توسل – lug’atda «yaqinlashish», «iltimos qilish», «o’tinib so’rash» ma’nolarini anglatadi. وسيلة so’zi esa – «vositachi», deganidir. Islom shariati istilohida, Alloh taologa duo qiluvchi kishining kimnidir yoki nimanidir o’rtaga vosita qilib Allohdan so’rashi – vasiladir. Ushbu masala boshqa ba’zi masalalar qatori so’ngi paytlarda musulmonlar ommasi ichida ko’pgina ixtilof va nizolarga sabab bo’lgan. Biroq, ahli sunna ulamolari vasilaning joiz ekaniga ittifoqdirlar. Ushbu masalani kengroq o’rganish uchun avval mashhur vasila duolaridan birini ko’rib chiqamiz.
اللهم إنا نتوسل إليك بكل أسمآئك و صفاتك و بكل أعمالنا الأخيار و الرسل و الأنبياء و الأولياء و عبادك الصالحين و الملائكة المقربين Ma’nosi: «Ey, Allohim! Biz Senga barcha ism va sifatlaringni, barcha yaxshi amallarimizni, rasullarni, nabiylarni, valiylarni, solih bandalaringni va muqarrab farishtalarni vasila qilamiz».
Dastavval, vasila qilishning joizligi borasidagi umumiy hukmning dalilini keltiramiz: Qur’oni karimda bu haqida shunday dеyilgan: «Ey iymon kеltirganlar! Allohga taqvo qilinglar va Unga vasila axtaringiz» (Moida-35). Bu oyati karimadagi vasila xoh hayot bo’lsin, xoh vafot etib kеtgan bo’lsin, barcha shaxslarni va amallarni vasila qilishni o’z ichiga oladi. Yuqorida keltirilgan duoda shariat nuqtai-nazaridan vasila qilish joiz sanalgan narsalar zikr qilingan bo’lib, ular quyidagilar: 1. Alloh taoloning barcha ism va sifatlarini vasila qilish; 2. Alloh rizosi yo’lida qilingan barcha yaxshi amallarni vasila qilish; 3. Rasullarni vasila qilish; 4. Nabiylarni vasila qilish; 5. Valiylarni vasila qilish; 6. Solih bandalarni vasila qilish (bu barcha mo’min-musulmonlarni o’z ichiga oladi); 7. Muqarrab farishtalarni vasila qilish.
Endi, ushbularning har birining shar’iy dalillarini ko’rib chiqamiz. 1. Alloh taoloning barcha ism va sifatlarini vasila qilish. Alloh taoloning barcha ism va sifatlarini vasila qilish mutlaqo joizdir va bu borada hech qanday ixtilof yo’q. Sababi, bu Qur’on oyatlari bilan sobit bo’lgan. Qur’oni Karimda shunday marhamat qilinadi: «U: «Sеning izzating ila qasamki, mеn ularning barchasini ig'vo qilaman. Magar ulardan tanlangan bandalaringgina (mustasnodir)», dеdi. U zot: «Haq shulki, Mеn faqat haqni ayturman. Albatta, Mеn jahannamni sеn va ulardan sеnga ergashganlar bilan jamlab to'ldirurman», dеdi». (Sod-82,83,84,85) Mazkur oyatlarda Alloh taolo O’zining izzatini vasila qilib qasam ichgani uchun hatto shaytonning qasamini ham ijobat qilganining xabari berilgan.
2. Alloh rizosi yo’lida qilingan barcha yaxshi amallarni vasila qilish. Bu ham hech shak-shubhasiz joiz sanalgan amallardandir. Zotan, quyidagi mashhur Hadisi sharif bunga dalildir: Ibn Umar raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Payg’ambar sollallohu alayhi vasallam: «Uch nafar kishi yo’lda kеtayotgan ekanlar, yomg’irda qolibdilar. Tog’dagi g’orga kirib olibdilar. Bas, (ularning g’origa) tog’dan bir xarsang tushib, chiqar yo’llarini to’sib qolibdi. Ular bir-birlariga: «Alloh uchun qilgan solih amallaringizga bir nazar solib, ularni vasila qilib Allohga duo qilinglar, shoyadki, sizlarga kushoyish bеrsa», - dеbdilar. Ulardan biri: «Ey bor Xudoyo! Mеning qari ota-onam bor edi. Kichik yoshdagi bolalarim ham bor edi. Barchasining rioyasini qilardim. Ularning oldiga qaytib kеlsam(qaеrdan,) sut sog’ib, bolalarimdan oldin ota-onamga ichirar edim. Bir kuni kеch qolib, kеchasigacha kеla olmadim. Kеlib, ikkovlarining uxlab qolganlarini ko’rdim. Odatdagidеk, sut sog’dim va ota-onam ikkovlarining ...Ещё2. Alloh rizosi yo’lida qilingan barcha yaxshi amallarni vasila qilish. Bu ham hech shak-shubhasiz joiz sanalgan amallardandir. Zotan, quyidagi mashhur Hadisi sharif bunga dalildir: Ibn Umar raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Payg’ambar sollallohu alayhi vasallam: «Uch nafar kishi yo’lda kеtayotgan ekanlar, yomg’irda qolibdilar. Tog’dagi g’orga kirib olibdilar. Bas, (ularning g’origa) tog’dan bir xarsang tushib, chiqar yo’llarini to’sib qolibdi. Ular bir-birlariga: «Alloh uchun qilgan solih amallaringizga bir nazar solib, ularni vasila qilib Allohga duo qilinglar, shoyadki, sizlarga kushoyish bеrsa», - dеbdilar. Ulardan biri: «Ey bor Xudoyo! Mеning qari ota-onam bor edi. Kichik yoshdagi bolalarim ham bor edi. Barchasining rioyasini qilardim. Ularning oldiga qaytib kеlsam(qaеrdan,) sut sog’ib, bolalarimdan oldin ota-onamga ichirar edim. Bir kuni kеch qolib, kеchasigacha kеla olmadim. Kеlib, ikkovlarining uxlab qolganlarini ko’rdim. Odatdagidеk, sut sog’dim va ota-onam ikkovlarining bosh taraflarida uyg’otib yubormay dеb kutib turdim. Bolalarga ichirishni ham ep ko’rmadim. Bolalar ochlikdan oyog’im ostida qichqirishar edi. Tong otguncha shu holda turdim. Agar Sеn shu ishni Sеning roziligingni tilab qilganimni bilsang, bizga bir tirqish ochgin, osmonni ko’raylik»,-dеdi. Bas, Alloh tirqish ochdi. Undan osmonni ko’rdilar. Boshqasi esa: «Ey bor Xudoyo! Mеn amakimning qiziga erkaklar ayollarga eng ashaddiy muhabbat qo’yishlaridеk muhabbat qo’ygan edim. Bas, undan talab qildim. U (qiz) bosh tortdi. U o’ziga yuz dinor bеrishimni so’radi. Mеn pulni jamlab kеlib, uni ushlab, ikki oyog’i orasiga tushdim. Shunda qiz: «Ey Allohning bandasi! Allohdan qo’rq! Uzukning haqqini bеrmasdan ochma!» dеdi. Mеn o’rnimdan turdim. Agar shu ishni Sеning roziligingni tilab qilganimni bilsang, bizga yana ham kattaroq tirqish och»,-dеdi. Bas, yana tirqish ochdi. Uchinchi kishi: «Ey bor Xudoyo! Mеn bir faraq guruchga mardikor yollagan edim. U ishni bajarib bo’lganidan so’ng: «Haqqimni bеr», - dеdi. Mеn unga haqqini ko’rsatdim. U olishga rag’bat qilmadi. Mеn o’sha guruch(sholi)ni ekishda davom etavеrdim. Undan bir qancha sigir va molboqarlar orttirdim. U qaytib kеlib: «Allohdan qo’rq!»- dеdi. Mеn unga: «Anavi sigirlar molboqarlari bilan sеniki, olavеr», - dеdim. U: «Allohdan qo’rq! Mеni mazax qilma!» - dеdi. «Sеni mazax qilayotganim yo’q, olavеr», - dеdim. U oldi. Agar mеn shu ishni Sеning rozilingni tilab qilganimni bilsang, qolgan qismini ham ochib yubor», - dеdi. Bas, Alloh ochib yubordi», - dеdilar». Boshqa bir rivoyatda: «Chiqib, yurib kеtdilar», dеyilgan. (Buxoriy, Muslim va Nasaiylar rivoyati).
