к,ариндошимиз Атик,ахон кампирникига кучиб утдим. Бу орада
Комилжон Обидов ички ишлар вазирлигига ишга утиб кетганди.
Фотхуллохон к,ори эса махалла ок,сок,оли вазифасида ишларди.
Х,ук,ук,ни мухофаза к,илиш идораларидан бирига ишга кираётганим-
ни эшитган Фотхуллохон к,ори ёрурликдан к,очиб, зулмат сари
талпинган бургадек типирчилаб к,олди. Менга берган тавсифномаси-
да у армияга кетишдан олдин утирлик к,илиб уч-турт маротаба кулга
тушганим, хорижлик кишилар билан алокдда булганим хак,ида
курсатма берганди.
- Афсуски, тавсифномада курсатилган пактларни ёлгон деёлмай-
ман, милициянинг вак,тинча ушлаб туриш изоляторида ётганингиз
пакт, - деди мени )фганиш учун келган зобит ута мухим сирни ошкор
этаётгандек кулоким остида шивирлаб. - Дафтарда фамилиянгиз к,айд
к,илинган!
- Укрилигим исботланмаган-ку?!
- Исботланмагани билан сизни куйиб юбориб, ортингиздан кузат-
ган булишлари мумкин. Фотхуллохон к,ори сизни уз кафолатига
олгани хак,ида унинг курсатмаси бор!
- Бари бир факт тасдикданмаган, - буш келмасдим мен хам. -
Бунинг устига судланмаганман!
- Бу ёги бизнинг ишимиз эмас! Хуллас, сафимизда ишлайдиган
одам куёш нуридек пок булиши шарт.
У бошк,а гапирмади. Кинояомуз жилмайиб, к,изил папкасини
култикига к,истириб жунаб кетди.
Узимни окдаш ва хакдигимни исботлаш орир хамда фойдасиз эди.
Шутарик,аяхши ниятларим, орзу-истакларим ушалмай, армон деган
тош га айланиб к,олди.
Фотхуллохон к,ори нафак,ат маънавий жихатдан юрагимга озор
еткаэТан, балки келажагимга хам к,ора тамга босганди! Бу унинг
ралабаси эди. Бу унга нима учун керак булиб к,олди?! Олти сотих ер
учунми?! Бутуррисида кейин.
-3-
Ун бешта чодир яйловга сочиб юборилган гугурт к,утиларини
эслатади. Уларнинг хар бирида йигирмадан ортик, жангарилар
яшарди. Юпк,а к>фпа ва одеяллар уларни т о р н и н г салк,ин хавосидан
иссик, сакдолмасди. Ичимлик суви, озик,-овк,ат етишмасди. Дори-
дармоннинг йукдиги сабабли беморлар тушакка михланиб ётганича
хаётларининг сунгги лахзасини к,5ф к ,и н ч ила кутишарди.
--------- 2 6И сх ок ж он Н И Ш О Н О В ш ш
Четдаги иккита чодир кексалар ва беморлар учун ажратилган:
ранглари саррайиб, эти устихонига ёпишиб крлган касаллар нури
кетйб, суниб бораётган кузларини чодир эшигига к,адаб ётишарди.
Х,ар гал эшик очилганда уларнинг маъюс кузларида ёниб тугаётган
шамнинг^иш олдидан лоп этиб, сунгги шуъласини сочганига ухшаш
учкун пайдо буларди. Бир пиёла к,айнок, чой, бир бурда нон уларнинг
энг охирги орзусига айланиб к,олганди. К,ариялар - урта асрларда
сабок, олаётган талабалар сингари ерга давра куриб утирганча
купорувчилик, уйдирма, б>Ьс,тон, давлатга к,арши турли миш-мишлар
тарк,атиш борасида сабок, олишарди. Ажал билан олишиб ётган
шерикларининг к,исмати бугун-эрта уз бошларига хам соя ташлаши-
дан хавотирда эдилар. Улар юзларига жилмайиб турган одам к,иёфа-
сидаги ник,обда бир-бирлари билан хушмуомалалик ила сухбатла-
шардилар. Одамни афсунгардек сехрлаб олишга устаси фаранг булиб
кетишганди...
Хорижлик й$фик,чилар ёшларнинг к,албидаги инсоний мехр-
мухаббат туйгуларини суруриб олишга, улар >фнига ёвузлик, шаф-
к,атсизлик, манк,уртлик урурини ташлашга тиш тирнокдари билан
харакат к,иладилар. Успиринлар кимларнингдир ширин сузига,
алдовига, ёлрон ваъдасига учиб бу ерга келишган. Ортга к,айтиш,
к,очиш - бубуйнигауз к,ули билан сиртмок,солиш демакдир. К,очишга
уринганлар, бошлик,ни лаънатлаганлар одам боласи тасаввурига
сирдирмаган азоб-укубатларга дучор булиб улиб кетишарди.
Лагерга янги келганлар бошлик,нинг ишончини к,озонгунга к,адар
махсус рак,ам ёки исм билан чак,ириларди. Менга 26-рак,ам берилган
булиб, назаримда бу к,андайдир рамзий маънога эга эди. Кейинрок,
билдимки, охири 6 рак,ами билан тугайдиган сонлар синовдагиларга
эмас, балки, хорижлик келгиндиларга берилар экан.
