Դառը ճշմարտություններ, որոնք պետք է ընդունեն Հայաստանի քաղաքացիները և գլոբալ հայերը։

1․ Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների կարգավորումը Հայաստանի համար ավելի կարևոր, կենսական և իրական շահ է, քան Հայոց ցեղասպանության՝ Թուրքիայի կողմից ճանաչման առկա նպատակը։ Սա չի լինելու երբեք, բայց ձգտելով այդ անիրատեսական նպատակին՝ մենք կորցնում ենք ժամանակ, ռեսուրսներ՝ ավելի նվազեցնում նորմալացման առանց այդ էլ փոքր շանսը։
2․ Առանց Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների նորմալացման՝ Հայաստանը չի կարող անվտանգ, զարգացած, խաղաղ և ինքնիշխան պետություն դառնալ։ 35 տարվա մեր քաղաքականությունը հակառակի մասին էր, և այն բերել է աղետների։ Մենք կշարունակենք ապրել պետության կորստի վտանգի ներքո, եթե չունենանք կարգավորումներ նրանց հետ։ Դա բարդ է խոստովանել՝ էմոցիոնալ, քաղաքական, բարոյական առումով։ Մոռացե՛ք, Թուրքիան և Ադրբեջանը չեն փլուզվելու, գիտաֆանտաստիկ սցենարին մի հավատացեք։ Նորմալացումը արդարացված ծրագիր է, եթե հարցին մոտենանք պետության գոյության շահի տեսանկյունից, ոչ թե մեր անձերի նեղ էգոյի, ռազմա-ազգայնական պոպուլիզմի։ Նրանք մեզ թույլ չեն տալու զարգանալ, եթե մեզ դիրքավորենք իբրև սպառնալիք իրենց դեմ։
3․ Այսօր մենք չունենք ռազմական, տնտեսական, քաղաքական ռեսուրսներ՝ Թուրքիայի և Ադրբեջանի դեմ առճակատումային, կոնֆլիկտային լոգիկայով գործելու, Արցախի հայերի վերադարձի և այլ բնույթի պահանջներ ներկայացնելու։ Սակայն ունենք դիվանագիտական ռեսուրսներ և հավանական գործընկերներ, որոնք կօգնեն անվտանգային միջավայր ձևավորել ՀՀ-ի շուրջ։ Մեր խաղաղ արտաքին պահվածքը շանս կտա՝ ռազմավարական ժամանակ շահել, կուտակել ռեսուրսներ, զարգացնել սեփական ռազմարդյունաբերություն, տնտեսություն, և կառուցել այս Հայաստանն ապահովող անվտանգային համակարգ։ Դա կարող է լինել այս ռեգիոնում ապրելու միակ իրական ծրագիրը։
4․ Ցեղասպանության ճանաչումը ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի, ԵՄ-ի, ՌԴ-ի, այլ երկրների կողմից՝ չի բերել անվտանգություն հայերին և Հայաստանին։ 2021-ին ԱՄՆ-ն ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը, բայց 2023-ին հայերի բռնի տեղահանություն է կատարվել Արցախից։ Միֆ ենք հորինել, թե Ցեղասպանության ճանաչումը բերում է անվտանգություն։ ՌԴ-ը ճանաչել է Ցեղասպանությունը և միլիարդների զենք վաճառել Ադրբեջանին, որի օգնությամբ նա հաղթել է 2020-ի պատերազմում։ Որովհետև դա իր շահն էր։ Ցեղասպանություն ճանաչած երկիրն իրավունք չուներ զենք վաճառել ցեղասպանության առաջ կանգնած ժողովրդի հակառակորդին։ Ցեղասպանություն ճանաչած ՌԴ-ն՝ զենքի վաճառքով խրախուսել է նոր ցեղասպանությունը՝ փշրելով մեր միֆերից հերթականը։
5․ Խոսքերը, ճանաչումները, հորդորները, կոչերը, ցավակցությունները, սրտաճմլիկ թվիթները, լայքերն ու շեյրերը, ոգևորող կենացները ներկա աշխարհում պետություններին չեն ապահովում արհավիրքներից։ Դա իրական աջակցություն չէ։ Այսօրվա աշխարհում գործում է ջունգլիների օրենքը՝ ցավոք։ Հայաստանը բարոյական հաղթանակներից պետք է հրաժարվի և առաջնորդվի իրական արդյունքներ ստանալու ռազմավարական ծրագրերով։ Հայաստանը պետք է առաջնորդվի սեփական անվտանգային, տնտեսական, դաշնակցային և այլ ռեսուրսներն ավելացնելու ծրագրով։
