Mehemmed Fuzuli - Ey Hekim - Muhammed Fuzili
Məhəmməd Süleyman oğlu Füzuli görkəmli orta əsr Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri. Azərbaycan və türk ədəbiyyatı tarixində divan janrının ən möhtəşəm nümayəndələrindən biri kimi tanınmaqdadır. Bir çox təzkirələrdə Bağdadi təxəllüsü ilə anılır. Ancaq şairin Bağdadda deyil, onun yaxınlığındakı məşhur Kərbəla şəhərində doğulduğu məlumdur.Füzuli Azərbaycanda məşhur olan türk mənşəli Bayat tayfasındandır. Bəzi mənbələrə görə, Muhammed atası Süleyman İraqa Azərbaycanın Ərəş mahalından köçmüşdür. Sonralar şairin oğlu Fəzli Ərəşə dönərək, yaxın qohumlarının yanında yaşayıb. O, burada özünün alimliyi ilə geniş şöhrət tapıb. Füzulinin özü də kamil təhsil görmüşdü. Elə bunu nəzərə alan tədqiqatçılar belə hesab edirlər ki, şairin atası kifayət qədər varlı adam olmuşdur. Eləcə də onun ziyarətgah sayılan Hillə və Kərbəla kimi şəhərlərdə yaşaması Süleymanın ruhani olduğuna dəlalət edir. Həqiqətən də belə bir rəvayət var ki, Füzulinin atası Hillə şəhərinin müftisi olmuşdur.
XI əsrdə İraqın Səlcuqlar, daha sonralar isə Monqollar və Teymurilər tərəfindən işğalından sonra Bağdadda və onun ətraflarında türklərin sayı getdikcə artırdı. Bu durum sonralar da davam edir. 1508-ci ildə şah İsmayıl təntənəli şəkildə Bağdada girərək, İraqı Azərbaycana birləşdirir, sonra isə 1534-cü ildə bu şəhər uzun bir müddətə Osmanlı İmperiyasının tərkibinə daxil olur. Beləliklə, Füzulinin həyat və yaradıcılığının ilk dövrləri İraqi-Ərəbin Səfəvilər hakimiyyətinə tabe olduğu illərə düşür.Dahi Məhəmməd Füzuli 1556-cı ildə Kərbəlada taun xəstəliyindən vəfat etmişdir.Şairin qəbri də məhz Kərbəladadır
Füzuli üç dildə qəzəl, qəsidə, müsəddəs, tərkibbənd, tərcibənd, rübai, qitə, mürəbbe və s. yazmışdır. Fəlsəfi mahiyyətli qəsidələri, "Yeddi cam", "Ənisül-qəlb", "Səhhət və Mərəz" əsərləri Leyli və Məcnun əfsanəsi haqqında çox poemalar yazılmışdır. Lakin Füzulinin «Leyli və Məcnun» poeması Məni candan usandırdı Söz Olsaydı məndəki qəm Can vermə qəmi-eşqə ki, eşq afəti-candır Canı kim cananı üçün sevsə cananın sevər Məndə Məcnundan füzun aşiqlik istedadı var Yetər ey fələk Tutuşdu qəm oduna Pənbeyi-daği-cünun içrə nihandır bədənim Ey könül, yarı istə, candan keç Könül səccadəyə basna ayaq, təsbihə əl urma Rəmazan oldu çəkib şahidi-mey pərdəyə ru Ey bivəfa ki, adət olubdur cəfa sana Aşiq oldum yenə bir tazə güli-rənayə Hədiqətüs Süəda Şəbi hicran yanar canım səsləndirən Ey həkim Ey təbib Muhammed Süleyman Fuzuli (فضولی); Azerice: محممد فوضولی Hilla ö.Kerbela ya da Bağdat, Azeri Türk divan şâiridir. Asıl adı Muhammed Süleyman'dır. Türk Bayat boyundanolduğu aktarılmaktadır. Türk şiirini önemli ölçüde etkilemiştir.Ailesi göçebe hayatı bırakıp günümüzdeki Irak bölgesine yerleşmiş olan Oğuzların Bayat boylarındandır. Fuzûlî; ne kadar kesin bilinmese de 1483 yılında Akkoyunlular zamanında şimdiki Irak'ta Kerbela veya Necef'de veya Kerkük iline bağlı Kale semtinde doğduğu tahmin edilir. Fuzuli iyi bir eğitim almak için ilk önce Hillah şehirinde müftü olan babasından, ve daha sonra Rahmetullah adındaki bir öğretmenden eğitim görmüştür.Daha sonraki öğrenimi hakkında kesin bir bilgi olmamakla birlikte; eserlerinden İslamî bilimler ve dil alanında çok iyi bir eğitim aldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca Su Kasidesi'nin 2. beytinde; "Âb-gûndur günbed-i devvâr rengi bilmezem" "Ya muhît olmuş gözümden günbed-i devvâre su" diyerek astronomi bilgisinin de iyi olduğunu ortaya koymuştur. Türkçe Divanı'nın önsözünde şöyle demiştir Muhammed Azerice,Arapça ve Farsça divan şiirlerini yazmıştır.
Ehli Beyt Yunus Emre Muhammed Muhammed Muhammed Muhammed
Физули (Фузули) (араб. فضولی литературный псевдоним тахаллус Мухаммед ибн Сулейман Физули Мухаммед Сулейман Мухаммед Сулейман или Магомед Сулейман оглы Физули, поэта и мыслителя XVI века из Ирака, входившего тогда в состав государства Ак-Коюнлу, а позднее государства Сефевидов и Османской империи.Мухаммед Физули