Утаётган дак,ик,алар олтиндан к,иммат эди. К,орнимга борлаб олган
дафтар такдири мени ташвишга солар, мисоли чурдек танамни
ёндирарди. Кун сайин огирлашиб бораётгандектуюларди. Уни зудлик
билан Ватанга етказиш фикри хаёлимдан кетмасди. Кочишни уйлар-
дим. Имконият излардим. Бирок, бунинг иложи йук,. Атроф-теварак
ургимчак турига ухшаш пистирмалар билан уралганди. К°лаверса,
келган кунимок, ортимдан аЙРОк,чилар тушганди. Улар соядек эрга-
шиб, мени кузатиб юришарди, айРок,чиларнинг купи тажрибасизлиги
учунми ёки менинг синчковлигим боисми узларини сездириб куйи-
шарди. Ришара келган ёки ортимдан эргашган одамнинг, албатта,
юзидаги, кул-оёгидаги, юришидаги, сузларидаги бирор белгини
илгаб олардим. Бу уларни фаркдашимда к,ул келарди.
--------- 2 7А Ф Г О Н Ш А М О Л И
Орадан бир хафта утгач, шомга як,ин Неъмат йукдаётганини
айтишди. Илхом унинг чодирига бошлаб утди. Эшик олдида тиш-
тирногигача куролланган сок,чилар турарди.
Илх,ом мени остонада крлдириб, узи чодирга кириб кетди. Эшик
очилганда ичкаридаги куланса х,ид кунглимни бехузур к,илди. К,уло-
римга рунрир-рунрир овоз чалинди:
- Бирор суз айтмадими?
- Айтмади хужайин. - Бу Неъматнинг овози эди. - Оёрига мих
к,окдим. Кукрагини кесиб ташладим, бари бир гапирмади!
- Улдириб чакки к,илибсан. Ичимизда одами булиши керак. Ерлик
одамларнингортидан ишончли йигитларимизни куй. Босган кддами-
ни кузатишсин!
- Хужайин, - деди Неъмат ва бир лахза жимликдан сунг гапида
давом этди. - Кукрагини кесаётганимда «ота-она» деб узимизнинг
тилимизда жовради. Узбек экан. Одами узимизникилардан булиши
керак.
- Шундай де.
Неъмат ичкаридан чик,иб мени чодир ортига бошлаб утди.
- Мановини четрок,к,а об чик,иб, кумиб ке! - деди устига яшил мато
ташланган мурдани курсатиб. У бошк,а гапирмай ортига к,айтди.
Эгнидаги лозими, яланг оёги мурданинг аёл киши эканлигини
билдирарди. Х,аво ранг куйлаги кузимга иссик, куринди. Мурданинг
юзига ташланган матони к^ардим. Миямга ук, теккандек к,алк,иб,
узимни й)Ь<,отиб к,уяёздим. Юрагим бир лахза тухтаб к,олгандек,
вужудимни совук,тер к,оплади. Бу Лайлонингжасади эди. К,изни куп
азоблашгани к,онга беланган танасидан билиниб турарди. Эгнидаги
куйлаги калтак зарбидан йиртилиб, оппок, бадани моматалок, булиб,
кукариб кетганди. Унинг икки кукраги кесилганди. Бечоранинг увол
булган ёшумрига мен заволбулмадимми?! Шуахволгатушишига мен
айбдор эмасманми?! Ота-онасининг уша кунги к,увончлари, болам
деб эркалашлари куз олдимда намоён булди. Кузларимга ёш тулди.
Йирлаб юбормаслигик учун лабларимни тишладим.
Лайлонингжасадини кутариб тепаликсаритирмашдим. Бизпи илк
бор учраштирган, таништирган заранг дарахти ёнидан к,абр учун жой
танладим. Ортимдан эргашиб келган ёшгина йигит иккимиз гур
к,азидик. К,уёш ботиб, осмонга ой к^Ь-арилганда Лайлони тупрок,к,а
к,уйдим. К,уйлагининг ёк,асига к,адаб олган к,алампир мунчорини
эсдалик учун олиб к,уйдим. Токи босган кддамимда унинг рухи ёр
булсин! Вак,ти келиб унинг к,отилидан к,асос олишга онт ичдим.
Куръон тиловат к,илиб, урнимдан тураётганимда Лайлонинг «Сиз
------- 2 8И сц ок ж он Н И Ш О Н О В ш ш
узбексиз», деган сузи кулорим остида яна бир бор жаранглади.
Узбеклигимни у к,аердан билди? К,айси харакатларим туфайли
сездириб куйдим?! Бу саволлар шу кунга к,адар уйлантиради.
Урнимдантураётганимда кулоримгатошнинг «чире» этган товуши
чалинди. Овоз келган томонга к,арадим. Шохлар орасида энкайиб
кетаётаган кимсани куриб к,олдим. Лайлонинг жасадини бу ерга
кумиб, хатога йул куймадимми, деган савол миямга игнадек санчилди.
