Аллах бизге сюймеклик жазды, Адамла сыйыралла аны. Кёкдеги аллахдан кючлюмюд Жердеги адамны айтханы?
Аллах бизге насып буюрду, Адамала унамайла аны. Биз алай тилейбиз табынып, Нек болмайд аллахны айтханы?
1890
"Аллах да залимге жанлы..."
Аллах да залимге жанлы, Нетейим халкъгъа, мен жарлы? Намазым, тилегим жетмейд, Сёзюм чапракъдан ётмейд.
1908
"Аллах хакъын урлагъанны..."
Аллах хакъын урлагъанны, Хакъ жолунда турмагъанны –
Жаханимге барыр жаны, Къайтып-къайтып кюер саны,
Таула кибик уллу этер – Бир сагъатха кюйюп кетер.
"Аллах, сен кеч, сейир этгеним уллу..."
Аллах, сен кеч, сейир этгеним уллу: Санга табына эсе адам улу, Мухажирле, хаж къылыргъа келгенле, Патчахла да эселе сени къулунг, Сен жаратдынг эсе жанланы барын, Кырдыкланы, ташланы, жер сууларын, Сангыраула, сокъурла, гитче-уллу Санга санай эселе жарсыуларын, Сёзюнгю да айтдынг эсе Мухаммат Алейхусаламгъа сен, берип к
...Ещё
"Аллах бизге сюймеклик жазды..."
Аллах бизге сюймеклик жазды, Адамла сыйыралла аны. Кёкдеги аллахдан кючлюмюд Жердеги адамны айтханы?
Аллах бизге насып буюрду, Адамала унамайла аны. Биз алай тилейбиз табынып, Нек болмайд аллахны айтханы?
1890
"Аллах да залимге жанлы..."
Аллах да залимге жанлы, Нетейим халкъгъа, мен жарлы? Намазым, тилегим жетмейд, Сёзюм чапракъдан ётмейд.
1908
"Аллах хакъын урлагъанны..."
Аллах хакъын урлагъанны, Хакъ жолунда турмагъанны –
Жаханимге барыр жаны, Къайтып-къайтып кюер саны,
Таула кибик уллу этер – Бир сагъатха кюйюп кетер.
"Аллах, сен кеч, сейир этгеним уллу..."
Аллах, сен кеч, сейир этгеним уллу: Санга табына эсе адам улу, Мухажирле, хаж къылыргъа келгенле, Патчахла да эселе сени къулунг, Сен жаратдынг эсе жанланы барын, Кырдыкланы, ташланы, жер сууларын, Сангыраула, сокъурла, гитче-уллу Санга санай эселе жарсыуларын, Сёзюнгю да айтдынг эсе Мухаммат Алейхусаламгъа сен, берип къууат, Ол эсе сени бу жерде келечинг, Ол эте эсе ишибизге сууал, Сора нек юлешинеди сени сёзюнг, Жюрекледе къалдырмайын бир тёзюм? Кими – сюфю, кими шейит, кими сюннет, Барын кёре, тынгылайса сен ёзюнг?!
Боранла уралла, къарла жауалла, Таула барына ды чыдап туралла. Къыйынлы халкъым, сен да алай чыда Барына да, къыйынлыкъ.
1914
"Бу дунияда ким бай болуп, менсинмеди?.."
Бу дунияда ким бай болуп, менсинмеди? Жашау излеп, кюрешледе ким кюймейди? Жаланнгачлыкъ, ачлыкъ, бушуу ким кёрмейди? Бир тау къоймай, бийигине ким ёрледи?
Къайсы факъыр артмакъларын унутду? Къайсы залим бар душманын къурутду? Аны ючюн а барабыз биз къуюла, Алай татлыд ахырзаман дуния.
Кюфле, дуула хазыр этип, кюз да жетер, Къурт-къумурсха, жан-жаныуар алгъыш этер, Сабанчыны кёлю жарыкъ, таулагъа тенг, Кире къуугъан мирзеу кибик анда хатер!
Сабанчыны гъаршха чыгъар миннген аты, Жетмез анга зар адамны хыянаты, Игиликге болур аны бар мураты, Къыяма кюн чекчиз болур шафауаты.
Гиртчи болуп, айтылырла жаш-къушлары, Жашагъанда кетип болмаз намыслары. Хар заманда токъ болурла юйю, малы. Элге, жерге себеп болур жашау халы.
Жарлы адам! Урлукъ салып, рахат болгъун, Берекетли, беримли да болсун къолунг. Сабанлагъа тюйюл эсе эрттен жолунг, Кимге керек бу дуньяда барынг, жогъунг!
Нур Карачай-Малкар ана тилде джазылган сабий назмула, джомакла, хапарланы болганы сабий жоурналды. Хар айда бир Малкарда басмаланады. Былайда болган сайысы 10.чу сайысыды. -------- Нур Карачай-Малкар ана тилде джазылга...
Врезалось в память, как часто оно, это святое имя, произносилось в товарняке, увозившем нас в неизвестность – в годы неутихающей боли и черной беды, постоянных потерь и неизбывной печали, в годы депорт...
Комментарии 50
"Айырылыу жетер бизге..."
Айырылыу жетер бизге,
Ахыр салыр ишибизге,
Сора турмаз онгубузну –
Кёмюп къояр отубузну.
Шо жашайым дегенинглей –
Атынг къалыр жерленненлей.
Къолунг-бутунг да байланыр,
Ишинг да битмейин къалыр.
Жашар жер деп тёгерсе тер,
Жатар жеринг женгил битер.
"Акъылман жомакъ бир байны..."
Акъылман жомакъ бир байны
Уялтмаз, харамдан тыймаз.
Жугъутур къулагъына жел
Ургъандан башхасы болмаз.
Не тилесек да, оюлмаз
Жашауну зулму тереги.
Акъылман жомакъ - кёл басар,
Атылгъан ушкок - кереги.
1916
Аллай бийле керек бизге
Халкъгъа салмай бугъоу, кишен,
Намысларын тута билген,
Терени жаулап, тюзге бургъан, -
Аллай бийле керек бизге.
Халкъны онгар жолун излеп,
Алгъа къарап, жолгъа тизген,
Эл жумушун туура сюзген, -
Аллай бийле керек бизге.
Халкъны тизип халал ишге,
Сакъ болуп юмметибизге,
Нюр келтирген бетибизге, -
Аллай бийле керек бизге!
Дуниялыкъгъа хыйсап этген,
Гюнах этмей, сууап этген,
Жалчы жекмей ёлюп кетген, -
Аллай бийле керек бизге.
Къул, ёзден деп айырмагъан,
Мадар излеп, тюз къарагъан,
Орун берген игибизге,-
Аллай бийле керек бизге!
Къаты тутхан динибизни,
Шатык билген тилибизни,
Саз этмеген кюнюбюзню,-
Аллай бийле керек бизге!
1900
"Аллах бизге сюймеклик жазды..."
...ЕщёАллах бизге сюймеклик жазды,
Адамла сыйыралла аны.
Кёкдеги аллахдан кючлюмюд
Жердеги адамны айтханы?
Аллах бизге насып буюрду,
Адамала унамайла аны.
Биз алай тилейбиз табынып,
Нек болмайд аллахны айтханы?
1890
"Аллах да залимге жанлы..."
Аллах да залимге жанлы,
Нетейим халкъгъа, мен жарлы?
Намазым, тилегим жетмейд,
Сёзюм чапракъдан ётмейд.
1908
"Аллах хакъын урлагъанны..."
Аллах хакъын урлагъанны,
Хакъ жолунда турмагъанны –
Жаханимге барыр жаны,
Къайтып-къайтып кюер саны,
Таула кибик уллу этер –
Бир сагъатха кюйюп кетер.
"Аллах, сен кеч, сейир этгеним уллу..."
Аллах, сен кеч, сейир этгеним уллу:
Санга табына эсе адам улу,
Мухажирле, хаж къылыргъа келгенле,
Патчахла да эселе сени къулунг,
Сен жаратдынг эсе жанланы барын,
Кырдыкланы, ташланы, жер сууларын,
Сангыраула, сокъурла, гитче-уллу
Санга санай эселе жарсыуларын,
Сёзюнгю да айтдынг эсе Мухаммат
Алейхусаламгъа сен, берип к
"Аллах бизге сюймеклик жазды..."
Аллах бизге сюймеклик жазды,
Адамла сыйыралла аны.
Кёкдеги аллахдан кючлюмюд
Жердеги адамны айтханы?
Аллах бизге насып буюрду,
Адамала унамайла аны.
Биз алай тилейбиз табынып,
Нек болмайд аллахны айтханы?
1890
"Аллах да залимге жанлы..."
Аллах да залимге жанлы,
Нетейим халкъгъа, мен жарлы?
Намазым, тилегим жетмейд,
Сёзюм чапракъдан ётмейд.
1908
"Аллах хакъын урлагъанны..."
Аллах хакъын урлагъанны,
Хакъ жолунда турмагъанны –
Жаханимге барыр жаны,
Къайтып-къайтып кюер саны,
Таула кибик уллу этер –
Бир сагъатха кюйюп кетер.
"Аллах, сен кеч, сейир этгеним уллу..."
Аллах, сен кеч, сейир этгеним уллу:
Санга табына эсе адам улу,
Мухажирле, хаж къылыргъа келгенле,
Патчахла да эселе сени къулунг,
Сен жаратдынг эсе жанланы барын,
Кырдыкланы, ташланы, жер сууларын,
Сангыраула, сокъурла, гитче-уллу
Санга санай эселе жарсыуларын,
Сёзюнгю да айтдынг эсе Мухаммат
Алейхусаламгъа сен, берип къууат,
Ол эсе сени бу жерде келечинг,
Ол эте эсе ишибизге сууал,
Сора нек юлешинеди сени сёзюнг,
Жюрекледе къалдырмайын бир тёзюм?
Кими – сюфю, кими шейит, кими сюннет,
Барын кёре, тынгылайса сен ёзюнг?!
1904
Аман къатын
...ЕщёАхшы къартла жау сюртелле мансларына,
Акъыл, адеп юйретелле жашларына,
Жаш къызчыкъла бау тагъалла чачларына,
Таулу къызла жау сюотелле къашларына,
Чачы жете болур, тейри, табанына,
Эр тапмайбыз биз къызланы аманына,
Къатынланы аманларын айтдырсагъыз,
Аланы да мен айтайым, тынгылагъыз.
Осал къатынны табаны жаркъма болур,
Чачы юйюгюр, къулакълары жатма болур.
Бухчакълары табанындан сюйрелирле,
Тюймелери къыйыкъ-мыйыкъ тюйрелирле.
Этек жайып, от жагъада ол олтурур,
От жагъаны хиппирикден ол толтурур.
Эри къызса, ата юйюне кете болур,
Этеклери чакъмакъ таууш эте болур.
Барыр, жаным, этеклерин сюйрегенлей,
Арпа унну гыржынлыкъгъа ийгенлей.
Аман къатынны баш ашы как болады,
Ахшы къатын къыш къатыкъгъа сакъ болады.
Къатын болса, юй жашаугъа къаты болсун,
Болмаса уа, жашар кюню алты болсун.
Къатын болса, юй тизгинни жыя билсин,
Шимир этмей, аш адырны жууа билсин.
Тёшеклери кюн къушлукъгъа жыйылырла,
Тауукълары тёшеклеге къуюлюрла,
Сабийлери болур тыкы
Аман къатын
Ахшы къартла жау сюртелле мансларына,
Акъыл, адеп юйретелле жашларына,
Жаш къызчыкъла бау тагъалла чачларына,
Таулу къызла жау сюотелле къашларына,
Чачы жете болур, тейри, табанына,
Эр тапмайбыз биз къызланы аманына,
Къатынланы аманларын айтдырсагъыз,
Аланы да мен айтайым, тынгылагъыз.
Осал къатынны табаны жаркъма болур,
Чачы юйюгюр, къулакълары жатма болур.
Бухчакълары табанындан сюйрелирле,
Тюймелери къыйыкъ-мыйыкъ тюйрелирле.
Этек жайып, от жагъада ол олтурур,
От жагъаны хиппирикден ол толтурур.
Эри къызса, ата юйюне кете болур,
Этеклери чакъмакъ таууш эте болур.
Барыр, жаным, этеклерин сюйрегенлей,
Арпа унну гыржынлыкъгъа ийгенлей.
Аман къатынны баш ашы как болады,
Ахшы къатын къыш къатыкъгъа сакъ болады.
Къатын болса, юй жашаугъа къаты болсун,
Болмаса уа, жашар кюню алты болсун.
Къатын болса, юй тизгинни жыя билсин,
Шимир этмей, аш адырны жууа билсин.
Тёшеклери кюн къушлукъгъа жыйылырла,
Тауукълары тёшеклеге къуюлюрла,
Сабийлери болур тыкыраякъчыкъла,
Жаланбашла, къымыжа, къурум жыякъчыкъла.
Чийбел къатын бота чулгъар чий белине,
Чийсил гыржынны ол ашатыр эрине.
Къонакъ келсе, ол ачыудан къууурулур,
Эрни, бурну бир бирине жыйырылыр.
Толу юйню нюрюн алыр аман къатын,
Элде, кюлюп, сагъынырла аны атын.
Бошбел къатын, юлгю алып, иги болсун,
Ботаны атып, юйюне тири болсун.
Кязим аны ариу халын жыяргъа салыр,
Эрин, юйюн ариу тутса, бек къууаныр.
Алгъыш этип, айта турур аны атын,
Элин, жерин сыйлы этер аллай къатын!
"Антынгы сен ариу эсгер..."
...ЕщёАнтынгы сен ариу эсгер,
Жауну ууатхан Къызыл аскер!
Аскер жокъду сенден жигер.
Акъсакъ къарт, сен да ыспас бер!
1939
"Арабда да шашхынланы кёрдюк биз..."
