Qizlar va kelinlar bilishi shart bo'lgan milliy aytishmalar?

Chaqaloqni beshikka solishdan oldin aytiladi:
- Shugina jonim, bir jonim,
Bo'ynimdagi marjonim.
Xudo berdi sevsin, deb,
Oltin beshikka kirsin, deb.
Chaqaloqni beshikka solayotganda, ataylab teskari yotqiziladi:
- Bunday yotadimi?
- Yo'q! Yo'q!
- Bunday yotadimi?
- Yo'q! Yo'q!
- Bunday yotadimi?
- Ha! Ha!
Chaqaloq beshikka to'g'ri holatda yotqizilgach, aytiladi:
- Qoch, qoch, babasi,
Keldi egasi.
Uxlab dam olsin,
Quvnab uyg'onsin.
Bolani beshikka belagach, isiriq tutatiladi:
Isiriq, isiriq,
Chatnasin isiriq,
Patlasin isiriq,
Bolamga ko'z tegmasin...
* * *
Isiriq dona-yu dona,
Tutunidan to'lsin xona.
Kuya qolsin hasadli ko'z,
Ko'cha qolsin g'arazli ko'z.
Ko'chsin, ko'chsin, cho'lga ketsin,
Oqsin, oqsin, koiga oqsin,
Bachaginam yashnab-boqsin.
* * *
Isiriq ismon dedilar,
Ming dardga darmon dedilar,
Eshikdan kelgan baloga
Isiriq ? qalqon dedilar.
Bolani beshikka har safar belayotganda yangitdan aytiladi:
Ket, ket, babasi,
Keldi egasi.
***
Beshigi - taxta,
Orqasi - paxta.
Egasi keldi,
Kuchugi, qoch.
Ichida yotganning
Bahrini och.
Bolani beshikdan yechib olayotganda aytiladi:
Taq-tuqi gavora bo'lsin,
Dushmanlari ovora bo'lsin.
Uyqusi beshikda qolsin,
Dushmanlari eshikda qolsin.
* * *
Bolam orqasi - paxta,
Bolam beshigi - taxta,
Taxtasi yumshoqqina,
Shu bolam ushshoqqina.
So'ngra uch marta: - "o's, o's, o's", - deya o'ng qo'l bilan bola yotgan o'rin siypalanib, orqa beli uqalanadi, keyin: "o's, o's, o's", - deya bolaning o'ng va chap qo'ltig'idan ko'tarib qo'yiladi.
Bolaning tishi chiqqanda aytiladi:
Ikki tishingdan aylanay,
Qilgan ishingdan aylanay.
Madrasaning qubbasiday
Lo'nda boshingdan aylanay.
* * *
Ikki tishingga dur bo'lay,
Etgan ishingga qui bo'lay.
Xaloyiqning ko'zi bo'lib,
Duogo'ying o'zim bo'lay.
Bola mustaqil o'tirganida aytiladi:
O'tirsin-o, o'tirsin,
Boshini guldan to'ldirsin.
Shuginani ko'rgan qizlar
Havas bilan kuldirsin!
Bola mustaqil tura boshlaganida, yura boshlaganida aytiladi:
Toy-toy, bolam, toy, bolam,
Shirin erkatoy bolam,
Yumshoq sarimoy bolam,
O'zimninggina oy bolam.
* * *
Adaq-adaq yursin,
Shunga tikan kirmasin.
Ko'zi qattiq bandaning
Ko'zi shunga tegmasin.
* * *
Chopib-chopib yurganda
Chaqir shunga urmasin.
Yugurib-yugurib yurganda
Sira tikan kirmasin.
* * *
Yugursa, onasi ko'rsa,
Yugursa, otasi ko'rsa.
Yugurib bozorga borsa,
Go'sht-u birinj keltirsa.
Onasi pazanda bo'lsa,
Bolasi xo'randa bo'lsa.
Bolaning barmoqlarini birma-bir bukib, aytiladi:
Bosh barmoq,
Bodom barmoq,
O'rta terak,
Hojimirak,
Kichkina bo'bak.