- Нотаниш аёлнинг жасадини иззат-икром билан кумдингиз.
Бизлар эса бундай к,илмаймиз, мурдаларни дуч келган жаргами ёки
чукургами ташлаб кетаверамиз. К,узрунлар еб кетади, - деди хамро-
хим ортга к,айтаётганимизда. Бирок, мен унинг сузигатушунмагандек
елка к,исдим. Жим кетиштурри келмасди. Соддадил бу йигитни гапга
тутишим, хеч булмаганда исмини билишим шарт эди.
- Исми шумо чист, бача?!
Йигит тожик тилини билмасди. Бирок, исмини с^фаётганимни
пайк,ади.
- Ботир, - деди секингина.
- Астгужо?! - имкон кддартушунарли булиши учун шу икки сузни
алохида талаффуз к,илдим.
- Гапингизга тушунаману, аммо жавоб к,айтаролмайман! Хомихо,
к,аерданлигимни сураётгандирсиз?! Водийданман!
Узга элнинг тупрорида, душманлар орасида хамюртинг билан
юзма-юз келиш тасвирлаб булмас холатдир. Баданим жимирлаб, этим
увишиб кетди. Унга к,андай тез у г и р и л и б к,араган булсам, шундай
тезлик билан нигохимни узга томонга олиб к,очдим. Бошк,а гапирма-
дим.
Пастга тушганимизда сок,чилар алмашиб, уларнинг урнини бош-
к,алари эгаллашганди. Афтидан, улар биз бажариб келаётган ишдан
вок,иф эдилар.
- Намунча хаяллаб к,одиларинг? - с>фади узбек тилида о з р и н , новча
буйли муйловдор йигит. Хаёл гирдобига ч^ганим боис узбек тилида
жавоб к,айтаришимга бир бахя к,олди. Тезгина тилимни тишларим
орасига олдим.
- Ер тошлок, экан, гур к,азиш азоб булди, - деди Ботир ва бошк,а суз
айтмай уз чодири томон утиб кетди. У кузимга анча маъюс ва рамгин
куринди.
Вужудимни хижрон ва айрилик, ути азобларди. Ичимда ёнаётган
чуртанамга ёйилганди. Бирок, мен узимни сахнада эканлигимни хар
к,андай шароитда хам унутмаслигим шарт эди. Жилмайдим.
--------- 2 9А Ф Г О Н Ш А М О Л И
- Ичишга бирор нарсанг борми?! - сурадим к,оровул йигитдан. У
менинг сузимни тушунмади. Имо-ишора билан сув бергин, дея
ук,тирдим. Йигит сув идишни тутди. Тошга ^ириб чанк,ОРимни
крндирдим. Асабларим бироз бушашди.
- Шамси, ким билан гаплашяпсан?! - чодирнинг орк,а томонидан
дуриллаган овоз эшитилди.
- Узимизники, - жавоб к,илди Шамси.
Тонг узок,. Йигитни гапга тутишим керак. Вак,т мен учун хамма
нарсадан устун турарди. Имкон к,адар бу ердаги хар бир одамнинг
исмини, к,аердан келганлигини аникдашим лозим. Бахтга к,арши
Шамсинингтил билмаслиги-ю, мени тил била туриб гаплаша олмас-
лигим алам к,иларди. Хиёл утмай боя чодир ортидан сузлаган йигит
куринди.
- Тожикмисан?! - деди у тожик тилида.
- Афгонман!
- Бизнинг ичимизда нега тентираб юрибсан?!
Назаримда у мени бу ерга янги келганимдан бехабар эди.
- Сенинг одамларинг тутиб олишди.
Йигит сувдондан сув ичди.
- Дамингни ол, - деди у Шамсига к,араб, - керак булсангуйротаман.
- Вак,тлирок, уйротарсиз, Умар ака! - Шамси шундай деб чодир
ортига утиб кетди.
Умарга разм солдим. Тарок, тегмай усиб кетган сок,оли юзини
к,оплаган. Мовий кузлари гуё кул ичида милтираб турган чук,к,а
ухшарди. Бургутнингтумшурини эслатувчи бурнинингучи куринар-
ди, холос. Оёридаги ок, «адидас» эътиборимни тортди. Боя дарахтлар
остидан эмаклаб утган одамнинг оёгида хам шунга ухшаш пойафзал
борлигини эсладим. Демак, изимга тушганлардан бири шу!
- Пулишламок,чиман, дегин? - узилиб к,олган сухбатимизнидавом
эттирди Умар. - К,анчага келишдиларинг?!
У кузларимга тикилганча савол берарди. Юзимда бирор узгариш
ёки тилимдан тутилишимни кутарди. Х,ак,ик,атдан хам у ортимдан
тушган аЙРОк,чи эканлигини, узининг дастлабки чиририридан ^каза-
ётганини пайк,адим.
- 200 данга, - дедим овозимга сирли туе бериб. Гуёки бу пул мен
учун купдек.
- Гувитинг борми?