Арабда да шашхынланы кёрдюк биз,
Ала кибик, шашхын болуп келдик биз,
Керти къулла – дуниялыкъдан азатла,-
Жаннет излеп, кюн кёрмеген жазыкъла.
Къуюлгъанбыз муслиманла жоллагъа,
Эшикден юйде кюню болмагъан!
1903
"Арабда, Тюркде да айланып келдим..."
Арабда, Тюркде да айланып келдим.
Энтда Бызынгыны тауларын кёрдюм.
Манга хычыуунду барындан эсе
Жарлы элими къыйы от ийиси.
1910
Арабдан юйге салам къагъыт
Башлап, салам айтама
Бызынгыда эки элге.
Насып болсун Аллахдан
Кашто бла Гитчелге.
Дагъы салам айтама
Мени тапхан анама,
Мени тутхан ишими
Башха ишге санама.
Дагъы салам айтама
Алиймагъа, Абушха,
Мени ючюн салмагъыз
Башыгъызны сагъышха.
Дагъы салам айтама
Дарийнама, Хурама,
Менден хапар сорсагъыз,
Cay-саламат турама.
Дагъы салам айтама
Алий
"Антынгы сен ариу эсгер..."
Антынгы сен ариу эсгер,
Жауну ууатхан Къызыл аскер!
Аскер жокъду сенден жигер.
Акъсакъ къарт, сен да ыспас бер!
1939
"Арабда да шашхынланы кёрдюк биз..."
Арабда да шашхынланы кёрдюк биз,
Ала кибик, шашхын болуп келдик биз,
Керти къулла – дуниялыкъдан азатла,-
Жаннет излеп, кюн кёрмеген жазыкъла.
Къуюлгъанбыз муслиманла жоллагъа,
Эшикден юйде кюню болмагъан!
1903
"Арабда, Тюркде да айланып келдим..."
Арабда, Тюркде да айланып келдим.
Энтда Бызынгыны тауларын кёрдюм.
Манга хычыуунду барындан эсе
Жарлы элими къыйы от ийиси.
1910
Арабдан юйге салам къагъыт
Башлап, салам айтама
Бызынгыда эки элге.
Насып болсун Аллахдан
Кашто бла Гитчелге.
Дагъы салам айтама
Мени тапхан анама,
Мени тутхан ишими
Башха ишге санама.
Дагъы салам айтама
Алиймагъа, Абушха,
Мени ючюн салмагъыз
Башыгъызны сагъышха.
Дагъы салам айтама
Дарийнама, Хурама,
Менден хапар сорсагъыз,
Cay-саламат турама.
Дагъы салам айтама
Алиймагъа, келиннге.
Мени ючюн салмагъыз
Башыгъызны ёлюмге.
Къайгъы этмей турсунла
Ахуай бла Алиймат.
Эгечлерим, мен келге
Туругъуз сау-саламат!
Дагъы салам айтама
Ёз халалым Къанийтат.
Къуранны окъуй турсун
Агъа къызым Хадижат.
Окъуй-окъуй турсунла
Айшат бла Хафийсат –
Жокъду жерни юсюнде
Окъуудан сейирлик зат!
Араб тюзде кёргенни,
Ары барсам, айтырма.
Манга къайгъы этмегиз,
Cay-саламат къайтырма!
1910
Арабстанда Локъман хажиге этген осуятым
...ЕщёЛокъман хажи, сен эслисе, сабырса,
Мен ёлсем да, таулагъа сау барырса.
Жамауатха ачы къуугъун салырса,
Ыразы эдим, ыразылыкъ да алырса.
Кюйюп-бишип чыкъдым тангнга, амалсыз,
Ёлюр ауруу тийдими экен замансыз?
Алтау эдик хакъ жолуна чыкъгъанла,
Аллахны измисине ашыкъгъанла.
Тёртюбюзге ийгенди келечисин,
Атландым анга, баям, энди кесим.
Къызыу тийди аман ауруу саныма,
Сакъат эдим, къоркъуу тюшдю жаныма.
«Жарлы Кязим ёлдю, – дерсе, – узакъда»,
Мени жарлы юйдегими къучакълап.
Сафарыбыз къыйын болду, не этейик,
Бу дуниядан ийман бла кетейик.
Жерибизге эсен жетип болалсанг,
От жагъангда сыгын отха къарасанг, –
Локъман хажи, кёп шукурла этерсе,
«Жаннет юйю – туугъан жерибиз!» – дерсе.
Хапар бла Бызынгыгъа барырса.
Кече мени жарлы юйюмде къалырса.
Шыкъыда юч кюн дууа алдырырса,
Ташларындан тансыгъымы алырса.
Ёлюгюм киши жеринде къаллыгъын
Билеме. Ол таууш эрттеден келед.
Жокъ бу дунияда берлигим, аллыгъым,
Сен, хажи, жарсыу
Арабстанда Локъман хажиге этген осуятым
Локъман хажи, сен эслисе, сабырса,
Мен ёлсем да, таулагъа сау барырса.
Жамауатха ачы къуугъун салырса,
Ыразы эдим, ыразылыкъ да алырса.
Кюйюп-бишип чыкъдым тангнга, амалсыз,
Ёлюр ауруу тийдими экен замансыз?
Алтау эдик хакъ жолуна чыкъгъанла,
Аллахны измисине ашыкъгъанла.
Тёртюбюзге ийгенди келечисин,
Атландым анга, баям, энди кесим.
Къызыу тийди аман ауруу саныма,
Сакъат эдим, къоркъуу тюшдю жаныма.
«Жарлы Кязим ёлдю, – дерсе, – узакъда»,
Мени жарлы юйдегими къучакълап.
Сафарыбыз къыйын болду, не этейик,
Бу дуниядан ийман бла кетейик.
Жерибизге эсен жетип болалсанг,
От жагъангда сыгын отха къарасанг, –
Локъман хажи, кёп шукурла этерсе,
«Жаннет юйю – туугъан жерибиз!» – дерсе.
Хапар бла Бызынгыгъа барырса.
Кече мени жарлы юйюмде къалырса.
Шыкъыда юч кюн дууа алдырырса,
Ташларындан тансыгъымы алырса.
Ёлюгюм киши жеринде къаллыгъын
Билеме. Ол таууш эрттеден келед.
Жокъ бу дунияда берлигим, аллыгъым,
Сен, хажи, жарсыуларыма сууал эт.
Ала басдыла, жюрегими эзе,
Кёп болдула, Шыкъыны ташларыча.
Мында да жатарма, жарсыудан безе, –
Палах кёп, жараларым ашланырча.
Мында мени адет бла асырарса,
Бар керегими да сен мажарырса.
Сора жерибизге эсен барырса,
Инш-Аллах, халкъынг бла къалырса!
Биз кёп да насыплыбыз тауда дерсе,
Къум тюзде кюйгенлени эсгерирсе.
Юйсюз, жерсиз тентеклеге кюерсе,
Анда жарлы халкъынга эс берирсе.
Азатлыкъ жокъ бир жерде, аны жолу
Кесилгенди, – энди биз билдик толу.
Тюзлюк сатылгъанды, Локъман, хар къайда,
Табыныудан, тилекден жокъду файда!
Кюн чыгъады анда да, батады де,
Бай тахтада, жибекде жатады де,
Жарлы эсе, аны тангы – танг тюйюл,
Жиляй-улуй, аман бла атады де.
«Ишлегенни кёлю жарыкъ», – деген Кязим
Ишлегенни къыйынлыгъын кёрдю де.
Къызгъан юзмез толтургъанда кёзлерин –
Къарыусузгъа тилек эте, ёлдю де.
Къарыусузну душманы – кёп, досу – аз.
Аллах да унутханды аны дерсе.
Ач кишини аят, зикир тойдурмаз, –
Дин къардашым, халкъгъа себеп излерсе!
Мен жатарма киши жеринде – узакъ,
Къабырымы сакъ жауунла жууарла.
Саула, сиз халкъыбызгъа болугъуз сакъ,
Азатлыкъны ёкюллери тууарла!
1910
"Арбазыма къоннган чорбат чыпчыгъы..."
...ЕщёАрбазыма къоннган чорбат чыпчыгъы,
Санга къарап турама, юйден чыгъып.
Ач болсанг да, унутуллукъ кёрмейсе,
Дунияда къул, бий дегенни билмейсе.
1902
"Арбазынга къарай озама..."
Арбазынга къарай озама,
Отуннга бара танг алада.
Сени жилягъан тауушунгу
Эшитеме мен къаялада.
Адамла угъай, къаяла да
Жазыкъсыналла экибизге.
Сени атанг бла къарындашынг
Бир да эримейдиле бизге.
1890
"Атанг келди да гюрбежиге..."
Атанг келди да гюрбежиге,
Атына кишен ишлетди.
Аны биргесине юйюне
Мени жюрегими да элтди.
Сюеме, кишеним жарасын,
Жюрегим да юйюнгде къалсын.
Атанг эмилик атын тыяр,
Сени уа не хазна тыялсын!
1890
Атасыны жашына осуяты
Балам! Зулмулукъну кёре
Кетеме къабыргъа – жерге.
Ким билед, санга тюшсе уа
Зулму жокъ болгъанын кёрге,
Балам! Дунияда артыкълыкъ
Болмагъан кюнлеге жетсенг,
Ол заманда къабырыма
Келип: «Тынч жат!» – деп къычыр сен.
Ким билнеди, къара жерден
Ауазынгы эшитирме мен,
С
"Арбазыма къоннган чорбат чыпчыгъы..."
Арбазыма къоннган чорбат чыпчыгъы,
Санга къарап турама, юйден чыгъып.
Ач болсанг да, унутуллукъ кёрмейсе,
Дунияда къул, бий дегенни билмейсе.
1902
"Арбазынга къарай озама..."
Арбазынга къарай озама,
Отуннга бара танг алада.
Сени жилягъан тауушунгу
Эшитеме мен къаялада.
Адамла угъай, къаяла да
Жазыкъсыналла экибизге.
Сени атанг бла къарындашынг
Бир да эримейдиле бизге.
1890
"Атанг келди да гюрбежиге..."
Атанг келди да гюрбежиге,
Атына кишен ишлетди.
Аны биргесине юйюне
Мени жюрегими да элтди.
Сюеме, кишеним жарасын,
Жюрегим да юйюнгде къалсын.
Атанг эмилик атын тыяр,
Сени уа не хазна тыялсын!
1890
Атасыны жашына осуяты
Балам! Зулмулукъну кёре
Кетеме къабыргъа – жерге.
Ким билед, санга тюшсе уа
Зулму жокъ болгъанын кёрге,
Балам! Дунияда артыкълыкъ
Болмагъан кюнлеге жетсенг,
Ол заманда къабырыма
Келип: «Тынч жат!» – деп къычыр сен.
Ким билнеди, къара жерден
Ауазынгы эшитирме мен,
Сора ырахат жатарма,
Балам, аны унутма сен!
1906
Ачыкъ сёз
Жигит боллукъ гиртчи болур,
Аман къатын тилчи болур.
Къуш ёч болады бийикге,
Бетсиз къатын – ётюрюкге.
Аман къатын кёпге жатар,
Кюню хапар бла батар.
Осал адам сёзчю болур,
Хуржуну ётюрюкден толур.
Осал къой бек чакъмакъ болур,
Осал адам къоркъакъ болур.
Жаншакъ адам сёзден тоймаз,
Къоркъакъ халкъына жарамаз.
1901
"Багдадха да, Стамбулгъа да бардым..."
...ЕщёБагдадха да, Стамбулгъа да бардым,
Мекканы Кааба ташына баш урдум.
Алай къайытханда жарлы жериме,
Анама жангыдан туугъанча болдум.
1910
"Байгъа сен байлыкъ кёп бердинг..."
Байгъа сен байлыкъ кёп бердинг,
Жарлыгъа тарлыкъ тежединг,
Аллах, олмуду тюзлюгюнг,-
Биз жарлылагъа берлигинг?
Кючлюге сен кюч къошаса,
Кючсюзню атып къояса.
Аллах, олмуду къадарынг,-
Биз жарлагъа мадарынг?
Жауунну кёлге тёгесе,
Жарлыны жерге кёмесе.
Аллах, олмуду буйругъунг,-
Ёмюрге этип турлугъунг?
1900
Балалагъа
«Ёлмесенг да, къартдамы
Болмазса?» – делле нартла.
Бу сёзню айтыучу эдиле
Бизге мубарик къартла.
Къартлыкъ бизге келеди,
Биз жукъ билмей тургъанлай,
Эшигими къакъгъанын
Билдим, акъ тюк ургъанлай.
Ёлмесегиз, балала,
Сиз да болурсуз бизлей.
Жашлыкъ къутулуп кетер,
Къалдым мен да аны кюсей.
Балам, жаш кюнлеринги
Юйде олтуруп бошама.
Жахил къалып дунияда,
Хайыуаннга ушама.
Не мазаллы болсанг да,
Жахил
"Багдадха да, Стамбулгъа да бардым..."
Багдадха да, Стамбулгъа да бардым,
Мекканы Кааба ташына баш урдум.
Алай къайытханда жарлы жериме,
Анама жангыдан туугъанча болдум.
1910
"Байгъа сен байлыкъ кёп бердинг..."
Байгъа сен байлыкъ кёп бердинг,
Жарлыгъа тарлыкъ тежединг,
Аллах, олмуду тюзлюгюнг,-
Биз жарлылагъа берлигинг?
Кючлюге сен кюч къошаса,
Кючсюзню атып къояса.
Аллах, олмуду къадарынг,-
Биз жарлагъа мадарынг?
Жауунну кёлге тёгесе,
Жарлыны жерге кёмесе.
Аллах, олмуду буйругъунг,-
Ёмюрге этип турлугъунг?
1900
Балалагъа
«Ёлмесенг да, къартдамы
Болмазса?» – делле нартла.
Бу сёзню айтыучу эдиле
Бизге мубарик къартла.
Къартлыкъ бизге келеди,
Биз жукъ билмей тургъанлай,
Эшигими къакъгъанын
Билдим, акъ тюк ургъанлай.
