларди.
Лекин хотинини улишига сабабчиси кари чолнинг узи эди . Хотинига эндигина 50 ёшда эди. Ун ёшга кари куринарди.
Мана шу учун хозир ёлгиз яшайди. Угилларини хам,набираларини хам,хаттоки шунча карашган кушниларини хам тан олмайди. Бу ёшдаги кариялар масжидларга,набираларининг мехрига туйиб карилик гаштини суриб юришибди. У эса бозорма бозор юрибди.
Унинг ховлисида зардоли,
шафтоли, анжир,анор,каби мевали дарахтлар мавжуд. Куни буйи шу дарахтларга караш билан утади. Узимларни хар бир бошини хали ширага кирмасдан когозли халтачалар кийдириб чикарди. Кушлар емаслиги учун.
Худо курсатмасин мободо бирорта бола уни богига кириб колса, канчадан канча хакоратли сузларни айтиб,гурдан олиб гурга тикарди. Бозорда хар куни савдо килади,бунча пулни нима килади,каерга куяди бу ёлгиз Аллохга аён.
Уйида хатто телевизори йук. Кушнилар пул йигиб телевизор оберишганди. Уни хам сотиб юборди.
Кишда бир узи зеримайдими. Ямокларини куриб кушнилар янги чопон олиб беришганди, у булса сандикка тикиб куйибди киймасдан.
Уни олдига боришни тавсия килмасдим. У одам исини ёктирмайди. Нарсаларимни угирлаб кетади деб куркади.
Эрталаб бозорга бордим. Чолни курсам албатта сухбатлашаман,бундай булиб кетишига нима сабаб булганини сураш ниятида. Лекин анча кутдим бугун келмади. Пулларини каерга куяётгани хам кизик. Топиб олсам хам омасдим. Улим бир куни келиб жонини хам олиб кетади.
Бошка курмадим у чолни. Узим бошка шахарлик булганим учун уйимга кетдим.
Орадан мана икки йил утиб,йулим яна уша шахарга тушди. Мен бирдан Умар бобони уйига бордим. Мени якин инсонидай кутиб олди. Кучоклашиб куришдида ,кейин мехмонхонага бошлади. Хол ахвол сурашиб булгач ,бир пиёла чой ичдик ,кария чолни БОБОни курмокчи булиб уни олдига боришга чогландим. Умар бобо бошини чайкаб:
-- Ука ,утиринг ,шошилманг. Кария утган йили бандаликни бажо келтирганди.
......Бир икки кун БОБО куринмай колди. Одатда хар тонг узин чупни олиб,меваларни дарахтдан уриб туширар, ерга тушган меваларни яхши эзилмаганларини ажратиб копга соларди. Копларни эшагига ортиб бозорга сотгани олиб кетарди.
Мана икки кундан бери йук. Кушнилар хавотир олиб деворидан ошиб ховлисига кирса, кария чопини кийганича чорпоя устида улиб ётарди. Унинг кулида конвертга солинган хат бор эди. Ёнида эса газетага уралган хатлар дастаси турарди. Бу хатлар бу хаётда тирик яккаю ёлгиз углидан келган эди. У бу хатларга жавоб ёзганми йукми бу бизга коронгу эди.
Углига телеграмма жунатдик. Одатимизга кура ,майитнинг танаси совумасдан,кун ботиш вактигача булганда дафн килиниши керак эди. Лекин кария икки кун улиги совуб ётган. Углини кутдик. Дафн маросимига угли катта набираси билан келди. Хеч ким уларни айблаб гапиришмади. Хамма билишарди угли бир неча маротаба келиб олиб кетишга чогланганда ,хаттоки гаплашишни хохламаганликларини. Лекин нимагадир хатларини саклаб куйган экан. Демак оталик мехридан озгина булса хам сакланиб колган экан.
Набираси уйни йигиштираётиб, бобосининг чопонига суриниб кетади ва:
-- Дада, каранг чопонга нима тикилганини. !- деди.
