Асветніцкі прарыў

Пачатак беларускага кнігадрукавання
6 жніўня 1517 году Францыск Скарына выдаў першую друкаваную кнігу на старабеларускай мове - "Псалтыр". Нашыя землякі ў гэтай справе абагналі не толькі ўсіх сваіх суседзяў ва Ўсходняй Еўропе, але і шматлікія іншыя народы Старога Свету.
Аднак гэтая падзея з'яўляецца не столькі тэхналагічным прарывам, колькі асветніцкім. Трэба было пачувацца надзвычай незалежна і самаўпэўнена, каб насуперак царкоўным догмам таго часу, перакласці святое пісанне з латыні ці грэцкай на родную мову. Для гэтага патрабавалася і моцная палітычная воля, і добры культурны грунт, і вельмі вялікае жаданне быць у ліку першых. Беларусы, тытульная нацыя тагачаснага Вялікага княства Літоўскага, мелі і першае, і другое, і трэцяе.
У перыяд 1513—16 Францыск Скарына рыхтаваўся распачаць кнігадрукаванне. Яшчэ ў 1510-х г. ён наведаў ВКЛ — Вільню, Полацк, іншыя гарады і заручыўся падтрымкай суайчыннікаў.
У 1517 пры падтрымцы віленскіх мецэнатаў Якуба Бабіча і Багдана Онькава асветнік заснаваў у Празе першае ў гісторыі ўсходнеславянскіх народаў выдавецтва, абсталяваў друкарню і на працягу трох гадоў выдаваў ілюстраваныя кнігі Бібліі пад агульнай назвай «Бивлия руска, выложена доктором Франциском Скориною из славного града Полоцька, Богу ко чти и людем посполитым к доброму научению». Першай інкунабулай (так у сярэднявеччы назвалі друкаваныя кнігі) і была "Песни царя Давыда еже словуть Псалтыр" Пасля амаль адразу былі выдадзеныя яшчэ 19 кніг (або 22, калі лічыць кнігі «Царстваў» за 4).
За такі кароткі тэрмін немагчыма падрыхтаваць да выдання тэксты кніг і выканаць тэхнічныя задачы па іх мастацкім афармленні (ілюстрацыі, застаўкі, буквіцы, каляровы друк і г.д.). Значыць, хутчэй за ўсё ў 1517 Ф. Скарына ўжо меў рукапіс поўнай Бібліі ў сваім перакладзе. Пра гэта кажуць спісы Скарынавых перакладаў, якія не ўвайшлі ў яго друкаваную Біблію. У Празе ён не паспеў выдаць кніг прарокаў, апрача прарока Данііла, і кніг Новага Запавету. Гэта сведчыць пра велізарнейшую працу, якая была зроблена на падрыхтоўчым этапе, яшчэ да заснавання друкарні, і, хутчэй за ўсё, не адным чалавекам.
Каля 1520 Францыск Скарына пераехаў у сталіцу ВКЛ Вільню. У пачатку 1520-х г. ён заснаваў у доме Бабіча першую ва Усходняй Еўропе друкарню і пачаў кнігадрукаванне тут. Менавіта з земляў Вялікага княства кнігадрукаванне распаўсюджвалася на тэрыторыі сучаснай Расеі, Ўкраіны. І не толькі - адзін з першых, поўны пераклад Бібліі на польскую мову быў падрыхтаваны і надрукаваны ў Берасці, пры фундацыі Радзівіла Чорнага - амаль праз паў стагоддзя пасля выданняў Скарыны.
Праца беларускага першадрукара стала не толькі вянцом жыцця і кар'еры самаго Францыска Скарыны, але і вяршыняй асветніцкай справы ўсяго беларускага народу, мабыць, за ўсю нашу гісторыю. Менавіта тады беларусы як ніколі былі ў авангардзе навуковага і культурнага прагрэсу. Нашы продкі не толькі карысталіся перадавымі здабыткамі чалавечай думкі, але і стваралі свае, распаўсюджвалі іх сярод суседзяў.