Шайтанат 5-китоб.(3 кисм)
I боб
1
- Менинг бу дунёда хали хаким куп, - деди Асадбек, бошини кутармай, - хакимни тулатиб олмагуним-ча кетмайман, бу дунёдан. Сен яшаш учун тугилган булсанг, мен касос олиш учун келганман.
Зулм учкунлари сачраб турувчи бу гап Жалил учун янгилик эмас эди. Эллигинчи йилнинг биринчи куни-да дустининг совукдан кукариб кетган лабларидан учган: «Мен уларнинг хаммасини улдираман!» деган ахани у унутмаганди. Ушандан бери касос олажаги хакидаги гапни Асадбекдан куп эшитган, бир куни хатто «Сен бахт излаб умр кечирмадинг, касос умиди-да яшадинг, уч илинжида нафас олдинг», деб дангал айтган хам эди. Аввалгиларидан фарк этувчи х,озирги гап охангидаги ёвузлик Жалилнинг вужудига минглаб игна каби санчилиб, сескантириб юборган булса-да, дустининг рух,иятини инобатга олиб, жавобдан узини тийди. «Мен бир нарса десам оловга мой куйгандай булиб колмай, узингиз насихат килиб куйинг» деган каби Мухиддин отага каради. Мухиддин ота бу карашнинг маъносини англади, бирок дарров сух,батга кушилмади. «Гапининг давоми бордир», деган уйда Асадбекдан садо кутди. Асадбек бошка гапирмади.
Мухаддин отанинг назарида Асадбек фарзандининг вафотидан кейин тилидан учаётган сузларига эътиборсиз булиб колгандай эди. Гуё фожиа зарбаси биринчи галда сузларга посбонлик килувчи аКани янчиб ташлаганди. Шунинг натижасидами, у айтажак сузларига хожа эмас, айтилганларига кул булиб колган эди. Айникса, Асадбекнинг «Худо би-лан шартномам бор: энди мен унинг уйига кадам бос-майман, у меникига кирмайди», деган гапи ушанда Мух,иддин отанинг юрагига бигиз булиб санчилган, орадан бир неча хдфта утганига карамай, тиг азоби халигача кутарилмаган эди. Асадбек-ку тавба килди, лекин Худо кечирдимикан? Албатта, Мухиддин ота мехрибон Аллох,нинг тавбани кабул этишидан умидвор. Тавбанинг тилда айтилиши кифоя килмаслиги, амалда х,ам гунохлардан тухташи лозимлигини билгани учун калби хотиржамликни йукотган. Хатто уч-турт марта саждага бош куйган пайтида Асадбекнинг уша гапи ёдига тушиб, танасидан жон чикиб кетгандай туюлган эди. Кечалари тахджжуд намозини укиб булгач, кузларида ёш билан Яратганга илтижо килиб, дустининг зурриётини авф этишини суради...
Асадбекнинг х,озирги гапи аввалгиси каби куфрона тарзида жарангламади. Жарликка кулаётган одамни билагидан ушлаб толиккан киши жисмонан кийналса, Мух,иддин ота рухан азобда эди. Хозир дардига банди Асадбекка ачиниш билан караб, Абдурахмон табибнинг гапини беихтиёр эслади. Туй арафасида боришганда, намоздан сунг табиб: «Худди шу ерда утириб, инимиздаги рух, хасталигининг чекинмогига умид килиб эдик. Умидимиз сароб булиб чикибди. Инимиз зулмни аввалгидан кучлирок холда касб килибдилар. Ожиз иймонлари янада ожизлашибди», деганда Мух,иддин ота «Замон буларнинг тилини х,ам, дилини хам тош килиб куйган... На илож...хархалда Аллохдан умидимиз бор...» деб жавоб кайтарган эди. Бу гап Абдулхамиднинг улимидан олдин айтилган-ди. «Отамлатсанг отамлатгин, бутамлатмагин», деб кетганлар бу айриликнинг иймонни янада сустлаш-тириши мумкинлигини хам инобатга олганмидилар.
Айрилик синовига дуч келганда Аллох,га интилмай, юз угирганларни эртага нима кутяпти?
Мух,иддин отанинг юраги кизиб, беихтиёр урнидан турмокчи булгандай кимирлаб куйгач, Асадбек унга каради. Мухиддин ота ичида ёнаётган вулкон оловига чидаб, одатига хилоф килмай, ох,исталик билан, худди узига-узи насих,ат килаётгандай суз бошлади:
- Хаёт - бешик ва тобут орасидаги тор бир йул ва йулчиликдир. Дунё хдёти сунгсизлик ичида бир совун купиги кабидир. «Инсонлар идрок килган х,аёт нимадан иборат?» деган саволга ернинг зах,и ва кабр тош-ларининг каттиклиги энг тугри жавоб булур эди. Шундай экан, нафсоний орзулар ва вужуд йулида утган умрнинг маъноси нима хам булур эди? Бутам, касос деганингиз нафсоний умиднинг бир кирраси, холос. Кирраси кескир тошни кулга олсангиз, х,еч булмаса бармокларингизни конатади...
- Китобларда зур нарсаларни ёзишади-ю... лекин китобнинг гапи бошка, х,аётнинг х,икмати бошка.
