3-БӨЛҮМ.

Назимага кепкачан жигит жакын келди.
– Эми эмне кылсак дейсиз?.. Баса, сиздин атыңызды бат эле унутуп калбадымбы. Курт жеген эстин калбыр болгону качан.
– Назима, – деп кыз жылмайды.
Анан:
– Эртерээк карып баратасыз го дейм анда, – деп тигини бир чымчып койду.
– Сонун ат экен. Менин атым... – деп кыздын туздуу какшыгын элес албай, ал өз ысмын айтты. – Эми, Назима, биз бири бирибизге жөлөк болушубуз керек. Кемедегинин жаны бир дешчү.
– Ооба, мен түшүндүм: кокус чөгүп кетсем, сиз мени куткарып аласыз.
– Мен сизге чын көңүлдөн айтып жатсам, сиз келеке кыласыз, – деп жигит мурчуюп, тигиндей басып кетти.
Ысык сызгырып баратты. Автобустун кайкаңда турганынанбы, шамал тынбай желип, жүргүнчүлөрдүн жанын ошол аман алып калып жатты. Тоо чокуларында адашкан бирин-эки булут бар, бирок калган асман таптаза. Алыскы ак мөңгүлүү тоо чокулары мунарык бозго чөккөн.
Капыстан жүргүнчү топтун тушунан, көтөрүлгөн колдорго көңүл бурбай, мала көк тогузунчу «Жигули» зымырап өттү. Ал он беш метрдей нары барып, дөңгөлөктөрү жер оё чимирилип, жол четине чукул токтоду. Топтон бөлүнгөн үч-төрт киши күйпөлөктөп, аны көздөй чуркашты. Аларды ээрчип, дагы эки-үч киши желип жөнөдү эле, бирок бул аракеттен майнап болбосун түшүнүп, кайра артка кайтышты. Көп узабай, беркилер да кайра келди. Назиманын жанынан өтүп баратып, андагы бир аял:
– Шопур бала сени келсин деди. Таанышың болсо керек. Экөөбү-үчөөбү, ичинде орун деле бар окшойт, бирок бизди албай койду.
Ал оозун жыйып бүтөлекте, машине артты көздөй он метрдей жүрүп келип, токтоп калды. Назима буюмдарын жол четинде калтырып, таң кала машинени көздөй басты. Жакын келгенде машинеден жаш жигит чыкты. Ал Элеман эле.
– Салам, Назима! – деп добуш салды ал алыстан эле.
Назима токтоп, саламды алик алды. Элеман утурулап келатканда, анын чолок жең көгүш көйнөгүн жел торсойто үйлөп, желбиретип турду. Аны бир жыл бою көрө элек эле, кызга ал кыйла байымдуу боло түшкөндөй көрүндү. Чын эле, ал сымбаттуу да, сындуу да жигит болуптур.
– Эмне, кеттикпи? – деди ал кызга жылмая карап.
Назима да кошо жылмайып, баш ийкеди.
– Буюмдарың кайда?
Ал жанаша турган эки сомкесин жаңсады. Элеман сомкелерди эки колуна алып, машинени көздөй кадам койду. Назима сомкенин бирин өзү алмак болду эле, жигит:
– Кереги жок. Буларың жеңил экен. Бирок, – ал эки сомкени катар салмактап жаткандай түр кылды, – моберегиси оорураакпы, кандай? Ичинде алтын бар го дейм?
Ал Adidas-сомкени жаңсады.
– Анан эмесечи? – деп Назима да тамашага чала сүйлөдү. – Али-бабанын үңкүрүндөгү казынамдан азыноолак алып, ушуга салып койдум эле.
Элеман сомкелерди жүк салгычка салды.
Машинеге отурардан мурун Назима бусик жакка кылчайды эле, кепкачан жигит ири алды көзүнө түштү. Ал четирээкте, кызды сабыры суз карап туруптур. Кыз ага жайдары кол булгады.
Ал арткы отургучка көчүк басты. Алдыңкы орунда бейтааныш кыз отуруптур. Бул Элемандын колуктусу болсо керек деп Назима туура жоруду.
– Кеттикпи анда, кыздар? – деди Элеман, рулга отура берип.
Кыздар унчугушкан жок. Алардын макулдук белгиси ошол болсо керек.
– Акчаңды кайрып алдыңбы? – деп сурады Элеман Назимадан.
Назима баш ийкеди.
