Предыдущая публикация
Іван Азёмша. Непісьменны пісьменнік з Лучыц.
Іван Азёмша (1851-1916)- знакаміты беларускі казачнік з вёскі Лучыцы.
Славуты казачнік Іван Паўлавіч Азёмша быў звычайным непісьменным селянінам, але інтуітыўна, не ведаючы літаратурных прыёмаў, змог выпрацаваць уласную паэтыку ў стыле класічных італьянскіх навел эпохі Адраджэння.
Іван Аземша 1906г. Фота А.К. Сержпутоўскі
Нарадзіўся казачнік, і ўсё жыццё пражыў ў вёсцы Лучыцы, што ўсяго ў сямі кіламетірах ад нашае вёскі Сякерычы. Менавіта ад яго А. К. Сержпутоўскі запісаў 32 казкі з 80, якія ўвайшлі ў шырока вядомую анталогію “Казкі і расказы беларусаў-палешукоў”.
Калі Івана Азёмшу знайшоў славуты фалькларыст і этнограф, Івану Паўлавічу, па мянушцы Шавец, было недзе пад семдзесят гадоў. Ягоны бацька, Павел Шавец, пражыў болей ста гадоў і памёр у 1891 ці 1892 годзе, захварэўшы за жыццё толькі адзін раз, якраз напярэдадні смерці. Павел усё жыццё пражыў у Лучыцкага пана: спачатку як прыгонны, а затым, пасля 1861 года, як вольнанаёмны, займаючыся шавецкімі (адсюль мянушка сына) і шорнымі справамі.
У 1812г. яшчэ маладога бацьку казачніка забралі з сабою французы ў якасці праважатага, але каля Клецка ён уцёк ад іх і папаў да казакоў якаія жорстка збівалі яго, а адзін раз збілі яго да паўсмерці і выкінулі на беразе ракі, але Павел ачуняў, папіў вады ды паплёўся дадому, сілкаваўшыся ў шляху толькі сыраежкамі ды ягадамі- пісаў аўтар са словаў Івана .
Бацька казачніка вылучаўся схільнасцю да гарэлкі і палення тытуню, за гэта яго так сама часта біў пан. Аднак менавіта ён ведаў вялікую колькасць казак і апавяданняў, якія і перадаў сыну. І хоць бацька не вылучаўся красамоўствам, Іван не толькі пераняў усе бацькавы гісторыі, але дапоўніў іх, выпрацаваўшы пры гэтым уласны апавядальны стыль, дзякуючы чаму ўвайшоў у гісторыю нацыянальнай культуры.
А. Сержпутоўскі пісаў пра нашага земляка: “…Иван Азёмша особенно любил рассказывать про чертей, леших, водяных, мертвецов, оборотней и вообще про всякую нечистую силу. Его сильно занимали вопросы о сотворении мира и человека, о Боге, о душе и загробной жизни и т.п...”.
Для беларускага народа – песенніка і паэта – гэта было жыццёвай неабходнасцю. І таму інстынктыўна, падсвядома, абапіраючыся толькі на інтуіцыю і здаровы натуральны сэнс, чуючы Божае слова, непісьменны пісьменнік стварае ўласную касмагонію, якая па сваёй паэтычнасці не саступае класічнай еўрапейскай (напрыклад апавяданне “Ілля і Пятро”)- піша у сваіх матэрыялах доктар гістарычных навук Іван Штэйнер (1)
Калі Івана Азёмшу знайшоў славуты фалькларыст і этнограф, Івану Паўлавічу, па мянушцы Шавец, было недзе пад семдзесят гадоў. Ягоны бацька, Павел Шавец, пражыў болей ста гадоў і памёр у 1891 ці 1892 годзе, захварэўшы за жыццё толькі адзін раз, якраз напярэдадні смерці. Павел усё жыццё пражыў у Лучыцкага пана: спачатку як прыгонны, а затым, пасля 1861 года, як вольнанаёмны, займаючыся шавецкімі (адсюль мянушка сына) і шорнымі справамі.