Ёлмесегиз, балала,
Сиз да болурсуз бизлей.
Жашлыкъ къутулуп кетер,
Къалдым мен да аны кюсей.
Балам, жаш кюнлеринги
Юйде олтуруп бошама.
Жахил къалып дунияда,
Хайыуаннга ушама.
Не мазаллы болсанг да,
Жахил къалсанг –жокъ файда!
Хайыуанча жегилип,
Сен жюрюрсе хар къайда.
Дунияда сыйлылыкъны
Сюйген болсанг – окъурса.
Жашлыгъынгдан билимсиз
Къалсанг – таза сокъурса.
Тагъылма сен билимсиз,
Къылыкъсыз балалагъа.
Ала бла жюрюсенг,
Сен да ушарса алагъа.
Эй, балала, салмагъыз
Иги ишни болжалгъа!
Сиз ашыгъып этигиз
Иги ишни бек алгъа.
Илмугъузгъа тюз акъыл
Керти нёгер болмаса,
Сабырлыкъ, дабийгъат да
Юсюгюзде толмаса,
Не кёп окъусагъыз да,
Сиз насыплы болмазсыз.
Ариу къылыкълы болмай,
Дагъыда сиз онгмазсыз.
Халкъгъа кесин сюйдюрмек –
Бек багъалыд, билигиз.
Ариу къылыкълы болуп,
Татлы болсун тилигиз.
Муслийманла сюйгенни
Бир Аллах да сюеди.
Ала шагъат болгъанны
Жаннетине иеди.
Сиз туракълап турмагъыз
Сизге келлик акълыкъгъа,
Болжал салмай, къайтыгъыз
Бу мен айтхан хакълыкъгъа.
Махтау бары – Аллахдад,
Бизни Адамдан туудургъан.
Илму, акъыл да берип,
Кирибизни жуудургъан.
Салат-саламла болсун
Мухаммат расулуна,
Аллахдан рахмат жаусун
Анга ийнаннган къулуна.
"Батырлакъ жютюд, къамача..."
...ЕщёБатырлакъ жютюд, къамача,
Къоркъакълыкъ – гумух, салтача.
Батырлыкъ къорур журтунгу,
Къоркъакълыкъ кёмер отунгу.
Батырлыкъ – отлукъ ташчады,
Къоркъакълыкъ – жёге агъашча.
Адам болгъа итинебиз,
Эрликни андан сюебиз.
1900
Барысын да кёрдю Кязим
Бийле ариу кие элле,
Тынч жашаргъа сюе элле,
Къулланы ишге ие элле,
Бармасала тюе элле.
Тынчлыкъ бермей, жашатмайын,
Ашны игисин ашатмайын,
Къулну сёзюн ушатмайын,
Къыйынлыкъдан бошатмайын;
Отун ташып, сууун алып,
Кюзгюде биченин чалып,
Къышхыда малына багъып,
Сабан сюрюп, суу сугъарып;
Бар деген жерине барып,-
Болмаз эди къулдан харип!
Бир да болмай эди жарып,
Бийни жашын эмчек алып,
Ёшюнлерин анга салып,
Кеси жашы ёксюз къалып,
Эки кёзю кёкге аралып,
Сютсюзлей, ашашсызлай къалып,-
Алай эд хар иш хар къайда.
Къарындаш элле бий да, бай да,
Алада эд жыр да, той да,
Аланы эд тууар, къой да.
Бизге совет власть жетди,
Зулму дуния бизден кетди,
Залимлени бойнун буудукъ,
Ол
"Батырлакъ жютюд, къамача..."
Батырлакъ жютюд, къамача,
Къоркъакълыкъ – гумух, салтача.
Батырлыкъ къорур журтунгу,
Къоркъакълыкъ кёмер отунгу.
Батырлыкъ – отлукъ ташчады,
Къоркъакълыкъ – жёге агъашча.
Адам болгъа итинебиз,
Эрликни андан сюебиз.
1900
Барысын да кёрдю Кязим
Бийле ариу кие элле,
Тынч жашаргъа сюе элле,
Къулланы ишге ие элле,
Бармасала тюе элле.
Тынчлыкъ бермей, жашатмайын,
Ашны игисин ашатмайын,
Къулну сёзюн ушатмайын,
Къыйынлыкъдан бошатмайын;
Отун ташып, сууун алып,
Кюзгюде биченин чалып,
Къышхыда малына багъып,
Сабан сюрюп, суу сугъарып;
Бар деген жерине барып,-
Болмаз эди къулдан харип!
Бир да болмай эди жарып,
Бийни жашын эмчек алып,
Ёшюнлерин анга салып,
Кеси жашы ёксюз къалып,
Эки кёзю кёкге аралып,
Сютсюзлей, ашашсызлай къалып,-
Алай эд хар иш хар къайда.
Къарындаш элле бий да, бай да,
Алада эд жыр да, той да,
Аланы эд тууар, къой да.
Бизге совет власть жетди,
Зулму дуния бизден кетди,
Залимлени бойнун буудукъ,
Ол кирлени кери къуудукъ.
Энди аладан биз къутулдукъ,
Жашаугъа биз эркин болдукъ.
Энди биз болмабыз арыкъ,
Ачлыкъны артда къалдырдыкъ.
Табарыкъбыз кийим, азыкъ,
Бизге тиймез налат къазыкъ;
Жокъ бизни басынчакъларыкъ,
Жокъду бизге палах саллыкъ.
Муну айтхан – акъсакъ Кязим,
Халкъны сёзю – мени сёзюм,-
Барысын да кёрдю Кязим,
Кёп зат сынагъанма ёзюм.
1928
"Бели инчге - субай назы..."
Бели инчге - субай назы,
Агъачы тюз, къара - къашы!
Бек огъурсуз - къарындашы,
Къайгъылы мени башым.
Элифледен жангылама,
"Мим" жазсам да, "лам" сунама,
Этерими унутама,
Мен былай болуп турама.
Кёзю - къара, бою - субай,
Тангны чолпан жулудузунлай!
Аны манга тюк онгсунмай,
Жиляталла, тюймей, урмай.
Мен нетейим, - къолум къысха,
Амалым жокъ чыдамазгъа,
Аллах бурсун насып ызгъа, -
Жаны ауруп жашха, къызгъа!
Бешик жыр
Эл аллы таулагъа
Ай тийгенди, балам.
Таула да жукълайла,
Жукъла энди, балам.
Бузоу, гылыучукъ да
Жукълап къалгъандыла.
Дуния жарыгъымса,
Тынч жукълачы, балам.
Тауукъ балачыкъла
Жукълап къалгъандыла.
Жиляма, кёз гинжим,
Жукъла, ариу балам.
Уллу болуп, бизни
Сен къууандырырса.
Жукъла, кёз жарыгъым,
Сен киши болурса.
Жат, акъ къозучугъум,
Жарсыма, тынч жукъла.
Дайым кенг болсунла
Сенден къыйынлыкъла.
Жашауунг, ана сют
Кибик, татлы болсун,
Сени сюймегенни
Ана сютю урсун!
Чабакъгъа тенгиз кенгд-
Дуния санга алай
Кенг болсун, ийнагъым,
Жукълачы, жилямай.
Жукъла, татлы балам,
Мен къорунг болайым.
Ачыуунгу кёрмей,
Къууана турайым!
Мекка, 1910
"Бёрюле чапхан сюрюча..."
...ЕщёБёрюле чапхан сюрюча,
Жашайбыз биз, къоркъа, юрке,
Башха болмайын ушайбыз
Иесиз къалгъан сюрюуге!
1910
Биз
Биз – шахар, эл да жашлары,
Тюзлюкню тенг къардашлары,
Оруслу, таулу – хар бары,-
Советлени уланлары.
Жокъду бизни бир хатабыз,
Шуёхлукъну бек тутабыз,
Душманланы биз утабыз,
Ленинди бизни атабыз.
Хайырлыд къол къыйыныбыз,
Кючлюд аскер жыйыныбыз,
Ариуду той-оюнубуз,
Бек кючлюдю боюнубуз.
Алабызгъа киши ёталмаз,
Урушда киши хорламаз,
Бир душман кюч да баз болмаз,
Къалабызыны ол оялмаз.
Биз къардашбыз хар бир тюзге,
Партия башчыды бизге,-
Базынабыз кесибизге,
Киши минмез юсюбюзге.
1938
Биз - бу дунияны къонакълары
Олтурама ауур ишимден талып,
Биргеме тыягъым, къаламым къалып,
Айтама жюрегим отча жанып:
Биз-бу дунияны къонакълары!
Жашайбыз мал кютюп, чалгъы чалып,
Окъуйбуз, жукъ билмей, къара танып,
Тилек этебиз кёкге аралып,-
Биз – бу дунияны къонакълары!
Къарайбыз жерге, суугъа къууанып,
Къатдырабыз оракъ,
"Бёрюле чапхан сюрюча..."
Бёрюле чапхан сюрюча,
Жашайбыз биз, къоркъа, юрке,
Башха болмайын ушайбыз
Иесиз къалгъан сюрюуге!
1910
Биз
Биз – шахар, эл да жашлары,
Тюзлюкню тенг къардашлары,
Оруслу, таулу – хар бары,-
Советлени уланлары.
Жокъду бизни бир хатабыз,
Шуёхлукъну бек тутабыз,
Душманланы биз утабыз,
Ленинди бизни атабыз.
Хайырлыд къол къыйыныбыз,
Кючлюд аскер жыйыныбыз,
Ариуду той-оюнубуз,
Бек кючлюдю боюнубуз.
Алабызгъа киши ёталмаз,
Урушда киши хорламаз,
Бир душман кюч да баз болмаз,
Къалабызыны ол оялмаз.
Биз къардашбыз хар бир тюзге,
Партия башчыды бизге,-
Базынабыз кесибизге,
Киши минмез юсюбюзге.
1938
Биз - бу дунияны къонакълары
Олтурама ауур ишимден талып,
Биргеме тыягъым, къаламым къалып,
Айтама жюрегим отча жанып:
Биз-бу дунияны къонакълары!
Жашайбыз мал кютюп, чалгъы чалып,
Окъуйбуз, жукъ билмей, къара танып,
Тилек этебиз кёкге аралып,-
Биз – бу дунияны къонакълары!
Къарайбыз жерге, суугъа къууанып,
Къатдырабыз оракъ, чалгъы, сугъарып,
Тапханыбыз бир тон, эки чарыкъ,-
Биз – бу дунияны къонакълары!
Кёп этебиз бийикде журтланы,
Жыябыз байлыкъланы жутланып,
Болмайбыз тюзлюкню, динни танып, -
Биз – бу дунияны къонакълары!
Къыйналабыз къул, ёзден саналып,
Тыякъ да кётюребиз, къаралып,
Къара дерт жетдиребиз, къан алып,-
Биз – бу дунияны къонакълары!
Къыз беребиз, сормай, къалын алып,
Ол жазыкъ жиляса, жанын алып,
Азапха салабыз, гюнахха къалып,-
Биз – бу дунияны къонакълары!
Къууанабыз отларыбыз жанып,
Жашларыбыз, къызыбыз махталып,
Билебиз не болгъанын бет жарыкъ,-
Биз – бу дунияны къонакълары!
Кюрешебиз кюннге кюйюп, талып,
Ох демей бир кюнню, солуу алып,
Дагъы кетмейбиз жашаудан къанып,-
Биз – бу дунияны къонакълары!
1912
Биз хорларбыз
...ЕщёБашланды огъурсуз уруш,
Къайгъылыды къырал-къуруш,
Акъылда болалла буруш,
Къалай болур энди туруш?
Немец бизге къажау болду,
Чегибизге сауут бурду,
Бизге берген сёзюн бузду,
Асыры мардадан озду.
Къоншу къырыллагъа барып,
Урушмазгъа деп къол салып,
Онгсуз къырылланы алып,
Бизге айланды, ёшюн салып.
Гитлер чапды жерибизге,
Къайгъы келди элибизге.
Партияны хорларла деп,
Ол келмесин кёлюгюзге.
Биз жашайбыз бек къыйналып,
Битеу кючюбюзню салып,
Къыралланы арасында
Энчи къыйынлыкъла алып.
Кюйдюреди шахарланы,
Саулай союп адамланы,
Зыраф этди кёп малланы,
Ким унутур бу халланы?
Къатынланы эрсиз этди,
Сабийлени ёксюз этди,
Халкъгъа къыйынлыкълагъа жетди,
Къаллай заманыбыз кетди!
Душман огъурсуз болса да,
Халкъны къырып бошаялмаз,
Ол оноуну кенг салса да,
Муратына жетишалмаз.
Бузулур деп сиз къоркъмагъыз
Совет халкъны къурч къаласы,
Атасын фашист ёлтюрсе,
Унутмаз аны баласы.
Гитлер чапды жолун билмей,
Анга келир кюнню сезмей.
Аны ахырын тю
Биз хорларбыз
Башланды огъурсуз уруш,
Къайгъылыды къырал-къуруш,
Акъылда болалла буруш,
Къалай болур энди туруш?
Немец бизге къажау болду,
Чегибизге сауут бурду,
Бизге берген сёзюн бузду,
Асыры мардадан озду.
Къоншу къырыллагъа барып,
Урушмазгъа деп къол салып,
Онгсуз къырылланы алып,
Бизге айланды, ёшюн салып.
Гитлер чапды жерибизге,
Къайгъы келди элибизге.
Партияны хорларла деп,
Ол келмесин кёлюгюзге.
Биз жашайбыз бек къыйналып,
Битеу кючюбюзню салып,
Къыралланы арасында
Энчи къыйынлыкъла алып.
Кюйдюреди шахарланы,
Саулай союп адамланы,
Зыраф этди кёп малланы,
Ким унутур бу халланы?
Къатынланы эрсиз этди,
Сабийлени ёксюз этди,
Халкъгъа къыйынлыкълагъа жетди,
Къаллай заманыбыз кетди!