- Фикрингиз галат булди, бутам. Сизга карши бах,с очмайман, чунки сиз узингизни х,аётда куп адолатсизлик курганлардан бири деб хисоблайсиз. Сизга ухшаганларнинг фикрини узгартириш кийин. Лекин бошларига адолатсизлик дули ёгилган факат сизгина эмассиз, буни хам хисобга олишингиз керак. Бу дунё-да текин нарса йук. Хамма нарса учун хак тулаш керак. Хусусан, киши узининг рохати ва фарогати бадалига хамиша тулов тулаб туриши зарур. Сиз учун бу кунларда бу туловнинг номи - сабрдир, бутам. Одам боласи касос олгани эмас, Аллох белгилаб куйган синовлардан утиш учун тугилиб, яшайди. Сизу биз яшаётган олам касос эмас, синов дунёси. «Касос -Х,акдандир», дейилган улуг Китобда.
- Китобда нима деганини билмайман, лекин менинг такдиримга касос ёзилган экан.
Бу гапдан кейин Жалил чидаб туролмади. Мухиддин отанинг насиадтомуз х,илм оханги кайсар дустини инсофга келтира олмаслигини англаб, узининг синалган одатини ишга солди: аввал курагига енгил шапати урди. Гам юкидан эзилиб утирган Асадбек кутилмаган бу шапатидан чучиб тушди. Дустига «Жиннимисан!» деган маънода каХрли нигохини кадашга улгурмай, Жалил гапини бошлади:
- Такдирингга касос ёзилганини сенга биров айтдими?
Асадбек ошнасининг ташланишидан осонрок кутулиш максадида «Х,а, айтди», деб куя колди. Бошка мавзу булганида Жалил эхтимол, шу жавобга каноатланиб, гапини бас килиши мумкин эди. Лекин кандайдир балолардан огох, этаётган касос ахди сабрга урин бермади.
- Кайси ах,мок айтди шу гапни? - деди бу сафар овозини сал баландлатиб.
- Сенга ухшаб ишларимга бурнини тикаверадиган ах,мок камми бу атрофда?
- Кани, уша ах,мокнинг биттасини айт-чи? - Жалил шундай деб дустининг курагига яна бир шапати туширди.
- Танимайсан, битта фолбин айтган.
- Сен... хали фолбинга бордингми?
Асадбек уйламай гапириб юбориб, арининг инини кавлаб куйганини англади. «Ёлгон айтдим», деса яна гап чувалашишини билиб: «Манзура борган экан», деб куя колди. Жалил Мух,иддин отага каради:
- Гапини эшитдингмизми? Хотини фолбинга борибди, - Мухиддин отадан жавоб кутмай Асадбекка каради: - Ростдан борибдими?
- Ростми ё ёлгонми, ана, узидан сура.
- Агар ростданам фолбинга борган булса, ишинг чаток ошнам, хотининг талок булибди, бошкатдан никох, укитишинг керак.
- Булди кил, аклингни уша домлаларингга бориб ургат! - деди Асадбек кескин тарзда.
- Ота, бу бутангизга бир нима денг. Эсини йигиб олеин. Оркалаб юрган гунохлари хам етарли, энди никох,сиз хотин билан...
- Булди кил, деяпман!
Икки ошнанинг бах,си чукурлашиб, жанжалга ай-ланиб кетиш эхтимоли борлигини сезган Мух,иддин ота гапга аралашди:
- Фолбинга бориш дуруст одат эмас, бутам, фолбинга ишониш иймон сустлигидан.
- Дангалига «кофирлик», деяверинг. Бунингиз «иймон сустлиги»ни тушунмайди.
- Бутунлай кофирга чикарманг, - Мух,иддин ота шундай деб, Жалилга норози караганича бош чайкади. - Айнан мана шу ишлари кофирларга хос булибди. Агар астойдил тавба килсалар, инша Аллох,, гунохлари кечирилади.
- Никохчи? - деди Жалил бетокатлик билан.
-Никохми?.. - Мухиддин ота нимадандир истих,ола килдими ё узи хам бу масаланинг ечимини аник билмасмиди, дарров жавоб бермади. Бундан ажа-бланган Асадбек унга тикилганича жавоб кутди: -Х,амонки, банда кофирнинг ишини килган булса, никоей бузилади, деган хукмни эшитганман. Аммо фатвога ожизман, уламолардан сураб билиш керак. Агар улар «никох, кайта укилиши керак», деган хукмга иттифок килсалар, начора, буйсуниш лозим. Бу бир адашиш холос, фожиа эмас.
- Сиз шунака дейсиз-у, бунга ухшаган калтафахдолар фолбинларга тинмай бориб юришибди-да,
сал бошкачарок туш куришса хам югуришади. Бунинг гунохлигини сиз билан мен айтиб турмасам, бошларига
балолар орттириб олишади. Булар фолбин нима, сехр нима билармиди? Хатто Сулаймон алайх,иссалом
х,ам сехргару фолбинларнинг шурини куритганлар, тугрими?
Жалил бу гап билан нимани назарда тутаётгани-ни яхши англамаган булса-да, Мухиддин ота унинг шаштини кайтармаслик учун аста бош иргаб куйди. Жалил буни тасдик ишораси сифатида кабул килди, гуё ота «Гапираверинг бутам, айни х,ак сузларни баён киляпсиз», дегандай булиб, Асадбекка тикилганича ваъзхонлигини давом эттирди:
- Уша замонларда Сулаймон алайх,иссаломнинг атрофларини сехргарлар уРаб олишган. Сенга
ухшаган довдир-совдирлар Худога ишонмай, уша шайтонларнинг найрангларига эргашишган. Шун-
да Сулаймон алайхдосалом сехргарларнинг китобларини кулларидан тортиб олиб, тахтларининг тагига
кумдириб ташлаганлар. Сулаймон алайх,иссаломнинг улимларидан кейин жинлар тахт тагини кавлаб китоб-
ларини олволганлар. Нодонларнинг уларга сигиниши камлик килиб, Бобил шах,ридаги икки фариштанинг
сеХоларига амал кила бошлашган. Улардан биттасининг оти Х,орут, иккинчисиники Морут булган. Ота,
тугри гапиряпманми? Янглишсам, узингиз тугрилаб куйинг. Х,орут билан Морут фаришта булгани тугрими, ё малоика булишганми?