Ёнимдаги гугуртхадеганда ёнавермади. К,арши томондан эсаётган
эпкин ут олдиришимга имкон бермасди.
--------- 3 0И сх ок ж он Н И Ш О Н О В
- Нима бало, умрингда гувитчак,маганмисан, - кулимдаги гугуртни
юлк,иб олди Умар.
Наша х,иди х,авони тутди.
- Милтик, отишни биласанми?!
- Шуроларга к,арши урушда к,атнашганман!
Умар ишонк,ирамагандек менга ралати к,аради. Тепамизда осилиб
турган ой атроф-теваракни сутдек ёритарди. Х,амсух,батимнинг афт-
ангори бемалол кузга ташланиб турарди.
. - Нега толибонларга кушилиб кетмадинг?!
- Турт йил уларнинг орк,асидан эргашиб, бирим икки булмади.
Сарик, чак,а орттиролмадим. Уйда ота-онам оч, к,улимга к,араб
утиришган булса...
- Улар сени бекорга куйиб юбормагандир?! - Кетма-кет савол
ёгдирган Умар нозик жойимдан тутишни хохдарди.
- Боя айтдим-ку, сарик, чак,а хам ишлолмадим деб. Бекорга мушук
офтобга чик,майди. Иложини к,илиб, к,очдим-да! Улиб кетсам, ким
менга ачинади. Балки бу ёрига узинг к,уллаб юборарсан.
- Нимага, нима учун сени куллаб юборишим керак?! - Кутилма-
ганда Умарнинг важохати узгарди.
- Купрок, пул ишлашимга-да, - дедим шоша-пиша.
- Бу узингга боглик,. Садок,ат билан ишласанг бас. Бой-бадавлат
булиб кетасан. Бу дунёда хамма нарса пул билан улчанадиган булиб
кетган. Пулдордунёга эга экан. Б о ш л и р и м и з шундай деган. Билдинг-
ми, у акдли одам. Олдиндан билади. Кузингга к,араб, кунглингдаги
гапни ук,иб олади. - Умар бир лахза жим к,олди. Ширин энтикди, -
Хужайин амир булсалар, мен банкнинг бошлири буламан! Узлари
айтганлар...
- Мен хам сенга ухшаб пулни жон дилимдан яхши кураман.
Болалигимда дунёнинг энг катта бойи булишни орзу к,илардим.
Афсуски, шу ёшгача бир танга хам ортиролмадим. - Бу сузни ички
бир дард, армон билан айтдим-ки, хатто овозим хам узимга нотаниш-
дек туюлди.
- Афсусланма, - бош силкиб дедиУмар, - хали кеч эмас. Имконият
к,улингда. Бунинг учун одам темирдек к,аттик„ бемехр булиши керак.
Сен менга ёк,иб к,олдинг. Бошлик, билан гаплашаман. Хупдеса узимга
шерик к,илиб оламан.
- Кошки эди, - севинчимни яширолмай Умарнинг елкасига к,ул
ташлади... - Бу яхшилигингни ула-улгунимча унутмасдим ошна...
Бирга булсак, ниятимга етишимга ишонаман!
31А Ф Г О Н Ш А М О Л И
Умар бир сония уйланди, унинг хозиргина чак,наб турган кузлари
бирдан маъюс тортиб к,олди. Них,оят у бошини мен томонга буриб
дед и.
- Сен билан бажарадиган мух,им бир иш бор.
- К,анак,а иш?- сурадим.
- Буни кейин айтаман, - деди ва урнидан туриб чодиртомон илдам
юриб кетди.
- 4 -
Лайлонинг отаси томонидан тухфа этилган дафтар х,ак,ида икки
калима суз айтиш имконияти келди.
Дафтар кимники?! Ким томонидан юритилган?! Ундан кимлар
хабардор?! Нега к,абристонда тушириб к,олдирилди? Уни йук,отган
кимсанинг такдири нима кечди?! Х,ар к,андай давлатнинг махфий
хизмат махкамаси ^сталган нархга сотиб олиши мумкин булган бу
дафтарнинг такдири билан энди хеч ким к,изик,май куйдими?!
Бошимни к,отирган бу саволларга жавоб тополмасдим.
... Бошлик,нингхонасига кириб чик,аётган хар бир одам дик,к,атимни
тортарди. Турри, бир кунда 15-20 га як,ин к,арок,чи к,он хиди уфириб
турган совук, бу кулбага ташриф буюради. Ташк,аридан к,араганда
улар ёзув-чизувдан йирок, куринарди. Боз устига ёнларида ёзув
к,уролини учратмадим хам. Уларнинг кузларида ички куркув ёки
шунга )Ьсшаш хисни пайк,аш амримахол. К,иёфалари к,алтакесакдек
тез узгаради. Бошлик,нинг хузурида узок, утиришмайди. Улар уз
ватандошларининг к,албига к,ул солиб, уларнинг тилидан чик,к,ан
сузларни к,улок,ларига илиб рахнамога етказишга ошикдан айРок,чи-
лар эди.
Хужайиннинг хонасига тез-тез кириб чикддиганлар уч киши эди.