Душман огъурсуз болса да,
Халкъны къырып бошаялмаз,
Ол оноуну кенг салса да,
Муратына жетишалмаз.
Бузулур деп сиз къоркъмагъыз
Совет халкъны къурч къаласы,
Атасын фашист ёлтюрсе,
Унутмаз аны баласы.
Гитлер чапды жолун билмей,
Анга келир кюнню сезмей.
Аны ахырын тюз билебиз,
Иши къалыр затха тиймей.
Тохташыр бу къаты уруш,
Оноу салыр совет къуруш,
Болмаз анда акъыл буруш,
Болурбуз биз сора тыныш.
Совет властны алалмазла,
Байрагъын малтаялмазла.
Бир жумдурукъ болурбуз биз,
Бизден кючлю болалмазла.
Артха къуууп биз барырбыз,
Къызыл байракъ биз салырбыз.
Ала зырафлыкъ салсала,
Къаныбызны биз алырбыз.
Къоркъуп артха душман кетсин,
Жерни бизге эркин этсин,
Чекде тургъан Къызыл Аскер
Толу муратына жетсин.
Аскерле, алгъа барыгъыз,
Душманнга заран салыгъыз.
Къаныгъызны ьолу алыгъыз,
Темирден болсун жаныгъыз!
Алгъышлайбыз партияны,
Биз аскерни алгъышлайыкъ.
Совет халкъны фашистлеге
Малтатмаз деп ийнанайыкъ!
1941
"Бийик тауланы башында..."
Бийик тауланы башында
Къар да эрир, кюннге тёзмез.
Алай мени жюрек къайгъым,
Ол къарлача, эрип кетмез.
Жоюлгъан жугъутур къаны
Думп болур, жутулур жерге.
Мени къайгъымы жер жутмаз,
Жел алып кетмез тюзге.
Стамбул, 1910
"Бири къача, бири къууа..."
...ЕщёБири къача, бири къууа,
Жетгенлерин жолда бууа,
Аны ызындан палах тууа,
Хатасызла аны жууа.
Бир большевик, бир – кадетле,
Къайдан чыкъды бу адетле,
Эридиле семиз этле,
Саз болдула жарыкъ бетле.
Большевик излеген – тенглик,
Болурму экен къолдан келлик?
Кимге тенглик, кимге кемлик,
Кимди аны толу биллик?
1917
Бирликни атасы ёлдю
Бирликни атасы ёлдю,
Бизге бек учузлукъ келди.
Кёрмейбиз жуукъну, тенгни,
Жарлыдан ётебиз кенгни.
Бошлагъанбыз ниетлени,
Кир этгенбиз жюреклени.
Барыбыз биз къайры дери,
Къайда болур тюзлюк жери?
Иги эталмайбыз кёлню,
Тыялмайбыз палах желни,
Къаты къысалмайбыз белни,
Ким къоруулар энди элни?
1899
Большевик жолду – жолугъуз
Меньшивикле алдай бизни
Кырты этелле ишибизни,
Къатышдыра терсни, тюзню,
Къарангы этелле кёзню.
Властны алалла къолгъа,
Чырмауну салалла жолгъа.
Сюедиле баш болургъа,
Сабанны байгъа орургъа!
Таулула, аны билигиз,
Бир сатыргъа тизилигиз!
Азатлыкъгъа кюрешигиз,
Къурч
"Бири къача, бири къууа..."
Бири къача, бири къууа,
Жетгенлерин жолда бууа,
Аны ызындан палах тууа,
Хатасызла аны жууа.
Бир большевик, бир – кадетле,
Къайдан чыкъды бу адетле,
Эридиле семиз этле,
Саз болдула жарыкъ бетле.
Большевик излеген – тенглик,
Болурму экен къолдан келлик?
Кимге тенглик, кимге кемлик,
Кимди аны толу биллик?
1917
Бирликни атасы ёлдю
Бирликни атасы ёлдю,
Бизге бек учузлукъ келди.
Кёрмейбиз жуукъну, тенгни,
Жарлыдан ётебиз кенгни.
Бошлагъанбыз ниетлени,
Кир этгенбиз жюреклени.
Барыбыз биз къайры дери,
Къайда болур тюзлюк жери?
Иги эталмайбыз кёлню,
Тыялмайбыз палах желни,
Къаты къысалмайбыз белни,
Ким къоруулар энди элни?
1899
Большевик жолду – жолугъуз
Меньшивикле алдай бизни
Кырты этелле ишибизни,
Къатышдыра терсни, тюзню,
Къарангы этелле кёзню.
Властны алалла къолгъа,
Чырмауну салалла жолгъа.
Сюедиле баш болургъа,
Сабанны байгъа орургъа!
Таулула, аны билигиз,
Бир сатыргъа тизилигиз!
Азатлыкъгъа кюрешигиз,
Къурчдан къаты бирлешигиз!
Заман озар, уяныгъыз,
Кюрешде къоркъуп къалмагъыз!
Большевик жолду – жолугъуз,
Къарыулу болсун къолугъуз.
Заман жетгенди къобаргъа,
Душманны барын жояргъа!
Кюрешейик иш онгларгъа,
Большевик жолунда баргъа!
Бийге, байгъа алдатмадыкъ,
Бизни жокъгъа санатмайыкъ.
Къууанч жашау къаратайыкъ,
Ленин айтханча барайыкъ.
1920
"Большевик излеген тенглик..."
...ЕщёБольшевик излеген тенглик,
Бизге берди уллу кенглик,
Адамда къоймады кемлик,
Берди халкъгъа уллу эркинлик.
Тергеледи къартлыкъ, жашлыкъ,
Уллу болду къарындашлыкъ.
Бизге келмез жаланнгачлыкъ,
Энди бизге жетмез ачлыкъ.
Табылады берлик, аллыкъ,
Жокъду энди боюнса саллыкъ,
Бир зат жокъду тапмай къаллыкъ,
Ишлесин хар бир болаллыкъ.
Кюнюбюз болгъанды ариу,
Бизде барды уллу къарыу,
Кёзюбюзге келгенд жарыу,
Жолубуз – тюзлюкге барыу.
1930
"Большевикни жолу тюздю..."
Большевикни жолу тюздю,-
Патчахны бугъоуун юздю!
Терсни, тюзню ишин сюздю,
Халкъны жарыкъ жолгъа тизди.
Биз тюзлюк жолда барайыкъ,
Болшевикге саналайыкъ,
Таукелсизликни къояйыкъ,-
Зулму къаланы ояйыкъ!
Шыкъы, 1919.
"Боранла уралла, къарла жауалла..."
Боранла уралла, къарла жауалла,
Таула барына ды чыдап туралла.
Къыйынлы халкъым, сен да алай чыда
Барына да, къыйынлыкъ.
1914
"Бу дунияда ким бай болуп, менсинмеди?.."
Бу дунияда
"Большевик излеген тенглик..."
Большевик излеген тенглик,
Бизге берди уллу кенглик,
Адамда къоймады кемлик,
Берди халкъгъа уллу эркинлик.
Тергеледи къартлыкъ, жашлыкъ,
Уллу болду къарындашлыкъ.
Бизге келмез жаланнгачлыкъ,
Энди бизге жетмез ачлыкъ.
Табылады берлик, аллыкъ,
Жокъду энди боюнса саллыкъ,
Бир зат жокъду тапмай къаллыкъ,
Ишлесин хар бир болаллыкъ.
Кюнюбюз болгъанды ариу,
Бизде барды уллу къарыу,
Кёзюбюзге келгенд жарыу,
Жолубуз – тюзлюкге барыу.
1930
"Большевикни жолу тюздю..."
Большевикни жолу тюздю,-
Патчахны бугъоуун юздю!
Терсни, тюзню ишин сюздю,
Халкъны жарыкъ жолгъа тизди.
Биз тюзлюк жолда барайыкъ,
Болшевикге саналайыкъ,
Таукелсизликни къояйыкъ,-
Зулму къаланы ояйыкъ!
Шыкъы, 1919.
"Боранла уралла, къарла жауалла..."
Боранла уралла, къарла жауалла,
Таула барына ды чыдап туралла.
Къыйынлы халкъым, сен да алай чыда
Барына да, къыйынлыкъ.
1914
"Бу дунияда ким бай болуп, менсинмеди?.."
Бу дунияда ким бай болуп, менсинмеди?
Жашау излеп, кюрешледе ким кюймейди?
Жаланнгачлыкъ, ачлыкъ, бушуу ким кёрмейди?
Бир тау къоймай, бийигине ким ёрледи?
Къайсы факъыр артмакъларын унутду?
Къайсы залим бар душманын къурутду?
Аны ючюн а барабыз биз къуюла,
Алай татлыд ахырзаман дуния.
1910
"Бу дунияда къууанч азды, ачыу – кёп..."
Бу дунияда къууанч азды, ачыу – кёп,
Къууанчха жолну кёралмадым излеп.
Бушуу жюрегими элекча этди,-
Кязим къайгъыла бла кёп кюрешди.
Араблыны кёзлери да, таулуну
Кёзлерича, бушуудан топ-толду.
Хар жерде бушуу кёплюгюн кёреме,
Хар факъыргъа саламымы береме.
Мекка, 1910
Сёзюм,ищим махталыр.
Тюзюм, терсим билинир
Чамларыма кюлюнюр
Кёпню кёрген эллиле.
Ыразылыкъ берирле
"Хажи ауушду"-дерле
Жаннет, иман тилерле.
Ыразыма барына,
Сыйли жуукъларыма,
Жерибизни халкъына
Къартларына, жашына.
Сабырлыкъ
Сабырлыкъны сизге баям этейим,
Сабыр этген – адам игисид дейим.
Сабыр этген кери болур хатадан,
Кёп сёлешмез керексизге тёкмез къан.
Сабыр адам сылылыкъгъа жетишир,
Анга хурмет, ырысхы да терк келир.
Жюреги токъ, кёлю иги сабырны,
Сабырлагъа даулет, ийман табылыр.
Мени досум – адамланы сабыры,
Хатери кёп, тенгиз болур акъылы!
Сабырлыкъны бети толу нюр болур,
Сабыр къылгъан тыягъына да сорур.
Душманны да сабыр къылыч ууатыр,
Ургъанны да, женгил жыгъып, уялтыр.
Якуб файгъампар кёп турду термилип,
Сюйген баласын сау кёрюрюн билип.
Сабыр болуп, ол Юсюуфну сакълады,
Аллах аны сабарлыгъын махтады.
Сабыр къалгъан жетер бар муратына,
Андан кючлю жокъду мени сартына!
1920
Сагъыш
Олтурдула бурун бизде
Жарлы къарт да, бий да бирге.
Табындыла бир тейриге,
Бирлик болду элибизде.
Бий бийлиги анда кёрдю-
Къарыусузгъа къарыу берди!
Элни ишин этип келди,
Бек сыйлыгъа да тергелди.
Душманладан сакълай билди,
Бирге ойнап, бирге кюлдю,
Эл сюйгенни ол да сюйдю,
Бушуулада бирге кюйдю.
Энди бийлик учуз болду,
Адет, тёре къутсуз болду,
Биз кёрмейбиз онгну, солну,
Ким излейди аман жолну?
1888
"Сакъат санларымы ат этип изледим..."
Сакъат санларымы ат этип изледим,
Насып къайдагъысын билсемед дедим.
Бир жерде да тюзлюк хукму кёрмедим,
Кёп жюрюдюм, къайгъы болду нёгерим.
«Жарлы кёлю-жалан»,-дегенни билдим,
Жан аурумакъ, туз-дам алада кёрдюм.
Шаркъны танып, алтын къалагъа кирдим,-
Хар къайда да керти сёзню изледим.
Бу жерни азаплары сынжыр болуп,
Тагъылдыла бу сакъат санларыма.
Аллахдан тилек этип, жайсам кёкге,
Къан тамды къуран тутхан къолларыма.
Аманлыкъ ким этсе да, табар жаза
Дейдиле хадиследе. Къайда? Къайда?
Кёрмейбиз аманлыкъчы жаза табып,
Жарлыла къоркъадыла аллахдан да!
Тюз адамла жашайбыз умут этип,
Жыгъылгъанны къобарабыз къол берип.
Зулмучу да кетеди жерге кемюп…
Бир аллах турады барын кёрюп…
1912
Сарнау этген къатынлагъа
...ЕщёЭнтда айтама, тынгылагъыз,
Айтханымы ангылагъыз.
Сарнау этген къатынлагъа,
Сёз эштмеген къатылагъа
Дин келямын эштдиралсам,
Айтханымы этдиралсам,
Аллах бизге сюйюп къарар,
Ахыратыбызгьа жарар.
Ёлюгю ким тырнагъаннга,
Шош тынгылап туралгъаннга
Ланат этер уллу Аллах,
Мудах болур Расул-уллах.
Къууанчынгда къобуз таууш,
Бушууунгда сарнау таууш –
Аллах ачыуланнган таууш,
Тынгылагъан этсин сагъыш.
Анга ыразыланы жыяр,
Элтип жаханимге къуяр.
Азап кёрюр ёлюк анда,
Сарнасала анга мында.
Забанийле анга келир,
Тюрлю-тюрлю азап берир.
Ала айтырла ол адамгъа,
Ол къалгъанда уллу даугъа.
«Ала айтхан кибикми эдинг?
Ырысхыны сенми бердинг?
Ырысхы бир Аллахданды,
Аланы айтханы жалгъанды». –
Аны кибик ишле болур,
Къабыры аны отдан толур.
Кеси да айтыр: «Бу не ишди?
Манга азап не ючюн тюшдю?!»
Мелеекле айтырла анга:
«Бу азапны берген санга –
Сени сюйген ахлуларынг,
Ала ийген саугъаларынг.
Сени ючюн сарнайдыла,
Санга азап
Сарнау этген къатынлагъа
Энтда айтама, тынгылагъыз,
Айтханымы ангылагъыз.