Мух,иддин ота бу саволни эшитиб, Асадбекка бир караб олгач, мийигида кулимсиради.
- Бутам, «фаришта» хам «малоика» хам бир маъно-да. Унака десангиз хам, бунака десангиз хам маъкул, адашмайсиз. Факат Хорут билан Морутнинг фаришталиги хусусинда уламолар орасида бах,с бор. Купчилик уламо фаришта, деган фикрга иттифок килишган. Биз каби илмсиз бандаларга шуни билиш кифоя.
- Буни узим хам билардим, лекин бир пайтавафах,м мени енгмокчи булди-да.
- Илм саёзлигидан кутула олмаган биз каби бан-далар учун бах,слашиш дуруст эмас, окибатда кулгига колишимиз мумкин. Шунинг учун, бутам, сира бах,слашманг.
Мухиддин ота Жалилни таниганидан бери унинг одатларини зимдан кузатиб, феълини тушуниб колган эди. Каердадир, кимдандир эшитган ривоятми ё афсо-нами узига манзур булиб колган булса, охиригача айт-магунча тухтамаслигини билгани учун ортикча гапдан узини тийди. Асадбек эса «бу чала мулланинг гапи отага ёкиб колди шекилли», деб уйлаб, ошнасини гапдан тухтатмади. Унинг сукут саклаши Жалилга илхом бериб, гапини давом эттирди:
- Хорут билан Морут одамларнинг гунох, ишларини кузатиб, уларга таъна тошлари отганларида
Худо уларга караб «Инсонларга берилган нафс сизларга х,ам берилса, сизлар х,ам ушаларга ухшаб исён-
да буласизлар», деди. Иккала фаришта х,ам Худонинг бу гапига кушилмай: «Агар бизга нафсни голиб
килганингда хам биз харгиз исён этмасмиз», деб катта кетишди. Шунда Алл ох, таоло уларга нафсни голиб
килиб, синамок учун ерга туширган экан. Улар ерга тушиб олишгач, халкнинг тепасига кози булиб, хукм
сураверишган. Шунда Аллох, таоло синаб куриш максадида бир аёлни шикоят билан уларга юборди. Бу
аёл них,оятда сох,ибжамол экан. «Нафсни берсанг х,ам исён килмаймиз», деб катта кетган Х,орут х,ам Морут
х,ам унга махлиё булиб, ваъдаларини унутди. Хотин билан кушилгилари келди.
Хотин уларнинг талабини эшитиб, «шартим бор», деди-ю, арок ичишлари-ни талаб этди. Арокни ичиб, хотинга якинлашмокчи булганларида бир одам пайдо булиб, йулларини тусди. Бу одамни шартта улдирдилар. Улдирдилар-у, хукумат олдида жиноят килганларини билиб, жазоланишдан куркдилар. Талвасага тушиб турганларида шайтон хукумат одами киёфасида пайдо булиб: «Агар бутга сигинсаларинг сенларни жазодан куткариб коламан», деди. Улар жонларини саклаб колиш учун бутга сажда килдилар. Ушанда Аллох, таоло уларни фаришталик мартабасидан туширган. Кейин ё бу дунё ё у дунё азобидан бирини танлашни айтди. Улар гунохатри учун бу дунёда азоб чекишни танладилар. Улар Чох,и Бобил деган жойда сочларидан осилган халатда азоб чекарканлар.
Шу ерга келганда Асадбек чидаб тура олмади:
- Бориб куриб келдингми уларни? Рах,минг келмадими, азобдан куткариб куя колмабсан-да! - деди захархандалик билан.
- Худонинг ишлари гапирилаётганда бунака май-навозчилик килма. Мен домлалардан эшитганимни айтяпман.
Жалил нафсга тааллукли х,икмат Асадбекка х,ам тегишли эканини уйлаб курмай, бу гаплар эсига тушиб колгани учунгина айтган эди. Жалил уйламагани билан Асадбек узини исён килганлар каторида куриб, гашланди-да:
- Х,а, узи шунака булади: кур ушлаганини, кар эшитганини куймайди, - деб мингирлади.
- Кур десанг х,ам майли, кар десанг х,ам, чала мулла десанг х,ам кунавераман. Мен арабча х,арфлардаги зеки китобларни укиёлмаганимдан армон киламан. Укиёлганимда...
- Укиёлмаганинг х,ам яхши, - деди Асадбек унинг гапини узиб, - булмаса мияларимизни ачитиб ташлардинг.
-Сен...
- Энди бирпас жим тур, отам билан маслахатлашадиган гапим бор.
- Бупти, мен кетдим.
- Бирпас жим утир, дедим!