Ямокларни тиккан ипи менимча тер таъсирида чириб сутилганди. Ямокни олиб куришса ,ичида юз сумлик пуллар турт бурчак шаклда тахланиб турарди. Угли хайрон булиб,хамма ямокларни кайчи билан кесиб чикди. Хаммасини ичида шундай пуллар туртбурчак шаклда мавжуд эди. Мана йиллар давомида топган пулларини каерга куяркин деган саволимизга жавоб. Мана нима учун у ямоклардан иборат эски чопонини ечмасдан кийиб юраркан. У узи билан бойликлари сакланган сейфни бирга олиб юраркан.
Угли бир уюм булган пулларга дахшат билан бокиб турарди. Бу ерда канча пуллар бор экан. У бир умр ,улмасдан яшашни хохлаганмикан. Уша пайтлари юз сумга 20 кг гушт берар эди. Нега бу пулларни саклаб юрган,ёки мана шу чопони билан бирга кумишади деб уйлаганми.
Уни шу саволлар тинчлик бермасди. Нафаси кисилиб,ташкарига чикди ва чорпояга утирди. Ха уша зардоли(урик)дарахтининг тагига куйилган чорпояга. Шу дам хаёли узок утмиш яъни болалик чогига чорлади. Бир куни дусти билан келишиб,дарахт устига чикади. Зардоли олиб синфдош кизларни мехмон килмокчи булиб.
Отасининг дахшатли бакиригидан сунг йикилиб кетгудай булиб,тезгина дарахтдан тушишади.
-- Дархол туш дарахтдан. Хеч качон мени рухсатимсиз мени дарахтларимга чика курма!- дейдию уртогини олдида тасма билан роса савалайди.
Мана шу вокеадан кейин отасини емон куриб колади. Ушанда дустини олдида жуда хам уялганди. Лекин барибир хам Ота ,жуда кайгурди.
Урнидан турдида уй ичкарисига кирди. Бу бойликларни нима килиш керак? Девор полкасида узи езган хатлар уюмини курди. Уларнинг бирортасига хам жавоб ёзилмаганди. Угли эса канчалик интик булиб кутарди. У хатларни олдида, хатлар орасида бир когозга кузи тушди. Бу отасининг улим олдидан ёзилган хати эди. У мактубда куйидаги сузлар ёзилган эди.
※ Салом углим. Мен биламан мени дафн маросимимга келасан. Сен доим магрур ва кек саклайдиган бола эдинг. Мен сизларни хеч качон севмаганман. Онангни хам хеч качон севмаганман. Ёшлигимда мен бир кизни севардим.
Лекин уша севган кизимни ,бошка кишлокка , карзлари эвазига бир чолга эрга бериб юборишди. Балки мана шу учун сизларни севмагандирман. Факат у хакида уйлардим. Уни болаларини сизлардан кура купрок яхши курганман. Лекин у хам улди. Сени онангдан хам олдин улиб кетди. Мен узим хам билмайман,нима учун керак менга бунча пуллар. Улар чопонимни ямокларини ичида тикилган. Уша аёл тирик вакти мен унга ва унинг болаларига ёрдам берар эдим. Мен уни хозир хам севаман. Хохласанг бу пулларни узингга ол, хохласанг таркатиб бер! Менга уларнинг кераги йук энди. Хайр углим. Мени кечиролсанг кечир,узинг учун хам,Онанг учун хам...мендан рози бул углим!※
Пулларни хамасини угли Отасининг номидан болалар уйига топширди. Уйни сотишни хохламади. Хозир бу уйда бир ёлгиз кари кампир яшайди. Менимча бу уй ёлгиз колганлар учун...
Менга кайгули чехраси билан Умар бобо караб куйдида ,сухбатини якунлади.
Ха азизларим,нима булсаям охирини,охиратимизни берсин. Ёшликда барча кийинчиликлар утиб кетади,лекин кариганимизда жуда билинади. Охиратимизни яхши булиши учун эса каримасдан ,ёшликдан бошлаб,куп савоб ишлар килайлик, Аллохни олдидаги фарз ва карзларимизни чиройли килиб бажариб,доим пок кунгил ва пок ниятда булайлик.
Крик Души Шухрат.
Присоединяйтесь к ОК, чтобы подписаться на группу и комментировать публикации.
Комментарии 1