Рубрика «Өг-бүле - тыва кижиниң амыдыралының сүзүү»

Тыва Республиканың Национал архиви өгбелеривистиң өг-бүлезинге, ажы-төлүнге, төрел-дөргүлүнге, арат-чонунга хумагалыг байдалының ёзу-чаңчылдары-биле таныштырылгазы.
Херел курудун дайнап: «Черим-чуртум ээлеринге чалбардым – деп бода чыда, Чодурааны сактып келген: - Ыдыктың ээзи Чодурааны хем ээзи камгалаар дээн болгай, ажырбаан боор» дээн бодалдарындан өөрүп, сымыранган: «Кезээде кады чурттаар эжим болур сен – дээш: - Шак бо сөстерни черле утпа, Чодураа».
Чилиинге киир доңган оолдуң буттарындан соок дерин шааладыр эътти чип турар саржаглыг пөс-биле ораагаш, кырындан чылыдыр шуглааш, изиг-демир чанынга дөгеп-ле турар. Эртем-билиглиг эмчилер болза та чүү деп аарыг дээр чүве, бо бөдүүн малчын ашак-кадайның билии-биле болза шыңганнар аразында хей-соок чыылган, сарыг-сугланып турар деп билип, Херелге бичии-даа соок чем бербейн, соокка кагыспайн, чаш уруг-биле дөмей кылдыр азырап турарлар. Хой бажын куйгалааш, бичиилеп чымчадыр хайындыргаш, мүнүн аартадып, чаа быжырган изиг далганны эң-не доңар чери – буттарының балдырларынга чыпшыр шарып-даа турарлар, изиг хуужуурну будунуң дургуну-биле ол-ла саржаг сиңип калган үстүг пөзү-биле ораап-ла турарлар. Хой мүнүнге эм оътту катай соолдур хайындыргаш, кежээ удуур мурнунда ижиртип каарга, даңны атсы деридип хонгаш, артында-ла чиигей берген оттуп келир. Ынчаар эмненип турда, бир ай ашкан. Херел туруп, кылаштап эгелээн. Кижиниң ада-иези-даа болза кайын ынчаар азыраар, өгден бичии-даа үндүрбейн, эге дээрезинде шуут-ла чыттыр азырап турганнар болгай. Чайгы хүн караа изиг-даа болза, ам дээрезинде салгын хаптарындан, соокка алзыптарындан коргуп, изиг шынарлыг эмнер ижиртип турганнар.
Номдан үзүндү.
Балчый Кыргыс. – ШАК БО СӨСТЕР. – Тываның Ю.Ш. Кюнзегеш аттыг ном үндүрер чери. – Кызыл - 2020. – 30-31-ги арыннар.