У 1812г. яшчэ маладога бацьку казачніка забралі з сабою французы ў якасці праважатага, але каля Клецка ён уцёк ад іх і папаў да казакоў якаія жорстка збівалі яго, а адзін раз збілі яго да паўсмерці і выкінулі на беразе ракі, але Павел ачуняў, папіў вады ды паплёўся дадому, сілкаваўшыся ў шляху толькі сыраежкамі ды ягадамі- пісаў аўтар са словаў Івана .
Бацька казачніка вылучаўся схільнасцю да гарэлкі і палення тытуню, за гэта яго так сама часта біў пан. Аднак менавіта ён ведаў вялікую колькасць казак і апавяданняў, якія і перадаў сыну. І хоць бацька не вылучаўся красамоўствам, Іван не толькі пераняў усе бацькавы гісторыі, але дапоўніў іх, выпрацаваўшы пры гэтым уласны апавядальны стыль, дзякуючы чаму ўвайшоў у гісторыю нацыянальнай культуры.
А. Сержпутоўскі пісаў пра нашага земляка: “…Иван Азёмша особенно любил рассказывать про чертей, леших, водяных, мертвецов, оборотней и вообще про всякую нечистую силу. Его сильно занимали вопросы о сотворении мира и человека, о Боге, о душе и загробной жизни и т.п...”.
Для беларускага народа – песенніка і паэта – гэта было жыццёвай неабходнасцю. І таму інстынктыўна, падсвядома, абапіраючыся толькі на інтуіцыю і здаровы натуральны сэнс, чуючы Божае слова, непісьменны пісьменнік стварае ўласную касмагонію, якая па сваёй паэтычнасці не саступае класічнай еўрапейскай (напрыклад апавяданне “Ілля і Пятро”)- піша у сваіх матэрыялах доктар гістарычных навук Іван Штэйнер (1)
Для нас з вамі, вельмі цікавым з’яўляецца тое, што казкі былі запісаныя і выдадзеныя з захаваннем арыгінальнай дыялектыкі маўлення аўтара, а гэта азначае, што мы з вамі сёння можам адчуць прыгажосць таго говару, на якім размаўлялі ў Лучыцах і ў нас нашы прадзяды больш за 100 гадоў таму. Для гэтага ніжэй прыведзена адно з апавяданняў Івана Азёмшы.
Мы знайшлі ацыфраваную версію арыгінальнага зборніка
“Сказки и рассказы белорусов-полешуков” дзе можна прачытаць усе казкі лучыцкага казачніка І.П. Азёмшы і іншых аўтараў ў арыгінальным выглядзе
http://books.e-heritage.ru/book/10085559
Спіс усіх казак Азёмшы
“Жонка”, “Чалавечае вока”, “Ілля і Пятро”, “Кузьма”, ”Бусел”, “Стральцы”, “Маскаль і смерць” “Завіслівы поп”, “Пошасць і паморак”, “Вада дапамагла”, “Найшоў грошы”, “Скорам”, “Мужык, пан і ксёнз”, “Вядзьмак”, “Мужык і жыд”, “Як жыды школу будавалі”, “Баязлівы жыд”, “Аб тым як ксяндзы вылячыліся”, “Чорт і баба”, “Хаўрус”, “Вельмі навучны”, “Мудры Салімон”, “Пісар”, “Дзяды”, “Страх”, “Смерць”, “Цыган”, “Не вер вачам”, “Каваліха”, “Новы чорт”, “Жаласлівая пані”,”Мужык і цыган”.
Прымаўкі:
“Стары як малы. Усе людзі на старасць дзяцінеюць.І сабака на старасці не брэшэ. Пастарэў, та й сапсеў.” І. Азёмша в. Лучыцы.
“Не вер каню ў дарозе, а жонцы дома”. І Азёмша.