Сарнау этген къатынлагъа,
Сёз эштмеген къатылагъа
Дин келямын эштдиралсам,
Айтханымы этдиралсам,
Аллах бизге сюйюп къарар,
Ахыратыбызгьа жарар.
Ёлюгю ким тырнагъаннга,
Шош тынгылап туралгъаннга
Ланат этер уллу Аллах,
Мудах болур Расул-уллах.
Къууанчынгда къобуз таууш,
Бушууунгда сарнау таууш –
Аллах ачыуланнган таууш,
Тынгылагъан этсин сагъыш.
Анга ыразыланы жыяр,
Элтип жаханимге къуяр.
Азап кёрюр ёлюк анда,
Сарнасала анга мында.
Забанийле анга келир,
Тюрлю-тюрлю азап берир.
Ала айтырла ол адамгъа,
Ол къалгъанда уллу даугъа.
«Ала айтхан кибикми эдинг?
Ырысхыны сенми бердинг?
Ырысхы бир Аллахданды,
Аланы айтханы жалгъанды». –
Аны кибик ишле болур,
Къабыры аны отдан толур.
Кеси да айтыр: «Бу не ишди?
Манга азап не ючюн тюшдю?!»
Мелеекле айтырла анга:
«Бу азапны берген санга –
Сени сюйген ахлуларынг,
Ала ийген саугъаларынг.
Сени ючюн сарнайдыла,
Санга азап къурайдыла».
Ёлюк айтыр ахлулагъа,
Сарнап азап салгъанлагьа:
«Сизге Аллах азап берсин!
Мени кюнюм сизге келсин!»
Мелеекле этерле жууап:
«Сени къыйнагъанла жиляп –
Кийимлери отдан болур,
Бетлерине от жабылыр,
Этлерине ол жайылыр,
Жазыкълагъа ол табылыр.
Забанийле айтыр анга:
«Энди иги жиля манга!..»
Айтыр: «Энди сарнамайма,
Бетими да тырнамайма.
Ёлгенлеге къыйналама,
Жиляргъа мен уялама».
Забанийле айтыр анга:
«Налат тийишлиди санга!
Дунияда нек уялмадынг?
Аллах деп нек ойламадынг?..»
Алай айтып урурла аны,
Ургъан санын – тюшер саны.
Къычырырла: «Ойлар,– деп,– ол,
Сарнагъанны къояр, – деп, – ол!»
Жети кере урурла аны, –
Ургъан сайын тюшер саны.
Мелеекле анга айтырла:
Игимиди сарнай тургъан?!
Дуния къазауатын этдинг,
Энди саугъасына жетдинг!
Сауут ал да къолунга,
Эт къазауат Аллахынга!
Биз туурадан къарар ючюн,
Ким онглуду – таныр ючюн.
Бир кёрейик, ким хорланыр,
Жаханимге ким быргъалыр!»
Жаханимге сюрюрле аны,
Анга ыразы болгъанланы.
Элтип барып отха атарла,
Жилягъанын тохтатырла.
Бу дунияда сарнаучула,
Ёлюклени махтаучула –
Жаханимде болурла ала,
Эки сатыр айырырла.
Бири турур онгларында,
Бири турур солларында.
Итле бла тенг юрюрле,
Жаханимге кенг сюрюрле.
Къайгъысында бетин жыртхан,
Не да, узалып, чачын жулкъгъан,
Не да тобукъларын ургъан,
Быстырларын жырта тургъан –
Была – кяфыр аламаты,
«Аллахха къазауат» – аты.
Тергесинле акъыллыла,
Тергесинле гитче-уллула.
Жаны кибик ахлусуна,
Азап, ишни акъыл суна,
Быллай уллу азап сала,
Ёлюк былай мудах бола.
Къыямат кюн тюбешгенде,
Ёлюк бла кёрюшгенде,
Айтыр: «Тынчлыгъымы алдынг,
Манга уллу азап салдынг,
Жууукъ эдинг – жаулукъ этдинг,
Татлы эдик – даулукъ этдинг.
Энди сени жауларыкъма,
Къыйынымы дауларыкъма...»
Сюйюп жиляп анга мында,
Жау болурла артда анда.
Тохтатайым энди къалам,
Мындан оздурмайым келям.
Мукъминлеге хатыр этип,
Юч жыйырма сатыр этип,
Дин китапдан муну алгъаннга,
Назму этип салалгъаннга,
Анга нёгер болалгъаннга,
Шартын билип къалалгъаннга
Рахмат этсин уллу Аллах,
«Амин!» десин Расул-уллах!
Огъары Чегемде Акъболатланы Жакъону юйюрюн ырхы басханда этилген жыр
Чегем элни башындан
Кезиусюз буз жаугъанды.
Таш-топуракъ къалмайын
Жаколагъа аугъанды.
Къоншу элле келелле,
Юйюгюзню чачаргъа.
Жако къарыу тапмайды
Къызларын алып къачаргъа.
Чегем бойну къалмайын
Акъ ырхыдан толгъанды.
Он эки жан бир кюннге
Шеит ёлюк болгъанды.
Шеитланы башлары
Сабыр хажи-Малкъарукъ.
Шеитлеге бер, аллах,
Къыямат кюн бет жарыкъ.
Ташла кибик келелле,
Кёкню кюйсюз бузлары.
Ырхы тюбюнде къалдыла,
Жакону ариу къызлары.
Жазыуу кёкде жазылгъан
Жарлы Аминат-кёз гинжим,
Зарауатха тёзалмай,
Атангдан аман инжилдим.
Къууанч кюнюнгю сакълагъан
Ананг бир аман жиляйды.
Нетейик, тейри чамланса,
Кюйю, палахы былайды.
Жамилат бла Кемилат,
Чачларын тёртен эшелле.
Суу тюбюнден чыгъарып,
Тюймелерин хар ким тешелле.
Жарлы Жако, сен кердюнг
Чегем тарыны кюйсюзюн.
Юч къызынга жапдыла
Аминатны берне кюйюзюн.
Ташла ичинде кёрюнед
...ЕщёДауутну чепкен кёл
Огъары Чегемде Акъболатланы Жакъону юйюрюн ырхы басханда этилген жыр
Чегем элни башындан
Кезиусюз буз жаугъанды.
Таш-топуракъ къалмайын
Жаколагъа аугъанды.
Къоншу элле келелле,
Юйюгюзню чачаргъа.
Жако къарыу тапмайды
Къызларын алып къачаргъа.
Чегем бойну къалмайын
Акъ ырхыдан толгъанды.
Он эки жан бир кюннге
Шеит ёлюк болгъанды.
Шеитланы башлары
Сабыр хажи-Малкъарукъ.
Шеитлеге бер, аллах,
Къыямат кюн бет жарыкъ.
Ташла кибик келелле,
Кёкню кюйсюз бузлары.
Ырхы тюбюнде къалдыла,
Жакону ариу къызлары.
Жазыуу кёкде жазылгъан
Жарлы Аминат-кёз гинжим,
Зарауатха тёзалмай,
Атангдан аман инжилдим.
Къууанч кюнюнгю сакълагъан
Ананг бир аман жиляйды.
Нетейик, тейри чамланса,
Кюйю, палахы былайды.
Жамилат бла Кемилат,
Чачларын тёртен эшелле.
Суу тюбюнден чыгъарып,
Тюймелерин хар ким тешелле.
Жарлы Жако, сен кердюнг
Чегем тарыны кюйсюзюн.
Юч къызынга жапдыла
Аминатны берне кюйюзюн.
Ташла ичинде кёрюнед
Дауутну чепкен кёлеги…
Шафауат жолуна кетди
Аллахны сыйлы мёлеги.
Лячин бала Сюлемен,
Къанаты къатмай жоюлгъан,
Жакоча жазыкъ ким болур,-
Юйю юсюне оюлгъан!
Жарлы эгечи Атин да
Санга къычыра, батады.
Терек кибик къызчыгъы
Къатында ёлюп жатады.
Жарлы Жако, тынчай сен,-
Сабийлей чалгъы тишеген!
Ырхыгъа къарыу этмединг,
Аллахдан себеп излеген.
Холам тарына, Басханнга
Къуугъун атлыла кетдиле.
Чегемни жарлы халкъына
Бу къара кюнле жетдиле.
Сени жауунг къарагъыед,
Чегем бойнунда болгъаннга.
Жакону хапарын айтыгъыз
Къыйынлыкъны соргъаннга.
1912
"Озгъан жауунну жамычы..."
Озгъан жауунну жамычы
Бла къуууп бош кюрешеме,-
Сен озгъан жаш кюнлеринги
Базарда табарма деме.
Дунияда жокъ аллай базар,
Аны бир саудюгер сатмаз.
Къарындашынг тапмаз излеп,
Ананг жангыдан бералмаз.
Стамбул, 1910
"Окъуу ишде артха къалма..."
Окъуу ишде артха къалма,
Жюрекге терс ниет алма.
Шашдырыр жолну сен барма,
Жахил къалып, осал болма.
1930
Окъуюкъ
Къарангыны кюню къара,
Ишинде болур ауара,
Билмез исполкомгъа бара,
Бу затха сен иги къара.
Билимден ахшы зат жокъду,
Билгенни жюреги токъду.
Билим душманлагъа окъду,
Андан къачхан – жокъдан жокъду!
Билим тауланы тешеди,
Жарыкъ жашауну эшеди,
Билимни сейир кючюнден
Къышхыда алма бишеди.
Билим ат болуп чабады,
Къуш болуп, кёкде учады.
Чабакъча, тенгиз тюбюнде
Батхан кемени табады.
Билим бизге жолну керир,
...ЕщёБилим бизге насып берир,
Ленинни окъууу бла
Сокъур кёз д
"Озгъан жауунну жамычы..."
Озгъан жауунну жамычы
Бла къуууп бош кюрешеме,-
Сен озгъан жаш кюнлеринги
Базарда табарма деме.
Дунияда жокъ аллай базар,
Аны бир саудюгер сатмаз.
Къарындашынг тапмаз излеп,
Ананг жангыдан бералмаз.
Стамбул, 1910
"Окъуу ишде артха къалма..."
Окъуу ишде артха къалма,
Жюрекге терс ниет алма.
Шашдырыр жолну сен барма,
Жахил къалып, осал болма.
1930
Окъуюкъ
Къарангыны кюню къара,
Ишинде болур ауара,
Билмез исполкомгъа бара,
Бу затха сен иги къара.
Билимден ахшы зат жокъду,
Билгенни жюреги токъду.
Билим душманлагъа окъду,
Андан къачхан – жокъдан жокъду!
Билим тауланы тешеди,
Жарыкъ жашауну эшеди,
Билимни сейир кючюнден
Къышхыда алма бишеди.
Билим ат болуп чабады,
Къуш болуп, кёкде учады.
Чабакъча, тенгиз тюбюнде
Батхан кемени табады.
Билим бизге жолну керир,
Билим бизге насып берир,
Ленинни окъууу бла
Сокъур кёз дунияны кёрюр!
Осуятым хар къардашха:
Заманны жиберме бошха!
Билим – дуняияны жарыгъы,
Керекди ол къартха, жашха.
1926
Осуят
Мени дууама келликле,
Жаназыма сюелликле,
Терт санымы жууарыкъла,
Басхычымдан тутарыкъла;
Къабырымы къазарыкъла,
Манга кюйюп азарыкъла,
Салымы элтип барлыкъла,
Сау-саламат каллыкъла,-
Барыгъызгъа барды сезюм,
Осуят этеди Кязим:
Къыйын кюн жашай билирге,
Билек болугъуз бир бирге!
Бирликде – тирлик, билигиз,
Бир бириг8изни сюйюгюз!
Ариулукъ болсун тилигиз,
Хата кермесин юйюгюз.
1944
"Осуятым курсант жашха..."
Осуятым курсант жашха,
Хар окъугъан къарындашха:
Иш этсе окъуудан башха,
Башы келип тиер ташха.
Биз къарангы эдик тауда,
Малла кибик, ташда, бауда.
Билмегеннге этмем даула,
Билгеннге уа – билим саугъа!
Окъугъан къыз киер чилле,
Окъумагъан болур чюйре,
Чиргилери кирден чирир,
Тенглеринден кери жюрюр.
Окъугъан жаш алгъа барыр,
Окъумагъан къурлай къалыр.
Анга уллу сёлеширле,
Кем этерге кюреширле.
Тынгылагъаз акъсакъ къартха,
...ЕщёКъалмагъыз сиз аман атха,
Жыйылыгъыз бир мура
Осуят
Мени дууама келликле,
Жаназыма сюелликле,
Терт санымы жууарыкъла,
Басхычымдан тутарыкъла;
Къабырымы къазарыкъла,
Манга кюйюп азарыкъла,
Салымы элтип барлыкъла,
Сау-саламат каллыкъла,-
Барыгъызгъа барды сезюм,
Осуят этеди Кязим:
Къыйын кюн жашай билирге,
Билек болугъуз бир бирге!
Бирликде – тирлик, билигиз,
Бир бириг8изни сюйюгюз!
Ариулукъ болсун тилигиз,
Хата кермесин юйюгюз.
1944
"Осуятым курсант жашха..."
Осуятым курсант жашха,
Хар окъугъан къарындашха:
Иш этсе окъуудан башха,
Башы келип тиер ташха.
Биз къарангы эдик тауда,
Малла кибик, ташда, бауда.
Билмегеннге этмем даула,
Билгеннге уа – билим саугъа!
Окъугъан къыз киер чилле,
Окъумагъан болур чюйре,
Чиргилери кирден чирир,
Тенглеринден кери жюрюр.
Окъугъан жаш алгъа барыр,
Окъумагъан къурлай къалыр.
Анга уллу сёлеширле,
Кем этерге кюреширле.
Тынгылагъаз акъсакъ къартха,
Къалмагъыз сиз аман атха,
Жыйылыгъыз бир муратха,
Сакъ болугъуз жамауатха.
1928
"Палах тау тарлада жолну табад..."
Палах тау тарлада жолну табад,
Ажашмагъанлай, бизге келип къалад.