Кунгли огриб урнидан турмокчи булган Жалил дустининг бу жеркишидан сунг амрга итоат эта колди. Асадбек эса Мухиддин отага караб гап бошлади:
- Сабр килиш керак, деяпсиз, тугри, бундан бошка чорам хам йук. Сабр киляпман. Лекин барибир кунглим тулмаяпти. Ойимнинг бир ёнларида Саман-дар, яна бир ёнларида Хамид углим. Узим боргуним-ча адамни олиб келиб куйишим керак. Шунда жамул-жам булиб ётамиз. Илтимос, мусулмончиликка тугри келмаса хам мени бу йулдан энди кайтарманг.
- Бутам, агар кунглингиз тулмаётган булса, на чора, бориб олиб келиш керак.
- Мусулмончилик йул берадими, ахир?
-Мусулмончиликнингкаршилиги йук... Маргилондаги махалламизда бир авлиёнинг кабри буларди. Иигирма туккизинчи йилнинг кузида эди шекилли, кайси бир болшевик бадбахтнинг бузук бошига шу зиёратгох,ни бузиш ишки тушган экан. Халк кутарилса хам тракторини тираб куйди. Шунда аклли одамлар маслах,атлашиб, мурдани кучиришга иттифок килишди. Дурадгорлар алохада тобут ясашди. Суякни лахаддан олиб, яна кайта кафанлашди. Кейин кайта жаноза укилиб, кабристонга куйилди. Тумонот одам тобутни бир марта кутаришга илхак булган эди. Жанозанинг би-ринчи сафидатурганларни битта куймай олиб кетишди. Жанозани дадам рахматли укиган эдилар...
Хотин уларнинг талабини эшитиб, «шартим бор», деди-ю, арок ичишлари-ни талаб этди. Арокни ичиб, хотинга якинлашмокчи булганларида бир одам пайдо булиб, йулларини тусди. Бу одамни шартта улдирдилар. Улдирдилар-у, хукумат олдида жиноят килганларини билиб, жазоланишдан куркдилар. Талвасага тушиб турганларида шайтон хукумат одами киёфасида пайдо булиб: «Агар бутга сигинсаларинг сенларни жазодан куткариб коламан», деди. Улар жонларини саклаб колиш учун бутга сажда килдилар. Ушанда Аллох, таоло уларни фаришталик мартабасидан туширган. Кейин ё бу дунё ё у дунё азобидан бирини танлашни айтди. Улар гунохатри учун бу дунёда азоб чекишни танладилар. Улар Чох,и Бобил деган жойда сочларидан осилган халатда азоб чекарканлар.
Шу ерга келганда Асадбек чидаб тура олмади:
- Бориб куриб келдингми уларни? Рах,минг келмадими, азобдан куткариб куя колмабсан-да! - деди захархандалик билан.
- Худонинг ишлари гапирилаётганда бунака май-навозчилик килма. Мен домлалардан эшитганимни айтяпман.
Жалил нафсга тааллукли х,икмат Асадбекка х,ам тегишли эканини уйлаб курмай, бу гаплар эсига тушиб колгани учунгина айтган эди. Жалил уйламагани билан Асадбек узини исён килганлар каторида куриб, гашланди-да:
- Х,а, узи шунака булади: кур ушлаганини, кар эшитганини куймайди, - деб мингирлади.
- Кур десанг х,ам майли, кар десанг х,ам, чала мулла десанг х,ам кунавераман. Мен арабча х,арфлардаги зеки китобларни укиёлмаганимдан армон киламан. Укиёлганимда...
- Укиёлмаганинг х,ам яхши, - деди Асадбек унинг гапини узиб, - булмаса мияларимизни ачитиб ташлардинг.
-Сен...
- Энди бирпас жим тур, отам билан маслахатлашадиган гапим бор.
- Бупти, мен кетдим.
- Бирпас жим утир, дедим!
Кунгли огриб урнидан турмокчи булган Жалил дустининг бу жеркишидан сунг амрга итоат эта колди. Асадбек эса Мухиддин отага караб гап бошлади:
- Сабр килиш керак, деяпсиз, тугри, бундан бошка чорам хам йук. Сабр киляпман. Лекин барибир кунглим тулмаяпти. Ойимнинг бир ёнларида Саман-дар, яна бир ёнларида Хамид углим. Узим боргуним-ча адамни олиб келиб куйишим керак. Шунда жамул-жам булиб ётамиз. Илтимос, мусулмончиликка тугри келмаса хам мени бу йулдан энди кайтарманг.
- Бутам, агар кунглингиз тулмаётган булса, на чора, бориб олиб келиш керак.
- Мусулмончилик йул берадими, ахир?
-Мусулмончиликнингкаршилиги йук... Маргилондаги махалламизда бир авлиёнинг кабри буларди. Иигирма туккизинчи йилнинг кузида эди шекилли, кайси бир болшевик бадбахтнинг бузук бошига шу зиёратгох,ни бузиш ишки тушган экан. Халк кутарилса хам тракторини тираб куйди. Шунда аклли одамлар маслах,атлашиб, мурдани кучиришга иттифок килишди. Дурадгорлар алохада тобут ясашди. Суякни лахаддан олиб, яна кайта кафанлашди. Кейин кайта жаноза укилиб, кабристонга куйилди. Тумонот одам тобутни бир марта кутаришга илхак булган эди. Жанозанинг би-ринчи сафидатурганларни битта куймай олиб кетишди. Жанозани дадам рахматли укиган эдилар...
- Биз хам шундай киламиз булмаса... Факат... тумонот одам булмайди, биринчи сафдагиларга биров даф килолмайди.
