✒ Ан юхан кәртӑӊ кәща нє вєрум айкеӆ

Ай кєр тыӆӑщ 27-мит хӑтӑӆн Ан юхан кәртӑн Сўмӑтвош районӑн рәпатаем щирн вәсум, хута ар пєлӑк вухаӆят вәӆӆӑт. Сырыя нємасыя щи кәртӑӊ кәща нє Татьяна Рукова (Гындыбина) пиӆа вәйтантыйӆсум па путрємӑсум.
Мосӆ лупты, хуты Татьяна Михайловна ищиты Кимкьясуй нємуп ай кәртыенӑн Сўмӑтвош районӑн вой-хўӆ веӆпӑс щирн вәӆты хоттєӆ ёх кўтн ван хӑтӆуп тыӆӑщ 1958-мит оӆн тӑм нуви тәрум иӆпия юхтӑс. Ӆўв ясӑӊӆаӆ эвӑӆт уша йис, муй щирн иса хәт оӆ вўш вәнта сєма питум Кимкьясуй кәртӑӆн вәс па єнмӑс. Еша ӛхӑтшӑк ӑӊкеӆ-ащеӆ нумӑс вєрсӑӊӑн па хоттєӆ ёхӆаӆ пиӆа Ан юхан кәрта щи касӑӆсӑӊӑн. Ан юханӑн, вантэ, щи пура оӆӑтн ӆўв аӊкаӊкеӆ па вән ныйӆ атэӆт щиреӆн вәсӊӑн. Тӑм ай кәртыенӑн вухаӆь эвие ӑшколая мӑнӑс па хәӆмит класс вўш вәнта вәнӆтыӆӑс. Щӑӆта ӆўв ӑӊкеӆн-ащеӆн Игрим вош нивӑӆмит классӑӊ ӑшкола-интерната вәнӆтыйӆты тәсы. Щиты иса 1970-мит оӆ вўш эвӑӆт па 1975-мит оӆ вәнты ай эвие щи вән вошн вәнӆтыӆӑс.
Нивӑӆмит класс Игрим вош ӑшкола-интернатн етшуптумаӆ пурайн ӆўв нәмӑсты питӑс, муйсӑр тӑхи па мӑта рәпата щира еӆӆы вәнӆтӑты мӑнты мосӆ. Щи Советской ӆащ пура оӆӑтн ар пєлӑк айӆат пухӑт муй эвет иса Пуӆӊавӑт вошн пўншум арсыр училищаитн вәнӆтыйӆсӑт. Щи пӑта Татьяна ямсыева сыр-сыр айкеӆӑт газетаитн ӆўӊтӑс, тўӊщирӑӊа щитӑт артаӆӑс па нумӑс вєрӑс ГПТУ-12 нємуп тӑхия хўӆ вўты нє щира еӆӆы иӆєм оӆ мӑр вәнӆтыйӆты мӑнты. Пуӆӊавтӑн ӆўв щи вәнӆтӑты вєр етшуптӑсӆэ па муӆты арат тыӆӑщ мӑр Новый Порт вошн хўӆ вўты тӑхетн рәпитман вәс. Щи тӑхийн рәпитты вєрӆаӆ оӆӑӊӑн ӆўв мӑнєма тәп тӑмиты путӑртӑс: «Ма сыры оӆӑтн щимӑщ хӑр нӛрум мўвие па щӑта вәӆты юрнӑт ӑн па вантыйӆсум, щит пӑта кашӑӊ ай па вәншӑк вєр пиӆа катӆӑсыйӆты па щи мирӑт пиӆа вәйтантыйӆты мӑнєма шєӊк әмӑщ вәс». Щи тӑхийн тәп еша рәпитӑс па ищи 1976-мит оӆн ӆўв рәт ёхӆаӆ вәӆты кәрта юхӆы пєӆы юхтӑс.
Ан юхан кәрта юхӑтмаӆн кәртӑӊ ай няврємӑт хӑтӆ мӑр ӆавӑӆты хотн рәпитты питӑс. Щи пурайн ӆўвеӆа тәп 16 оӆ вәс, па ӆўв ищи араткєм 16 ай няврєм садик хотн ӆавӑӆман па вантман тӑйс. Мєт оӆӑӊӑн, вантэ, щи ай пухӑт па эвет ӆавӑӆты хот иса нємуӆты щирн ӑн нємӑтсы. Еша ӛхӑтшӑк рўщ щирн «Колобок» нємн кәртӑӊ ёхн юкантсы. Кашӑӊ йиӆуп оӆ Ан юханӑн вәӆты хӑннєхуятӑт ӆыв хущеӆа аршӑк ай няврєм хӑтӆ мӑр ӆавӑӆты хота тәты питсӑт. Имуӆты оӆн ӆыв хущеӆа араттєӆн 35 пух па эвие садика яӊхӑс. Щи пурайн па кимит воспитатель, мєт ай няврємӑт пиӆа вулкємӑты па ӆєтут кавӑртты нєӊӑт йиӆпа рәпитты вўсыйт. Щит пӑта имухты арсыр рәпата вєрӑт кєншӑка йисӑт. Татьяна Михайловна Рукова 12 оӆ иса воспитатель нє щирн кәртӑӊ няврємӑт хӑтӆ мӑр ӆавӑӆты хотн рәпитӑс.
