Авылымның ал таңы уяна... Нурга чумган диңгездәй карлар! Эх! Булсын иде безнең авылда Васыйк абый кебек уңганнар. Әйе, урман тирәләп алган Сүлле авылында, Бөек Ватан сугышында яраланып кайтып, гомер буе, лаеклы ялга чыкканчы, иң авыр колхозлаштыру елларыннан алып колхоз пилорамасында эшләде Васыйк абый. Черек бәрәңге, алабута ашап, танаудан кан килү чирләре белән авырып, халык ачтан кырылган егерменче елларда Сәйдекамал апа белән Фәттах абыйның икенче уллары дөньяга туа. Васыйк абыйдан соң Сәйдекамал апа тагын алты бала таба әле. Җитмәсә, бу сигез балала өстенә, сеңлесе бәбәй тапканда дөнья куя да, аның өч көнлек улын, Фәттах абый белән сөйләшеп, алар үзләренә алып үстерәләр. Тугыз бала ашарга сорап әниләренең күзенә карап торганда Сәйдекамал апаның йөрәге ничек түзде икән?! Аның ул вакытта ниләр кичергәнен, әлбәттә, ул үзе генә белгәндер. Җир идәнле, сыер карыны тарттырып куйган кечкенә тәрәзәле бәләкәй генә өйдә тугыз бала үсә, барысы да каралган, Сәйдекамал апа белән Фәттах абый тарафыннан иркәләнгән балалар. Олылары бераз кул арасына керә башлагач дөнья җиңеләйгән кебек була. Менә инде Васыйк абый да егет булып килә. Төскә-биткә чибәр булмаса да, буйга да мактанырлык түгел, шуңа карамастан авылдагы мәктәптә җиденче классны тәмамлап клуб мөдире булып эшли башлаган озын буйлы, зифа гәүдәле, чәч толымнары ике яктан биленә кадәр төшеп торган зәп-зәңгәр күзле Нурҗинанга күзе төшә. Ә Нурҗинанны бик матур итеп җырлаганы өчен клуб мөдире итеп куялар. Әйе, халык ачлы-туклы яши, ә җыр-моңны, биюне, гомумән, матурлыкны ярата. Кияргә кием юк, бала-чага берберсенең киемен киеп алмаш-тилмәш мәктәпкә йөри. Яшьләр телләрендә мәхәббәт сүзен кулланмасалар да, табигать үзенекен итә. Нурҗинанны кайда гына бармасын шунда җырлаталар. Васыйк абыйның сөйгәне янында башка егетләр гармун уйнаганга көнчелеге килгәндер, бәлки, шуңа күрә ул тиз арада бик оста итеп гармунда уйнарга өйрәнә. Кыз барыбер эреп бетми, шулай да вәгъдә бирмичә дусларча гына 1941 елның язында армия сафларына озатып кала. Васыйк абыйны һәм тагын бик күп башка солдатларны Уфа вокзалында поездга утыртып Байкал аръягына алып китәләр. Ун көннән артык баралар алар. Васыйк абыйның андагы искиткеч табигатьнең матурлыгына һушлары китеп сокланганы һәм гомерендә күрмәгән тәмле кызыл балыклар ашаганы турында сөйләгәне әле дә хәтеремдә. Тик ул солдатларның күбесенә кызыл балыкларны кабат ашарга язмагандыр, күрәсең. Каһәрле сугыш башлану белән әле кулларына мылтык тотып карамаган яшь егетләрне яңадан Мәскәү ягына алып китәләр. Мәскәүдән Городище шәһәренә, аннары Сталинградка, соңыннан исән калганнары Курск ягына барып чыгалар. - Сугышларның иң катысы шул Курск янында булды. Дүрт солдатка бер мылтык, мылтык тотканы үлсә икенчебез ала, аннары өченчебез... Күп иптәшләребез снаряд төшеп күз алдында юк булалар иде, күмәргә гәүдәләрен дә тапмый идек, - дип сөйләде заманында Васыйк абый. Сугыш кырларында ел ярым йөргәннән соң чираттагы каты бәрелештә Васыйк абыйның колагы яныннан гына нидер сызгырып үткән кебек була... Бер атна узгач кына яшь солдат аңына килә. Пуля аның бер яңагыннан кереп икенче яңагыннан чыгып киткән икән. Яңак сөякләре бөтенләй чәрдәкләнеп беткән. Иптәшләре аның яраланганын һәм егылганын күргәннәр, атышлар туктагач эзләгәннәр, ләкин таба алмаганнар. Ул көнне бик каты буран башланган, өч көн буе дулаган көчле кар бураны, яу кырын бөтенләй кар күмеп киткән. Буран тынгач кына командирлары солдатларны кабат Васыйк абыйны эзләргә алып чыккан. Кемдер кар астыннан ыңгырашкан тавыш ишетеп кала, абыйны килеп чокып чыгаралар һәм шинельгә салып сөйрәп госпитальгә кадәр алып киләләр. Абый өч көн кар астында ятып та туңмаган була. Командирның, сөйрәргә авырлашканда: "Гаязов, помоги нам, ногами помоги", - дигәннәре хәтеремдә дип сөйли иде безгә Васыйк абый. Мәктәпкә еш килә иде ул 9 Май алдыннан укучылар белән очрашырга. Госпитальдә бик яхшы апалар караган аны. Үзе чәйнәп ашый алмагач, авыз кырыеннан гына калак белән шулпа салып ашаталар. Берничә операция кичерә ул, ләкин бите кыек булып кала. Өстәвенә бер кулы да яраланган булган. Тиз генә төзәлсә дә, кул бераз зәгыйфь кала. Госпитальдән чыккач, Васыйк абыйның кулына башкача фронтка бара алырлык сәламәтлеге юк икәнен тәгаенләп документ тоттыралар.