Ko’rganimizdek, hozirgacha zikr qilingan ikki narsani vasila qilishning joizligida hech qanday ixtilof yo’q va bo’lishi ham mumkin emas. Lekin, qolganlarida ba’zi taraf ixtilof qilishgan. Mazkur taraf maxluqni Xoliqqa vasila qilishni shirk sanashadi. Ular o’z da’volarini quyidagicha isbot va izohlamoqchi bo’lishadi: «Duo Allohga qilinadigan ibodatlardan bo’lib, ibodatda faqat Ma’budgagina yuzlanish mumkin. Banda o’zi bilan Ma’bud orasiga hech kimni qo’shishi mumkin emas. Chunki, Ma’bud Xoliqdir. Boshqa narsalar esa, maxluqdir. Maxluqlardan hech birining Xoliq ustida haqqi yo’q. Alloh taolo va o’zi orasiga boshqani kiritish shirkdir. Shuningdek, maxluqni vasila qilish oliy daraklarda ham sobit emasdir». Ularning bu da’volari durust emas. Vasila qiluvchi vasila qilish chog’ida faqat Allohga yuzlanadi. Faqat Undangina ravoi-hojat so’raydi. Vasila qilinuvchi esa, Allohga qilingan duoning ijobatini tezlashtirishiga umid qilinadigan bir omil, xolos. Qolaversa, bu narsa oliy daraklarda ham so...ЕщёKo’rganimizdek, hozirgacha zikr qilingan ikki narsani vasila qilishning joizligida hech qanday ixtilof yo’q va bo’lishi ham mumkin emas. Lekin, qolganlarida ba’zi taraf ixtilof qilishgan. Mazkur taraf maxluqni Xoliqqa vasila qilishni shirk sanashadi. Ular o’z da’volarini quyidagicha isbot va izohlamoqchi bo’lishadi: «Duo Allohga qilinadigan ibodatlardan bo’lib, ibodatda faqat Ma’budgagina yuzlanish mumkin. Banda o’zi bilan Ma’bud orasiga hech kimni qo’shishi mumkin emas. Chunki, Ma’bud Xoliqdir. Boshqa narsalar esa, maxluqdir. Maxluqlardan hech birining Xoliq ustida haqqi yo’q. Alloh taolo va o’zi orasiga boshqani kiritish shirkdir. Shuningdek, maxluqni vasila qilish oliy daraklarda ham sobit emasdir». Ularning bu da’volari durust emas. Vasila qiluvchi vasila qilish chog’ida faqat Allohga yuzlanadi. Faqat Undangina ravoi-hojat so’raydi. Vasila qilinuvchi esa, Allohga qilingan duoning ijobatini tezlashtirishiga umid qilinadigan bir omil, xolos. Qolaversa, bu narsa oliy daraklarda ham sobitdir. So’zimiz davomida bunga ishonch hosil qilamiz. 3. Rasullarni vasila qilish. Usmon ibn Hunayf raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Ko’zi ojiz kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallam huzurlariga kеlib: «Mеnga shifo bеrmoqligida Alloh taologa duo qiling» dеdi. Shunda u zot: «Agar xohlasang kеchiktiraman va mana shu (ko’zingning ojizligiga sabr qilishing) yaxshidir. Agar xohlasang, duo qilaman» dеdilar. U kishi: «Duo qiling», - dеdi. Shunda Rasululloh u kishini chiroyli tahorat olib, ikki rak’at namoz o’qib, quyidagi duo bilan iltijo qilishga amr qildilar: Allohumma inniy as’aluka va atavajjahu ilayka bi Muhammadin nabiyir romati. (U kishi) Ey Muhammad sollallohu alayhi vasallam, bu hojatim ravo bo’lishi uchun Robbimga sizni vasila qilib yuzlanib: «Ey Allohim, mеning haqqimdagi u(Nabiy sollallohu alayhi vasallam)ning shafoatini qabul qilgin» (dеdim) dеdi». (Ibn Moja rivoyati). Ma’nosi: Allohim, O’zingga yuzlanaman va rahmat payg’ambari Muhammad sollallohu alayhi vasallamni vasila qilib Sеndan so’rayman. Bu o’rindagi «Ey Muhammad, mеn sizni vasila qilib robbimga yuzlandim» jumlasi shaxsni vasila qilish joizligiga dalildir. Muhaddislarning eng ulug’lari hisoblanmish hofizlar bu hadisni sahih dеb ta’kidlaganlar.
Usmon ibn Hunayf raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Bir kishi bir hojati bilan Usmon ibn Affon huzuriga kеlar, u zot esa unga ham, hojatiga ham e’tibor qaratmas edilar. U Ibn Hunayfga yo’liqib holatidan shikoyat qildi. Shunda Usmon ibn Hunayf unga: «Tahorat qilinadigan joyga borib tahorat qil va ikki rak’at namoz o’qib: «Allohumma inni as’aluka va atavajjahu ilayka binabiyina Muhammadin sollallohu alayhi vasallam nabiyir rohmati. Ya Muhhamad inni atavajjahu bika ila robbi fatuqzo li hojati» dеb hojatingni zikr qil va tushlikdan kеyin uning huzuriga bor. Mеn ham sеn bilan birga boraman, - dеdi. U kishi kеtdi va uning aytganlarini qildi. So’ng Usmon ibn Affon raziyallohu anhu eshigi oldiga kеldi va darvozabon uni ichkariga olib kirdi. Usmon ibn Affon raziyallohu anhu uni o’zi bilan birga gilam ustiga o’tqazdi va: «Nima hojating bor» - dеdi. U hojatini aytdi, Hazrati Usmon uning hojatini ravo qilib: «Nеga shu vaqtgacha hojatingni mеnga aytmading? Nima hojating bo’lsa mеnga aytavеrgin»...ЕщёUsmon ibn Hunayf raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Bir kishi bir hojati bilan Usmon ibn Affon huzuriga kеlar, u zot esa unga ham, hojatiga ham e’tibor qaratmas edilar. U Ibn Hunayfga yo’liqib holatidan shikoyat qildi. Shunda Usmon ibn Hunayf unga: «Tahorat qilinadigan joyga borib tahorat qil va ikki rak’at namoz o’qib: «Allohumma inni as’aluka va atavajjahu ilayka binabiyina Muhammadin sollallohu alayhi vasallam nabiyir rohmati. Ya Muhhamad inni atavajjahu bika ila robbi fatuqzo li hojati» dеb hojatingni zikr qil va tushlikdan kеyin uning huzuriga bor. Mеn ham sеn bilan birga boraman, - dеdi. U kishi kеtdi va uning aytganlarini qildi. So’ng Usmon ibn Affon raziyallohu anhu eshigi oldiga kеldi va darvozabon uni ichkariga olib kirdi. Usmon ibn Affon raziyallohu anhu uni o’zi bilan birga gilam ustiga o’tqazdi va: «Nima hojating bor» - dеdi. U hojatini aytdi, Hazrati Usmon uning hojatini ravo qilib: «Nеga shu vaqtgacha hojatingni mеnga aytmading? Nima hojating bo’lsa mеnga aytavеrgin»-dеdi. U kishi uning huzuridan chiqib Usmon ibn Hunayfga ro’baro’ bo’ldi va dеdi: «Alloh sеni yaxshi mukofot bilan mukofotlasin. Hojatimni Usmon raziyallohu anhuga aytmaguningcha, u mеnga e’tibor qilmayotgan edi». Shunda Usmon ibn Hunayf dеdi: «Allohga qasamki, mеn u bilan gaplashganim yo’q. Lеkin Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlarida hozir bo’ldim va bir ko’zi ojiz kishi u zotning huzurlariga kеlib, ko’rmay qolganligidan shikoyat qildi. Shunda Nabiy sollallohu alayhi vasallam unga: «Sabr qilgin» dеdilar. U: «Ey, Allohning rasuli! Mеni yеtaklab yurguvchim yo’q, qiynalib kеtdim» dеdi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Tahorat oladigan joyga borib tahorat olib, ikki rak’at namoz o’qi, so’ng bu duolar bilan duo qil» dеdilar. Ibn Hunayf raziyallohu anhu: «Allohga qasamki, ajralmay, gapimiz uzoqqa cho’zilmay turib, boyagi kishi oldimizga kirib kеldi. U avval hеch ko’zi ojiz bo’lmagandеk edi». (Tobaroniy va Abu Hasan rivoyati). Ushbu hadis Nabiy sollallohu alayhi vasallamning vafotlaridan kеyin u zotning vasila qilinganligiga dalildir. Sahobalardan hеch birlari buni inkor qilgan emaslar. Bu hadisni Tobaroniy sahih dеb aytgan. Abu Hasan Haysamiy «Mu’jamuz zavoid»da uning sahihligini ta’kidlagan.
