ЭР БEРМОҚ ЖОН БEРМОҚМИ?

Университетда ўқиб юрган чоғларимизда бир домламиз айтгандилар: «Қўшхотинлик, жуфтхотинлик аслида ота-боболаримиз даврида оддий ҳол эди. Аёл-қизларнинг онгу дунёқараши ҳам шунга мувофиқ бўлган. Кейинчалик аёллар тафаккури, дунёқараши ва кундошга муносабати сунъий ўзгартирилган, тўғрироғи, буздирилган: «қўшхотинлик» эскилик сарқити ва бузуқлик шакли» сифатида ёш аёлларга синдирила бошланган. У пайтда ҳали турмуш қурмаган ёш қизлар эдик. Устознинг фикрларини маъқулламай қизғин баҳсга киришиб кетардик.
Кеча А. Қаҳҳорнинг «Даҳшат» ҳикоясини қайта ўқиб туриб, ундаги Нодирмоҳбегимнинг кенжа кундош Унсинга жони ачиши, бойга ялиниб-ёлвориб кундошини гўристондан қайтаришликка ундаши диққатимни тортди. Ҳикоя мағзи қўшхотинлик «турмаси»дан «озодлик»ка интилаётган аёл курашида яширинган бўлсада, тўнғич кундошнинг унинг жонига куйиниб, оқибатда эрининг ҳовлисини тарк этиши мени бошқача бир манзарага гувоҳ қилди.
Ҳозирги кунда аёл-қизлар сони эр кишилар сонига нисбатан ортиқлиги, туғруқ ёшидаги аёллар оила қуришга имконияти бўлмаганидан иш ва карьерага ўзларини ураётганлари оқибатида жамиятимизда европача феминизмга майл ортаётганини кузатяпмиз.
Мен, шахсан, иккинчи аёл, кундош, иккинчи турмуш соҳибаси эмасман. Лекин вазият тақозоси билан ҳамсуҳбат бўлаётганим ёлғиз аёлларнинг дарду кечинмалари билан танишиб чиққач, бу мавзуда қалам тебратишга мажбур бўлдим. Қатъий хулосамни айта оламанки, биз ўзбек аёлларнинг чиндан дунёқарашимиз бузилган. Наинки кундош масаласида, балки тўғри турмуш кечириб, эр кишининг фитрати ва эҳтиёжлари борасида холис тушунчалардан мосуво қилинганмиз. Аммо шунга қарамасдан, атрофимизда бошқача ёндашувга эга опа-сингилларимиз ҳам бор экан.
Бир танишимиз касби юзасидан Бразилияга кўчиб кетганди. У ердан дугонам бразилиялик кундошини меҳмон қилиб олиб келди бизникига. Айтиб беришича, шаҳарчаларида бу қиз мусулмонликни қабул қилгани учун қариндош ва маҳалладошлари томонидан тошбўрон қилинибди. Ўлар ҳолатидаги қизни дугонам уйига олиб келиб, парвариш қилиб, охир-оқибат ўзига кундошликни таклиф қилибди. «Рашк қилмайсизми? Эр бермоқ – жон бермоқ эмасми?» – деб сўрадим. Дугонам нимтабассум билан: «Ўртоқжон, эр бизникими ёки Аллоҳникими? Биз ўзимиз кимникимиз? Болаларимиз кимники? Ҳаммамиз Аллоҳники эканмиз, нега эримизга мулкдек қарашимиз керак экан? Биз-ку умримизни яшаб ўтиб кетармиз, лекин жамиятда эрсиз хотинларнинг валади зинолари бизнинг қоракўз фарзандларимизга дуч келиб қолмайди, деб ким кафолат беради? Ундан кўра четда қолган ғариба аёл-қизларга опалик қилиб, уларнинг фарзандини болам деб, ўзимизникиларга опа-сингил, ака-ука қилиб туташтириб қўйганимиз афзал эмасми?» – деди...