– Бул башка кеп, – деп ал өз акчасын доолап алгандай, ыраазы боло түштү.
Машине ордунан жылды. Элеман кыздарды бири бирине тааныштырды. Алар алдыңкы күзгү аркылуу өз ара баёо баш ийкешти. Анан конок кыз Назимага бир кылчайып, жайдары жылмайып койду, бирок кара көз айнегин чечпеди.
– Карындашың сени жолго эртең чыгат деди эле? – деди Назима.
– Ошентмекмин. Бирок шарт башкача болуп калды…
– Бусигиңерге эмне болду? – деп сурады жигит анан.
– Бузулуп калды.
– Аны го көрдүк, – деди Элеман, жылмая түшүп. – Ошо бойдон эч ким албадыбы?
– Жок.
– Сендей сулууну да алышпадыбы?
– Мендейди да.
– Мен алдым го.
– Сен азаматсың.
– Анан эмне мени менен кеткиң келбеди? Карындашым айткандыр сага?
– Айтты. Сени түйшүккө салгым келбеди.
– Кайдагы түйшүк? Мына, баары бир чогуу баратабыз.
– Буйрук ошол да, эмесе.
Назима сыртка көз салды. Машине кыя жол менен өйдөлөп баратты.
– Жакында Долондун чокусунда болобуз, – деди Элеман.
– Баса, – деди Назима, – жол киреге мен сага канча карызмын?
– Өзүң канча берсең ылайык деп ойлойсуң? – деп Элеман ага кайра суроо узатты.
– Классташ болгон соң, бусиктин жол киресинен көп албассың деп ойлойм.
– Бул, албетте, аз, – деди Элеман. – Бирок, мен барда сен да дооран сүрүп кал. Сага кылган жакшылыгым ошол болсун: Бишкекке чейин бекер кет.
– Чиркин, ааламда сендей айкөл бар бекен?!. – деп Назима аны чымчып койду. – Уккан кулагыма өзүм да ишенбей турам.
Элеман ыңгайсыздана түштү, бирок жооп кайтарбады. Назима күзгүдөн Алтынай анын какшыгына саал жылмайып койгонун байкады.
Назима арт жактан анын чачын, күзгүдөн – өңүн көрүп жатты. Көзүнө кыздын ичкерек жумуру мойну, желке чуңкурунан эки ажырым кеткен уяң түктөрү, чытырата чың түйүлгөн балык жон көөдөй кара чачы түшөт. Ошондо негедир ал да чачын ушинтип нык түйгүсү келди. Муну ал кимден үйрөнсө болот? Алтынайдан сураса, айтар болду бекен? Айылда ал кеминде он күндөй жүрдү, бирок чачы чебер уздун колунан жаңы чыккандай копкооз бойдон. Демек, ал чачын өзү түйөт. Эми бул чачка темене сымал чыбыкчаларды кыйгачынан сайып койсо, андан өтөр чач болобу? Япон кинолорунан ал ошондой чач сайган таякчаларды көргөн. Кейпи, алар пил сөөгүнөн жасалат окшойт. Андайларды табуу кыйындыр. Балким шаарда табылып калар. Чоң базарда бөдөнөнүн сүтүнөн башканын баары бар дешет го...
Алтынай ага сыртынан жакты. Өңү тоголок да эмес, сүйрү да эмес, жылмакай, текши буудай ирең. Эриндери да жука же калың эмес, боёксуз эле жаңы ачылган гүлдөй жайнайт. Кулагында тыңшагыч. Көздөрү көз айнектен көрүнбөйт, бирок алар да калган көркүнөн ашып түшпөсө, кем калбасы билинип турат. Жаша, Элеман, жигит эмес бекенсиң! ?. Ай чырай сулууну илип кеткен сен кыраан эмей, ким кыраан!?.
Күзгүнүн астында бет чүкөсү оркойгон шайтанча жипте илинип турат. Ал агы калың чоң тосток көздүү, көзүнүн чекит-каректери түндөй кара. Кочкор тумшук, эрбейген эчки сакал. Бир туруп, түрү Дон-Кихотко да окшоп кетет. Өңү мом ирең, чоң оозу алжая ачылган. Андан аппак тиштери кашкая көрүнүп, мыскылдуу ырсаят. Машиненин жүрүш ыргагына шай ал өз ордунда тегерене чайпалат, отургандардын ар бирине өзүнүн ыркыйган арык тулкусу менен алмак-салмак элпек бурулуп, аларга тигиле карайт, негедир кабагын ачуулуу түйүп, аларды бирдемеден улам жазгырып жаткандай болот...