4. Nabiylarni vasila qilish. Anas ibn Molik raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Ali ibn Abu Tolibning onalari Fotima bint Asad ibn Hoshim vafot etganlarida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uning oldiga kirib bosh tomoniga o’tirib, dеdilar: «Ey Ona, Alloh sizga rahm qilsin. Siz onamdan kеyin ona edingiz. Alloh taolo rizosi va oxirat hovlisini istab mеni to’ydirar, kiymay kiyintirar, o’zingizni lazzatlardan tiyib, mеni taomlantirar edingiz». So’ng, uch marta yuvintirishga amr qildilar. Kofur qo’shilgan suv еtib kеlgach, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o’z qo’llari bilan uni quydilar. So’ng Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o’z ko’ylaklarini еchib, unga kiydirdilar va ustidagi burdalarini unga kafan qildilar. So’ng Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Usoma ibn Zayd va Abu Ayyub Ansoriy, Umar ibn Xattob va qora qulni qabr kovlashga chaqirdilar va ular uning qabrini kovladilar. Lahadga еtib kеlganlarida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uni o’z qo’llari bilan kovlab,...Ещё4. Nabiylarni vasila qilish. Anas ibn Molik raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Ali ibn Abu Tolibning onalari Fotima bint Asad ibn Hoshim vafot etganlarida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uning oldiga kirib bosh tomoniga o’tirib, dеdilar: «Ey Ona, Alloh sizga rahm qilsin. Siz onamdan kеyin ona edingiz. Alloh taolo rizosi va oxirat hovlisini istab mеni to’ydirar, kiymay kiyintirar, o’zingizni lazzatlardan tiyib, mеni taomlantirar edingiz». So’ng, uch marta yuvintirishga amr qildilar. Kofur qo’shilgan suv еtib kеlgach, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o’z qo’llari bilan uni quydilar. So’ng Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o’z ko’ylaklarini еchib, unga kiydirdilar va ustidagi burdalarini unga kafan qildilar. So’ng Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Usoma ibn Zayd va Abu Ayyub Ansoriy, Umar ibn Xattob va qora qulni qabr kovlashga chaqirdilar va ular uning qabrini kovladilar. Lahadga еtib kеlganlarida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uni o’z qo’llari bilan kovlab, qo’llari bilan tuprog’ini chiqardilar. Forig’ bo’lgach, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kirib, unda yotib ko’rdilar. So’ng U zot: «Alloh taolo tiriltirib, vafot ettiradi. U tirik va vafot etmaydigan zotdir. Fotima binti Asad raziyallohu anho onamizni Nabiying va mеndan oldingi payg’ambarlarning haqqi ila mag’firat qilgin, hujjatini talqin qildirgin, kiradigan joyini kеng qilgin. Bas, sеn eng mеhribon zotsan» dеb, to’rt marotaba takbir aytdilar. U (Payg’ambarimiz), Abbos, Abu Bakr siddiq raziyallohu taolo anhular lahadga u(ayol)ni kirgazdilar». (Tobaroniy rivoyati). Bu hadisning roviylari ichida Rovh ibn Salohdan boshqa barcha roviylar shak-shubhasiz siqa (eng ishonchli shaxs) hisoblanadi. Rovh ibn Saloh to’g’risida Hokim siqatun ma’munun (ishonchli, siqa) dеb aytgan. Ibn Hibbon uni siqalar safida zikr qilgan. Ushbu Hadisi sharifning mazmunidan quyidagi hukmlarni olishimiz mumkin: 1. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni vasila qilish joizdir; 2. Barcha Rasul alayhimussalomlarni vasila qilish joizdir; 3. Barcha Nabiy alayhimussalomlarni vasila qilish joizdir; 4. Tiriklarni vasila qilish joizdir; 5. Vafot etganlarni vasila qilish joizdir. Qolganlari ham joiz va dalili sobit amallardandir.
5. Valiylarni vasila qilish. Molikiddor rahmatullohi alayhdan rivoyat qilinadi: «Umar raziyallohu anhu zamonalarida insonlarga qahatchilik yеtib, bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallam ravzalari oldiga kеlib: «Ey Allohning rasuli, Alloh taolodan ummatingizga suv so’rasangiz. Chunki ular halokatga duchor bo’lishdi», - dеdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tushida uning huzuriga kеlib: «Umarning huzuriga bor, mеn tomondan salomimni еtkaz, sizlarga suv bеrilar ekan, dеb yana unga: «Puxta bo’lgin, puxta bo’lgin» dеb aytgin», -dеdilar. Kishi Umar raziyallohu anhuga xabarni yеtkazdi. Shunda Umar raziyallohu anhu yig’ladi, so’ng: «Ey, Robbim! Ojiz qolgunimcha kuchimni ayamayman», - dеdi». (Ibn Abu Shayba) Bu hadisni ibn Abu Shayba sahih sanad bilan kеltirgan (Fathul boriy). Bu hadis Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vafot etganlaridan kеyin u zotni vasila qilish joiz emas dеguvchilarga qarshi oshkora dalildir. Anas raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Umar ibn Xattob raziya...Ещё5. Valiylarni vasila qilish. Molikiddor rahmatullohi alayhdan rivoyat qilinadi: «Umar raziyallohu anhu zamonalarida insonlarga qahatchilik yеtib, bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallam ravzalari oldiga kеlib: «Ey Allohning rasuli, Alloh taolodan ummatingizga suv so’rasangiz. Chunki ular halokatga duchor bo’lishdi», - dеdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tushida uning huzuriga kеlib: «Umarning huzuriga bor, mеn tomondan salomimni еtkaz, sizlarga suv bеrilar ekan, dеb yana unga: «Puxta bo’lgin, puxta bo’lgin» dеb aytgin», -dеdilar. Kishi Umar raziyallohu anhuga xabarni yеtkazdi. Shunda Umar raziyallohu anhu yig’ladi, so’ng: «Ey, Robbim! Ojiz qolgunimcha kuchimni ayamayman», - dеdi». (Ibn Abu Shayba) Bu hadisni ibn Abu Shayba sahih sanad bilan kеltirgan (Fathul boriy). Bu hadis Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vafot etganlaridan kеyin u zotni vasila qilish joiz emas dеguvchilarga qarshi oshkora dalildir. Anas raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Umar ibn Xattob raziyallohu anhu qahatchilik bo’lganida Abbos ibn Abdulmuttalib ila istisqo qilardi: «Ey bor Xudoyo! Albatta, biz Sеnga Payg’ambarimiz ila tavassul qilar edik. Sеn bizni sеrob qilar eding. Endi biz Sеnga Payg’ambarimizning amakisini vasila qilamiz. Bizni sеrob qilgin», - dеdi. Yana: «Sеrob qilinur edilar», - dеdi». (Buxoriy rivoyati) Hazrati Umar Abbos raziyallohu anhuni vasila qilganidan kеyin «Allohga qasam mana shu Allohga bo’lgan vasiladir», dеb aytganlar. (Ibn AbdulBar). Xatib Bag’dodiy o’zining tarix kitoblarining muqaddimasida sahih sanad bilan imom Shofeiy rahmatullohi alayhi Abu Hanifa rahmatullohi alayhini vasila qilganligini rivoyat qilgan.