- Ахдингиз катьий булса, бирга борамиз... Абдужалил ошнангиз билан учовлон бориб кела коламиз.
Бу тадбирда узининг иштирок этишини Мухиддин ота тилидан эшитгач, Жалил эътироз билдира олмади.
Бу режани амалга ошириш пайсалга солинмади. Асадбек yша куниёк Козловга кунгирок килиб ниятини билдиргач, йулга отланишди. Хонгирейнинг улимидан сунг Красноярга кайтган Козлов лозим булган барча ишларни амалга ошириб куйган эди. У насороларнинг одати буйича ялтиллаб турган тобут ясаттиргани билан, мусулмонлар одати буйича кафанлик шартлигини х,исобга олмаган эди. Асадбек-ку, бунака одатлардан бехабар, хатто барчага акл ургатувчи Жалил хам буни уйламаганди. Мух,иддин отанинг тугунча кутариб олгани иккала ошнани ажаблантирган булса-да, «узларига керакли бирон нарсадир», деб куя колишганди. Тугун ичида кафанлик борлиги махкумлар кабристонига борилганда маълум булди.
Йигитлари кабрни ковлашаётганида Козлов Мухиддин отани четга чорлаб секингина: «Тобутга солиб кумишганмиди?» деб суради. У пайтларнинг хожа-лари «халк душманлари» деб хорлаётган одамларига тобутни раво курармидилар? Насоролар тобутсиз, мусулмонлар кафансиз ва лахадсиз ётибдилар бу ерда. Мухиддин ота биродарининг юзини дарахт пустлоги билан ёпиб, х,ашак билан кафанлаган эди. Ёнидаги малла йигитга буларни гапиргиси келмади. Саволига жавобан аста бош чайкаб, «йук» ишорасини килди. Козлов янада пастрок овозда: «Суякни олаётганимизни Бек курмай куя колсин», деди. Мух,иддин ота х,ам шуни уйлаган эди. Маъкул ишорасини килиб, Асадбекка якинлашди-да, кулидан ушлади:
- Бутам... - деб максадни англатмокчи эди, лаблари титраб, гапдан тухтади.
Асадбек угирилиб, унинг намланган киприкларига кузи тушди-ю, нима демокчи булганини англади.
- Мени кайтарманг, - деди йигламсираб. - Жон бераётганларида угил булиб ёнларида утирмаган эдим,
лахадга куёлмаган эдим. Энди йулимни тусманг, уз кулим билан олай...
Жалил хам дустини четрокда туришини иста-ган эди. Асадбекнинг гапидан кейин у хам жим колди. Иигитлар суякка кадар ковлашгач, юкорига кутарилишди.
Асадбек пастга тушди. Отасининг суякларини гуё куз ёшлари билан ювди. Суяклар юкорига олингач, Мухиддин ота авайлаб ювиб, кафанлади...
Юртга кайтишгач, Асадбек айтганидай булиб, одам тупланмади. Лахадга узи тушиб, кафанланган суякларни куйди... Куя туриб нимкоронги лахадга олазарак караб олди. Гурковга иш буюраётганда «лахадни кенгрок кавла, вакти келганда мени хам шу жойга куясан», деб тайинлаган эди. Лахад асли кандай хджмда кавланишини билмаса хам, назарида гурков буйрукни бажаргандай туюлди. Узининг якин ора-да шу жойда ётишини тасаввур килди-ю, куркувдан юраги тухтаб колгандай булди. Баданига муз югурди. «Бу дунёда х,еч кимдан ва х,еч нимадан куркмайман, касос олмагунимча улмайман», деб катта кетадиган одам бу онда куркди.
Одам зотининг табиати ажаб-товур: х,ар кадамда хавотир ва зулм таъкиб этадиган ёруг дунёда куркмай яшайверади, хеч кандай тахдид йук лах,адда тинчгина ётишдан эса куркади... Чув-риндини кумишганида «Бу ер менинг жойим эди, Мах,муд укам. Сен келдинг. Ёнингда яна бир жой бор...» деб уйлаганида хам, узига мулжалланган жойга угли куйилаётганида «бу жой меники эди!» деб фарёд урганида хам х,озирги дахдцатни х,ис килмаган эди. Юкорида турган Жалил дустининг харакатсиз туриб колганидан хавотирланиб, мех,рибонлик охан-гида «Асад!» деб чакирди. Пастдан овоз булмагач, баландрок овозда чакириб, «Булди энди, чикакол», деди. Дустининг овози Асадбекнинг жонини кайтаргандай булди. Х,Ушига келиб, кафан устини мехр ва укинч билан силагач, тепага кутарилди. Унинг окариб кетган, тер куйилаётган юзига караб Жалил куркиб кетди. Пешонасига богланган ок сурп румолни олиб, дустининг бетларини артди. Асадбек худди ёш бо-ладай муте халда турди. Кейин эгилиб, лахад огзини гувалалар билан узи ёпмокчи эди, Жалил елкасидан ушлаб тухтатди:
- Бу ёги гурковнинг иши, сен тепага чик.
Шундай деб аввал узи юкорига чивди-да, кулини Асадбекка узатди. Асадбек унинг амрига сузсиз итоат этди. Кабр айвони бушашини кутаётган гурков шу захоти сакраб тушиб, уз ишига киришди.