Назиманы Элеман жагынуу үчүн, же кара күчкө эле сулуу деп мактаган жок. Кыз чын эле адамдын сугу киргендей келишкен чүрөктөй кыз болуптур. Ал тургай, жигит кыздын көркү эзиле бышып жетилчү күн дале алдыда экенин да ичинен сезди. Бул сулуулук аны ала-сала шал кылды. Ал ажардуу кызды көргөндө эле шилекейи чууруп, нес болуп калчу адаттан небак калган. Шаарда сулуу кыздан баш адашат, кээде өлкөнүн бүт сулуусу ошондобу деп да ойлоп кетесиң. Кыргыз кызынын өңү ушул заманда, элибиз көк-сакты кенен уруна баштаганда ачыла баштадыбы, кандай? Бирок алардын ар бирине эле ооз ачып карай берсең, жарым өмүрүң ошого кетер. Бирок Назима ажарынын насили бөлөк. Анын өң көркүнөн башка дагы бир сыйкыры бардай.
Ал ичинен эки кызды катар коюп жатты. Алтынай сымбаттуу, ачык-айрым кыз. Ошол эле учурда чолчоке, көпөлөк кыял. Назима да жаш кезиндегидей бала мүнөз, сырдана бойдон калгандай, бирок купуя бир кылыгы жумурдагы алда бир кылдарды козгоп коёт бейм. Ошондо кыз жок кезде деле ал «күү» өзүнөн өзү чертиле берет өңдөнөт.
Анын көзү эрксиз Алтынайдын шиш такалуу аппак туфлисине түштү. Аларды жаап турган багалектен өйдө кынала кеткен асман көк жынсы. Назиманын кийгени – тизеден өйдөрөөк көгүш юбка, бутунда – теннис туфли. Ошол жепжеңил туфлилерден уламбы, ал басканда канаты аба чийген калдыргачтай жеңил сызат, баспай эле абада каалгып жүргөндөй сезилет.
Капилеттен машине бир дөңгөлөгү менен жол чуңкуруна түшүп, катуу солк эте түштү. Ордунан ыргый түшкөн Назима, аз жерден жыгылып кете жаздады. Ошондо гана ал сол жагында турган алда бир буюмга көңүл бурду. Ал бул нерсенин машине секиргенде да былк этпегенин байкады. Буга Назима таң калды, анан анын отургучка бекем таңылып коюлганын билди. Нерсе челек сымал борумда болуп, чети чачыланган ачык жашыл түстүү жабуу менен жабылган эле.
– Бул дагы эмнеси? – деди ал айран-таң кала.
Элеман эмес, анын ордуна Алтынай жооп берди:
– Бул анын колуктусу.
– Кызык, мага анын колуктусу кадыресе кыз дегендей болушту эле. Сизди... сени көргөндө, мен ошол кыз деп ойлогом.
– Бул анын экинчи колуктусу, – деди Алтынай күлүп. – Биз эми бул экөөбүз күндөшпүз. Кырылышып, бирибиз өлүп, бирибиз каларбыз.
– Мага аны көрсө болобу?
– Болбойт, – деди Алтынай. – Колукту деген колукту. Оболу көрүмдүгүн бериш керек.
Назима жылмайды, бирок жооп айтпады. Тигил экөө унчукпай баратышкан соң, ал да үнсүз отурду. Алтынайдын сөзү тамаша экенин ал билди, антсе да кызыгуу жегидей жеп, ичин өрттөп баратат. Бул өрттөнгүр балээнин сырын бек каткан чүмбөттү илгиртпей сыйрып салгысы келди, бирок сабыр кылууну чечти.
Жол дале өйдөлөп бараткан.
– Окуугабы? – деди Элеман.
– Ошол сыңары.
– Кайсы окууга?
– Билбейм. Бара көрөрмүн. Алышса болду.
– Алышат. Акча болсо болду.
– Тоодо да мынча ысык болот деп ойлогон эмесмин, – деди Алтынай, тыңшагычтын бирин кулагынан чыгарып. – Суусундук алып койгонубуз жакшы болуптур.
Ал пакеттен кока-коланын чакан шишесин алып чыгып, капкагын ачты да, өйдө көтөрүп, оозунан иче баштады.