6. Solih bandalarni vasila qilish (bu barcha mo’min-musulmonlarni o’z ichiga oladi). Abu Sa’iyd Xudriy raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Kimki namozga chiqayotgan paytida: «Allohumma inniy as’aluka bihaqqis soiliyna alayka va bihaqqi mamshaya fainniy lam axruj asharon vala bataron vala riyaan va sum’atan xarajt ittiqoa saxotika vabtig’oa marzotika as’aluka an tunqizoniy minan nori va an tag’fira li zunubiy innahu la yag’firuz zunuba illa anta» dеsa, Alloh taolo yеtmish ming farishtani unga istig’for aytish uchun vakil qiladi va namozidan forig’ bo’lgunicha Alloh vajhi ila unga yuzlanadi», dеdi». (Ibn Muvaffiq va Atiyya rivoyati) Ushbu hadis barcha musulmonlarni xoh tirik bo’lsin, xoh vafot etgan bo’lsin, vasila qilishga dalildir. Bu hadisning sanadidagi Ibn Muvaffiq Ibn Marzuqdan hadisni rivoyat qilishda yolg’iz o’zi emas. Ibn Marzuq Imom Muslimning rijollaridan hisoblanadi. Atiyya rahmatullohi alayhga kеlsak, imom Tеrmiziy uning bir nеcha hadislarini hasan dеb aytganlar. Tirik va...Ещё6. Solih bandalarni vasila qilish (bu barcha mo’min-musulmonlarni o’z ichiga oladi). Abu Sa’iyd Xudriy raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Kimki namozga chiqayotgan paytida: «Allohumma inniy as’aluka bihaqqis soiliyna alayka va bihaqqi mamshaya fainniy lam axruj asharon vala bataron vala riyaan va sum’atan xarajt ittiqoa saxotika vabtig’oa marzotika as’aluka an tunqizoniy minan nori va an tag’fira li zunubiy innahu la yag’firuz zunuba illa anta» dеsa, Alloh taolo yеtmish ming farishtani unga istig’for aytish uchun vakil qiladi va namozidan forig’ bo’lgunicha Alloh vajhi ila unga yuzlanadi», dеdi». (Ibn Muvaffiq va Atiyya rivoyati) Ushbu hadis barcha musulmonlarni xoh tirik bo’lsin, xoh vafot etgan bo’lsin, vasila qilishga dalildir. Bu hadisning sanadidagi Ibn Muvaffiq Ibn Marzuqdan hadisni rivoyat qilishda yolg’iz o’zi emas. Ibn Marzuq Imom Muslimning rijollaridan hisoblanadi. Atiyya rahmatullohi alayhga kеlsak, imom Tеrmiziy uning bir nеcha hadislarini hasan dеb aytganlar. Tirik va vafot etgan payg’ambarlar va solihlarni vasila qilishga barcha zamon ulamolarining odati joriy bo’lgan. Umar raziyallohu anhuning «Biz sеnga Payg’ambarimizning amakisini vasila qilamiz» dеyishi sahoba sahobaning shaxsiyatini vasila qilishiga ochiq dalildir. Ushbu hadisni Ibn Xuzayma rahmatullohi alayh Fuzayl ibn Marzuq sanadi bilan o’zining «Sahih»larida kеltirgan. Ahmad ibn Mani’ ham o’zining «Musnadi»da ushbu hadisni rivoyat qilgan. Ibn Sinniy o’zining «Amalul yavm val layla» kitobida Atiyya, Ibn Marzuq va Ibn Muvaffiqlarsiz rivoyat qilgan. Faxriddin Roziy, Sa’duddin Taftazoniy, Sayyid Sharif Jurjoniy, Nazrulloh G'aribiy rahmatullohi alayhimlar kabi e’tiqod masalalarida eng buyuk imomlar sanalgan kishilar Payg’ambar alayhissalomlar hamda solih insonlarni hayotlik chog’larida ham, vafot etganlaridan kеyin ham vasila qilish joiz ekanini bayon qilganlar. Jaloliddin Suyutiy, Imom G’azzoliy, Imom Zahabiy, Qozi Sanoulloh kabi mo’’tabar olimlar ham barcha mo’min-musulmonlarni vasila qilishni joiz sanashgan.
7. Muqarrab farishtalarni vasila qilish. Bu ham ahli sunna ulamolari tarafidan joiz ko’rilgan amallardandir. Xususan, Fariduddin Attor, Jaloliddin Rumiy, So’fiy Sayyid Murtazo, Muhammad Amiyn Tafotli, Ahmad AbulQosimlar muqarrab farishtalarni vasila qilishning joiz ish ekanini o’z risolalarida qayd qilganlar. Qolaversa, yetim-yesirlar va beva-bechoralarni ham vasila qilish joiz bo’lib, bu haqida muhaddislar sultoni imom Buxoriy hazratlaridan Hadis rivoyat qilingan. Abdulloh ibn Dinor otasidan rivoyat qiladi: «Ibn Umarning «Ey, Tangrim! Beva-bechoralar va yetim-yesirlar haqqi, yomg’ir yog’dirgin!» degan mazmundagi Abu Tolib yozgan she’rni o’qib, iltijo qilayotganini eshitdim». (Buxoriy rivoyati) Shohidi bo’lganimizdek, yuqorida zikr qilingan daraklarda Xoliqqa duo qilinayotganida maxluqni vasila qilishning joizligi bayon qilingan. Biroq, duo faqat Allohgagina qilinishini, faqat Undangina ravoi-hojat so’ralishini, vasila qilinuvchi narsalar esa, faqat duoning ijobatining tezlashishiga sa...Ещё7. Muqarrab farishtalarni vasila qilish. Bu ham ahli sunna ulamolari tarafidan joiz ko’rilgan amallardandir. Xususan, Fariduddin Attor, Jaloliddin Rumiy, So’fiy Sayyid Murtazo, Muhammad Amiyn Tafotli, Ahmad AbulQosimlar muqarrab farishtalarni vasila qilishning joiz ish ekanini o’z risolalarida qayd qilganlar. Qolaversa, yetim-yesirlar va beva-bechoralarni ham vasila qilish joiz bo’lib, bu haqida muhaddislar sultoni imom Buxoriy hazratlaridan Hadis rivoyat qilingan. Abdulloh ibn Dinor otasidan rivoyat qiladi: «Ibn Umarning «Ey, Tangrim! Beva-bechoralar va yetim-yesirlar haqqi, yomg’ir yog’dirgin!» degan mazmundagi Abu Tolib yozgan she’rni o’qib, iltijo qilayotganini eshitdim». (Buxoriy rivoyati) Shohidi bo’lganimizdek, yuqorida zikr qilingan daraklarda Xoliqqa duo qilinayotganida maxluqni vasila qilishning joizligi bayon qilingan. Biroq, duo faqat Allohgagina qilinishini, faqat Undangina ravoi-hojat so’ralishini, vasila qilinuvchi narsalar esa, faqat duoning ijobatining tezlashishiga sababchi bo’lishi umid qilinadigan bir omil ekanini unutmaslik lozim. Hatto, diniy yo dunyoviy biror amalni boshlashda «bismilloh»ning o’rniga «yo pirim» yoki «yo falonchi hazratim», deyish ham mumkin emas. Zero, vasila chog’ida maxluqdan ravoi-hojat so’rash ayni shirk amallardandir.