Артыкул падрыхтаваны для сайту http://nabytki.wixsite.com/siakeryczy па матэрыялах аўтара Івана Штэйнера "Паэтычна-філасофскае вярхоўе нацыянальнай прозы" (1), з цытаваннем тэксту вышэй названага матэрыяла, а так сама па матэрыялах выдання "Казкі і расказы беларусаў палешукоў" А.К. Сержпутоўскага. (2)
“Пошасць і паморак”
(Правапіс арыгінальны захаваны)
“Даўней быў вельмі добры адзін год: харошая восень, роўная зіма, а вясна цёплая, лагодная. У ночы йдзе ціхенькі, цёплы дожджык, а днём ясно сьвеціць сонейко да так грэе,што, здаецца, пасадзі ў полі дзіця, та й тое вырасце. Усё расце на полі, бы на дрожджах. Рады людзі, што даў Бог ураджай.
Прышло лето. Ніхто й не памятае такого добраго, пагоднаго лета! Ўсё зарадзіло. Ягады хаць шуплюй, а грыбоў ў лесе да ўселякае губы- хаць касі.
От ідзе адзін чалавек па лесе, бачыць аж седзіць на пні якаясь вельмі гожая маладзіца й трымае ў прыполе сноп жыта да такого буйнаго, якого той чалавек яшчэ ніколі не бачыў. Падышоў ён бліжэ й бачыць, аж маладзіца плачэ да сваімі доўгімі валасамі ясцыя вочкі ўцірае. Адгарнула маладзіца валасы й адкрыла грудзі. Бачыць чалавек, аж вуж упіўса ў самую цыцку й ссе маладзіцу. Хацеў гэто чалавек забіць таго вужа, але маладзіца только прамовіла: “Вялікі ураджай, да не будзе каму спажываць”. І знікла. Прыйшоў чалавек у сяло й расказвае, які бачыў цуд. Спужаліса людзі. Чакаюць вялікае пошасці, ці паморку.
Только ось позно лавілі дзецюкі рыбу да й заначавалі кале ракі на грудку. От седзяць ены кале агню да апекаюць рыбу. Ноч ціхая, як у вусе, только рыба пляскае ў рацэ. Але ось узышоў месяц. Стало відно, хоць іголкі зьбірай. Бачаць ены, аж за ракою падышлі к берагу якіясь дзве вельмі страшныя бабы. Косы ў іх расплецены, твар цём- ны, бы зямля, только вочы блішчаць. Падышлы ены к рацэ й просяць дзецюкоў, каб перавезлі іх на другі бераг. Дагадаліса дзецюкі, што гэто не бабы, а пошасць на людзей і паморак на іх гаўядо. Спалохаліса дзецюкі й давай у іх кідаць галавешкамі да махаць зубленкамі. Хацелі тыя бабы перш па кладцэ перайці цераз рэку, але як убачылі агонь, спалохаліса й пашлі назад. Ось і чуюць людзі, што за ракою пашла пошасць ламаць людзей, а паморак касіць гаўядо, й давай ены дзень і ноч класці з усіх канцоў сяла агонь, каб не падпусціць погані блізко. От только так уратавалі свае сяло. Много памерло людзей, много прапало гаўядка. Только к зіме трохі хваробы атаймаваліса. От з тае пары і давай людзі класць агонь да рабіць куродым, як пачуюць, што хвароба ці якая пошасць падходзіць”.
(Правапіс арыгінальны захаваны)
“Даўней быў вельмі добры адзін год: харошая восень, роўная зіма, а вясна цёплая, лагодная. У ночы йдзе ціхенькі, цёплы дожджык, а днём ясно сьвеціць сонейко да так грэе,што, здаецца, пасадзі ў полі дзіця, та й тое вырасце. Усё расце на полі, бы на дрожджах. Рады людзі, што даў Бог ураджай.
Прышло лето. Ніхто й не памятае такого добраго, пагоднаго лета! Ўсё зарадзіло. Ягады хаць шуплюй, а грыбоў ў лесе да ўселякае губы- хаць касі.