1943 елның июль аенда туган Ярмәкәй районы Иске Сүлле авылына кайта. Туган йортына кайтып керсә, анда әнисе Сәйдекамал апа җиде бала белән ялгызы калган икән. Сугышның беренче көненнән яуга киткән ире Фәттах һәм олы улы Фаррах үлгәненә хәбәрләр белән өстәлдә кара кәгазьләр ята. Менә бит, менә улы кайткан, исән кайткан бит! Әйе, Васыйк абыйның битендәге ярасы аңа караган саен әнисенең йөрәген әрнеткәндер, ләкин ул исән, үз аягы белән кайткан! Сәйдекамал апа җиде бала белән утырып калса да инде олыраклары әниләренең зур ярдәмчеләре булган, кайсы фермада, кайсы басуда, хәттә ундүрт яшьлеге дә мәктәптә идән юа. Шуңа күрәдер дә Сәйдекамал апаның сугыштан кайткан улын тизрәк өйләндереп башка чыгарасы килде.

Ул көнне авылның барлык яшь кызлары иркен җәйге яланда колхоз печәнен җыя иде. Моны ишеткәч яшь солдат, бөтен кыюлыгын җыеп, гармунын кыстырып шул чәчкәле һәм җиләкле яланга китте. Егет, әлбәттә, бик дулкынлангандыр, ни дисәң дә биттәге зәгыйфьлек ярылып ята, кул да бик туры түгел. Шул кулы белән җыеп яландагы иң матур чәчкәләрне дә тотып барган әле ул. Белмим, егет бик тәвәккәл булгангамы, әллә ул елларда кеше телендә кулланылмаган сүз белән аталган мәхәббәт хисенең берәр очкыны булдымы араларында, әллә гармун моңы сихерләде кызны, Нурҗинан егетне кире какмады. Әлбәттә, чибәр, зифа буйлы кызның әтисе Касыйм бабай кызын андый егеткә бирергә теләмәде, ләкин, күпме каршы төшеп караса да, яшьләр үзенекен итте, октябрь аенда өйләнешеп тә куйдылар. Аннары мунча зурлыгындагы бер кечкенә йортка башка чыктылар. Икенче җәйгә уллары Рафаэль дөньяга аваз салды. Васыйк абый улына үзен кар астыннан чокып чыгарган, шинельгә салып госпитальгә чаклы сөйрәп алып барган командирының исемен куша. Мондый исемне Сүлледә дә, тирә як авылларда да моңарчы ишеткән һәм куштырган кеше булмаган.

Васыйк абый белән Нурҗинан апа (ул минем әниемнең бертуган апасы) илле алты ел бергә гомер итәләр, балалар үстерәләр. Бүгенге көндә инде алар бакыйлыкта, урыннары оҗмах түрендә булсын. Бу язманы мин аларның кызлары икетуган Нурия һәм Зөлфия белән очрашып сөйләшкәннән соң яздым.