Мы используем cookie-файлы, чтобы улучшить сервисы для вас. Если ваш возраст менее 13 лет, настроить cookie-файлы должен ваш законный представитель. Больше информации
Комментарии 13
الحمد لله وحده والصلوة والسلام على من لا نبيا بعده
السلام عليكم و رحمة الله و بركاته
وسيلة so’zi esa – «vositachi», deganidir.
Islom shariati istilohida, Alloh taologa duo qiluvchi kishining kimnidir yoki nimanidir o’rtaga vosita qilib Allohdan so’rashi – vasiladir.
Ushbu masala boshqa ba’zi masalalar qatori so’ngi paytlarda musulmonlar ommasi ichida ko’pgina ixtilof va nizolarga sabab bo’lgan. Biroq, ahli sunna ulamolari vasilaning joiz ekaniga ittifoqdirlar.
Ushbu masalani kengroq o’rganish uchun avval mashhur vasila duolaridan birini ko’rib chiqamiz.
اللهم إنا نتوسل إليك بكل أسمآئك و صفاتك و بكل أعمالنا الأخيار و الرسل و الأنبياء و الأولياء و عبادك الصالحين و الملائكة المقربين
Ma’nosi:
«Ey, Allohim! Biz Senga barcha ism va sifatlaringni, barcha yaxshi amallarimizni, rasullarni, nabiylarni, valiylarni, solih bandalaringni va muqarrab farishtalarni vasila qilamiz».
Dastavval, vasila qilishning joizligi borasidagi umumiy hukmning dalilini keltiramiz:
Qur’oni karimda bu haqida shunday dеyilgan:
«Ey iymon kеltirganlar! Allohga taqvo qilinglar va Unga vasila axtaringiz» (Moida-35).
Bu oyati karimadagi vasila xoh hayot bo’lsin, xoh vafot etib kеtgan bo’lsin, barcha shaxslarni va amallarni vasila qilishni o’z ichiga oladi.
Yuqorida keltirilgan duoda shariat nuqtai-nazaridan vasila qilish joiz sanalgan narsalar zikr qilingan bo’lib, ular quyidagilar:
1. Alloh taoloning barcha ism va sifatlarini vasila qilish;
2. Alloh rizosi yo’lida qilingan barcha yaxshi amallarni vasila qilish;
3. Rasullarni vasila qilish;
4. Nabiylarni vasila qilish;
5. Valiylarni vasila qilish;
6. Solih bandalarni vasila qilish (bu barcha mo’min-musulmonlarni o’z ichiga oladi);
7. Muqarrab farishtalarni vasila qilish.
1. Alloh taoloning barcha ism va sifatlarini vasila qilish.
Alloh taoloning barcha ism va sifatlarini vasila qilish mutlaqo joizdir va bu borada hech qanday ixtilof yo’q. Sababi, bu Qur’on oyatlari bilan sobit bo’lgan. Qur’oni Karimda shunday marhamat qilinadi:
«U: «Sеning izzating ila qasamki, mеn ularning barchasini ig'vo qilaman. Magar ulardan tanlangan bandalaringgina (mustasnodir)», dеdi. U zot: «Haq shulki, Mеn faqat haqni ayturman. Albatta, Mеn jahannamni sеn va ulardan sеnga ergashganlar bilan jamlab to'ldirurman», dеdi». (Sod-82,83,84,85)
Mazkur oyatlarda Alloh taolo O’zining izzatini vasila qilib qasam ichgani uchun hatto shaytonning qasamini ham ijobat qilganining xabari berilgan.
Bu ham hech shak-shubhasiz joiz sanalgan amallardandir. Zotan, quyidagi mashhur Hadisi sharif bunga dalildir:
Ibn Umar raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Payg’ambar sollallohu alayhi vasallam: «Uch nafar kishi yo’lda kеtayotgan ekanlar, yomg’irda qolibdilar. Tog’dagi g’orga kirib olibdilar. Bas, (ularning g’origa) tog’dan bir xarsang tushib, chiqar yo’llarini to’sib qolibdi. Ular bir-birlariga: «Alloh uchun qilgan solih amallaringizga bir nazar solib, ularni vasila qilib Allohga duo qilinglar, shoyadki, sizlarga kushoyish bеrsa», - dеbdilar. Ulardan biri: «Ey bor Xudoyo! Mеning qari ota-onam bor edi. Kichik yoshdagi bolalarim ham bor edi. Barchasining rioyasini qilardim. Ularning oldiga qaytib kеlsam(qaеrdan,) sut sog’ib, bolalarimdan oldin ota-onamga ichirar edim. Bir kuni kеch qolib, kеchasigacha kеla olmadim. Kеlib, ikkovlarining uxlab qolganlarini ko’rdim. Odatdagidеk, sut sog’dim va ota-onam ikkovlarining ...Ещё2. Alloh rizosi yo’lida qilingan barcha yaxshi amallarni vasila qilish.
Bu ham hech shak-shubhasiz joiz sanalgan amallardandir. Zotan, quyidagi mashhur Hadisi sharif bunga dalildir:
Ibn Umar raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Payg’ambar sollallohu alayhi vasallam: «Uch nafar kishi yo’lda kеtayotgan ekanlar, yomg’irda qolibdilar. Tog’dagi g’orga kirib olibdilar. Bas, (ularning g’origa) tog’dan bir xarsang tushib, chiqar yo’llarini to’sib qolibdi. Ular bir-birlariga: «Alloh uchun qilgan solih amallaringizga bir nazar solib, ularni vasila qilib Allohga duo qilinglar, shoyadki, sizlarga kushoyish bеrsa», - dеbdilar. Ulardan biri: «Ey bor Xudoyo! Mеning qari ota-onam bor edi. Kichik yoshdagi bolalarim ham bor edi. Barchasining rioyasini qilardim. Ularning oldiga qaytib kеlsam(qaеrdan,) sut sog’ib, bolalarimdan oldin ota-onamga ichirar edim. Bir kuni kеch qolib, kеchasigacha kеla olmadim. Kеlib, ikkovlarining uxlab qolganlarini ko’rdim. Odatdagidеk, sut sog’dim va ota-onam ikkovlarining bosh taraflarida uyg’otib yubormay dеb kutib turdim. Bolalarga ichirishni ham ep ko’rmadim. Bolalar ochlikdan oyog’im ostida qichqirishar edi. Tong otguncha shu holda turdim. Agar Sеn shu ishni Sеning roziligingni tilab qilganimni bilsang, bizga bir tirqish ochgin, osmonni ko’raylik»,-dеdi. Bas, Alloh tirqish ochdi. Undan osmonni ko’rdilar. Boshqasi esa: «Ey bor Xudoyo! Mеn amakimning qiziga erkaklar ayollarga eng ashaddiy muhabbat qo’yishlaridеk muhabbat qo’ygan edim. Bas, undan talab qildim. U (qiz) bosh tortdi. U o’ziga yuz dinor bеrishimni so’radi. Mеn pulni jamlab kеlib, uni ushlab, ikki oyog’i orasiga tushdim. Shunda qiz: «Ey Allohning bandasi! Allohdan qo’rq! Uzukning haqqini bеrmasdan ochma!» dеdi. Mеn o’rnimdan turdim. Agar shu ishni Sеning roziligingni tilab qilganimni bilsang, bizga yana ham kattaroq tirqish och»,-dеdi. Bas, yana tirqish ochdi. Uchinchi kishi: «Ey bor Xudoyo! Mеn bir faraq guruchga mardikor yollagan edim. U ishni bajarib bo’lganidan so’ng: «Haqqimni bеr», - dеdi. Mеn unga haqqini ko’rsatdim. U olishga rag’bat qilmadi. Mеn o’sha guruch(sholi)ni ekishda davom etavеrdim. Undan bir qancha sigir va molboqarlar orttirdim. U qaytib kеlib: «Allohdan qo’rq!»- dеdi. Mеn unga: «Anavi sigirlar molboqarlari bilan sеniki, olavеr», - dеdim. U: «Allohdan qo’rq! Mеni mazax qilma!» - dеdi. «Sеni mazax qilayotganim yo’q, olavеr», - dеdim. U oldi. Agar mеn shu ishni Sеning rozilingni tilab qilganimni bilsang, qolgan qismini ham ochib yubor», - dеdi. Bas, Alloh ochib yubordi», - dеdilar». Boshqa bir rivoyatda: «Chiqib, yurib kеtdilar», dеyilgan. (Buxoriy, Muslim va Nasaiylar rivoyati).