Насып къайда ажашып къалгъан болур?
Не къыйын, узакъ эди бизге жолу!
1913
"Палахла белни къаты къыс..."
Палахла белни къаты къыс,
Бирге сюелсин къатын, къыз,
Тынч къайтмаз иги жашау ыз,
Аны билигиз барыгъыз.
1941
Парийим
Парийим, къара парийим,
Керек тюйюлд санга кийим.
Ийнакълайса мени, сюйюп,
Къыйналмайса тыякъ тийип.
Жанлыдан сакълайса малны,
Аман ниетли адамны
Тюз билесе, мен да аны
Сюймейме, бетсиз хайранны.
Мен мудах болсам, кёзюме
Жарсып къарайса, сёзюме
Тынгылайса, сен юйюме
Къарауулса да, сюеме.
Кёр кюн нёгер болдунг манга,
Бирге чыдадыкъ къайгъыгъа,
Ийнакълайса мени, сюйюп,
Парийим, къара парийим!
Жауларыма юресе сен,
Манга саулукъ тилейсе сен,
Гюрбежиме киресе сен,
Зорчуладан игисе сен.
Мени ючюн къаядан да
...ЕщёСекирирсе сен, отдан да
Ар
"Палах тау тарлада жолну табад..."
Палах тау тарлада жолну табад,
Ажашмагъанлай, бизге келип къалад.
Насып къайда ажашып къалгъан болур?
Не къыйын, узакъ эди бизге жолу!
1913
"Палахла белни къаты къыс..."
Палахла белни къаты къыс,
Бирге сюелсин къатын, къыз,
Тынч къайтмаз иги жашау ыз,
Аны билигиз барыгъыз.
1941
Парийим
Парийим, къара парийим,
Керек тюйюлд санга кийим.
Ийнакълайса мени, сюйюп,
Къыйналмайса тыякъ тийип.
Жанлыдан сакълайса малны,
Аман ниетли адамны
Тюз билесе, мен да аны
Сюймейме, бетсиз хайранны.
Мен мудах болсам, кёзюме
Жарсып къарайса, сёзюме
Тынгылайса, сен юйюме
Къарауулса да, сюеме.
Кёр кюн нёгер болдунг манга,
Бирге чыдадыкъ къайгъыгъа,
Ийнакълайса мени, сюйюп,
Парийим, къара парийим!
Жауларыма юресе сен,
Манга саулукъ тилейсе сен,
Гюрбежиме киресе сен,
Зорчуладан игисе сен.
Мени ючюн къаядан да
Секирирсе сен, отдан да
Артха турмазса, жаудан да
Къоркъмазса, тап, ажалдан да.
Мени ючюн кёп къыйналдынг,
Кёп назмула тынгыладынг,
Аланы иги ангыладынг
Башсызладан. Нёгер болдунг.
Бий тюйюлдю сени иенг,
Назмучуду, сени тюймейд.
Къызгъанмай ашынгы беред,
Темирчиди, сени сюед.
Тийишлисе сен назмугъа,
Парийим, къара парийим.
Чан тесрлеге, амнлагъа,
Парийим, къара парийим!
1906
"Патчах аскер жыяды, жарлыланы..."
Патчах аскер жыяды, жарлыланы
Айырып жерлеринден, журтларындан.
Кёп этеди бу жерде палахланы,
Къайтмайды къара зулму тутханындан.
Бир халкъ тойдуралмады патчахланы,-
Тоной акъыл келген болса башына.
Амал жокъ жибермезге балаланы,-
Къайсы жарлы жилямады жашына.
Къан урушха энтда аскер жыяды,
Жарлы Кязим, аны тыяр кючюнг жокъ.
Дып этдирмей, аман таргъа тыяды,-
Бу тауладан аны къууар итинг жокъ.
Патчах демеди кесине файгъамбар,
Да ол да этгенди къан урушланы.
Гяуур патчахха не дегин, не дауунг бар,-
Къан тёгюу баш усталыгъыды аны!
1914
"Патчах аскер кирип келди..."
Патчах аскер кирип келди,-
Элни тутуп эки бёлдю,
Билимли халкъ ачдан ёлдю,
Билимсизни сыйлы кёрдю.
Кетерилди алгъын чекле,
Къурудула сют эмчекле,
Къыйналалла бу жюрекле,-
Унутулмаз эски дертле.
1911
"Патчах дейле, аскер дейле..."
...Ещё"Патчах аскер жыяды, жарлыланы..."
Патчах аскер жыяды, жарлыланы
Айырып жерлеринден, журтларындан.
Кёп этеди бу жерде палахланы,
Къайтмайды къара зулму тутханындан.
Бир халкъ тойдуралмады патчахланы,-
Тоной акъыл келген болса башына.
Амал жокъ жибермезге балаланы,-
Къайсы жарлы жилямады жашына.
Къан урушха энтда аскер жыяды,
Жарлы Кязим, аны тыяр кючюнг жокъ.
Дып этдирмей, аман таргъа тыяды,-
Бу тауладан аны къууар итинг жокъ.
Патчах демеди кесине файгъамбар,
Да ол да этгенди къан урушланы.
Гяуур патчахха не дегин, не дауунг бар,-
Къан тёгюу баш усталыгъыды аны!
1914
"Патчах аскер кирип келди..."
Патчах аскер кирип келди,-
Элни тутуп эки бёлдю,
Билимли халкъ ачдан ёлдю,
Билимсизни сыйлы кёрдю.
Кетерилди алгъын чекле,
Къурудула сют эмчекле,
Къыйналалла бу жюрекле,-
Унутулмаз эски дертле.
1911
"Патчах дейле, аскер дейле..."
Патчах дейле, аскер дейле,
Жасакъ, налогла излейле.
Бералмагъанны тюелле,
Бергенни къанын ичелле.
Къайнайла осал адетле,
Саз болдула жарыкъ бетле,
Тенг болгъанбыз хауле итге,
Саналмайбыз бир капекге.
Къалмадыла тау адетле,
Тас болдула тюз ниетле,
Бууадыла аман дертле,
Талайла къутургъан итле.
Муну айтхан акъсакъ Кязим,
Жиляй – жиляй эки сёзюм,
Сизге айтама – ахыр сёзюм,-
Къалмагъанды бизде тёзюм!
1916
Пионерлеге
Энтда айтама, жаш нёгерле,
Тынгылагъыз, пионерле!
Болугъуз сиз жигит эрле.
Эркиндиле окъур жерле.
Хайда, хайда, эришигиз,
Бир бирни ариу кёрюшюгюз,
Ахшы болсун хар ишигиз,
Муратлагъа жетишигиз!
Къадалыгъыз, кюрешигиз,
Тап ойнагъыз, эришигиз.
Билим болсун юлюшюгюз,
Эркин болсун билишигиз.
Жашауугъуз ариу болур,
Ол насыпдан эркин толур.
Окъугъанны кёлю базыкъ,
Окъумагъан болур жазыкъ.
1929
Расул
Бир-эки сёз айтайым
Файгъамбарны халындан,
Белгили китаплада
Болгъаныны барындан.
Ол Расулну дуниягъа
Келири жууукъ болду,
Ёзю къарнында болуп,
Атасы Абдуллах ёлдю.
Раббигъул ауал айда –
Минг шукур болсун Хакъгъа –
Расул, дуниягъа келип,
Белгили болду халкъгъа.
Сюйюп къолуна алды
Абдул-Муталиф, келип.
Шайтан-жин жиляу болду,
Муну туугъанын билип.
Анасы Аминатдан
Расул дуниягъа энди,
Минг жылдан бери жаннган
Фарсланы оту ёчюлдю.
Киса ханны къаласы,
...ЕщёЖарылып жерге тюшдю
Пионерлеге
Энтда айтама, жаш нёгерле,
Тынгылагъыз, пионерле!
Болугъуз сиз жигит эрле.
Эркиндиле окъур жерле.
Хайда, хайда, эришигиз,
Бир бирни ариу кёрюшюгюз,
Ахшы болсун хар ишигиз,
Муратлагъа жетишигиз!
Къадалыгъыз, кюрешигиз,
Тап ойнагъыз, эришигиз.
Билим болсун юлюшюгюз,
Эркин болсун билишигиз.
Жашауугъуз ариу болур,
Ол насыпдан эркин толур.
Окъугъанны кёлю базыкъ,
Окъумагъан болур жазыкъ.
1929
Расул
Бир-эки сёз айтайым
Файгъамбарны халындан,
Белгили китаплада
Болгъаныны барындан.
Ол Расулну дуниягъа
Келири жууукъ болду,
Ёзю къарнында болуп,
Атасы Абдуллах ёлдю.
Раббигъул ауал айда –
Минг шукур болсун Хакъгъа –
Расул, дуниягъа келип,
Белгили болду халкъгъа.
Сюйюп къолуна алды
Абдул-Муталиф, келип.
Шайтан-жин жиляу болду,
Муну туугъанын билип.
Анасы Аминатдан
Расул дуниягъа энди,
Минг жылдан бери жаннган
Фарсланы оту ёчюлдю.
Киса ханны къаласы,
Жарылып жерге тюшдю...
«Аллах, келечи ийип,
Жарытды», – дерге тюшдю…
Эртте-кеч бу дунияда
Ёлмей киши къалмайды.
Не кёп жашаса да ол,
Жашаудан а къанмайды.
Бир адам къалыр болса,
Файгъамбар къалыр эди.
Узакъ туугъан ёлмесе,
Дуния не болур эди?
Хажиге барып къайтхан
Хийжаратда онг жетип,
Аламгъа къайгъы тюшдю,
Расул дуниядан кетип.
Расул дуниядан кетип,
Алам къайгъыдан толду.
Асхапланы кёбюне
Дуния къарангы болду.
Этерлерин билмейин
Къалдыла, ахлары кетип.
Расулну таймакълыгъы
Барын къайгъылы этип.
Дуния тургъанлы не чакъ!..
Бир да къууанч этмеген
Расулну къайгъыргъаны
Жюрегинден кетмеген.
Не жерде жюрюселе –
Жиляу эди ишлери,
Унутулмай кетгенди,
Кюн орта ташлар эди.
Берирге хазыр элле
Расул ючюн жанларын,
Улан, къызы, ахлусу –
Бары да тапханларын.
Муну эштип, жилямай
Къалмады жангыз биреу.
Къалай жилямасынла –
Ол эди аркъа тиреу.
Расул дуниядан кетди
Тюз алтмыш юч жылында.
Жыйырма акъ тюк жокъ эди
Башында, сакъалында.
Таза жуууп, кебинлеп,
Раузасына салдыла.
Не этерлерин билмейин,
Хайран болуп къалдыла.
Ит кюню тюш заманда
Расул дуниядан кетди.
Ол кюнню кечесинде
Раузасын кёмюп битди.
Асхаплары, ахтынып,
Бушу-бушман болдула.
Сайлап, Абу-Бекирни
Аны орнуна салдыла.
Эки жыл бла айдан
Бу да дуниядан кетди.
Хаттаб улу Омарны
Халкъ жангы халиф этди.
Бу халифа заманда
Кёп жерлени алдыла,
Шам, Иракъ, Мисир халкъла
Муслийманла болдула.
Сау он жыл алты айдан
Бу да дуниядан кетди.
Сора Османны айырып,
Ючюнчю халиф этди.
Бир уллу фитна болуп,
Осман да шейит болду,
Муну халифалыгъы
Он эки жылгъа толду.
Бу Осман зулму бла
Шейит болгъан кечеде
Алийни халиф этди,
Айырып тёртюнчюге.
Алий да шейит болду,
Беш жыл халифа болуп.
Сора бу жалгъан дуния
Къалды фитнадан толуп.
Дуния бир жалгъанды да,
Быланы да къоймады.
Ненчауланны жутду бу –
Кёзю бир да тоймады.
Биреуге да мюлк болмай,
Бу бир алдаулукъду да!
Мени ырахат къояр деп,
Ийнаннган зауукъду да!
Эки да дунияда ол –
Адамланы солтаны,
Бизни къурлай къоймасын
Шафауатындан аны.
Я Раббий, сен рахмат эт
Абу-Бекир, Омаргъа,
Осман, Хазрет-Алийге,
Хасан, Хусей, Хайдаргъа!..
"Рахму этер Аллах адам улуна..."
Рахму этер Аллах адам улуна, –
Терек салгъан, жер да сюрген къулуна.
Файгъамбарла амин этип турурла,
Тазалагъа таза мекям къурурла.
Ишлегеннге жаннет эшик ачылыр,
Ишлемеген жаханимге атылыр.
Артыкълыкъгъа болмаз кечим, шафауат.
Ай мискинле, нек этесиз къазауат?
1903
Сабанчылыкъ
Сабанчылыкъ бир хунерди халкъ къолунда,
Уллу къууат, берекетлик барды мында.
Къуллукъ этип, кюн оздурсанг сабангынгда,
Жер къарамы кёрюнеди къарамынгда.
Сабанчыны хакъ мураты – байлыкъ болур,
Жерге, суугъа, адамлагъа таплыкъ болур.
Аны кёзю мамыр къарар дуняилыкъгъа,
Бели талмаз тангдан алгъа тургъанлыкъгъа.
Сабанчыны ал азугъы айран болур,
Сабанчысыз айран, гыржын къайдан болур?
Къызыу кюнде, буздан къоркъа, жауун тилер,
Къургъакълыкъда, ашлыгъыча, сары кюер!
Иш ахлусу – сабан сюрюп, мирзеу себер,
...ЕщёИги ёгюз, иги арба кеси жетер,
Иши,кючю, сёзю бла болур нёгер,
Махтау демез, ке
"Рахму этер Аллах адам улуна..."
Рахму этер Аллах адам улуна, –
Терек салгъан, жер да сюрген къулуна.
Файгъамбарла амин этип турурла,
Тазалагъа таза мекям къурурла.
Ишлегеннге жаннет эшик ачылыр,
Ишлемеген жаханимге атылыр.