– Долондун чокусуна жетерибизге аз калды, – деди Элеман. – Бул жергедеги аалам чокусу ошол. Ал жерде сен ысылабассың, – деди Алтынайга.
Анан:
– Өзүң эле иче бербей, башкаларга да ал деп койсоң боло, – деп кошуп койду.
– Колуң өз ордунда. Ал да, иче бер.
– Колум өз ордунда экени ырас, анткени рулду бирөө кармап отурушу керек да. Өргө жүргөн оңой бекен? Анан калса, мен өзүмдү эмес Назиманы айтып жатам.
– Кызды тейлөө – жигиттин иши. Демек, мага айтканың өзүңө кут болсун, – деди Алтынай. – Бирок, сен мен үчүн деп үзүлүп түшкөнүңдү деле көп байкабадым.
Элеман жооп бербей туруп, кока-коланын дагы бир шишесин пакеттен алды. Бир колу рулда болсо да, аны экинчи колу менен ачуунун айласын кылды. Капкак ачылганда, каралжын суюктагы күрөң көбүкчөлөр бур деп, шише оозуна сыйлыгыша чертилди. Элеман шишени Назимага сунду.
– Стакан жок, – деди ал. – Алтынай сыңары оозунан жута бер.
– Кичине шише атайлап оозунан ичүү үчүн чыгарылат, – деди Алтынай. – Же силер стакансыз иче албайсыңарбы?
– Жок, биз стакансыз эле күн көрүп жүргөнбүз, – деди Элеман. – Ал бизге кечээ-бүгүн эле келген нерсе, биз ага дале көнелек бойдонбуз.
Алтынай какшык төркүнүн түшүндү, бирок унчукпады.
– Сенин тиги «колуктуң», – деди ал арткы катардагы сырдуу буюмду жаңсап, – суу ичпейби?
– Ал сен сыңары чыдамсыз эмес, сабырдуу. Суусаса да, чыдап отурат.
Алтынай эрдин чүйрүп, мурчуя түштү. Тыңшагычтын топчуларын кайра кулагына илди.
Элеман алдыдагы үйлөнүү тою жөнүндө ойлонууда эле. Үйлөнүү тою эмес, акча чачыла тою десе болгудай. Бери дегенде үч миң долларды чапчыйын деп турат. Антпейин десе, Алтынайдын ата-энеси тырышып, бет бактырышпайт. Өзүлөрү чыгымдын теңин көтөрүүгө гана макул. Өзгөчө атасы көк неме. Алтынай да бир чети атасын тартып калса керек... Арамзалыгын айтпай эле кой! Болжолдуу акчанын теңин Элеманга карматып коюп, калган баш оорунун баарын ага жүктөп салгысы бар. Бара-жүрө, толгон-токой күтүлбөгөн чыгым болору кадиксиз. Аны болочок кайнатасына айтса, тиги кол шилтеп гана тим болот. Бул чыгым да түгөл анын мойнунда. Өз ата-энеси болсо, болочок куда-кудагыйына кожосундай ишенет. Капчыгы калың болгон соң, экөөлөп аларды бул саздан алып чыгып кетет деп ойлойт окшойт. Элеман аларга тигилердин кебин айтса, күйөөгө чыгып жаткан чоочун бирөө эмес, өз кызы, андай болгон соң, кайда бармак эле деп токмейил мамиле кылышат.
Айылга ал колуктусун ата-энеси менен жүз көрүштүрүү үчүн гана эмес, ошол той карбаласында арзан мал алуу үчүн да келген. Эки букачарды соодалап алды, дагы бирине жетер акча калган. Так ошол учурда кайыптан табылгандай, кайдан-жайдан ушул «колукту» пайда боло калбадыбы. Колго түшкөн коёнду коё берген оңорбу дегендей, мындай олжону колдон чыгарып ийсе, ит болбодубу?.. Колдо барын шыпырып-шыпкап келип, ушул «колуктуну» ээленди. Эми жанармайга жетер гана акчасы калды. Аны да май арзаныраак Балыкчыдан куйдурмак ниетинде турат азыр.