Мавританиялик дугонамни хафа ҳолда кўрдим. Сабабини сўрасам, онасининг вафот этганини айтиб йиғлади. Айтишича, у ўз туққан онаси эмас, балки отасининг биринчи рафиқаси экан. «Онам бизга шундай меҳрибон эдики, касал бўлсак, тепамизда йиғлаб чиқардилар», дейди. Ҳикоя қилишича, бир ҳовлида икки онаси билан яшаган эканлар. Жами 8 ака-укалари бор экан. Ақллари кириб ким қайси онадан эканлигини англамагунларича, иккала аёлни ҳам туққан онам деб билишаркан.
Турмуш чорраҳаларидан ўтиб борарканмиз, бу каби воқеликларга дуч келгач, марҳум устознинг фикрларини кўпроқ эслайдиган бўлдим. Куни кеча бўлган воқеа эса...
Шаҳар марказида бир масжид бор. У ерга марокашлик олим имомлик қилади. Иш юзасидан бориб, аёллари билан гаплашдик. Иккинчи учрашувга эса, имомнинг иккинчи аёли келди. Биринчи аёл марокашлик, иккинчиси италиялик экан. Кейинги учрашувга учинчи кундошимиз келади, деди аёл. Менинг кўнглимдан шундай ўй кечди: «Европаликлар ўзи мусулмонларни қўшхотинликда айблашса, шунақа қалтис замонда эҳтиёт бўлиб битта аёл билан чеклана қолсалар бўлмасмикин имомимиз...»
Ваниҳоят, учинчи аёл билан ҳам учрашдик. Аёлнинг кўм-кўк ва тиниқ кўзларига, сутга чайилгандек оппоқ юзларига маҳлиё бўлиб қолибман. Яна бадгумон бўлиб: «40 дан ўтиб қолган имомимиз борган сари ёшроқ ва гўзалроқ аёлларга уйланяптиларми...» дедим ичимда. (Аллоҳ кечирсин).
Имомимизнинг аёли бир чақалоғига андармон бўлар, бир биз билан суҳбатлашар эди. Шу орада пешин намозига тайёргарлик бошланди. Аёл ўрнидан туриб, кундошига боласини берди ва пастга туша бошлади. Шунда сездимки, аёл жуда қаттиқ оқсоқланяпти. Катта кундош унга зинадан тушишда ёрдам қилди. Аёлга: «Тинчликми? Оёғингиз оғрияптими?» – десам, кулиб: «Менинг бир оёғим йўқ, протез қаттиқ оғритгани учун ёрдамга доим эҳтиёжмандман...» деди. Ичимдан кечган хижолат ва уят ҳиссига чулғанганча сассиз қолавердим... Кундошларининг айтишича, имом кўпроқ бу рафиқасиникида бўлар эканлар, хизматини ўзим қилай, савобини сизлардан қизғанаман, деб ҳазил қилар эканлар бошқа аёлларига.
Бу каби бағрикенглик, шафқат ва меҳр-оқибат бизда ҳам бўлган. Раҳматли бувим айтиб беришларича, катта бувим (бувимнинг волидалари)нинг сингил кундошлари бўлган экан. Бир ҳовлида 12 фарзандни биргаликда вояга етказишган экан. Оила бошлиғи оламдан ўтгач, орадан 18 йил ўтибди. Кичик кундош оғир хасталаниб, 2 йил тўшакка михланиб қолибди. Катта бувим ҳеч кимга ишонмай, сингилларига ўзлари қарар эканлар. Ювиб-тараб, уқалаб, парваришлар эканлар. Вақти-соати етиб, кичик бувимиз оламдан ўтибдилар. Шунда катта бувимиз: «Жигарим куйиб кетяпти», деб йиғлайвериб касал бўлиб қолган эканлар. Кундошлари вафотидан 3 ой ўтиб, у киши ҳам омонатларини Ҳаққа топширибдилар.
Биз шундай оқила, солиҳа Оналарнинг авлодимиз. Шунга кўра, аслида ким бузғунчи-ю, ким ҳақ эканини ажратиб олишимиз, керак.
Қизларингизни кундош устига берасизми, деб кўп сўрашади мулоҳазаларимдан норози аёллар. Бу ҳақда аниқ бир гап айтолмайман, аммо уларга «Эр бермоқ – жон бермоқ» деб эмас, «Эр – омонат, кундош – опа ёки сингил, у ҳам мендек бир онанинг эрка қизи», деб уқтиришга мен кафил.
Бир муслима саҳифасидан олинди.