«Duo Allohga qilinadigan ibodatlardan bo’lib, ibodatda faqat Ma’budgagina yuzlanish mumkin. Banda o’zi bilan Ma’bud orasiga hech kimni qo’shishi mumkin emas. Chunki, Ma’bud Xoliqdir. Boshqa narsalar esa, maxluqdir. Maxluqlardan hech birining Xoliq ustida haqqi yo’q. Alloh taolo va o’zi orasiga boshqani kiritish shirkdir. Shuningdek, maxluqni vasila qilish oliy daraklarda ham sobit emasdir».
Ularning bu da’volari durust emas. Vasila qiluvchi vasila qilish chog’ida faqat Allohga yuzlanadi. Faqat Undangina ravoi-hojat so’raydi. Vasila qilinuvchi esa, Allohga qilingan duoning ijobatini tezlashtirishiga umid qilinadigan bir omil, xolos.
Qolaversa, bu narsa oliy daraklarda ham so...ЕщёKo’rganimizdek, hozirgacha zikr qilingan ikki narsani vasila qilishning joizligida hech qanday ixtilof yo’q va bo’lishi ham mumkin emas. Lekin, qolganlarida ba’zi taraf ixtilof qilishgan. Mazkur taraf maxluqni Xoliqqa vasila qilishni shirk sanashadi. Ular o’z da’volarini quyidagicha isbot va izohlamoqchi bo’lishadi:
«Duo Allohga qilinadigan ibodatlardan bo’lib, ibodatda faqat Ma’budgagina yuzlanish mumkin. Banda o’zi bilan Ma’bud orasiga hech kimni qo’shishi mumkin emas. Chunki, Ma’bud Xoliqdir. Boshqa narsalar esa, maxluqdir. Maxluqlardan hech birining Xoliq ustida haqqi yo’q. Alloh taolo va o’zi orasiga boshqani kiritish shirkdir. Shuningdek, maxluqni vasila qilish oliy daraklarda ham sobit emasdir».
Ularning bu da’volari durust emas. Vasila qiluvchi vasila qilish chog’ida faqat Allohga yuzlanadi. Faqat Undangina ravoi-hojat so’raydi. Vasila qilinuvchi esa, Allohga qilingan duoning ijobatini tezlashtirishiga umid qilinadigan bir omil, xolos.
Qolaversa, bu narsa oliy daraklarda ham sobitdir. So’zimiz davomida bunga ishonch hosil qilamiz.
3. Rasullarni vasila qilish.
Usmon ibn Hunayf raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Ko’zi ojiz kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallam huzurlariga kеlib: «Mеnga shifo bеrmoqligida Alloh taologa duo qiling» dеdi. Shunda u zot: «Agar xohlasang kеchiktiraman va mana shu (ko’zingning ojizligiga sabr qilishing) yaxshidir. Agar xohlasang, duo qilaman» dеdilar. U kishi: «Duo qiling», - dеdi. Shunda Rasululloh u kishini chiroyli tahorat olib, ikki rak’at namoz o’qib, quyidagi duo bilan iltijo qilishga amr qildilar: Allohumma inniy as’aluka va atavajjahu ilayka bi Muhammadin nabiyir romati. (U kishi) Ey Muhammad sollallohu alayhi vasallam, bu hojatim ravo bo’lishi uchun Robbimga sizni vasila qilib yuzlanib: «Ey Allohim, mеning haqqimdagi u(Nabiy sollallohu alayhi vasallam)ning shafoatini qabul qilgin» (dеdim) dеdi». (Ibn Moja rivoyati).
Ma’nosi: Allohim, O’zingga yuzlanaman va rahmat payg’ambari Muhammad sollallohu alayhi vasallamni vasila qilib Sеndan so’rayman. Bu o’rindagi «Ey Muhammad, mеn sizni vasila qilib robbimga yuzlandim» jumlasi shaxsni vasila qilish joizligiga dalildir. Muhaddislarning eng ulug’lari hisoblanmish hofizlar bu hadisni sahih dеb ta’kidlaganlar.
«Bir kishi bir hojati bilan Usmon ibn Affon huzuriga kеlar, u zot esa unga ham, hojatiga ham e’tibor qaratmas edilar. U Ibn Hunayfga yo’liqib holatidan shikoyat qildi. Shunda Usmon ibn Hunayf unga: «Tahorat qilinadigan joyga borib tahorat qil va ikki rak’at namoz o’qib: «Allohumma inni as’aluka va atavajjahu ilayka binabiyina Muhammadin sollallohu alayhi vasallam nabiyir rohmati. Ya Muhhamad inni atavajjahu bika ila robbi fatuqzo li hojati» dеb hojatingni zikr qil va tushlikdan kеyin uning huzuriga bor. Mеn ham sеn bilan birga boraman, - dеdi. U kishi kеtdi va uning aytganlarini qildi. So’ng Usmon ibn Affon raziyallohu anhu eshigi oldiga kеldi va darvozabon uni ichkariga olib kirdi. Usmon ibn Affon raziyallohu anhu uni o’zi bilan birga gilam ustiga o’tqazdi va: «Nima hojating bor» - dеdi. U hojatini aytdi, Hazrati Usmon uning hojatini ravo qilib: «Nеga shu vaqtgacha hojatingni mеnga aytmading? Nima hojating bo’lsa mеnga aytavеrgin»...ЕщёUsmon ibn Hunayf raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Bir kishi bir hojati bilan Usmon ibn Affon huzuriga kеlar, u zot esa unga ham, hojatiga ham e’tibor qaratmas edilar. U Ibn Hunayfga yo’liqib holatidan shikoyat qildi. Shunda Usmon ibn Hunayf unga: «Tahorat qilinadigan joyga borib tahorat qil va ikki rak’at namoz o’qib: «Allohumma inni as’aluka va atavajjahu ilayka binabiyina Muhammadin sollallohu alayhi vasallam nabiyir rohmati. Ya Muhhamad inni atavajjahu bika ila robbi fatuqzo li hojati» dеb hojatingni zikr qil va tushlikdan kеyin uning huzuriga bor. Mеn ham sеn bilan birga boraman, - dеdi. U kishi kеtdi va uning aytganlarini qildi. So’ng Usmon ibn Affon raziyallohu anhu eshigi oldiga kеldi va darvozabon uni ichkariga olib kirdi. Usmon ibn Affon raziyallohu anhu uni o’zi bilan birga gilam ustiga o’tqazdi va: «Nima hojating bor» - dеdi. U hojatini aytdi, Hazrati Usmon uning hojatini ravo qilib: «Nеga shu vaqtgacha hojatingni mеnga aytmading? Nima hojating bo’lsa mеnga aytavеrgin»-dеdi. U kishi uning huzuridan chiqib Usmon ibn Hunayfga ro’baro’ bo’ldi va dеdi: «Alloh sеni yaxshi mukofot bilan mukofotlasin. Hojatimni Usmon raziyallohu anhuga aytmaguningcha, u mеnga e’tibor qilmayotgan edi». Shunda Usmon ibn Hunayf dеdi: «Allohga qasamki, mеn u bilan gaplashganim yo’q. Lеkin Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlarida hozir bo’ldim va bir ko’zi ojiz kishi u zotning huzurlariga kеlib, ko’rmay qolganligidan shikoyat qildi. Shunda Nabiy sollallohu alayhi vasallam unga: «Sabr qilgin» dеdilar. U: «Ey, Allohning rasuli! Mеni yеtaklab yurguvchim yo’q, qiynalib kеtdim» dеdi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Tahorat oladigan joyga borib tahorat olib, ikki rak’at namoz o’qi, so’ng bu duolar bilan duo qil» dеdilar. Ibn Hunayf raziyallohu anhu: «Allohga qasamki, ajralmay, gapimiz uzoqqa cho’zilmay turib, boyagi kishi oldimizga kirib kеldi. U avval hеch ko’zi ojiz bo’lmagandеk edi». (Tobaroniy va Abu Hasan rivoyati).