Мына алар Долондун белине да чыгышты. Элеман машинени жолдон кичине четке берип токтотту да, моторду өчүрдү. Кыздарга мындан нары жөө-жалаңдап кетебиз деп эскертти. Кыз-жигит машинеден чыга бергенде, Назима атайлап буйдалымыш болуп, жабуунун четин көтөрдү. Айланайын кудай!.. Бул бир куш, сымбаттуу жырткыч куш эле. Анын узуну жарым метрдей келип, ийилген чыбыктан жасалган капаста отурат. Ал кызга камырабай тигиле карап, топчудай тегерек, чел баскандай чегир көздөрүн бат-бат ирмеди. Назима жабууну кайра серпе салды.
Тигил экөө обочороокто аны күтүп турушуптур.
– Бул жердин эмнеси кызык? – деп Алтынай Элемандан сурап жатыптыр.
– Биз эмне, үйгө баратканда бул жерден токтогон жок белек? – деп сурады Элеман андан. Анан эстей коюп:
– Ооба, мен унутуп калган турбаймынбы. Биз мындан өтүп баратканда караңгы кирип калган эле. Сен уктап бараттың беле ошондо, кандай?
Анан:
– Мында сен шаардагы шайтан дөңгөлөктүн кылда учунда тургандай болосуң. Болгону бул дөңгөлөк тигинден он эсе чоң. Анан дагы ал айланбайт, бир орунда жылбай турат.
Алар бийик кашатты көздөй басышты, ал жерден жакын жердеги ак мөңгүлүү чокулар алаканга салгандай таасын көрүнмөк. Элеман менен Алтынай алдыда баратышты. Назима аларды ээрчий басып, Алтынайдын тал чыбыктай буралган солкулдак денесине, Элемандын ийнинде жаткан адеми башына көз салат. Жигит кызды колтуктап бараткан. Барар жерге аз калганда, ал Алтынайды коё берип, алдыдагы көрүнүшкө суктанып жаткандай, саал артка кетенчиктеди. Капыстан Назиманын бир жагынан бирдеме чырт этти. Алтынай кулагындагы тыңшагычтан улам бул шыбыртты укпай калдыбы, кылчайган жок. Элеман алдыга өтүп, артына шарт бурулду. Бир тизесине чөгөлөп, кол телефонун Алтынайга түздөдү. Анан дагы бир чырт эттирди. Кыз жылмайып, андан:
– Сен мени сүрөткө тартып жатасыңбы? – деп сурады.
– Ооба. Аалам чокусундагы ушул учурду кийин эстей жүрөлү деп.
Анан ал телефонду Назимага узатып, Алтынай экөөсүн сүрөткө тартууну сурады. Акыр аягында ал эки кызды бирге сүрөткө тартты.
Алар машинеге түшкөндө, Элеман:
– Эми туура борборго чейин эңкейиштеп гана жүрүп отурабыз.
– Шиш така менен тоодо жүргөн азап экен, – деди Алтынай.
– Башка бирдеме илип албайсыңбы бутуңа? – деди Элеман.
– Башка эчтеке жок болсо, кантейин? Сенин эски кедаларыңды кийейинби?
– Антсе эмне болуптур? – деди Элеман, ага кылчайбай. – Ал деле бут кийим да.
– Жок, аның өзүңө буюрсун, – деди Алтынай. – Алда бир дүйнөдө жок таберик сыяктантып, ошол чокойлоруңду мага улам таңуулайсың. Аларыңды киймек тургай, көрөйүн деген көзүм төбөмдө.
Үйдөй балээден унчукпай кутулайын дедиби, Элеман каяша айтпады. Назира бул эки курбунун эң эле жөн салды сөздөрү улам тирешүү менен бүтүп жатканын байкады, бирок себебин түшүнө албады. Ошентсе да ал:
– Тоюңар качан? – деп сурады.
– Августтун аягында, – деди Элеман.
– Тойго чакырасыңарбы?
– Сөз жок, – деди Элеман. – Кол телефонуң барбы?
Назима уялгандай, коруна баш чайкады.
– Мен сага өз номурумду берем. Шаарга барганда телефон сатып алып, мага чал. Мен сага тойдун болор убакыт-саатын, дарегин айтам. Же СМС жазып жиберем. Болгону, колум бошогондо мага эскертип койчу, макулбу?
Кыз ага баш ийкеди.
Алар дале тик боор менен кыялап эңиштөөдө. Анын кайрылыш-бурулушу арбын, ылдый караган кишинин башы айланат. Андайда кыздар деми үзүлө, дымып калышат, анан кайра тегизирээк жерге чыкканда, жеңилдене дем алышат.
Уландысы бар..