Артыкълыкъгъа болмаз кечим, шафауат.
Ай мискинле, нек этесиз къазауат?
1903
Сабанчылыкъ
Сабанчылыкъ бир хунерди халкъ къолунда,
Уллу къууат, берекетлик барды мында.
Къуллукъ этип, кюн оздурсанг сабангынгда,
Жер къарамы кёрюнеди къарамынгда.
Сабанчыны хакъ мураты – байлыкъ болур,
Жерге, суугъа, адамлагъа таплыкъ болур.
Аны кёзю мамыр къарар дуняилыкъгъа,
Бели талмаз тангдан алгъа тургъанлыкъгъа.
Сабанчыны ал азугъы айран болур,
Сабанчысыз айран, гыржын къайдан болур?
Къызыу кюнде, буздан къоркъа, жауун тилер,
Къургъакълыкъда, ашлыгъыча, сары кюер!
Иш ахлусу – сабан сюрюп, мирзеу себер,
Иги ёгюз, иги арба кеси жетер,
Иши,кючю, сёзю бла болур нёгер,
Махтау демез, кеси келир намыс, дебер.
Кюфле, дуула хазыр этип, кюз да жетер,
Къурт-къумурсха, жан-жаныуар алгъыш этер,
Сабанчыны кёлю жарыкъ, таулагъа тенг,
Кире къуугъан мирзеу кибик анда хатер!
Сабанчыны гъаршха чыгъар миннген аты,
Жетмез анга зар адамны хыянаты,
Игиликге болур аны бар мураты,
Къыяма кюн чекчиз болур шафауаты.
Гиртчи болуп, айтылырла жаш-къушлары,
Жашагъанда кетип болмаз намыслары.
Хар заманда токъ болурла юйю, малы.
Элге, жерге себеп болур жашау халы.
Жарлы адам! Урлукъ салып, рахат болгъун,
Берекетли, беримли да болсун къолунг.
Сабанлагъа тюйюл эсе эрттен жолунг,
Кимге керек бу дуньяда барынг, жогъунг!
1928
Сабий булжутуула
Гагу, гагу, гагула,
Гагу такъгъап тыбына.
Тыбынаны табайыкъ, -
Ким озады - чабайыкъ!
Сюпю, сюпю, сюпюляй,
Сют ичмеген Кыртылай.
Кыртылайны утайыкъ,
Къаймакъчыгъын жутайыкъ.
Юлкю, тюлкю - бир белек,
Юлкю ичинде тёгерек.
Тегерекни неси бар,
Кёремекни эси бар!
Къая башы - къалала,
Уясында - балала.
Балалагъа къурт керек,
Адамлагъа журт керек.
Кели бла телиде
Гыржын да бар, сез да бар.
Кёп ашагъан - келиди,
Кёп жаншагъан - телиди.
Чапа, чана, чанала,
Чана сюйген танала.
Учалмагъан - чабалмаз,
Чабалмагъан - терк бармаз.
1939
Сабырлыкъ
Сабырлыкъны сизге баям этейим,
Сабыр этген – адам игисид дейим.
Сабыр этген кери болур хатадан,
Кёп сёлешмез керексизге тёкмез къан.
Сабыр адам сылылыкъгъа жетишир,
Анга хурмет, ырысхы да терк келир.
Жюреги токъ, кёлю иги сабырны,
Сабырлагъа даулет, ийман табылыр.
Мени досум – адамланы сабыры,
Хатери кёп, тенгиз болур акъылы!
Сабырлыкъны бети толу нюр болур,
Сабыр къылгъан тыягъына да сорур.
Душманны да сабыр къылыч ууатыр,
Ургъанны да, женгил жыгъып, уялтыр.
Якуб файгъампар кёп турду термилип,
Сюйген баласын сау кёрюрюн билип.
Сабыр болуп, ол Юсюуфну сакълады,
Аллах аны сабарлыгъын махтады.
Сабыр къалгъан жетер бар муратына,
Андан кючлю жокъду мени сартына!
1920
Сагъыш
Олтурдула бурун бизде
Жарлы къарт да, бий да бирге.
Табындыла бир тейриге,
Бирлик болду элибизде.
Бий бийлиги анда кёрдю-
Къарыусузгъа къарыу берди!
Элни ишин этип келди,
Бек сыйлыгъа да тергелди.
Душманладан сакъла
...ЕщёСабырлыкъ
Сабырлыкъны сизге баям этейим,
Сабыр этген – адам игисид дейим.
Сабыр этген кери болур хатадан,
Кёп сёлешмез керексизге тёкмез къан.
Сабыр адам сылылыкъгъа жетишир,
Анга хурмет, ырысхы да терк келир.
Жюреги токъ, кёлю иги сабырны,
Сабырлагъа даулет, ийман табылыр.
Мени досум – адамланы сабыры,
Хатери кёп, тенгиз болур акъылы!
Сабырлыкъны бети толу нюр болур,
Сабыр къылгъан тыягъына да сорур.
Душманны да сабыр къылыч ууатыр,
Ургъанны да, женгил жыгъып, уялтыр.
Якуб файгъампар кёп турду термилип,
Сюйген баласын сау кёрюрюн билип.
Сабыр болуп, ол Юсюуфну сакълады,
Аллах аны сабарлыгъын махтады.
Сабыр къалгъан жетер бар муратына,
Андан кючлю жокъду мени сартына!
1920
Сагъыш
Олтурдула бурун бизде
Жарлы къарт да, бий да бирге.
Табындыла бир тейриге,
Бирлик болду элибизде.
Бий бийлиги анда кёрдю-
Къарыусузгъа къарыу берди!
Элни ишин этип келди,
Бек сыйлыгъа да тергелди.
Душманладан сакълай билди,
Бирге ойнап, бирге кюлдю,
Эл сюйгенни ол да сюйдю,
Бушуулада бирге кюйдю.
Энди бийлик учуз болду,
Адет, тёре къутсуз болду,
Биз кёрмейбиз онгну, солну,
Ким излейди аман жолну?
1888
"Сакъ жауунла гюрюлдешип жетелле..."
Сакъ жауунла гюрюлдешип жетелле,
Орамланы кирип жуууп кетелле.
Не этсинле таудан келген жауунла, -
Халкъыны къагъысын жууалмайма ала!
1914
"Сакъат санларымы ат этип изледим..."
Сакъат санларымы ат этип изледим,
Насып къайдагъысын билсемед дедим.
Бир жерде да тюзлюк хукму кёрмедим,
Кёп жюрюдюм, къайгъы болду нёгерим.
«Жарлы кёлю-жалан»,-дегенни билдим,
Жан аурумакъ, туз-дам алада кёрдюм.
Шаркъны танып, алтын къалагъа кирдим,-
Хар къайда да керти сёзню изледим.
Бу жерни азаплары сынжыр болуп,
Тагъылдыла бу сакъат санларыма.
Аллахдан тилек этип, жайсам кёкге,
Къан тамды къуран тутхан къолларыма.
Аманлыкъ ким этсе да, табар жаза
Дейдиле хадиследе. Къайда? Къайда?
Кёрмейбиз аманлыкъчы жаза табып,
Жарлыла къоркъадыла аллахдан да!
Тюз адамла жашайбыз умут этип,
...ЕщёЖыгъылгъанны къобарабыз къол берип.
Зулмучу да кетеди жерге кемюп…
Бир ал
"Сакъ жауунла гюрюлдешип жетелле..."
Сакъ жауунла гюрюлдешип жетелле,
Орамланы кирип жуууп кетелле.
Не этсинле таудан келген жауунла, -
Халкъыны къагъысын жууалмайма ала!
1914
"Сакъат санларымы ат этип изледим..."
Сакъат санларымы ат этип изледим,
Насып къайдагъысын билсемед дедим.
Бир жерде да тюзлюк хукму кёрмедим,
Кёп жюрюдюм, къайгъы болду нёгерим.
«Жарлы кёлю-жалан»,-дегенни билдим,
Жан аурумакъ, туз-дам алада кёрдюм.
Шаркъны танып, алтын къалагъа кирдим,-
Хар къайда да керти сёзню изледим.
Бу жерни азаплары сынжыр болуп,
Тагъылдыла бу сакъат санларыма.
Аллахдан тилек этип, жайсам кёкге,
Къан тамды къуран тутхан къолларыма.
Аманлыкъ ким этсе да, табар жаза
Дейдиле хадиследе. Къайда? Къайда?
Кёрмейбиз аманлыкъчы жаза табып,
Жарлыла къоркъадыла аллахдан да!
Тюз адамла жашайбыз умут этип,
Жыгъылгъанны къобарабыз къол берип.
Зулмучу да кетеди жерге кемюп…
Бир аллах турады барын кёрюп…
1912
"Салам жаздым санга артыкъ..."
Салам жаздым санга артыкъ,
Сени бек сюйгеним сартын,
Берме манга, созгъан алтын,
Сюймекликни ириатын.
Сен бир юйню чырагъыса,
Тийребизни ийнагъыса,
Сюйген болсанг – къыйналырса,
Сёзлериме кёл салырса.
Уъай десенг, чалгъым ташха
Тиерми деп, ичим – тасха!
Къарамазса акъсакъ жашха,
Сан этмезсе, алып башха.
Эй-хей, жаным, хур мёлегим,
Акъылынгы терк билейим:
Келечиле жиберейим,
Аллахдан да бек тилейим.
"Санга къайыкъ бла баргъа..."
Санга къайыкъ бла баргъа
Умут этгенем. Къайгъым
Тюбю башына бурулуп,
Мен жарты жолумда къалдым.
Мени ёнюмю эшитмейсе,
Атынгы айта, жолгъа чыкъсам.
Жалан къая зынгырдауун
Эштеме, сени чакъырсам.
1890
Сауут алагъыз
Сауутну алыгъыз къолгъа,
Барыгъыз сиз ахшы жолгъа!
Душманланы жокъ этигиз,
Ахшы муратха жетигиз!
Жолдан шашмасын кишибиз,
Тюзлюкдю тутхан ишибиз.
Деменгилид къурч кючюбюз,
Жарыкъды келлик кюнюбюз.
1919
"Сёзюм къаягъа садакъ окъ..."
Сёзюм къаягъа садакъ окъ
Тийгенчады. Амалым жокъ.
Алай зулмугъа баш урмам,
Налат бергеними къоймам.
1911
Совет власть
Сёзюм сизге, тынгылагъыз,
Айтханымы ангылагъыз,
Сюеме мен жаратсагъыз,-
Зарфха уруп, къаратсагъыз.
Алгъын зорлукъда жашадыкъ,
Ашны ачыу бла ашадыкъ,
Байда жалчы болуп турдукъ,
Анга кёп кере баш урдукъ.
Ата журтубузну юсюн
Басып бушуу, алды кючюн.
Турду къадар заманланы
Бийликлери Романланы.
Ол къарангы кечеледе
Эштиле эд ёксюз жиляу,
Къарангыда кёрюнеед
Бай къолунда къамчи ойнау.
Кёп ёмюр сакъладыкъ кюнню,
Ма жарытып кюн да тийди.
Аны бизге Ленин ийди,-
Кязим къууанч кийим кийди.
Большевикле власть салдыла,
Жашауну эркин кердиле.
Кючлю къарыуну бердиле,
Халкъла насыпны кёрдюле!
Совет власть деген бизбиз,-
Оруслу, грузин, малкъарлы,
Шахтер, сюрюучю эм поэт –
Жангы жашау, жангы адет.
Алгъа айтыр сёзюм олду:
Совет власть ариу жолду,
Хар ишибиз жангы болду,
Дуниябыз тенгликден толду.
Ьу властны ариу кёрейик,
Ахшы болгъанын билейик,
Узакъ саулугъун тилейик,
Аны ючюн биз жан берейик.
Товарищле, сёзюм
...ЕщёСовет власть
Сёзюм сизге, тынгылагъыз,
Айтханымы ангылагъыз,
Сюеме мен жаратсагъыз,-
Зарфха уруп, къаратсагъыз.
Алгъын зорлукъда жашадыкъ,
Ашны ачыу бла ашадыкъ,
Байда жалчы болуп турдукъ,
Анга кёп кере баш урдукъ.
Ата журтубузну юсюн
Басып бушуу, алды кючюн.
Турду къадар заманланы
Бийликлери Романланы.
Ол къарангы кечеледе
Эштиле эд ёксюз жиляу,
Къарангыда кёрюнеед
Бай къолунда къамчи ойнау.
Кёп ёмюр сакъладыкъ кюнню,
Ма жарытып кюн да тийди.
Аны бизге Ленин ийди,-
Кязим къууанч кийим кийди.
Большевикле власть салдыла,
Жашауну эркин кердиле.
Кючлю къарыуну бердиле,
Халкъла насыпны кёрдюле!
Совет власть деген бизбиз,-
Оруслу, грузин, малкъарлы,
Шахтер, сюрюучю эм поэт –
Жангы жашау, жангы адет.
Алгъа айтыр сёзюм олду:
Совет власть ариу жолду,
Хар ишибиз жангы болду,
Дуниябыз тенгликден толду.
Ьу властны ариу кёрейик,
Ахшы болгъанын билейик,
Узакъ саулугъун тилейик,
Аны ючюн биз жан берейик.
Товарищле, сёзюм сизге:
Насыплыкъ туугъанды бизге!
Совет байракъны тюбюнде
Барырбыз биз коммунизмге!
1926-1938
"Совет власть - алтын терек..."
Совет власть – алтын терек.
Аны къаты тутуу керек.
Олд бизге ёмюр тыянчакъ,
Аны унутма, душман – алтакъ!
1924
Солтан-Хамит
Эй мубарик, Солтан-Хамит,
Адамланы сабыры!
Жаннет болсун, я Аллаху,
Аны жатхан къабыры.
Оюлгъанды, я Аллаху,
Жарлыланы къаласы.
Жюреклени мудах этди
Къалмай халкъыны анасы.