6․ Համաձայնվենք, որ լավ է Թրամփից ևս 3 տարի չլսել Armenian Genocide տերմինը, սակայն ԱՄՆ-ի հետ ռազմավարական գործընկերության շնորհիվ կարողանանք ՀՀ սահմանապահ կարողությունները զարգացնել այն որակով, որ 3-4 տարուց ՀՀ-ն վերցնի Թուրքիայի, Իրանի հետ սահմանների վերահսկողությունը, 10 տարուց հասնի էներգետիկ բարձր դիվերսիֆիկացիայի աստիճանի՝ նվազեցնելով Ռուսաստանից առկա կախվածությունները, կատարենք բանակի որակյալ բարեփոխումներ՝ ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի և այլ բարեկամների օգնությամբ։
7․ Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման պրոցեսը չպետք է Հայաստանը հետապնդի, քանի որ դա գործանական ոչ մի արդյունք չի տալիս մեր պետությանը։ Քանի որ Սփյուռքի հայերի համար դա անվտանգ և կարևոր աշխատանք է, պետք է արտասահմանյան հայկական կազմակերպությունները զբաղվեն միջազգային ճանաչման արշավով՝ չներքաշելով Հայաստանին։
8․ Ցեղասպանության 30-ամյա միջազգային ճանաչման արշավը և գերտերությունների կողմից ճանաչումը չի հարկադրել, հետագայում էլ չի հարկադրելու Թուրքիային Ցեղասպանության փաստը ընդունել։ Ճանաչման միջազգային արշավը բերել է բարոյական, բայց ոչ իրական քաղաքական արդյունքներ։ Սա փաստ է, որը պետք է ընդունել։ Մենք գործնական ոչինչ չենք ստացել որպես պետություն։ Լոբբիստական խմբերն ստացել են՝ փող, շատ փող, լիքը փող, ու էլի շատ փող։
9․ Թուրքիան կճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, եթե դա վտանգ չհամարի իր պետությանը, այն չդիտարկի որպես պատիժ իր դեմ։ Ցեղասպանության ճանաչումը Թուրքիային անհրաժեշտ է՝ էթնիկ փոքրամասնություններին համախմբելու թուրքական պետության շուրջ, հաշտեցնելու նրանց։ Ցեղասպանության ճանաչումը անհրաժեշտ է Թուրքիային՝ ներքին համերաշխություն գտնելու։ Եթե կարող ենք, թուրքերին պետք է բերենք այս գիտակցմանը, որպեսզի նրանք վստահ լինեն՝ ճանաչումը չի բերելու իրենց պետության փլուզման։ Մեր նպատակն այդ պետության փլուզումը չէ, այլ առերեսելը իրենց պատմությանը։
10․ Հայաստանը պետք է ձգտի Թուրքիայում փափուկ ուժ ստանալ՝ տնտեսական ներդրումներով, քաղաքական ազդեցություն և ինֆորմացիոն լծակներ ստանալով։ Հայաստանը պետք է թուրքական հասարակական կարծիքի վրա ազդեցության գործիքներ ստանա, թուրքերին դուրս բերի ադրբեջանական այն կեղծ պրոպագանդայի ճիրաններից, թե Հայաստանը տարածքային պահանջներ ունի Թուրքիայի դեմ, թե Հայաստանը ձգտում է քանդել Թուրքիան, թե Հայաստանը վտանգ է սպառնում այդ պետությանը, թե Հայաստանն ունի տարածքային պահանջներ Թուրքիայից։ Հայաստանը Թուրքիայի և Ադրբեջանի դեմ վտանգ չէ, և այս համոզմունքը պետք է արմատավորվի ինչպես թուրքական հասարակական, այնպես էլ քաղաքական էլիտայի մոտ։ Եթե սա իրագործվի, ՀՀ-ի անվտանգությունը էականորեն կբարձրանա։
11․ Հայաստանը և հայերը պետք է դադարեն Ցեղասպանության ճանաչման գործընթացը դիտարկել Թուրքիային պատժելու գործիք։ Դա հեռվացնում է Թուրքիայի կողմից Ցեղասպանության ճանաչման պահը, դարձնում է անհնարին, ինչի ականատեսն ենք առնվազն 35 տարի և ավելի։ Ի պատասխան, Թուրքիան պետք է բացի Հայաստանի հետ սահմանը՝ վերացնելով բլոկադայի ենթարկելու նպատակով կիրառած այդ պատժամիջոցը։ Թուրքիան չպետք է ունենա թեկուզ 1 պատճառ՝ Ադրբեջանին աջակցելու ընդդեմ ՀՀ-ի։ Թուրքիան պետք է ունենա տանսյակ պատճառներ՝ դա չանելու։ Սա կլինի էական հաղթանակ մեզ համար։