Тупрок тортилди. Абдулх,амиднинг кабри бобоси ва бувисининг гурлари орасида кдлди. Мухиддин ота «Таборак»ни тиловат килиб, фотих,а укигач, урин-ларидан туришиб, огир-огир кадамлар билан юра бош-лашди. Жимгина чикиб кетаверишни маъкул курмаган Жалил гап бошлади:
- «Улим - кутилмаган мех.мон», дейишади. Вакти-соати етганда мех,монни кутиб оламиз-у, биллалашиб шу ерга келаверамиз.
Бу гапни эшитган Мух,иддин ота унга ажабланиб каради:
- Кутилмаган мех,мон, дедингизми? Йу-ук, аксин-ча, кутил ган мех,мон. Фаат биз у ни кутишга, каршилашга яхши тадорик куриш лозимлигини унутиб яшаймиз. Биз унинг ташрифи мукаррарлигини унутмасак, кадамларига пояндоз солиб кутсак, азиз мехмон каби кутган буламиз. Пояндоз деганим бу дунёдаги яхшиликларимиз. Кутилган мехмон шоху гадога бир
хилда муносабатда булади. Унда бу борада айирмачилик иллати йук. Жон бергувчи банда мех,монини
каршилагач, унинг учун энди фоний дунёда фожиа йувдир. Фожиа - мархумнинг ортида колаётган тириклар учундир...
Мух.иддин отанинг х,икматга тула бу гапига эътироз х,ам билдирилмади, жавоб хам берилмади. Кабристондан чикишгач, Жалил яна тилга кирди:
- Шу ерда хайрлашамиз. Хамма уй-уйига.
Асадбек унинг бу килигидан ранжиб, Мух,иддин отага илтимос назари билан каради:
- Келинингиз бизни кутяпти.
- Яна зиёфатми? Мен бормайман, - деди Жалил.
- Жириллайверма. Канака зиёфат? Ярим косадан мастава. Ичсанг ичарсан, ичмасанг жим утирарсан. Ярим соат жим утира оларсан, а?
Жалил дустига жавобан жахл билан кул силтади. Мухиддин ота кулимсираб, икки уртокни муросага келтирмокчи булди:
- Мастава бир бах,онаи сабаб, сух,бат ганимат, бутам, бора корайлик.
- Биласиз-ку, бидъатларга токатим йук.
-Талабни жуда тор олиб юборманг, бутам, диннинг багри кенг. Биродарнинг кунглини олиш сизнинг фикрингизча бидъат булса хам - бидаъти хдсана, яъни ёкимли одат.
2
Кунлар утгани сайин Асадбек Мухиддин отанинг насихатлари буйича янгича хаёт кечира олмаслигига тобора ишониб борарди. Хос йигитларга жавоб бериб юборгани билан болохонасига кузи туш-ганда пойлокчилар «хизмат борми, Бек ака?» деб караётгандай булишарди. Уларга рухсат бериб юбор-ганида уйда келинлар борлигини бах,она килган эди. Кесакполвонга: «Сен билан мени Худо асрайман, деса шу пойлокчиларсиз хам асрайди. Худонинг жонига теккан булсак, атрофимизни икки минг курикчи билан юз катлам килиб урасак х,ам Азроил уларнинг ораси-дан бемалол утиб келиб, жонимизни сугуриб олаверади», деганида дусти: «Худонинг жонига тегмаслик учун одам узини эхтиёт килиши керак. Бу бах,онанг утмайди ошна, кучангга битта уйча курдириб, пойлатаман...» - деб эди. Келинлар кетишди... Уйча курдириб, курикчи куядиган Кесакполвоннинг танаси Москванинг кайсидир ахлатхонасида ириб-чириб ётибди. Калласи эса Асадбекнинг марх,амати билан
лахадга куйилган. Ушанда «илдизимиз битталигини унутаётганга ухшайсан. Билиб куй: сенинг тинчлигинг - менинг тинчлигим, сенинг обруйинг - менинг обруйим», деганди.
«...илдизимиз битталигини...»
Шу гапини куп уйлайди. Илдизнинг битталиги кисматнинг бир эканлигими?
Хонгирейнинг улими хакидаги хабарни эшитганидан кейин кунгил хижиллиги янада ортди. У Хонгирейнинг шунчаки улимини эмас, унинг юрагига уз кули билан ханжар санчишни истарди. Шунчаки ханжар санчиш билан касос шаробидан маст була олмаслигини биларди. Хонгирей узига душман санаган одамининг бошини кесиб, кутига солиб, якинларига «совга» кил иш дан лаззатланарди. Асадбек учун касоснинг лаззати нимада? Дунёдаги энг ёвуз одам килмаган вахдшйликларни килса: Хонгирейнинг кузларини уйиб ташласа, кукрак кафасини ёриб, юрагини сугуриб олса, танасини майда-майда килса хам кунгли ором ололмаслиги узига маълум. У бир нарсани аник хохларди: улим билан рупара келган Хонгирейнинг кузларида талвасани куришни истарди. Асадбекка яхшилик истаган дустлари уни бу лаззатдан хам махрум килдилар.
Хонгирей кандай улим топганини билмайди, бирок, бу улим энди осойишта хаётга эмас, янги фожиалар жарлиги томон йул очганини фахмлаб турар-ди. Бу жарликка узи ёлгиз кулайдими ё йигитларини туплаб, кулфатдан кутулиб коладими?
Асадбек Красноярга бориб келгач, биринчи галда шу масалани ечиш режасини пишита бошлади.