Дуниядан кетди жазыкъ –
Жарлыланы ёкюлю,
Хуррият байрагъын тутхан
Тау эллени кёпюрю.
Эй мубарик, Солтан-Хамит,
Жарлыланы атасы,
Ёмюрде сау болурму экен
Жюреклени жарасы?
Эй мубарик, Солтан-Хамит,
Жюреклени къыйдыргъан,
Битеу халкъны кёзлеринден
Къан жилямукъ къуйдургъан.
Эй мубарик, Солтан-Хамит,
Кёзюбюзню чырагъы!
Батып къалды жарлыланы
Жарытхан кюн тыягъы.
Къууанч болгъан кюнлерибиз
Мудах болуп батады,
Жарлыланы кёз жарыгъы
Жер тюбюнде жатады.
Халкъ ючюннге сойдургъанса,
...ЕщёСолтан-Хамит, санынгы,
Жарлыла ючюн къурман этдинг
Сен мубарик, жанын
"Совет власть - алтын терек..."
Совет власть – алтын терек.
Аны къаты тутуу керек.
Олд бизге ёмюр тыянчакъ,
Аны унутма, душман – алтакъ!
1924
Солтан-Хамит
Эй мубарик, Солтан-Хамит,
Адамланы сабыры!
Жаннет болсун, я Аллаху,
Аны жатхан къабыры.
Оюлгъанды, я Аллаху,
Жарлыланы къаласы.
Жюреклени мудах этди
Къалмай халкъыны анасы.
Дуниядан кетди жазыкъ –
Жарлыланы ёкюлю,
Хуррият байрагъын тутхан
Тау эллени кёпюрю.
Эй мубарик, Солтан-Хамит,
Жарлыланы атасы,
Ёмюрде сау болурму экен
Жюреклени жарасы?
Эй мубарик, Солтан-Хамит,
Жюреклени къыйдыргъан,
Битеу халкъны кёзлеринден
Къан жилямукъ къуйдургъан.
Эй мубарик, Солтан-Хамит,
Кёзюбюзню чырагъы!
Батып къалды жарлыланы
Жарытхан кюн тыягъы.
Къууанч болгъан кюнлерибиз
Мудах болуп батады,
Жарлыланы кёз жарыгъы
Жер тюбюнде жатады.
Халкъ ючюннге сойдургъанса,
Солтан-Хамит, санынгы,
Жарлыла ючюн къурман этдинг
Сен мубарик, жанынгы!
Жарлылагъа айтыучу эди,
Шариатны, олтуруп.
Аллыбызгъа келди, жазыкъ,
Алтын гулла толтуруп.
Жарлыланы иши бла
Apисeйгe кетгенед,
Анда ёлюрюн билген кибик,
Керти осуят этгенед!
Айтхан эди: «Къарындашым,
Залимлеге алдатма,
Ёлсем, мени мыллыгымы
Гяуурлагъа малтатма».
Баргъан эди сулх этерге
Чечен уруш жанына,
Кётюргенлей бара эди
Акъ байракъны къолуна.
Нёгерлери къоркъгъан эди
Аны бла барыргъа!
Намысына уялгъанды
Жарты жолда къалыргъа.
Ёлюрме деп къоркъмаучу эди,
Тюрлениучеди уялып,
Аты кишнеп барды халкъгъа,
Къызыл къаннга боялып.
Телеграмла урулдула,
Халкъгъа хапар берирге,
Гяуурла жиляп бардыла
Аны ёлюгюн кёрюрге.
Гяуур, муслийман къалмайын,
Суу къуйгъанлай болдула,
Аны ёлтюрген душманланы
Элине от салдыла.
Аны ёлюсюн кётюрдюле,
Машинагъа салмайын,
Биргесине чыкъгъан элле
Балшибикле къалмайын.
Аны къалмай хапарларын
Газет этип алдыла,
Юч округ арасында
Юч да къубба салдыла.
Гяуур, муслийман къалмайын
Аны сыйлы кёрдюле,
Аны ючюн хар башлыкъны
Тау эллеге бердиле.
Тау желлери, таууш эте,
Анга учуп жетерле.
Тюзледе да къанатлыла
Анга сарнау этерле.
Жарлыланы кёз жашлары
Жауун болуп жауарла.
Тюзде чыкъгъан кырдыкла да
Аны бла къанарла.
Жерде чыкъгъан жашил отла
Анга дууа этерле,
Кёкде айланнган къанатлыла
Анга жиляй кетерле.
Титирерле аны ючюн
Тауладагъы терекле,
Дууа этерле къалмай анга
Жети кёкде мёлекле.
Къыямат кюн толгъан айлай
Чакъмазмы экен къычырып?
Залимлеге жаханимни
Эшиклери ачылып?
Ако, мудах болмаймыса
Ол мурхумну халына?
Аны къанын алмай, къалай
Барырса Аллахны аллына?
1918
Солтанхамитни жыры
Кировха нёгер болгъанед
Жарлылагъа жараргъа.
Къара халкъгъа эркиниликни,
Эркинликни алыргъа.
Солтанхамит тау къушед,
Жаудан къоркъа билмеген.
Байла бла бийле элле
Ол жигитни сюймеген.
Солтанхамит жыгъылгъанед
Къаны къызартхан атдан.
Тауладан къан къатыш жауун
Жаугъан эд ол сагъатда.
Солтанхамит сёлешиучед
Намысына уялып.
Аты халкъгъа кишнеп келди
Къызыл къаннга боялып.
Душман огъу жыкъгъан эди
Аны тер басхан атдан.
Халкъ башчысы Киров анга
Жилягъанд ол сагъатда.
Киров жапханд ёлюгюне
Бек алгъа жамычыны.
Алтын гуллагъа салдыргъанд
Ёлюгюн ол батырны.
Солтанхамит болуучуед
Таулуланы батыры,
Жумушакъ болсун, я аллаху,
Аны жатхан къабыры.
Сен ёлгенсе Ленин берген
Байрагъыны тюбюнде.
Жиляу этелле тауларынг –
Айырылдыла сенден.
Солтанхамит болуучуед
Таулуланы ахшысы.
Аны къарындан эгенд
Киров – халкъны башчысы.
Жигит ёлсе, жигитлиги
...ЕщёКъалад халкъны ичинде.
Кязим да бу жырны андан
Этед сени юсюнгде
Солтанхамитни жыры
Кировха нёгер болгъанед
Жарлылагъа жараргъа.
Къара халкъгъа эркиниликни,
Эркинликни алыргъа.
Солтанхамит тау къушед,
Жаудан къоркъа билмеген.
Байла бла бийле элле
Ол жигитни сюймеген.
Солтанхамит жыгъылгъанед
Къаны къызартхан атдан.
Тауладан къан къатыш жауун
Жаугъан эд ол сагъатда.
Солтанхамит сёлешиучед
Намысына уялып.
Аты халкъгъа кишнеп келди
Къызыл къаннга боялып.
Душман огъу жыкъгъан эди
Аны тер басхан атдан.
Халкъ башчысы Киров анга
Жилягъанд ол сагъатда.
Киров жапханд ёлюгюне
Бек алгъа жамычыны.
Алтын гуллагъа салдыргъанд
Ёлюгюн ол батырны.
Солтанхамит болуучуед
Таулуланы батыры,
Жумушакъ болсун, я аллаху,
Аны жатхан къабыры.
Сен ёлгенсе Ленин берген
Байрагъыны тюбюнде.
Жиляу этелле тауларынг –
Айырылдыла сенден.
Солтанхамит болуучуед
Таулуланы ахшысы.
Аны къарындан эгенд
Киров – халкъны башчысы.
Жигит ёлсе, жигитлиги
Къалад халкъны ичинде.
Кязим да бу жырны андан
Этед сени юсюнгден.
1918
Суу бойнунда жангыз талчыкъгъа айтылгъан назму
Суу бойнунда ариу чакъдынг,
Сен Кязимни къууандырдынг,
Кишиуларынг жумушакъла,
Кёзню жапсаралла ала.
Сен былайгъа къайдан келдинг,
Жангызлайын къалай ёсдюнг?
Къыш къабышмай къалай турдунг,
Борандан къалай къутулдунг?
Жокъ эгечинг, къарындашынг,
Жокъ не жуугъунг, не хоншунг,
Ананг, атанг жокъ къатынгда,
Къалай ёсдюнг суу бойнунда?
Мен сени сындырмам, кесмем,
Кишиуларынгы да эзмем.
Мен аллайладан тюйюлме,
Сен, менден къоркъуп, ийилме!
Алыннгда мен ийилейим,
Санга мен хурмет берейим,
Жарлы жерими ийнагъы,
Тураса сен, чиммакъ чагъып!
Сенлай назикни кесерге,
Башына аман кюн берге
Сюйгенле аз тюйюлдюле,-
Жюреклери кюйсюздюле.
Сени ала кёрмесинле,
Эчкиле кемирмесинле,
Кюйсюз желле бюкмесинле,
Кюйсюз къолла кесмесинле!
Биз жашагъан дуния кюйсюзд,
Кёп жан жоюлад кезиусюз!
Сакъ бол, тау суу бойнунда тал,
Ёс, чакъ, къууан! Хайда, сау къал!
1913
"Сыгын отн
...ЕщёСуу бойнунда жангыз талчыкъгъа айтылгъан назму
Суу бойнунда ариу чакъдынг,
Сен Кязимни къууандырдынг,
Кишиуларынг жумушакъла,
Кёзню жапсаралла ала.
Сен былайгъа къайдан келдинг,
Жангызлайын къалай ёсдюнг?
Къыш къабышмай къалай турдунг,
Борандан къалай къутулдунг?
Жокъ эгечинг, къарындашынг,
Жокъ не жуугъунг, не хоншунг,
Ананг, атанг жокъ къатынгда,
Къалай ёсдюнг суу бойнунда?
Мен сени сындырмам, кесмем,
Кишиуларынгы да эзмем.
Мен аллайладан тюйюлме,
Сен, менден къоркъуп, ийилме!
Алыннгда мен ийилейим,
Санга мен хурмет берейим,
Жарлы жерими ийнагъы,
Тураса сен, чиммакъ чагъып!
Сенлай назикни кесерге,
Башына аман кюн берге
Сюйгенле аз тюйюлдюле,-
Жюреклери кюйсюздюле.
Сени ала кёрмесинле,
Эчкиле кемирмесинле,
Кюйсюз желле бюкмесинле,
Кюйсюз къолла кесмесинле!
Биз жашагъан дуния кюйсюзд,
Кёп жан жоюлад кезиусюз!
Сакъ бол, тау суу бойнунда тал,
Ёс, чакъ, къууан! Хайда, сау къал!
1913
"Сыгын отну жылыууна жылыннган..."
Сыгын отну жылыууна жылыннган,
Отха, суугъа, терекге да табыннган,
Бу дуния – бузугъу кёп табындан, --
Болмаз анда тынчлыкъ бла табылгъан.
Къая ранда шорхалары эштилген,
Тёбеннген хууан ийис келтирген,
Бу дуния – бизге жалгъан кёрюннген,-
Болмаз анда тынчлыкъ бла келиннген.
1905
"Сюйгенлеге узакъ тюйюлдю Багъдад..."
"Сюйгенлеге узакъ тюйюлдю Багъдад", –
Дейдиле, Арабда шахарны махтап.
Мен да келдим, Кааба ташха баш урдум,
Бу сыйлы къабырны аллында тохтап.
Файгъамбарны сыйлы жерин таныдым,
Тобукъланып, намаз этдим, жарыдым.
Кёп шыйыхла болуп кетген бу юйде
Кёзюм кёрдю бий Аллахны жарыгъын.
Межгитледе намаз минчакъ санадым,
Михрапдан ууаз эште, кёп къалдым,
Бу жабышмакъ тыягъыма тыянып,
Шыйыхлача, Кааба ташха къарадым.
Багъдад, 1902
Сюйгенледен тыялла
Жашла чалгъы чалалла,
Къызла дырын жыялла.
Ата, анагъа гюнахды, -
Сюйгенледен тыялла.
Жашлагъа бек жарашад
Къарасауут къамала.
Сюйгенледен тыялла
Атала бла анала.
Къызла дырын жыялла
Иеси, къызыу кюнледе,
Алагъа оноу этелле
Сериуюн салкъып юйледе.
Къызла субай ёселле,
Алаша, къурум юйледе.
Заманлары жетгенлей,
Сормай берип иелле.
Ай, жарлы ата, анала,
...ЕщёКъаллай гюнах аласыз!
Сюйген сабийигизни
Ангыла
"Сюйгенлеге узакъ тюйюлдю Багъдад..."
"Сюйгенлеге узакъ тюйюлдю Багъдад", –
Дейдиле, Арабда шахарны махтап.
Мен да келдим, Кааба ташха баш урдум,
Бу сыйлы къабырны аллында тохтап.
Файгъамбарны сыйлы жерин таныдым,
Тобукъланып, намаз этдим, жарыдым.
Кёп шыйыхла болуп кетген бу юйде
Кёзюм кёрдю бий Аллахны жарыгъын.
Межгитледе намаз минчакъ санадым,
Михрапдан ууаз эште, кёп къалдым,
Бу жабышмакъ тыягъыма тыянып,
Шыйыхлача, Кааба ташха къарадым.
Багъдад, 1902
Сюйгенледен тыялла
Жашла чалгъы чалалла,
Къызла дырын жыялла.
Ата, анагъа гюнахды, -
Сюйгенледен тыялла.
Жашлагъа бек жарашад
Къарасауут къамала.
Сюйгенледен тыялла
Атала бла анала.
Къызла дырын жыялла
Иеси, къызыу кюнледе,
Алагъа оноу этелле
Сериуюн салкъып юйледе.
Къызла субай ёселле,
Алаша, къурум юйледе.
Заманлары жетгенлей,
Сормай берип иелле.
Ай, жарлы ата, анала,
Къаллай гюнах аласыз!
Сюйген сабийигизни
Ангыларгъа сюймейсиз.
1898