Прыгажосць каралевы кветак — ружы — апявалі здаўна: яна сімвалізавала палымянае каханне і пакуты: надзвычайнае хараство, салодкі водар і вострыя шыпы… Паходжанне ружы звязваюць з найстаражытнейшай дзяржавай Персіяй: па-персідску ружа называецца «гюль», а сад ружаў — Гюлістан. Гэта яшчэ і даўняя назва Персіі, дзе якраз і пачалося вывядзенне гэтай раскошнай кветкі. Аб прыгажосці ружы пісаў Амар Хаям, твор пад назвай «Гюлістан» (ружовы сад) — вядомы шэдэўр Саадзі. Старажытныя персы казалі: «Калі ты прайшоў міма ружы, не шукай яе больш». Што яны мелі на ўвазе? Хуткаплыннасць жыцця кветкі? А можа, тое, што калі чалавек не заўважыў такую прыгажосць, то ён безнадзейны?
У XVI стагоддзі заснавальнік імперыі Вялікіх Маголаў Бабур завёз ружу ў Індыю, а жонка яго праўнука Нур Джаган вынайшла ружавы алей. Брахма, калі спрачаўся з Вішну аб харастве кветак, аддаў першынство ружы. Згодна паданню, найпрыгажэйшая жанчына Лакшмі нарадзілася з бутона ружы, утворанага са 108 буйных і 1008 дробных пялёсткаў. Ружа стала сімвалам Боскай таямніцы, якую яна ахоўвае вострымі шыпамі.
Паходжанне шыпоў ружы звязваюць з Купідонам: калі той нюхаў цудоўную кветку, яго ўджаліла пчала. Раззлаваны свавольнік стрэліў у ружу — і страла ператварылася ў шып. На Усходзе ружа лічылася свяшчэннай кветкай. Рымляне верылі, што ружа надзяляе сэрца мужнасцю. Таму ружавым вянком упрыгожвалі галаву пераможца, а шчыты аздаблялі выявай ружы. У дамах над сталом вешалі галінку ружы як сімвал таго, што сказанае пад ружай назаўсёды застанецца таямніцай, — адсюль выраз Sub rosaе dictum: сказана пад ружай, то-бок пад вялікім сакрэтам.
Падчас узнікнення хрысціянства ружу называлі райскай кветкай і прысвячалі Багародзіцы. Па паданні, святы Дамінікій, каб дагадзіць Богу, разадраў сабе грудзі цернямі, якія ператварыліся ў ружы. У хрысціянскай міфалогіі ружа ўвасабляе міласэрнасць, усёдараванне і Боскую любоў.
У нашым фальклоры ружа сімвалізуе жаночую долю, вобраз кветкі згадваецца ў шматлікіх песнях, дзе жанчына «выплаквае» наканаванае:
Ой, сарву я з ружы кветку
Дый пушчу на воду:
— Плыві, плыві, з ружы кветка,
Аж да майго роду.
Плыла, плыла з ружы кветка,
Пачала круціцца.
Выйшла маці вады браці,
Пачала дзівіцца:
— Ой, чаго ж ты, з ружы кветка,
На вадзе завяла?
Ой, чаго ж ты, мая донька,
Така стара стала?
— Ой, завяла, не завяла,
На вадзе ляжала.
Ой, я з гора дый з пячалі
Така стара стала.
Ўзяла маці тую кветку
Дый паклала ў хаце.
А як гляне, то ўспамяне
Аб сваім дзіцяці.
Ружа — адна з улюбёных кветак нашых паэтаў. У Беларускім дзяржаўным архіве літаратуры і мастацтва сярод папер Адама Гілярыя Гурыновіча (1869—1894), аднаго з найярчэйшых беларускіх будзіцеляў, захоўваецца верш пад назвай «Ружы», напісаны на польскай мове. З вялікай верагоднасцю можна меркаваць, што верш належыць пяру А. Гурыновіча. Цікавы факт, што Ружа — імя адной з сябровак Адама Гурыновіча па перапісцы. Дзяўчына была ў яго закаханая (калі меркаваць па змесце лістоў). Па-беларуску верш перастварыў Зміцер Кузменка:
Бегма, хлопча! Бегма, дружа!