Мух,иддин ота билан Жалилни кузатгач, х,айх,отдай мех,монхонасига кириб, диванга чузилганида Манзура эшикни кия очиб:
- Хали овсиним телефон килувдилар, - деди.
Асадбек Кесакполвоннинг хотини нима максадда кунгирок килганини фах,млаган булса-да, сир бой бермай:
- Нима иши бор экан? - деб суради.
-Билмадим, Хайдар акадан дарак йукмишми?
Каерга кетаётганларини айтмаган эканлар.
- Каерга кетарди? Юргандир дунё ташвишларидан кутулиб, у ёкда ошналари куп...
Асадбек буни худди узига-узи гапираётгандай паст овозда айтган эди. «У ёкда...» деганини Манзура бирорта курортдадир, деб тушуниб бош иргаб куйди. Асадбек каддини кутарди-да, телефон симини ушлаб, узига тортди. Сунг ракамни териб, нотаниш овозни эшитгач, ажабланди:
- Сен кимсан? - деб хотинига караб олди.
Манзура эри телефонда гаплашаётганда кулок солишга одатланмаган эди. Шу сабабли оркасига кайтиб, эшикни ёпди. Телефондаги овоз «Мен сартарошман», дегач, Асадбек сукиниб куйди-да, дагал охангда:
- Кеннайингни чакир! - деб буюрди.
Кесакполвоннинг хотини сартарошнинг якинида экан шекилли, дарров овоз берди:
- Х,а, ким бу?
-Ха, сингилжон, одам танимайдиган булиб кол-дингми? - деди Асадбек пичинг билан.
- Вой, Бек ака, сизмидингиз? - Хотин шундай деб салом берди-ю, бидирлаганича х,ол-ахвол сурай кетди. Гал Манзуранинг ахволини сурашга келганда Асадбек унинг гапини булди:
- «Опажоним», дейсану холидан хабар олмайсан. Сендака сингилларни бобовларга бериб юбориш керак.
- Вой, хар куни телпон килиб турибман.
- Телпонинг кимга керак? Бу дунёда сендан бекорчирок одам йук, келиб тур.
- Вой, шунака дейсиз-у Бек акажон, уйдан чиколмай колдим. Куёвим килик чикарган, юрагим хар куни така-пука.
- Нима булди?
- Шунча йил индамай яшаган йигит улгур, энди хотинини рашк киладиган булиб колибди.
- Яхши-ку! - деди Асадбек кулимсираб. - Куёвинг энди эркак булибди. Сен индама, куйиб беравер.
- Вой, шунака дейсиз-у...
- Эринг кани?
Тусатдан берилган саволдан хотин гангиб колди. Аслида бу саволни у бермокчи эди.
- Сиз биласизмикин, деб уйловдим, - деди у муж-маллик билан.
- Мен эрингнинг коровулиманми? Уйдан чикаёт-ганида «Каёкка кетяпсиз?» деб сурасанг бирон жо-йинг камайиб коладими?
- Вой, шунака дейсиз-у мен сураганим билан укан-гиз жавоб берармидилар?
«Худо бу хотинни аклдан кисиб, урнига урин икки карич тил берган», Асадбек шундай деб уйлаб, яна унинг гапини кесди:
- Эринг Масковга иш билан кетувди. «Иш битгандан кейин денгиз буйларига бориб уч-турт кун айланиб келаман», девди, телпон килмадими?
-Йук.
-Телпон килса, мен билан хабарлашсин. Шу эр хдппаи халол узингники, эрта-индин узингга кайтиб келади, хавотир олма.
- Кайтиб келмай, гурга борармиди, Бек ака...
Бу гапни эшитгач, Асадбек хайрлашмаёк гушакни жойига куйди-да, овоз чикариб сукинди.
...кайтиб келмай, гурга борармиди...
«Эрининг боши гурда эканини билганида нима дерди? Танаси ахлатхонада ириб ётганидан хабардор булса-чи? Бундай бефаросат хотин билан яшагандан кура гурга боргани х,ам дуруст...» Москвага ке-тиш арафасида бир бева танишларининг уйланишни истамаётганини айта туриб, «кип-кизил ах,мок у! Хотиндан осон кутулганига Худога шукр килиб, битта момакаймокни олволмайдими! Агар хотиним улса, кумиб, мозордан кайтишимдаёк уйимга уйланиб келардим», деган эди. Хотинига улим истаган эди, мозорда колиш узига насиб этди. Хотини эридан ажралганини билса, бир-икки кун йиглаб-сиктагандан кейин нима килади? Битта лакма эр топиб, тегволиш харакатига тушадими... Эрининг унларча ёки юзларча уйнаши борлигини билган хотин умрининг охиригача аза тутиб утирармикин?
Асадбек шуларни хаёлидан утказиб, кунгли гашланганича урнидан турди. Алх,ол беихтиёр равишда Манзураси билан бу хотинни таккослаб, узини омадли эрлар каторига кушди. Эр-хотиннинг узаро бурчларини тугри англаганда эди, узини шунчаки омадли х,исоблабгина колмай, бахтли деб билиб, бунинг учун Яратганга шукрлар килган буларди. Шукр Килмаса х,ам, хотинига булган мех,ри жушиб, кушни хонага чикди. Деразага якин куйилган хонтахта ёнида утириб китоб укиётган Манзура эшик очилиши билан ялт этиб каради-ю, эрини кургач, шошилиб урнидан турди .