12․ Հայաստանը թռիչքաձև զարգանալու հնարավորություն ունի, եթե բացվեն Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ սահմանները, Հայաստանը ներգրավվի ռեգիոնալ և գլոբալ էներգետիկ, առևտրային, կոմունիկացիոն, էներգակիրների փոխադրման ծրագրերում։ Կիսաշրջափակված մնալը քայքայում է մեր պետությունը, նվազում է մեր բնակչությունը։ Արտագաղթի հաշվին կորցնում ենք զինվորներ, մայրեր, գիտնականներ, ստեղծագործ մարդկանց, ինչի շարունակման դեպքում՝ Հայաստանի իրական զարգացման շանս չի լինելու։ Որովհետև Հայաստանում բնակչություն չի մնալու, և վերջում՝ Հայաստան չի լինելու։
13․ Հայաստանի և Թուրքիայի, Ադրբեջանի հետ հարաբերությունների համար պատասխանատվություն են կրում և որոշումներ կայացնելու իրավունք ունեն Հայաստանի քաղաքացիները, որոնք բնակվում են այստեղ։ Սփյուռքի հայերն իրավունք չունեն որոշել, թե ինչպիսին պետք է լինի այս երկրների հետ Հայաստանի հարաբերությունների լոգիկան, քանի դեռ ՀՀ քաղաքացիություն չեն ընդունել և չեն տեղափոխվել Հայաստան՝ մշտական բնակության։ Նրանք պետք է դուրս գան Հայաստանի և իր հարևանների հետ հարաբերություններից, եթե չեն գործում ՀՀ պետական շահից, այլ գործում են էմոցիոնալ, բարոյախրատական, ճառերի, կենացների դաշտում։
14․ Սփյուռքի հայերը եթե ուզում են աջակցել Հայաստանին, պետք է իրենց գործունեության առանցքը դարձնեն հայկական այս պետության հզորացմանը նպաստելը, նրա անվտանգության և դիվանագիտական նպատակների իրագործմանը լծվելը արտասահմանում։ Հայաստանը պետք է դառնա Սփյուռքի հայերի նպատակը։ Հայաստանի հզորացումն իրատեսական նպատակ է, ի տարբերություն՝ բարոյական հաղթանակների, որոնց վրա տասնյակ տարիներ միլիարդների ռեսուրսներ են մսխվել։
15․ Հայերը, թուրքերը և ադրբեջանցիները պետք է սկսեն շփվել՝ ինչպես հարևաններ ձգտելով դուրս գալ կոնֆլիկտային շրջանակից։ Թշնամանքին, պատերազմին, ռազմական բախումներին, դրոշներ այրելուն պետք է վերջ տրվի։ Մենք պետք է հարաբերությունները կարգավորելու իրական քայլերի գնանք։ Սա պահանջում է իրական անկեղծություն բոլոր կողմերից։
16․ Իրական խաղաղություն կլինի, եթե Հայաստանն իրենից ուժ ներկայացնի։ Որպեսզի դա կատարվի, մենք պետք է հրաժարվենք հարևանների հետ հարաբերություններում պոպուլիստական, էմոցիոնալ, կեղծ ռազմահայրենասիրական քայլերից և լեքսիկոնից։ Պետք է վերջ տալ ֆիդայականությունը դիվանագիտական լեքսիկոն և գործելակերպ բերելուն։ Անպատասխանատու ֆիդայիզմի դարաշրջանն անցել է, քանի որ մենք ունենք պետություն և պետական մարմիններ։ Մենք պետք է գործենք կոշտ պրագմատիզմի դիրքերից՝ գործելով հաշվարկների և ռազմավարությունների հիման վրա, ոչ թե տաքգլխության, ոչ թե պաթոսի, ոչ թե էմոցիայի, ոչ թե անպատասխանատվության։
Այս քայլերը պահանջում են անկեղծ մոտեցում հայերից, թուրքերից և ադրբեջանցիներից։ Հակառակ պարագայում, մենք կմնանք 35-ամյա թշնամանքի շրջանակի մեջ, որտեղ չեն լինի հաղթողներ, և բոլոր կողմերը կպարտվեն։ Բոլոր հաղթանակները կլինեն ժամանակավոր, ռևանշը կդառնա մեր ազգերի նպատակը, և բոլորս կպարտվենք։
Հովսեփ Խուրշուդյանը