Глянь, там руж кусты.
Дык сарві каханай ружу,
Паспяшайся ты!
Наўздагад ляціш, пры людзях
Зрэзаць пахкі квет.
Ёсць уцеха — жонка будзе,
Кпіць вакольны свет.
Хоць здалёку ружа вабіць,
Ды ў шыпах яна.
Пах салодкі хутка слабне,
Боль даецца ў знак.
Бо хто схопіць вобміг ружу —
Раніць пальцы ўсе.
Хто кахання прагне дужа —
Той атруту п’е.
Хоць каханне нам спрыяе,
Шчасце дорыць нам,
Але хто ім злоўжывае —
Хутка гіне сам.
І цяпер з крыніцаў страсці
Моладзь п’е нагбом.
А калі здароўе страціць,
Лёс ідзе на злом.
Зміцер Кузменка — аўтар твора «Зялёны мост», заснаванага на рэальных падзеях з жыцця А. Гурыновіча. Аповесць пабачыць свет у перыядычным выданні.
Яркі незвычайны вобраз ружы створаны Святланай Явар (1968—2011) у вершы «Паратунак», дзе лучацца пачуцці лірычнай гераіні, што прагне ўзаемнага кахання, і прыгажосць дзікай, вольнай кветкі:
…Няўзнак
Я чырвонаю ружай калючай
Паўз драты твае вырасту так,
Што не будзе мне роўнай ніколі
Сярод красак бяскрайніх палёў.
І не знойдзе сабе той патолі,
Хто ў драты мяне гэтыя ўплёў…
Часта ружа сустракаецца і ў творах Уладзіміра Караткевіча. Адзін з найярчэйшых вобразаў створаны ў паэме па народных матывах «Шыпшына і ружа», у аснову якой легла паданне пра закаханыя адна ў адну кветкі.
Згадвае У. Караткевіч каралеву кветак і ў паэме «Таруская віла», што была надрукавана ў зборніку «Мая Іліяда»:
На спакойны і радасны дом над Акою
Нахіляюць зялёныя косы бярозы.
Ў буйным кветніку — ружы,
што снегам бялеюць,
Чырванеюць пралітай крывёй
і жаўцеюць, як здрада.
Ружы маняць, бо ў жніўні не падае снег,
А муры, зялёныя ад рэфлексаў
Сакавітай і чыстай садовай лістоты,
Як сярэдневяковы ізумруд
маўрытанскі,
Адштурхнуць, абясшкодзяць
вераломства і кроў.
Паэма была пачата ў жніўні 1967 года ў Тарусе, прыродна-архітэктурным запаведніку ў Калужскай вобласці, дзе некаторы час жыў і працаваў У. Караткевіч.
Гатункаў ружы вядомая вялікая колькасць. Большасць тых, што радуюць вока ў нашы дні, выведзены ў выніку доўгай селекцыі шляхам гібрыдызацыі і адбору. Некаторыя з’яўляюцца формамі дзікіх відаў. Селекцыя вядзецца ў тым ліку і ў кірунку паляпшэння водару і яго разнастайнасці. Прымяняецца ружа найперш у парфумернай прамысловасці. Ёсць меркаванне, што водар ружы прадухіляе выбухі гневу і здымае стомленасць. А яшчэ з пялёсткаў ружы вараць смачнае варэнне, папярэдне адрэзаўшы іх ніжнюю частку.
Таша ШПАКОЎСКАЯ
Фота Змітра КУЗМЕНКІ
Присоединяйтесь к ОК, чтобы подписаться на группу и комментировать публикации.
Нет комментариев