- Утир, утиравер, - Асадбек шундай деб унга якинлашди-да, лула болиш ташланган томонга утириб, хотини укиётган китобни кулига олди. Муковасига карамай, тагига чизиб куйилган сатрларга куз ташлади:
«Худога ва Унинг расулларига ихлос билан иймон келтирган ва амрларини бажо келтирган ана шу жа-моалар сиддиклардир. Парвардигор наздида мартабалари улуглар - шахадлардир. Аллох, таоло уларга комил ажр ва иймон нури ато килган. Аммо кофир булганлар ва Бизнинг оятларимизни инкор килганлар дузах асх,обидирлар. Эй муъминлар, билингларки, дунёнинг тириклиги уйин-кулгидир ва зеб-зийнатдир, бир-бирларингиз билан фаХоланишдир, молларингиз ва фарзандларингизни купайтиришдан иборатдир. Бунинг мисли шунга ухшайдики, осмондан ёмгир ёгиб, ерлардан гиёх, кукарса, дех,конлар хурсанд буладилар ва «куп х,осил оламиз», деб умид киладилар. Кейин бир совук шамол келса, хаммасини куритса, бас, барглари саргайиб курий бошлаганини курасан, кейин хаммаси синиб, майдаланиб, сомонга айланади. Дунё-нинг нашъу намоси ана шулардан иборатдир. Аммо охиратдаги ах,вол икки хдпатдан ташкари эмас: бири -каттик азоб, иккинчиси - Аллохдшнг магфирати ва розилигидир. Дунё хаёти одамни алдайдиган лаззатдан бошка нарса эмас...»
Асадбек сах,ифани охиригача укигач, хотинига каради:
- Тагларига сен чиздингми? - деб суради ажабла-ниб.
- Мендан олдин укиганлар чизишибди.
- Аклли гаплар экан: одам умид килган хамма нарса майдаланиб, сомонга айланиб кетади... Ким ёзибди?
- Адаси, сиз Куръони Каримнинг маъносини укидингиз шекилли...
Асадбек Манзурада диний китоблар укишга кизикиш кучайганини, икки куча нарида яшайдиган отинойидан даре олиб, савод чикараётганини биларди. Манзура бу хакда маълум килганда у «Куръон укишни ургансанг сени сукишим мумкин булмай коладими?» деб хазиллашган хам эди. Абдулх,амиднинг вафотидан сунг у купрок Манзурадан хавотирда эди. «Боласининг гамида узини еб, адо килмасайди», деб чучиётган эди. Отинойиникига чика бошлаганини билгач, Ман-зуранинг фарзанд х,ажри азобини енга олишига ишониб, кунгли бир оз хотиржам тортди.
Манзура эрининг китобдан яна укишини истади. Лекин Асадбек китобни унга узатиб, кушиб куйди:
- Бу гапларни овсининг укиши керак экан, одамни алдайдиган лаззатлардан рохатланиб юрибди, эрта-индин хор булиши мумкинлигига калласи ишламайди.
- Адаси, унака деманг, яхши нафас килинг, х,еч ким хор булмасин бу дунёда, - деди Манзура китоб¬ни кулига авайлабгина олиб. У тагига чизиб куйилган сатрларни укиётганида «бизнинг туриш-турмушимиз хакида экан, адамизга укиб берсам буларкан», деб ният килувди. Нияти тезгина амалга ошди-ю, лекин Асадбек укигани билан узига тегишли хулоса чикара олмади.
Бу он ташкаридан овоз эшитилиб, Манзура урнидан турди-да, дераза оша х,овлига каради.
- Вой улмасам, иккита милиса турибди, - деди Манзура хавотирланиб.
- Менинг уйимда милисага нима бор экан, чикиб сура, гапи булса айтсин, - деди Асадбек. Манзура эшик томон юрганда ташкарида иигитлар иуклигини эслаб, каддини кутарди. «Узим чикаман», деб уни остонада тухтатди. Асадбек ташкарига чиккач, Ман¬зура эрига эргашди. Йигитлардан бири салом бергач, эхтиромдан холи совук ва расмий охангда «Асадбекнинг прокуратурага чакирилаётганини» маълум килди.
Белидаги энли камарга кишан осиб олган милиса йигитнинг беодоблигидан газабланган Асадбек бу чорловдан максад нима эканини билолмай уйланиб колди. Аник бир тухтамга келишга фикри ожизлик килиб:
- Бупти, кетаверларинг, вактим булса эртага
утарман, -деди.
- Эртагамас, сизни х,озир етказиб боришимиз керак.
- Мени сенлар етказиб борасанларми, кейин-чи, кейин камайсанларми?
- Бу бизнинг ишимиз эмас, биз сизни олиб бориб топширишимиз керак, - деди иккинчи йигит шеригини кувватлаб.
- Мени танийсанларми, кимлигимни биласанлар-ми? - деди Асадбек уларни жеркиб.
- Танисак-танимасак, биз буйрукни бажаряпмиз. Хозир олиб кетмасак булмайди.
Манзура бир эрига, бир милиса йигитларга караб йигини бошлашга тайёр булиб колди. Асадбекка текканидан бери уйларига милиса бунака бостириб кирмаган эди. Манзура эрини химоя килиб милиса йигитларга бир нима демокка огиз жуфтлаган эди, эрининг каХрли карашига кузлари тукнашди-ю, нафасини ичига ютди.
#Shaytanat5Kitob
Присоединяйтесь — мы покажем вам много интересного
Присоединяйтесь к ОК, чтобы подписаться на группу и комментировать публикации.
Комментарии 1