G´AROYIB HODISALAR VA DUNYO MO´JIZALARI

Bermud uchburchagi Bermud uchburchagi Xo‘sh, nega bu hudud Bermud uchburchagi deyiladi? Nima uchun aynan uchburchak? Uni to‘rtburchak yoki trapetsiya deb atasa bo‘lmasmidi? Mutaxassislarning fikricha, bu odamlarning, avvalo, yozuvchi va jurnalistlarning “aybi”. Bermud uchburchagi — Atlantika okeani harbiy qismidagi bu g‘aroyib joyning yagona nomi emas. Uni, shuningdek, “shayton dengizi”, “Atlantika qabristoni”, “qarg‘alganlar dengizi” deb ham atashadi. Ana shu nomlar orasida eng ommalashgani “Bermud uchburchagi” bo‘lib qoldi. Lekin nega endi Bermud? Axir Bermud orollari bu uchburchak tepaliklaridan biri, xolos. Qolaversa, hudud markazida ham joylashmagan. Ehtimol, ko‘plab sirli yo‘qolishlar aynan Bermud orollari atrofida sodir bo‘lgani, so‘zning o‘zi ham ancha ifodali va jarangdor ekanligi bunga sabab bo‘lgandir? Xullas, “Bermud uchburchagi” so‘zi iste’molga o‘zining fonetik qiymati tufayli kirib kelgan, deyish asosliroq bo‘ladi. Bermud uchburchagi haqidagi shov-shuvlar hatto o‘tgan asrning 40-50-yillarida ham hech kimning xayoliga kelmasdi, ya’ni uning tarixi u qadar uzoq davrlarga borib taqalmaydi. Bu haqda birinchi marta 1950 yilda Ye. Jons “Bermuda Triangle” nomi bilan kichik risola chop etgan. Lekin bu kitobcha odamlarga kichiklik qildi chog‘i, unga hech kim e’tibor bermadi. Maqolalar, kitoblar chiqishi to‘xtamadi. Ular vaqt o‘tgan sari dahshatli nomlar bilan chop etila boshladi: “Qlimga chorlovchi Bermud uchburchagi”, “Ko‘rinmas gorizontlar”, “Mantiqiy javob yo‘q!”. Ularning barchasida Bermud uchburchagidagi g‘aroyib hodisalar haqida aytilardi. Keyinchalik bu haqda filmlar ham ishlandi. GEOGRAFIYASI... Uchburchakning eng yuqori nuqtasi — Bermud orollari, Puerto-Riko va Floridadagi Mayami hisoblanadi. Biroq bu qat’iy chegara sanalmaydi. Bermud uchburchagi mavjudligi haqidagi qarashlar tarafdorlari uning maydonini turlicha belgilaydi. Ayrimlar unga Meksika qo‘ltig‘ini, boshqalar esa Karib dengizi shimoliy qismini ham kiritadilar. Umuman olganda, uchburchakning aniq ko‘rsatiluvchi hududi mavjud emas. Qolaversa, u nazariy jihatdan qabul qilingan geografik nom bo‘lib ham hisoblanmaydi. Bermud uchburchagi maydoni uning taxminiy chegaralari bilan hisoblaganda, 1 mln. km. kv. ni tashkil etadi. E’tirof etilayotgan sirlilik va xavotirga qaramay, dunyo okeanining bu qismi juda yaxshi o‘rganilgan. Haqiqatan ham bu okeanning murakkab hududi hisoblanadi. Bermud uchburchagidagi oqimlar tizimi ham, atmosfera tsirkulyatsiyasi ham, suv osti dunyosi ham turli murakkabliklar va chalkashliklardan iborat. Bu kichik hududda suv osti relefining o‘zi bir necha xil. E’tibor bering: Abissal tekisliklar – 35, sayozliklar — 25, qit’a yon- bag‘irlari va etaklari — 18, chekka va o‘rta yassi tog‘lari — 15, chuqur suv osti novlari — 5, chuqur bo‘g‘ozlar — 2, suv osti tog‘lari — 0,3 foiz. Bermud uchburchagidagi tabiiy sharoitlar, mana, 100 million yildan buyon o‘zgarmay qolayotganini alohida ta’kidlab o‘tish kerak. Uchburchagimizdagi suv usti harorati 22-26° S. Suvning sho‘rlanish darajasi o‘rta me’yordan biroz yuqori (36—37 promill, ya’ni bir kilogramm suvda 36—37 gramm tuz mavjud). Bu ko‘rsatkichlar mavsum va hududlar bo‘yicha farqlanadi. Bu yerdagi suv okeanning boshqa qismlariga nisbatan ancha iliq. Issiq suvlarni shimolga olib boruvchi Golfstrim oqimi buning asosiy sababi hisoblanadi. Deyarli butun Bermud uchburchagi hududi bo‘ronlar mintaqasi hisoblanadi. Kuchli shamollar tezligi gohida soatiga 300 kilometrga yetadi. Shuningdek, Bagam va boshqa sayozliklarda bir soniyada 10 metr tezlik bilan suv to‘lqinlari harakati kuzatiladi. Bermud uchburchagida bir yilda eng kamida 60 kun kuchli shamol va bo‘ronlar kuni bo‘ladi. Qolaversa, bu