Ӛхӑтшӑк 1990-мит оӆн Татьяна Михайловна садик эвӑӆт «Игримской» нємуп совхос тӑхийн йиӆуп рәпата мущатӑс. Щи пурайн вәӆум оӆӑтн тӑм нє арсыр ӆавӑртӑӊ вєрӑт вантӑс. Щиты ӆўв иса ӆовӑт вантты нєӊа рәпитӑс, кәртӑӊ хуятӆаӆа тўтъюх муй турн ӆов әхӆӑтн таӆӑс. Итәх хӑтӆӑтн юханэӆ эвӑӆт йиӊк таӆман па вәс. Хәӆум оӆ тӑм нє сыр-сыр рәпатайт вєрӑс. 1993-мит оӆн ӆўв Ан юхан кәртӑн вәӆты рўтьщӑты хотн кәща нєӊа Игрим вошӑӊ вән кәщаитн павӑтсы. Хән ма иньщмӑсєм ӆўвеӆ, муй пӑта ӆыв кәртэӆ щимӑщ нємн юкантсы, Татьяна Михайловна тӑмиты мӑнєма лупӑс: «Вухаӆь ясӑӊ эвӑӆт рўщ щира ки тулмащтӑты, «Ан» – щит «ана» щи йиӆ, «я» – щит «юхан», щит пӑта мўӊ кәртэв шушия вәӆты вухаӆь ёхӆўвн Ан юхан кәртӑӊ нємн щи юкантсы». Тӑм нєӊев 1964-мит оӆ вўш эвӑӆт тӑм ай кәртыенӑн иса вәӆты питӑс. Тӑта ӆўв хоттєӆ хуятӑӊа йис. Мєт оӆӑӊ хотӆ эвӑӆт хәӆум няврєм єнмӑӆтӑс. Имуӆты оӆ ӆўӊӑн иикеӆ хўӆ веӆпӑсӆӑты мӑр пурайн йиӊка рӑкнӑс па ӑнтәма йис. Еша ӛхӑтшӑк Татьяна Михайловна кимит пўш икия мӑнӑс. Ин щи иикеӆ пиӆа ияха па кӑт няврєм тӑйӆӑӊӑн. Щи щирн араттєӆн ӆўв вет пух муй эви тӑйӆ. Мєт оӆӑӊ хот няврємӆаӆ иса хуӆыева вәна йисӑт. Щиты тӑмхӑтӆ тӑм нє 16 хиӆы па ай хиӆыет па тӑйӆ.
Ма иньщӑссум, муй щирн хӑннєхуятӑт кәртэӆн вәӆӆӑт. Татьяна Михайловна лупӑс, хуты кәртӑӊ кәщая ӆўв 2006-мит оӆн павӑтсы. Ан юхан кәртӑн нєпек щирн нух хӑншман тӑмхӑтӆ 127 хӑннєхә ӆўӊтӑсӆ. Кәртэӆн ин тәп 70 **** вәӆ. Ӆыв хущела иса нємуӆты рәпата ӑнтәм. Щит пӑта итәх хӑннєхуятӑт арсыр тӑхетн рәпитман яӊхӆӑт. Айӆат ёх вошӑтн сыр-сыр вәнӆтӑты тӑхет етшуптӑтэӆ юпийн юхи ӑн юхӑтӆӑт па па кәртӑтн муй вән вошӑтн еӆӆы вәӆты-хоӆты щирӆаӆ ӆэщӑтӆӑт. Ан юхан кәртӑӊ кәща нє ясӊӑт щирн, ин ӆыв кәртэӆн тәп рўтьщӑты хот, нуви тўтӑт вўщитты па тўт хәрӑтты тӑхеӊӑн рәпитӆӑӊӑн. Ай пәӆьница хот щикўш вәӆ па щӑта тохтура рәпитты хӑннєхә ӑнтәм. Арсыр шуши мир емӑӊхӑтӆӑт эвӑӆт Ан юхан кәртӑӊ хәйт-нєӊӑт шєӊк әмща Вурӊа хӑтӆ тӑйӆӑт па кашӑӊ товийн щит пориӆӑӆӑт. Щиты тӑмхӑтӆ Ан юханӑн Сўмӑтвош районӑн вухаӆят вәӆӆӑт.
Владимир Енов
#ХантыЯсанг #статьиОРНГ #ТекстНаХантыйском