Неъмат, Умар, Илхом! Бу учлик худди Бермуд учбурчагидек сирли
эди. Узларини атроф-теваракда булаётган ишлардан бехабардек кур-
сатишса-да, аслида, шерикларини к,ийнаш, тахк^рлаш, талончилик,
айнан мана шу уч шахснинг курсатмаси билан амалга ошириларди.
Мана шу учликдан бири дафтарнинг эгаси, деган хулосага келдим.
Дафтарни ким томонидан юритилишини аникдаш менинг вазифам
эмасди. Мухими уни Ватанга жунатиш эди. К,андай к,илиб? Бунинг
учун бирор йул топиш лозим...
К,очишнинг иложи йук,. Ургимчак турига >Ьсшаш яширин постларда
хужайиннинг садок,атли сок,чилари осмондан учиб утаётган к,ушлар-
нингхам хисобини олишади. Боз устига ортимдан тушган айРОК,чилар
------- 32И с * о к ж о н Н И Ш О Н О В
к,с1дамимпи улчаб юришибди. Таваккал к,илим1 эса хатарли...
Дафтарнинг илк сахифасмда бу орда жанговар гайёргарлик
кураётган Юбнафаржапгаршшпгрупхати борилган булиб, уларпимг
исми-шари(|)и, к,аердан келгапи, мима шилар к,илпши курсатилгапди.
Иккинчи сахмфада ёллангаи, пулга сотнлган патанфурушларнинг
руйхати пузилган. Учрашун жойлари, куллападигап махсус сузлар
курсатилган. К,у1ини мамлакатларпипг чстара худудларидаги яширип
йуллардан утиб, юртимизда каламушдок яшириниб, пппхоиа иш
кураётган шахсларга куп микдорда ук, отар куроллари, портлатгич
мосламалари стказиб борилган. Курол-аслахаларимипг руйхати хам
шу дафтарда бормлган.
Кагга микдордаги курол-аслаханн токлар орасида беркиниб ётгаи
бу кнмсалар к,аердан, нима эвазига олишмокда?! Бу санолга дафтар-
пипг урталаридан жавоб топдмм. Узбокистоннинг t:p остки-устки
бойликлари,тилла коплари, нсч|)тьк,азиболт1аётган кудукдар, занод-
фабрикалар.тарихий ёдгорликлар, худди к,иморгатикилгапдок курол-
аслаха ва маблак эвазига хорижий шахсларга хадя к,илипганди.
Мои жангариларпи турт то и фага булднм: чурли дипин ок,имга
борилган, гарнхиииг гилдирагини оргга буришга иптилаётгап :жс-
тремистлар, собик, Иттифок,ни к,умсаб, бургага талаииб ётган хаёл-
иарастлар, юк,ори мамсабдан пастга тушиб, хар бир ютуким издан
к,ора док излаётгап, тарак,к,нотимнз к,анотиса кишан булган маппоп-
лар, амал-мапсаб учун халк,минг риску пасибасини к,ирк,иб, сарик,
чак,ага иймоп-:)ътик,одини сотшпга тайёр тургаи порахурлар. Mana
шу турт унсур бирлашиб терроризм деган офатпинг узагипи ташкмл
глтап.
- 5-
... Уша чун осмопга хилол чик,мади. Юлдузлар жамол курсатмади.
Кун буйм буш чодирлардаи бирида к,аордапдир колтирилгап к,ора
дорипн махсус идмшларга жойлаш билап банд булдик. Упга як,пи
ёшлар бу mura жалб гпилгапди. Нашанинг уткир хиди купгплпи
бохузур к,иларди. Вак,ти-нак,тн била и бу ерга мапа шуидай ажалуруки
келтирилиб махсус пакотларга жойлаштирилиб, яиа к,аёк,к,адир
жунатнлиши хак,ида хабар топгапман. Афконистопда хмзмат к,плиб
юргаи козларим бундай ажал уруьларига куи дуч колгапмап. Наша
мамлакатпипг жанубига куп гжиларди. Бу оршшг пк/шми паша
отпштиршига к,улай.А Ф Г О Н Ш А М О Л И
Дайлони дафн этганимдан супг Ботирнм й^отиб куйгандим.
Ёшлар орасидан бир-икки изладим. Тополмадим. Бугун у чодирнинг
этагида - пакотлардаги к,ора дорини к,утиларга жойлаб утирарди.
К,ули ифлос нарсани ушлашдан хазар к,илгандек зурка ишга борарди.
У бир х,афта бурун мен учратган Ботирга ^Ьсшамасди. Озиб-тузиб юзи
саркайиб, кузлари киртайиб кетганди.
Куп утмай чодир ичи к,изиб кетди. Хонани наша х,иди тутганди.
Кунгилпи бех,узур к,илувчи ис йигитларга таъсир утказганди.
Уларнипг баъзилари йуталар, кайфи ошганлари кушик, айтар,
бошк,а бири к,орнини чангаллаб к,отиб-к,отиб куларди. Эшикка як,ин
турганим сабабли ташк,аридан кираётган эпкин наша х,идини ичка-
рнга х,айдардн. Таъсир кучини кесарди.
