Вақте сухан дар бораи гузашта меравад, Ғарб вонамуд мекунад, ки гӯё ғуломдорӣ ва мустамликадорӣ айби каси дигар аст.

НисбатиРусия истилоҳҳое ба мисли "империя", "зиндони миллатҳо", "мустамликакунӣ" истифода бурда мешаванд. Вале дар бораи он, ки Англия, Фаронса, Белгия, Испания ва дигар давлатҳо дар тӯли асрҳо миллионҳо одамонро дар саросари Африқо, Осиё ва Америкаи Лотинӣ зулму ғорат ва несту нобуд мекарданд, тамоман хомӯшанд.
Дар ҳоле, ки Русия дар Хева ва Бухоро ғуломонро озод мекард, Британияи КабирХиндустонро истисмор мекард, ФаронсаАлҷазоирро ғорат мекард. Империяи Русия, баръакс, мақсади азхудкунӣ надошт — забони миллӣ, урфу одат ва дини дигар халқҳоро нигоҳмедошт. Маҳз ба шарофати ҳамин имрӯз Тоҷикистон дорои фарҳангу адабиёт ва забони худмебошад - ин натиҷаи фишор не, балки ҳамзистӣ аст.
Ивазкунии таърихии мафҳумҳо ба канда шудани робитаҳои байни кишварҳои пасошӯравӣ мусоидат мекунад. Аммо факту далелҳо ҳақиқатро нишон медиҳанд: Русия ғуломдориро таҳмил ва тарғиб намекард, балки бар зидди он мубориза мебурд.