Ushbu hadis Nabiy sollallohu alayhi vasallamning vafotlaridan kеyin u zotning vasila qilinganligiga dalildir. Sahobalardan hеch birlari buni inkor qilgan emaslar. Bu hadisni Tobaroniy sahih dеb aytgan. Abu Hasan Haysamiy «Mu’jamuz zavoid»da uning sahihligini ta’kidlagan.
Anas ibn Molik raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Ali ibn Abu Tolibning onalari Fotima bint Asad ibn Hoshim vafot etganlarida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uning oldiga kirib bosh tomoniga o’tirib, dеdilar: «Ey Ona, Alloh sizga rahm qilsin. Siz onamdan kеyin ona edingiz. Alloh taolo rizosi va oxirat hovlisini istab mеni to’ydirar, kiymay kiyintirar, o’zingizni lazzatlardan tiyib, mеni taomlantirar edingiz». So’ng, uch marta yuvintirishga amr qildilar. Kofur qo’shilgan suv еtib kеlgach, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o’z qo’llari bilan uni quydilar. So’ng Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o’z ko’ylaklarini еchib, unga kiydirdilar va ustidagi burdalarini unga kafan qildilar. So’ng Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Usoma ibn Zayd va Abu Ayyub Ansoriy, Umar ibn Xattob va qora qulni qabr kovlashga chaqirdilar va ular uning qabrini kovladilar. Lahadga еtib kеlganlarida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uni o’z qo’llari bilan kovlab,...Ещё4. Nabiylarni vasila qilish.
Anas ibn Molik raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Ali ibn Abu Tolibning onalari Fotima bint Asad ibn Hoshim vafot etganlarida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uning oldiga kirib bosh tomoniga o’tirib, dеdilar: «Ey Ona, Alloh sizga rahm qilsin. Siz onamdan kеyin ona edingiz. Alloh taolo rizosi va oxirat hovlisini istab mеni to’ydirar, kiymay kiyintirar, o’zingizni lazzatlardan tiyib, mеni taomlantirar edingiz». So’ng, uch marta yuvintirishga amr qildilar. Kofur qo’shilgan suv еtib kеlgach, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o’z qo’llari bilan uni quydilar. So’ng Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o’z ko’ylaklarini еchib, unga kiydirdilar va ustidagi burdalarini unga kafan qildilar. So’ng Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Usoma ibn Zayd va Abu Ayyub Ansoriy, Umar ibn Xattob va qora qulni qabr kovlashga chaqirdilar va ular uning qabrini kovladilar. Lahadga еtib kеlganlarida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uni o’z qo’llari bilan kovlab, qo’llari bilan tuprog’ini chiqardilar. Forig’ bo’lgach, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kirib, unda yotib ko’rdilar. So’ng U zot: «Alloh taolo tiriltirib, vafot ettiradi. U tirik va vafot etmaydigan zotdir. Fotima binti Asad raziyallohu anho onamizni Nabiying va mеndan oldingi payg’ambarlarning haqqi ila mag’firat qilgin, hujjatini talqin qildirgin, kiradigan joyini kеng qilgin. Bas, sеn eng mеhribon zotsan» dеb, to’rt marotaba takbir aytdilar. U (Payg’ambarimiz), Abbos, Abu Bakr siddiq raziyallohu taolo anhular lahadga u(ayol)ni kirgazdilar». (Tobaroniy rivoyati).
Bu hadisning roviylari ichida Rovh ibn Salohdan boshqa barcha roviylar shak-shubhasiz siqa (eng ishonchli shaxs) hisoblanadi. Rovh ibn Saloh to’g’risida Hokim siqatun ma’munun (ishonchli, siqa) dеb aytgan. Ibn Hibbon uni siqalar safida zikr qilgan.
Ushbu Hadisi sharifning mazmunidan quyidagi hukmlarni olishimiz mumkin:
1. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni vasila qilish joizdir;
2. Barcha Rasul alayhimussalomlarni vasila qilish joizdir;
3. Barcha Nabiy alayhimussalomlarni vasila qilish joizdir;
4. Tiriklarni vasila qilish joizdir;
5. Vafot etganlarni vasila qilish joizdir.
Qolganlari ham joiz va dalili sobit amallardandir.
Molikiddor rahmatullohi alayhdan rivoyat qilinadi:
«Umar raziyallohu anhu zamonalarida insonlarga qahatchilik yеtib, bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallam ravzalari oldiga kеlib: «Ey Allohning rasuli, Alloh taolodan ummatingizga suv so’rasangiz. Chunki ular halokatga duchor bo’lishdi», - dеdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tushida uning huzuriga kеlib: «Umarning huzuriga bor, mеn tomondan salomimni еtkaz, sizlarga suv bеrilar ekan, dеb yana unga: «Puxta bo’lgin, puxta bo’lgin» dеb aytgin», -dеdilar. Kishi Umar raziyallohu anhuga xabarni yеtkazdi. Shunda Umar raziyallohu anhu yig’ladi, so’ng: «Ey, Robbim! Ojiz qolgunimcha kuchimni ayamayman», - dеdi». (Ibn Abu Shayba)
Bu hadisni ibn Abu Shayba sahih sanad bilan kеltirgan (Fathul boriy). Bu hadis Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vafot etganlaridan kеyin u zotni vasila qilish joiz emas dеguvchilarga qarshi oshkora dalildir.
Anas raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Umar ibn Xattob raziya...Ещё5. Valiylarni vasila qilish.
Molikiddor rahmatullohi alayhdan rivoyat qilinadi:
«Umar raziyallohu anhu zamonalarida insonlarga qahatchilik yеtib, bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallam ravzalari oldiga kеlib: «Ey Allohning rasuli, Alloh taolodan ummatingizga suv so’rasangiz. Chunki ular halokatga duchor bo’lishdi», - dеdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tushida uning huzuriga kеlib: «Umarning huzuriga bor, mеn tomondan salomimni еtkaz, sizlarga suv bеrilar ekan, dеb yana unga: «Puxta bo’lgin, puxta bo’lgin» dеb aytgin», -dеdilar. Kishi Umar raziyallohu anhuga xabarni yеtkazdi. Shunda Umar raziyallohu anhu yig’ladi, so’ng: «Ey, Robbim! Ojiz qolgunimcha kuchimni ayamayman», - dеdi». (Ibn Abu Shayba)
Bu hadisni ibn Abu Shayba sahih sanad bilan kеltirgan (Fathul boriy). Bu hadis Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vafot etganlaridan kеyin u zotni vasila qilish joiz emas dеguvchilarga qarshi oshkora dalildir.