Ботнр мает булгандн. Бошиии чангаллаганча утирарди. Кейин
аста-секин йиклай бошлади. Гох, отасининг, гох, онасининг, укалари-
нинг номини антиб бузларди. Нима к,илаётганини ва нима дсяётга-
пинн узи билмасди. Унинголдигаутиш, юнатиш бефойда. Бирдап бир
чора узим утирган жойга олиб утиш эди. Ботирни олиб ^дим. Бирок,
бунинг с[)ойдаси йук, эди. У оёгида туролмасди. Х,амон йирларди, гох,
огасипипг, гох онасининг номини айтиб чак,ирарди.
Кузим у1 1 к,уга илинган экан. Кимдир совук, к,улини пешонамга
босди.
- Тсзрок, тур, - бу и?1 гичка овоз Шамсиники эди. - Энангни эмгур,
Умар ака чак,иряптилар!!! - у ярим узбекча, ярим тожикча сузларди.
Урнимдан гуриб кийиндим. Хона к,ора доринипг бадбуй, хидига
гулганди. Бу йигитларнинг упкасидан чик,арди.
Шамси мопи чодир ортига бошлади. Тун к,оронру, куз оёк, остипи
зурра илкайди. Харсангтош устида утирган Умар шарпамни эшитиб
урнидан турди.
- Сепи бошлик, сураяпти, - деди у Шамси котгач. - Нима деса хуп
дргин. 1<,айсар одампи ёк,тирмайди. Сен хак,ипгда яхши гапларни
айтганман. Билиб к,уй, вак,ти келганда бу яхшилигимни к,айтарасан.
Иккимиз бажарадиган мухим иш бор. Такин орзингдан гуллаб юрма!
- Тушунарли, - дедим хурсанд булгандек, - узингга ишонгандек
мепга хам ишонавер!
Бу ерга келганимга бир ойдан утган булса-да, хали бошлик, билан
рупара келганим йук, эди. Бирок, у хакда к^Д1 маълумотларни туплаб,
дафтарнинг бир четига ёзиб к,уйганман. Булар к,анчалик хак, ёки
похак, - менга к,оронру. Аммо бу ердагиларнинг фикрини умумлаш-
тириб, мен туплаган маълумотларга так,к,ослайдиган булсам, унинг
--------- 3 4И сх о к ж о н Н И Ш О Н О В
гунох,ини ювиш учун ср куррасидаги сув отмаслигига иймоним
комил! Шу уринда эшитганларимни сузлаб беришии лозим топдим:
- 6 -
...Эргалабки соат ун бирлар чамасида шах,ар тсмир йул бекати
олдида Охунбобоев кучасидан ч и клан сарик, «Москвич» машиналар
ок,имидан ажралиб, четда т^Ьстади. Орк,а уриндикда утиргап икки
нафар милиция зобиги оёки остида ётган 3-4 дона туппонча ук,ини
куриб, хайдовчини тухташга мажбур к,илганди. Абдураффор буни
сезди. У зобитларцингбир-бирига маъноли к,араб, о о к, ости да ги ук,к,а
ишора к,илишганини рупарасидаги ойнадан кургапди.
У машина тухтар-тухтамас к,уйнидан туппонча чик,ариб, зобитлар-
га к,арата ук,узди. Кейин машинадан отилиб чикди-да, узини оломон
ичига урди. К,изик„ одамлар котили и ушлаш учун эмас, конга беланиб
ётган милиция ходимларига ордам га ошик,ишарди.
Абдураффор вилоят халк, та!>лими булими биноси оргидаги анор-
зордан панох то иди. Тез чопганидан упкаси шишиб кетганди. Х,ан-
сирарди. Кокса анорнинг панасида чузилиб ётар экан, к,аёкк,а к,очи1п
кораклигшш уйлади. Яна бир соаглардан суиг ички ишлар бошк,ар-
маси ходимлари оёкка туришини, барча йулларга кучайтирилган
милиция постлари куйилиб, хар бир машина текширилишини яхши
тушунарди. Вак,т эса зик-
Абдукафс|зор урнидап турди. К,абристои томон юрди. У атрофга
мушукдок олазарак бок,иб борарди. Гуёк!^ ортидан биров таък,иб
к,илаётгандок. Тик, этган товуш кулорига вахимали эшитиларди.
Учакишгандок уша кун мак,барада х«ч кимйук,эди. Ичкарида уч-турт
дона янги чопоп, мехробда ок,салла, пойгакда эса ковушларпурарди.
У худди катта маросимдап к,айтаётган мулладек асфальт йул
ёкасида пайдо булди. Ишорасига яшил «Дамас» ёиига кслиб тухтади
ва бир зумда уни «Лола» бокатга ташлаб утди. Бекатда одам гавжум
эди. Бошпдагп салласинипг хурмати туфайли купчилик унга йул
бушатар, кулини куксига босиб салом берарди. Ички куРКув ва
тахдика остида ранги окариб, каттикрок акса урган кишидан чучиб
тушаётган бу кимсанинг юзига бокишга одам ботинолмасди. Ана
шундай иззат-икром билан у Андижонга йул ола ётган таксига утирди.