yerdagi ko‘p sonli tropik tsiklonlarni ham yoddan chiqarmaslik lozim. Siklonlar bo‘ronlar, to‘fonlar, dengiz tarnadolarining umumiy nomidir. Tropik tsiklonlar eng dahshatli tabiiy ofatlar qatoriga qo‘shiladi. Ular hisobiga o‘n minglab qurbonlar yozilgan. Aytib o‘tish kerakki, Bermud uchburchagi mazkur tsiklonlar ro‘y beradigan eng katta hudud hisoblanadi. Yirik girdoblar 30—50 kilometr tezlik bilan harakat qiladi. Garchi hozirda meteorologik xizmat mavjud bo‘lsa ham, ko‘plab kemalar bo‘ronlar qurboniga aylanmoqda. Bermud uchburchagi “eng katta halokatlar soni” bilan mashhur, deyiladi. Biroq rasmiy ma’lumotlarda bunday falokatlar Bermud uchburchagida 150 yil davomida taxminan 50-100 ta qayd etilgani aytilgan. Bu esa hali hududga “eng katta...” maqomini bera olmaydi. Qolaversa, falokatlarning bir qismi biz Bermud uchburchagi deb atayotgan joydan tashqarida sodir bo‘lgan. AFSONALAR QANDAY YARALADI? Bermud uchburchagi — mavjud hudud tushunib bo‘lmas falokat maydoni sifatida ham nom qozongan. Biroq tushunib bo‘lmas falokatlar deganda, aslida ularning sababi noma’lumligi nazarda tutiladi. Aniqrog‘i, ularning sabablari bir nechta bo‘ladi-yu, qay biri haqiqiyligi aniqlanmaydi, xolos. Bunday falokatlar, samolyot yoki kemalarning yo‘qolib qolishi sayyoramizning boshqa joylarida ham kuzatiladi. Bermud uchburchagida olib borilayotgan tadqiqotlar esa uning sirliligini o‘rganish uchun emas, Golfstrim oqimi, atmosfera va okeanning o‘zaro ta’sirini aniqlash uchundir. Tadqiqotlar hisobotida Bermud uchburchagi haqida hech narsa deyilmaydi, faqat u yerda Golfstrim oqimining murakkab tizimi joylashgani ta’kidlanadi, xolos. Shuningdek, allaqanday optik narsalarning topilganini ham olimlar inkor etishadi. Bu yerda shunchaki, magnetizm me’yori biroz buzilgani qayd etilgan. Turli sirlilik haqidagi ma’lumotlar esa yozuvchilar xayoli, bo‘rttirishlar yoki noto‘g‘ri tarjima mahsulidir. Hamisha sirli, kishilarda qiziqish uyg‘otuvchi Bermud uchburchagida falokatlar, turli samolyot va kemalarning izsiz yo‘qolib qolishi haqida turli gap-so‘zlar yuradi. Biroq ularning barchasi fanda inkor etilgan. Biz yuqorida keltirgan geografik ma’lumotlar bunga misol bo‘ladi. Eng muhimi esa tobora ko‘payib ketayotgan afsonalar ichida Bermud uchburchagi haqidagi asl haqiqatning yo‘qolib qolmasligidir. Eslatib o‘tamiz, keyingi sonlarda sahifalarimizni Hind okeani haqidagi ma’lumotlar davom ettiradi. QURBONLARI... Garchi hali to‘liq bo‘lmasa-da, mutaxassislar Bermud uchburchagi qurbonlari ro‘yxatini tuzib chiqqan. N / Kema / Yil 1. «Rozali» 1840 2. «Bella» 1854 3. «Meri Selest» 1872 4. «Atalanta» 1880 5. «Ellen Ostin» 1881 6. «Freya» 1902 7. «Sprey» 1909 8. «Siklop» 1918 9. «Kerroll A. Diring» 1921 10. «Raifuku-maru» 1925 11. «Kotopaksi» 1925 12. «Suduffko» 1926 13. «Stavenger» 1931 14. «Djon end Meri» 1932 15. «La Daxama» 1935 16. «Gloria Kolita» 1940 17. «Proteus» 1941 18. «Nereus» 1941 19. «Rubikon» 1944 20. «Siti Bell» 1946 21. «Driftvud» 1948 22. «Sandra» 1950 23. «Sautern Distrikts» 1954 24. «Konnemara IV» 1955 25. «Rivonok» 1958 26. «Marin Salfer Kuin» 1963 27. «Sno’Boy» 1963 28. «Uichkraft» 1967 29. «Skorpion» 1968 30. «Tinmut Elektron» 1969 31. Billa Veriti qayig‘i 1969 32. «Djilli Bin» 1970 33. «Elizabet» 1971 34. «El Kerib» 1971 35. «V. A. Fogg» 1972 36. «Nort Verient» 1973 37. «Anita» 1973 38. «Linda» 1973 N / Samolyot / Yil 1. «Evenlar 19-zvenosi» 1945 2. «Martin Mariner» 1945 3. B-17g Flying Fortress ? 4. «Star Tayger» 1948 5. «Duglas DC-3» («Dakota») 1948 6. «Star Eriel» 1949 7. «Gloubmaster» 1950 8. «York» 1953 9. «Super-Konstelleishn» 1954 10. «Martin Marlin» 1956 11. «KV-50» 1962 12. «Payper Apash» 1962 13. «KS-135» 1963 14. «S-119» 1965 15. «CheysUS-122» 1967 16. «Bichkraft-Bonanza» 1967