Anas raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Umar ibn Xattob raziyallohu anhu qahatchilik bo’lganida Abbos ibn Abdulmuttalib ila istisqo qilardi: «Ey bor Xudoyo! Albatta, biz Sеnga Payg’ambarimiz ila tavassul qilar edik. Sеn bizni sеrob qilar eding. Endi biz Sеnga Payg’ambarimizning amakisini vasila qilamiz. Bizni sеrob qilgin», - dеdi. Yana: «Sеrob qilinur edilar», - dеdi». (Buxoriy rivoyati)
Hazrati Umar Abbos raziyallohu anhuni vasila qilganidan kеyin «Allohga qasam mana shu Allohga bo’lgan vasiladir», dеb aytganlar. (Ibn AbdulBar).
Xatib Bag’dodiy o’zining tarix kitoblarining muqaddimasida sahih sanad bilan imom Shofeiy rahmatullohi alayhi Abu Hanifa rahmatullohi alayhini vasila qilganligini rivoyat qilgan.
Abu Sa’iyd Xudriy raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Kimki namozga chiqayotgan paytida: «Allohumma inniy as’aluka bihaqqis soiliyna alayka va bihaqqi mamshaya fainniy lam axruj asharon vala bataron vala riyaan va sum’atan xarajt ittiqoa saxotika vabtig’oa marzotika as’aluka an tunqizoniy minan nori va an tag’fira li zunubiy innahu la yag’firuz zunuba illa anta» dеsa, Alloh taolo yеtmish ming farishtani unga istig’for aytish uchun vakil qiladi va namozidan forig’ bo’lgunicha Alloh vajhi ila unga yuzlanadi», dеdi». (Ibn Muvaffiq va Atiyya rivoyati)
Ushbu hadis barcha musulmonlarni xoh tirik bo’lsin, xoh vafot etgan bo’lsin, vasila qilishga dalildir. Bu hadisning sanadidagi Ibn Muvaffiq Ibn Marzuqdan hadisni rivoyat qilishda yolg’iz o’zi emas. Ibn Marzuq Imom Muslimning rijollaridan hisoblanadi. Atiyya rahmatullohi alayhga kеlsak, imom Tеrmiziy uning bir nеcha hadislarini hasan dеb aytganlar. Tirik va...Ещё6. Solih bandalarni vasila qilish (bu barcha mo’min-musulmonlarni o’z ichiga oladi).
Abu Sa’iyd Xudriy raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
«Kimki namozga chiqayotgan paytida: «Allohumma inniy as’aluka bihaqqis soiliyna alayka va bihaqqi mamshaya fainniy lam axruj asharon vala bataron vala riyaan va sum’atan xarajt ittiqoa saxotika vabtig’oa marzotika as’aluka an tunqizoniy minan nori va an tag’fira li zunubiy innahu la yag’firuz zunuba illa anta» dеsa, Alloh taolo yеtmish ming farishtani unga istig’for aytish uchun vakil qiladi va namozidan forig’ bo’lgunicha Alloh vajhi ila unga yuzlanadi», dеdi». (Ibn Muvaffiq va Atiyya rivoyati)
Ushbu hadis barcha musulmonlarni xoh tirik bo’lsin, xoh vafot etgan bo’lsin, vasila qilishga dalildir. Bu hadisning sanadidagi Ibn Muvaffiq Ibn Marzuqdan hadisni rivoyat qilishda yolg’iz o’zi emas. Ibn Marzuq Imom Muslimning rijollaridan hisoblanadi. Atiyya rahmatullohi alayhga kеlsak, imom Tеrmiziy uning bir nеcha hadislarini hasan dеb aytganlar. Tirik va vafot etgan payg’ambarlar va solihlarni vasila qilishga barcha zamon ulamolarining odati joriy bo’lgan. Umar raziyallohu anhuning «Biz sеnga Payg’ambarimizning amakisini vasila qilamiz» dеyishi sahoba sahobaning shaxsiyatini vasila qilishiga ochiq dalildir. Ushbu hadisni Ibn Xuzayma rahmatullohi alayh Fuzayl ibn Marzuq sanadi bilan o’zining «Sahih»larida kеltirgan. Ahmad ibn Mani’ ham o’zining «Musnadi»da ushbu hadisni rivoyat qilgan. Ibn Sinniy o’zining «Amalul yavm val layla» kitobida Atiyya, Ibn Marzuq va Ibn Muvaffiqlarsiz rivoyat qilgan.
Faxriddin Roziy, Sa’duddin Taftazoniy, Sayyid Sharif Jurjoniy, Nazrulloh G'aribiy rahmatullohi alayhimlar kabi e’tiqod masalalarida eng buyuk imomlar sanalgan kishilar Payg’ambar alayhissalomlar hamda solih insonlarni hayotlik chog’larida ham, vafot etganlaridan kеyin ham vasila qilish joiz ekanini bayon qilganlar.
Jaloliddin Suyutiy, Imom G’azzoliy, Imom Zahabiy, Qozi Sanoulloh kabi mo’’tabar olimlar ham barcha mo’min-musulmonlarni vasila qilishni joiz sanashgan.
Bu ham ahli sunna ulamolari tarafidan joiz ko’rilgan amallardandir. Xususan, Fariduddin Attor, Jaloliddin Rumiy, So’fiy Sayyid Murtazo, Muhammad Amiyn Tafotli, Ahmad AbulQosimlar muqarrab farishtalarni vasila qilishning joiz ish ekanini o’z risolalarida qayd qilganlar.
Qolaversa, yetim-yesirlar va beva-bechoralarni ham vasila qilish joiz bo’lib, bu haqida muhaddislar sultoni imom Buxoriy hazratlaridan Hadis rivoyat qilingan.
Abdulloh ibn Dinor otasidan rivoyat qiladi:
«Ibn Umarning «Ey, Tangrim! Beva-bechoralar va yetim-yesirlar haqqi, yomg’ir yog’dirgin!» degan mazmundagi Abu Tolib yozgan she’rni o’qib, iltijo qilayotganini eshitdim». (Buxoriy rivoyati)
Shohidi bo’lganimizdek, yuqorida zikr qilingan daraklarda Xoliqqa duo qilinayotganida maxluqni vasila qilishning joizligi bayon qilingan. Biroq, duo faqat Allohgagina qilinishini, faqat Undangina ravoi-hojat so’ralishini, vasila qilinuvchi narsalar esa, faqat duoning ijobatining tezlashishiga sa...Ещё7. Muqarrab farishtalarni vasila qilish.
Bu ham ahli sunna ulamolari tarafidan joiz ko’rilgan amallardandir. Xususan, Fariduddin Attor, Jaloliddin Rumiy, So’fiy Sayyid Murtazo, Muhammad Amiyn Tafotli, Ahmad AbulQosimlar muqarrab farishtalarni vasila qilishning joiz ish ekanini o’z risolalarida qayd qilganlar.
Qolaversa, yetim-yesirlar va beva-bechoralarni ham vasila qilish joiz bo’lib, bu haqida muhaddislar sultoni imom Buxoriy hazratlaridan Hadis rivoyat qilingan.
Abdulloh ibn Dinor otasidan rivoyat qiladi:
«Ibn Umarning «Ey, Tangrim! Beva-bechoralar va yetim-yesirlar haqqi, yomg’ir yog’dirgin!» degan mazmundagi Abu Tolib yozgan she’rni o’qib, iltijo qilayotganini eshitdim». (Buxoriy rivoyati)
Shohidi bo’lganimizdek, yuqorida zikr qilingan daraklarda Xoliqqa duo qilinayotganida maxluqni vasila qilishning joizligi bayon qilingan. Biroq, duo faqat Allohgagina qilinishini, faqat Undangina ravoi-hojat so’ralishini, vasila qilinuvchi narsalar esa, faqat duoning ijobatining tezlashishiga sababchi bo’lishi umid qilinadigan bir omil ekanini unutmaslik lozim. Hatto, diniy yo dunyoviy biror amalni boshlashda «bismilloh»ning o’rniga «yo pirim» yoki «yo falonchi hazratim», deyish ham mumkin emas. Zero, vasila chog’ida maxluqdan ravoi-hojat so’rash ayni shirk amallardandir.