Секингина ортига бурилди. Х,оч ким таък,иб кчлмаётганига ишоич
Хосил кчлиб, уриндик,к,а бемалолрок, урнашиб олди...
Кечки соаг унларда Ушга етиб келди. Манас кучасида яшовчи
Бокижон исмли шахснипг куча эшигини так,иллатди. Уй эгасинингА Ф Г О Н Ш A M O Л И
зрта ётнш одати йук,. Бирок, :)л кузидан яширин к,иладигап ишн бор.
Хориждап келтирилгап парак,аларни тарк,атишга тайёрлаётган эди.
Б()к,ижо1 1ппн1 ' купглпга кулкула тушди. Шоша-пиша к,орозларин
йнкиштириб, ташк,арига чикди.
- Ким?! - онгил томок, к,ириб овоз к,илди Бок,ижон.
- Мусофирман, йулдан адашдим! - аянчлн оиозда жавоб к,айтарди
Абдураффор. Будустлар уртасида ишлатиладиган урон (парол) здн.
Бок,нжоп зшикпи очди. Абдураффорпи куриб уни ичкарига олди.
Эртаси куи тоиг ёришгач Абдураффор биродаридан озрок, к,арз
кутариб, Тожикистон томоп пул олди. Бок,ижон дустларга дуо айтиб,
кузатиб куйди. Тожнкистонда уни Эргашбой кутиболди. У дустининг
кули к,онга беланиб колганидап хабар топганди.
- Аламим ичимда к,олди, - Абдураффор дустининг мак/гоиидан
бироз талтайнб. - Рожалаштиргам ишларим куп зди. Фалокат оёк,
остида догапларп шу булса керак-да! Х,ар купи машинанимг уёк,-
буёкига к,араб куяднган одам...
- 1\уи, дикдат булма. Мухими тапингсор-саломат, сафимиздасан...
Уша лаъпатиларппнг кулига тушганингда холипг по кочарди. Худо-
мипг аграгапи шу! - Эргашбой дустининг олкасига кул ташлади. -
Уч-турт кун дамимпш ол, хаммаси зсдан чик,пб кетади. Айтмок,чи,
худо хохласа, шу х,афтада туй к,иламиз. Ёпимда буласан!
- Тун?! 1\апак,а чуй, кпмга?!
- Уплапипмап. Х,ожи отам Торли Бадахшонннпг эпг гузал к,изига
упапгтрпб куйгаплар.
- Койпл! Табриклаиман. Плохим, бахтлп бул. Болаларипг х,ам
узипгга ухшаган йпгпт булспп!
Улар узок,сухбат курдплар. Эргашбой дустининголдидап жнлгиси
колмасдп. Упи куриб Ватан хндипи туйгаидок булди. Хотирасида
упугилиб бора ётган болалнкдаги дустлари, тапишлари жоплаиди.
Х,аёт1 1да плк бор к,илаётгап ишнпипг босамар эканлигннм гап олди.
Емгилгина усJj тортиб куйди...
Уша пили торли Бадахшон иохаснга сонук,барнак,ттушдм. Иккн кун
буруп к,ор ёкиб, хамма ёк, ок, тушак остида к,олгандп. 70 дан зиёд
жапгарилар тан г ахнолда :>ди. Озик,-онк,ат туга га п. Ётокдар соиук,.
Устки кипим, курма-тушак стишмайди. Эргашбой гуйпи утказиб, бу
ордагн пшларни Абдураффоргатопширнб, Покистонга жунаб когди.
Шу коггаиича уч oft йук, булиб кетди.
Очлик на йук,чилик жапгариларннпг сабр косасипн тулднргандн.
У збокпстон Росмубликаси Прозндептииинг «Кули к,оига болапмагап,
жапгарилар сафнга адашиб кириб к,олгап ёшларшшг гупохинпИ сл ок ж он Н И Ш О Н О В ш ш
кечиш туррисида»ги аммистияси деярли кун opa радио орк,али
эшиггириларди. К,урк,ун, х,адик зим-зиё айлаган ёшларнинг к,албида
умид учк,упи ялтирадм. Юраклари Ватапга талпипарди. Зулмат
пардалари кутарилиб, cofuhh уйронди. Уша тун ум олти успирип
Ватамга к,айтишга ахд к,илди. Лекин тажрибасиз, tof йулнни яхши
билмайдиган йигиглар Абдукаффорнинг пистирмасига дуч колди.
Бирок, к,очокдар тапба-тазарру к,илишни, тиш к,айраб тургап Абду-
раффорнинг оёь'ига тиз чукишни истамадилар.
- К,айтсанг, хаммангни отадилар, бошингга итазобини соладилар.
Электр курсига утказадилар, - ушк,ирди Абдураффор.
- Улсак, Ватап к,учорида улайлик, унимг хидини хидлаб улайлик!
Жисмимиз юрт ryiipoFura куйилса, шупнпг узи катта шараф...
- Йук,! - Мушт булиб тугилган кулини баланд кутариб к,ичк,ирди
Абдураффор,- Сенлар шу ерда уласанлар! Жонингни узим оламап!
