Աճառյանի ձեռագիրը
Լուսանկարը` ԳԱԹ ֆոնդ, (նամակ՝ Ա. Չոպանյանին, 1943 թ.21.09)
Երբ 1937 թվականին Աճառյանին ձերբակալում են՝ հիմք ընդունելով անգլիական հետախուզությանը իբրեւ թե նրա անդամակցության մասին եղած տվյալները: Մեղադրանքում ասվում էր, թե 1918 թվականին անգլիացիների կողմից Ադրբեջանի բռնազավթման շրջանում Աճառյանը Բաքվում հավաքագրվել է անգլիացիների կողմից ու աշխատել նրանց օգտին: Եվ որ՝ ԵՊՀ-ում դասավանդելիս՝ «մեղադրյալ Աճառյանը թշնամական դիրք է գրավել լեզվաբանության մարքսիստական զարգացման հարցի նկատմամբ»: 2 տարի 3 ամիս լեզվաբանը բանտում է անցկացրել՝ խոշտանգումների ենթարկվելով:
Տարիներ անց Աճառյանն ընկերական խմբում պատմել է, որ քննիչը Աճառյանին ստիպել է ապացուցել, որ իր կինը՝ Արյուսակը, եղել է ոչ թե լրտես, այլ եղել է հենց իր կինը: Աճառյանը բերել է բոլոր հնարավոր ապացույցները, սակայն քննիչը դրանք ոչ հավաստի է համարել: Այդ ժամանակ Աճառյանը հուսահատված բացականչել է. «Եթե իմ կինը չէր, ու՞մ կինն էր»:
18 լեզվով ազատ խոսող, «Լիակատար քերականություն հայոց լեզվի՝ համեմատած 562 լեզուների», Արմատական բառարանի հեղինակը, ըստ ժամանակակիցների վկայության, չափազանց սրամիտ ու կատակասեր էր:
«Կյանքիս հուշերից» ինքնակենսագրության մեջ Աճառյանն ինքն էլ, հիշելով Կոմիտասի հետ Էջմիածնում անցկացրած տարիները, պատմում է, թե երկուսով որքան սիրում էին կատակել, բեմադրել Պարոնյանի գործերից զվարճալի կտորները:
Յուրաքանչյուր նոր բառ նրա հետաքրքրության տիրույթում էր: Հակոբ Ոսկերչունին 1930 թվականին պատմել է, որ Աճառյանը փողոցով անցնելու ժամանակ տեսնում է, որ երկու գյուղացի կռվում են: Մեկը, բազմաթիվ հայհոյանքների մեջ գործածում է մի անծանոթ բարբառային բառ: Աճառյանն իսկույն մեջ է մտնում.
- Խնդրեմ այդ հայհոյանքը մի անգամ էլ կրկնեցեք (7):
Լիլիթ Ավագյան
1. Արամ Երեմյան, 1898-1972, հայ գրականագետ, արվեստաբան: Ավարտել է Վիեննայի համալսարանի պատմության ֆակուլտետը: 1915 թ.-ից աշխատել է Նոր Ջուղայի, Թեհրանի, Ռեշտի դպրոցներում՝ իբրեւ ուսուցիչ: Նոր Ջուղայում աշխատած տարիներին էլ հանդիպել էր Հրաչյա Աճառյանին:
2. Միհրդատ Թիրյաքյան , 1885-1979: Ավարտել է Ցյուրիխի համալսարանը, թարգմանել է Ֆիրդուսու «Շահնամե» պոեմից հատվածներ:
3. Առաջին կնոջ՝ Արուսյակի հետ Աճառյանը 1923 թ.-ին վերադարձել է Հայաստան՝ դասավանդելու ԵՊՀ-ում: Երկու տարի անց, 1925 թ.-ին, Արյուսակը մահացել է: Ըստ Գառնիկ Ստեփանյանի «Աճառյանի հետ» հուշագրության` «Արուսյակը վախճանվել էր հոգեկան խախտման փոթորկոտ արտահայտության պայմաններում» (Երեւան, 1976, էջ 31):
4. Խոսքը Գարեգին Կիրակոսյանի՝ 1919 թվականին կազմած «Պարսկերեն-հայերեն» բառարանի մասին է, որը հրատարակվել է 1933 թ.-ին:
5. 1919թ.-ին հրատարակվել է «Սպահանի Փերիա գավառը», Նոր Ջուղա:
6. Գեւորգ Ջահուկյան, 1920-2005, լեվաբան, հայագետ, Աճառյանի աշակերտներից:
7. «Անեկդոտներ իմ մասին» ,Երեւան, 2008, ԳԱԹ, կազմել է Հրաչյա Աճառյան կրտսերը:
Нет комментариев