Oxirgi satr aytilayotganda bolaning ko'ksi qitiqlanadi.
Bolaning qo'lchalarini chapak-chapak qila turib aytiladi:
Chapak-chapak,
Pishirdik chalpak.
Derazaga qo'yamiz,
Sovishini kutamiz.
* * *
Hoy-hoy, chapak-chapak,
Chapakisi kimga kerak?
Otajoni bozor borsa,
Telpagi suvsari kerak.
Bola kasal bo'lganida aytiladi:
Dardingni olay o'zim,
To'rvaga solay o'zim.
To'rva teshilib ketsin,
Darding to'kilib ketsin.
* * *
Darding ursin daftarga,
Uchib yurgan kaptarga,
Iyik bilan biyikka,
Sakrab yurgan kiyikka.
* * *
Sadqaman-u, sadqaman,
Shu qizchaga sadqaman,
Qirmizchaga sadqaman.
Ko'zchasi og'rib qopti,
Endi boray qayga man?
Bolani yuvintirayotgan, cho'miltirayotgan paytda aytiladi:
Oymoma ilia,
Qanoti tilla.
Dilshodjonning yuzini
Sovuq suvga yuvma.
* * *
Aylanayin oqchamdan,
Lablari qaymoqchamdan.
Iskasam zomichadek,
Cho'milsa gul-g'unchadek.
Suv pok, sen nopok,
Pok suv senga bo'lsin.
Nopokliklar bari
Yomonlarga bo'lsin.
Suv pok, sen nopok,
Pok suv senga bo'lsin.
Sani nopokliging
Ko'chadagi bobo'vlarga bo'lsin.
Bolaga yangi kiyim kiygizayotganda aytiladi:
Muborak bo'lsin, kiyib o'ssin,
Kiyib yirtmak nasib etsin.
* * *
Kiyim to'zsin,
Bolam o'ssin.
Yoqasi xajli bo'lsin,
Etagi qutli bo'lsin!
* * *
San - bir yillik,
Man - ming yillik.
Kiya-kiya to'zdiraylik,
Dugonalaridan o'zdiraylik.
* * *
Yoqasi moyli bo'lsin,
Etagi loyli bo'lsin.
Mayli, bir yilda to'zsin,
O'zi-chi, ming yil kulsin.
Bolaning yuzini yuvish paytida:
Huvva-huv,
Ariqda suv,
Betingni yuv!
Huvva-huv,
Mushuk narvonda,
Tovuq ayvonda.
Huvva-huv,
Betingni yuv!
Beshiktervatti
Tervatib ketdi.
Huvva-huv,
Betingni yuv!
* * *
Oq kaptarim non yeydi,
Ko'k kaptarim don yeydi.
Kimning esi yo'q bo'lsa,
Qo'lini yuvmay non yeydi.
QO'LLAR MASHQI
Qo'l barmoqlari bukib musht qilinadi:
Chaq-chum, chaqa-chum,
Barmoq bukilar.
Chaq-chum, chaqa chum,
Qo'llar musht bo'lar.
Qo'llar musht holatda bir-birining ustiga urib, bolg'acha bilan mix qoqish taqlidiy harakati ko'rsatiladi:
To'q-to'q, bolg'acha,
Quramiz uycha.
To'q-to'q, bolg'acha,
Uchib kel, qushcha.
Qo'llar yordamida nog'ora chalish taqlidiy harakati ko'rsatiladi:
Tak-tum, taka-tum,
Nega ko'p shovqin?
Tak-tum, taka-tum,
Erta uyg'ongin.
Qoilar yordamida surnay chalish taqlidiy harakati ko'rsatiladi:
Nay-nay, nana-nay,
Chaladi surnay.
Nay-nay, nana-nay,
Ovozi shunday.
Qoilar yordamida childirma chalish taqlidiy harakati ko'rsatiladi:
Bum-bak, baka-bum,
Childirma chalar.
Bum-bak, baka-bum,
Bolalar o'ynar.