Жасадингни кузруну к,арралар ейди. Мозорингнингтайнии булмаи-
ди.
Абдугаффорнинг амри билан ун олти йигитнипг кули борландн. Бу
хаммага ибратбулсин, узгалар к,очишни хаолига келтирмасин, доган
уй билан ун олти йигитнинг боши узнлди. Тошлар устида буврик,к,ан
к,он окди. Узилган бошлар танадан анча нарига тушди. Дунё гузал-
лигига туймаган кузлар очик, к,олди. Бир санам ишк,ида ёииб
улгурмагап ун олти юрак мангуга тухтади. Бу вахшийликнп куриб
кунларнинг кузидан ёш окди. Кимдир хушдан кетди. Кимдир нафра-
тини яширолмай к,ичк,ирди. Ун олти йигитнинг жасади шупдай к,олди.
Уларни кумишга хеч ким журъат этолмади. Бу мудхиш пок,са уша кун
дупёга ёйилдн.
Эргашбой зудлнк билан Покистопдан к,айтди. У дустидап бу мдар
вахшийлик па к,онхурликии кутмаганди.
- Яхши иш к,илмадинг! Бутун дупёга шарманда булдик! - доди у
вазминлик билан.
- Менга бунинг k,h3hfh йук,! - бенисандлик билан жапоб к,аитарди
Абдутаффор.
- Одамларнинг бизга булган ишончи сунди! Бизни к,опхур, деб
аташади.
- Менга хоин к,очокдар керак эмас. Б иг га булса хам мард к,олсин!
- Абдураффор асабийланшб, курсига мушт урди...
Эртаси Эргашбой бошлирининг буйруки билан Абдугаффории
Афрописгонга утказиб юборди. Бунинг икки сабаби бор эди:
Биринчидан, вак,гинча уни куздан яшириш, лагерда исёп кутари-
лишишшг олдипи олиш;. А Ф Г О Н Ш А М О Л И
Иккинчидан, Афронистоида тайёргарлик кураётгап бир гурух,
жангарилар уртасида тартибни изга солиш. Барритош одам у ерга
хаводек зарур эди.
Мен билган ва эшитганларимнинг бари эди бу. Уша хупхурнинг
хузурига кириб борар эканман, узимни к,улга олишга, юрагимдаги
нафрагни сездириб к,уймасликка, хаяжонимни босишга, бошлик,нинг
эътиборини к,озонишга харакат к,илдим.
Хужайин мени кутилмаган к,иёфада кутиб олди. У соч-сок,оли
тузиб, ярим яланроч холдатурарди. Улжа кутаётган к,ашк,ирдек, йурон
буйнини елкасига к,исиб, менга тикилди. К,улимни куксимга куйиб,
унинг ннгохидан куз узмадим. Тепадаги чирок, шуъласида бадани
чуяндек к,орайиб куринарди. У курси устидаги уттиз етти калибрли
«Кобра» иистолетини к,улига олди. Учини меша туррилади.
- Исминг нима! - йукон овозда деди хужайин.
- Ахмад! - к,урк,ув ва хаяжон босган кишидек паст, титрок, овозда
жадоб к,айтардим.
- Гап бундай, Ахмад, - хужайин «Кобра»ни жойига к,уйиб, ran
бошлади. У форсча сузларни яхши талаффуз этолмасди. Бирок,
фикрини тушунса буларди. - Сен хак,ингда хамма гапни эшитдим,
эртадан бошлаб лагерга сув ташийсан.
- Бош устига, хужайин!
- Бу хаммаси эмас, - хужайин урнидан турди, к,улини курси четига
тираб сузида давом этди. - Сув бахона махаллий халк, ичидан таниш
орттирасан. Уларнинг к,уйнига кирасан, сирини олишга урин. Ким-
нинг уйида мол-к,уйи, дон-дуни, галласи бор, шуларни аникдайсан.
Биз билан алок,ада булганингни сездирма! Тушундингми?!
- Бир OFH3 гапингиз. Бундай ишларни уддалашга устаси фарангман.
- Локин к,очишни хаёлингга келтирма! Ернингостига кирсангхам
топаман! Билдинг?!
- Туз-понингизни едим, яхшилигингизни курдим. К,улимга уч-турт
танга пул тушди, хоинлик к,илсам худога хуш келмас, хужайин!
- Айтдим, к,уйдим!
Бошлик, беписандлик билан айтган бу сузнинг замирида аччик,
кесатик, зохир эди. Ортимдан айРок,чи к,уйишга ишора эди бу.
- Худо хайрингизни берсин.
- Яна бир гап, ичимизда беш-унта хорижлик болалар бор. Уларга
куз-к,улок, булиб тур. Ножуя к,адам босса, мени хабардор к,иласан.
- Топширирингизни бажариш шарафдир.
Абдураффорнинг чехраси ёришди. У узбек тилида Умарга шундай
деди:
Присоединяйтесь — мы покажем вам много интересного
Присоединяйтесь к ОК, чтобы подписаться на группу и комментировать публикации.
Комментарии 6