От ідзе адзін чалавек па лесе, бачыць аж седзіць на пні якаясь вельмі гожая маладзіца й трымае ў прыполе сноп жыта да такого буйнаго, якого той чалавек яшчэ ніколі не бачыў. Падышоў ён бліжэ й бачыць, аж маладзіца плачэ да сваімі доўгімі валасамі ясцыя вочкі ўцірае. Адгарнула маладзіца валасы й адкрыла грудзі. Бачыць чалавек, аж вуж упіўса ў самую цыцку й ссе маладзіцу. Хацеў гэто чалавек забіць таго вужа, але маладзіца только прамовіла: “Вялікі ураджай, да не будзе каму спажываць”. І знікла. Прыйшоў чалавек у сяло й расказвае, які бачыў цуд. Спужаліса людзі. Чакаюць вялікае пошасці, ці паморку.
Только ось позно лавілі дзецюкі рыбу да й заначавалі кале ракі на грудку. От седзяць ены кале агню да апекаюць рыбу. Ноч ціхая, як у вусе, только рыба пляскае ў рацэ. Але ось узышоў месяц. Стало відно, хоць іголкі зьбірай. Бачаць ены, аж за ракою падышлі к берагу якіясь дзве вельмі страшныя бабы. Косы ў іх расплецены, твар цём- ны, бы зямля, только вочы блішчаць. Падышлы ены к рацэ й просяць дзецюкоў, каб перавезлі іх на другі бераг. Дагадаліса дзецюкі, што гэто не бабы, а пошасць на людзей і паморак на іх гаўядо. Спалохаліса дзецюкі й давай у іх кідаць галавешкамі да махаць зубленкамі. Хацелі тыя бабы перш па кладцэ перайці цераз рэку, але як убачылі агонь, спалохаліса й пашлі назад. Ось і чуюць людзі, што за ракою пашла пошасць ламаць людзей, а паморак касіць гаўядо, й давай ены дзень і ноч класці з усіх канцоў сяла агонь, каб не падпусціць погані блізко. От только так уратавалі свае сяло. Много памерло людзей, много прапало гаўядка. Только к зіме трохі хваробы атаймаваліса. От з тае пары і давай людзі класць агонь да рабіць куродым, як пачуюць, што хвароба ці якая пошасць падходзіць”.
Мы знайшлі ацыфраваную версію арыгінальнага зборніка
“Сказки и рассказы белорусов-полешуков” дзе можна прачытаць усе казкі лучыцкага казачніка І.П. Азёмшы і іншых аўтараў ў арыгінальным выглядзе
http://books.e-heritage.ru/book/10085559
Спіс усіх казак Азёмшы
“Жонка”, “Чалавечае вока”, “Ілля і Пятро”, “Кузьма”, ”Бусел”, “Стральцы”, “Маскаль і смерць” “Завіслівы поп”, “Пошасць і паморак”, “Вада дапамагла”, “Найшоў грошы”, “Скорам”, “Мужык, пан і ксёнз”, “Вядзьмак”, “Мужык і жыд”, “Як жыды школу будавалі”, “Баязлівы жыд”, “Аб тым як ксяндзы вылячыліся”, “Чорт і баба”, “Хаўрус”, “Вельмі навучны”, “Мудры Салімон”, “Пісар”, “Дзяды”, “Страх”, “Смерць”, “Цыган”, “Не вер вачам”, “Каваліха”, “Новы чорт”, “Жаласлівая пані”,”Мужык і цыган”.
Прымаўкі:
“Стары як малы. Усе людзі на старасць дзяцінеюць.І сабака на старасці не брэшэ. Пастарэў, та й сапсеў.” І. Азёмша в. Лучыцы.
“Не вер каню ў дарозе, а жонцы дома”. І Азёмша.
Артыкул падрыхтаваны для сайту http://nabytki.wixsite.com/siakeryczy па матэрыялах аўтара Івана Штэйнера "Паэтычна-філасофскае вярхоўе нацыянальнай прозы" (1), з цытаваннем тэксту вышэй названага матэрыяла, а так сама па матэрыялах выдання "Казкі і расказы беларусаў палешукоў" А.К. Сержпутоўскага. (2)
Следующая публикация
Комментарии 1